Omwegen Je moet in de politiek geduld en incasseringsvermogen hebben De Zwaantjeskerk is verdwenen, maar „d'Heesterboom" gaat niet kapot Beiden omgeving AANTREKKELIJKE GESCHIEDSCHRIJVING 1 VAN „GEZICHTEN LANGS DE OUDE RIJN" Schoonmaakbedrijf ïist rectificatie ran ministerie QeidócQowumt DINSDAG9DECEMBER 1986PAGINA IS Op mijn omwegen door stad en land I kom ik graag mensen tegen. U kunt mij telefonisch of schriftelijk\ertellen wie u graag in deze rubriek zou willen tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071 - 12 22 44 op toestel 10. door Ton Picn-rs Vorige week liet ik u kennismaken met de jon- I. ge uitgave over „Gezich ten langs de Oude Rijn" 'van de hand van „de lek ker grasduinende padvin der", gepensioneerd, Al- phons M. Hulkenberg, geassisteerd door de eveneens gerijpte ras-illu strator Chris Schut, die ook al gegrepen is door het oude schone in stad en ommeland. Onze aan- dacht ging bij die gele genheid vooral uit naar de kerk van Aarlander- veen en boerderij De Viersprong (met ai die Van Assendelfts). Deze keer kwam ik, bij het doorbladeren, de verdwe nen Zwaantjeskerk onder Hazerswoude tegen. Dit voor velen onvergetelijke godshuis, de H. Michael toegewijd, werd in 1871 in gebruik genomen op een plek die voor vele roomse geslachten van godsdienstig belang is ge weest. Immers in deze buurt kwamen de rooms- gezinden in tijden dat er geen godsdienstvrijheid maar alleen meningsvrij- -"heid bestond bijeen in hun boerderijen, op zol- A ders of in kelders. Onder de Fransen en de liberale „Bataven", sinds 1795, konden de mensen van ,,'t Zwaantje" vrijelijk kerken in een „tempel" .die in 1869 uiteindelijk versleten was. Architect Asselaar (die verder nu en dan Asseler wordt ge noemd) was in Aarlanderveen geboren en een echte kerken- bouwer in het toenmalige bis dom Haarlem. Niet iedereen was opgetogen over de ont werpen van zijn „stucadoors- I gotiek". Vooral niet de grote katholieke emancipator in de - vorige eeuw J.A. Alberdingk Thijm, die afgaf op het „goed- -ikope en gemakkelijke" bou wen van Asseler en z'n oom architect Molkenboer. Pleis tergewelven in plaats van echt gemetselde constructies (zoals Pierre Cuypers die toe paste) noemde hij „ribbenkas ten zonder ribben". Niettemin hebben de parochianen van 't Zwaantje er vol toewijding en betrokkenheid in gekerkt tot begin 1977. De plaatselijke historicus C. Kroon weet er ook heel wat van te vertellen. De Zwaantjeskerk Hulkenberg: „We zijn nu hon derd jaar verder en moeten toegeven, dat de kerken uit grootmoeders tijd toch ook hun charmes hadden. Als ik terugdenk aan (nu weer) As- selaars helaas gesloopte St.Ja- cobuskerk in Akersloot met al dat lieve gepruts van toren tjes, beelden en fialen, dan er vaar ik nu nog de „warming up" die van zo'n kerkje uit ging, reeds alvorens het te be treden. Een aandoenlijk speci men van zoete neogotiek. De Zwaantjeskerk, in z.g. roma- no-gotische trant, is wat stug ger, maar toch eigenlijk ook wel aardig. Ze is opgetrokken uit donkerrode baksteen, ver sierd met gele steentjes boven vensters, nissen en deuren. Binnen een dichte banken- massa, een met beelden en bloemen opgepropt altaar, al die kandelaars en aan de pila ren de brave, keuterige olie lampjes. Zo kon je ergens diep weg gevoelens ervaren die de huidige generatie geheel ont gaan". De auteur, en hij niet alleen, verlangt er een beetje naar te rug: „Wat zou het aardig zijn de Zwaantjeskerk aan de Rijndijk weer in haar oude glorie te kunnen zien. Alles weer piekfijn in orde, alles schoon, het stucwerk nieuw geverfd, de heiligenbeelden weer op hun sokkels, alle le lijke aanbouwsels weggebro ken. Een stukje van het senti ment der brave roomse men sen uit het midden der vorige eeuw zou weer tastbaar worden langs de Rijndijk- Maar helaas, nog vóór de zo mer van '85 was de oude kerk verdwenen. Het is allemaal voorbij. Op 20 februari 1977 werd de godslamp gedoofd". Dan op Leiden aan. De Oude Rijn heeft daar verfijningen die Nieuwe Rijn en Galgewa ter héten, voordat die grote bocht naar rechts wordt ge maakt, langs de oude Grote Vink. Voort gaat de Oude Rijn dan weer, breed, kalm en waardig voorbij de Hoge Mors en landelijke rust van het eta blissement De Engelbertha- hoeve, waar Engel Favier haar culinaire wasdom, met pronkzucht omgeven, heeft geëtaleerd en aan bruiloften en partijen en congresseren- den alle gelegenheid biedt. De Rijnarm trekt zich daar niets vanaan; eenmaal op weg naar Links: „De Molen van Noordman": van Dirk en -- Dirkszoon, Herman, Jan, 7Gerrit> van JoeP - en Maarten en "~i". nog zoveel -«■ andere v - Noordmannen. het einde van haar baan in Katwijk, waar de Noordzee aan zoveel eeuwenoude im pressies met de kracht van een branding een einde maakt. Maar aan het Galgewater treffen we een, bij tijd en wij le, malend monument aan: „De Molen van Noordman". Hele geslachten weten niet beter, hoewel het hier in feite gaat om de houtzaagmolen „d'Heesterboom". Maar deze reus die nog steeds het verle den levend houdt is nu een maal al sinds 1856 in het bezit van de familie Noordman. En die Noordmannen zijn daar nog lang niet aan het einde van hun houten Latijn geko men. Volgen we even het ge- schiedvorsende werk van au teur Hulkenberg, die ons leert dat het geslacht Noordman uit de buurt van het Overijsselse dorp Olst afkomstig is. Een Noordman, althans Ganse boom alias Noortman, werd daar al geboren op „De Gan senboom". Dat was Teunis, zoon van Dirk, landbouwer. De Noordmannen bleven nog geruime tijd Dirken en Dirk Dirkszoon trok, door een on bestemd gevoel gedreven, naar het westen, waar hij in Zoeterwoude, aan de andere kant van Leiden, als timmer man begon. Toen kwam in 1856 de houtzagerij aan het Galgewater te koop. Het was nogal wat. Nu zien we er nog slechts d'Heester boom, maar destijds stonden er op de grote molenwerf liefst drie molens naast elkaar te zagen, te stampen, te hijgen en te kraken. In vol bedrijf. Je had daar nog (een paltrok) De Jonge Pauline en de acht kanten bovenkruier De Een dracht. Meneer Jan Noord man van vandaag heeft die Eendracht nog wel gekend, maar de molen werd rond 1920 gesloopt. De Jonge Pauli ne was toen allang op het veld van eer gesneuveld. Maar heerlijk: d' Heesterboom biedt zich nog heden aan en func tioneert bijna als in z'n beste En maar slopen Hulkenberg gaat verder in op de houtzaagmolens die in de industriële ontwikkeling van ons land een belangrijke rol hebben gespeeld. Maar ook hier heeft de vooruitgang toe geslagen. Er komen heel grote trucks voorrijden om de hou ten lading aan en af te voe ren, inplaats van schepen die dat vroeger over het water deden. Die trucks konden aan de Haagweg hun draai nau welijks meer vinden en daar om moest vorig jaar nog het oude molenaarshuis bij de molen worden afgebroken. Jan Noordman: „Erg jammer, maar wat moet je? Je hebt geen keus; het is je brood". Hij hoopt, dat voorlopig de grote, oude houtloods nog even ge spaard kan worden. Maar die is onderwijl ook der dagen zat. Noordman, Jan: „En wat het ergste is, de ruimte, de trucks!" De Noordmannen, die nu bij na een eeuw lang Leids zijn, hebben zich nabij d'Heester boom aan de gang van zaken aangepast. Daar is ook een Noordman die op een gegeven moment afgedwaald is naar de wijn. Daarom heb je in de schaduw vari de onvolprezen 'd Heesterboom, erfgoed van Dirk Dirkszoon. een aftak king die. door Jaap gesticht, Noordman Frères heet en er de meest aanbeden vruchten der wijnstok importeert. Als Dirk uut Olst dat eens had kunnen weten! En dan heb je ook nog een Noordman in on roerend goed en Maarten de Noordman in het hout. Maar ze liggen nog in het wa ter te wachten op een behan deling, de boomstammen uit het hoge noorden. We kunnen niet buiten hout. De auteur maakt ook nog melding van een „grote woonark, een be tonnen bak met opbouw, waar indertijd twee dames woon den, van wie er één doctor in de klassieke talen was. Nadat deze was overleden en haar vriendin vertrok, is de schuit ingericht tot drijvend kan toor. Wegens plaatsgebrek. Maar voorlopig laat D.D. Noordman zich niet verdrij ven. De Noormannen mogen dan ooit Wijk bij Duurstede hebben verwoest, de roomse, kinderrijke Noordmannen omtrent Leiden laten zich op hun beurt niet klein krijgen. Bij d'Heesterboom, in de scha duw van de nieuwetijdse Churchillbrug in de Doctor Lelylaan; waarom niet ge woon Dr.Lelylaan? hebben ze nog steeds hun imperium. Enfin, de studentenroeivere niging „Njord", bekend van de Varsity, is vlakbij. Waar Njord nu gesitueerd is, ston den eens de galgen aan het water. Daar werden de tot de strop veroordeelden, nadat het vonnis in de stad voor een menigte volks was voltrok ken, opnieuw opgehangen. Net zoals op de Volewijk, op een landtong in Amsterdam Noord. „Tot prooi der voge len". „En op een rad op een hoge staak zag men de lijken der geradbraakten tot af schrikking der passanten". „Afschuwelijk", schrijft Hul kenberg. Maar misschien was hij, een eeuw of twee geleden, nog wel gaan kijken naar de uit werking van de misdaad die zichzelf straft. Je hoefde, in vroeger tijden, niet eens Hans van Z. te heten om als vier voudige moordenaar genade loos over de drempel van le ven en dood geholpen te worden. Een eenvoudig K.B. doet wonderen, vandaag. Een voudig overspel of sodomie, echtbreuk of een roofoverval waren in die gevorderde christentijden al voldoende om over de kjing gejaagd te worden. Het Galgewater van toen was even anders dan „onze" Mesdagkliniek. We zijn mensen die met onze tijd meegaan. Maar dit heeft na tuurlijk niets te maken met dat aantrekkelijke overzicht, in woord en tekening, van „Gezichten langs de Oude Rijn". Eventueel kan ik nog wel een tijdje doorgaan daar mee. N HAAG/VALKEN- RG De directeur het Haagse schoon- kbedrijf Sèrvio bv ft gisteren in een kort jjding voor de rechtbank Den Haag rectificatie iist van een vorige eek door het ministerie Defensie verspreid rsbericht. Daarin werd (steld dat er sterke aan- ijzingen zijn dat Servio steekpenningen heeft geven aan een mede- erker van het ministe- Het bedrijf werkte ik op het Vliegkamp alkenburg. gewraakte steekpenningen circa achtduizend gulden Jden zijn betaald om de ibtenaar een oogje dicht te en knijpen als de schoon- »akploegen van Servio min- uren werkte dan afgespro- De man, belast met het :icht op de uitvoering van loonmaakwerkzaamheden, de controle in defensie- bouwen in Den Haag, Heer- Kerkrade en van het Vliegkamp Valkenburg. Giste ren zijn van defensiezijde alle contracten met Servio bv op gezegd. Volgens de advocaat van Ser vio bv, mr, J. Dekker, is er echter nimmer zwijggeld aan de 57-jarige ambtenaar ver strekt. Wél stond diens vrouw op de loonlijst van het schoon maakbedrijf. Ze zou in 1981 en 1982 in totaal achtduizend gul den ontvangen hebben als hulpje in de huishouding bij de directeur privé én vöor het verrichten van administratie ve werkzaamheden: de contro le van diverse schoonmaak projecten. Mr. Dekker noemde dat „hulp via een bevriende zakenrelatie". De betaling van steekpennin gen is gezien dit laatste feit on geloofwaardig, aldus mr. Dek ker. Bovendien was de betrok ken ambtenaar zijn officiële functie was hoofd bedrijfsvoe ring volgens hem geenszins de man die op alle projecten de uren telde. Dat er mogelijkerwijze toch te weinig werk is verzet door Servio weet mr. Dekker aan het fenomeen „sleutelkamers": kamers in de defensie-gebou wen waarin geheime docu menten worden bewaard en die alleen tijdens kantooruren toegankelijk zijn. De dames van Servio moesten er onder streng toezicht van een ambte naar de dweil en bezem hante ren. Om vijf uur 's middags gingen de sloten van deze ver trekken op slot. Mr. Dekker: „In de schoonmaakbranche komt men veel gemakkelijker aan avondpersoneel dan aan dagpersoneel. Voor werk over dag moet men dus ook meer betalen. Het schoonmaakwerk van steeds meer sleutelkamers werd voor Servio dus duur der". Volgens de advocaat zou men op het departement geen oog voor dit detail hebben ge had en Servio de problemen rondom de personele bezetting zelf hebben laten oplossen. Volgens landsadvocaat mr. H. Uniken Venema zou over de hele linie tussen de 20% en 49,8% minder schoonmer- kwerkzaamheden verricht zijn dan op basis van de contracten geregeld was. Die cijfers putte de pleiter uit de minutieuze uren registratie die er op De fensie op na wordt gehouden. Servio heeft 171 schoonmaak sters in dienst en had met het departement contracten voor veertien projecten. Ondanks de beschuldigingen van de landsadvocaat vorder de de de directeur van het Haagse schoonmaakbedrijf in de rechtszaal betaling van cir ca een half miljoen gulden: lo nen voor zijn personeel. Daar naast vroeg hij om opheffing van het beslag dat de overheid op dat kapitaal heeft laten leg gen. De vice-president van de Haagse rechtbank, mr. J. Brinkhof, wijst op 16 decem ber vonnis. )verheden negeren bestemmingsplannen £IDEN Bepalingen in temmingsplannen voor e bescherming van na- rl'ur en landschap worden g »or de rijksoverheid, e ovincies en gemeenten °j lf aan de laars gelapt, ^en onderzoek dat de uni- prsiteit van Amsterdam leeft gedaan in opdracht 'Q in de ministeries van J/ROM en Landbouw ^eft dit uitgewezen. Bij Det onderzoek waren ze ventien gemeenten be srokken die al meer dan ?Ifes jaar bestemmingsplan nen hebben met bepalin gen inzake natuur en landschap. Uit het onderzoek bleek dat gemeenten zelf weinig doen om overtredingen van bepa lingen inzake natuur en land schap in hun bestemmings plannen op te sporen. Van alle geconstateerde overtredingen wordt minder dan de helft aangepakt via een sanctie. De meeste overtredingen betref fen het dempen van sloten, egaliseren van grond, scheu ren van grasland en het ver wijderen van bomen en strui ken. De gemeenten geven ook veel te weinig voorlichting over de bepalingen in het be stemmingsplan, aldus de on derzoekers. Vastgesteld werd dat 20 pro cent van alle overtredingen werden gepleegd in het kader van ruilverkavelingen. Indien plannen voor ruilverkaveling worden opgezet worden bepa lingen in bestemmingsplannen veelal genegeerd, aldus de on derzoekers. Kennelijk hebben bestuurders moeite met de door hen zelf gemaakte plan nen, zo zeggen zij. Ruilverka velingen worden door achter eenvolgens gemeenten, pro vincies en rijksoverheid tot stand gebracht. HUUB VAN DER MEER, LLTSTTREKKER CDA IN ZUIDHOLLANDSE STATEN: LEIDEN/DEN HAAG Hij rent van de ene verga dering naar de andere. Is minstens één dag in de week en bijna iedere avond bezig voor zijn par tij. Gedreven door idea len, die hij maar mondjes maat verwezenlijkt ziet. „Je moet in de politiek geduld en incasseringsver mogen hebben", legt de fractie-voorzitter van het CDA in Zuid-Holland, Huub van der Meer, uit. Regelmatig schieten zijn grote hobby's, het hardlo pen en de voetballerij, er bij in. Behalve al dit poli tieke werk heeft de 43-ja- rige weg- en waterbouw kundige tenslotte nog een volledige baan in de ge meente Cromstrijen (Hoekse Waard) als tech nisch hoofdambtenaar. „Een fractie-voorzitter heeft geen vrije tijd. Deze functie is feitelijk een volledige baan. Maar met gebrek aan tijd kampen bijna alle statenleden. Dit beseffen de mensen, die zich verkiesbaar stellen niet altijd. Het is hard ploeteren tussen je gewone werkzaamhe den door". Huub van der Meer is onlangs benoemd tot de nieuwe lijst trekker van het CDA voor de op 17 maart te houden verkie zingen van de Provinciale Sta ten. De fractie-voorzitter staat daarmee zelfs boven de twee CDA-gedeputeerden Aalbers en Hekkelman en lijkt in aan merking te komen om als nieuwe gedeputeerde te gaan optreden. Zelf houdt hij zich over de situatie na 17 maart op de vlakte. „Laten we eerst de verkiezingen maar afwachten. Bovendien zijn er geen rede- CDA- fractievoorzitter in Zuid-Holland, H. van der Meer: „Deze functie is feitelijk een volledige baan. Maar met gebrek aan tijd kampen bijna alle statenleden". \ien om één van de huidige CDA-gedeputeerden op te vol gen. Maar wanneer je eerste op de lijst' bent, moet je na tuurlijk wel beschikbaar zijn voor het dagelijks bestuur in de provincie". Volgens de voormalige ARP- er staat het provinciebestuur feitelijk heel dicht bij de bur ger. Alleen merkt die burger dat niet altijd. „We zijn na tuurlijk hoofdzakelijk sturend, stimulerend en voorwaarden-- scheppend bezig. Maar met bij voorbeeld de fusie van de drinkwaterleidingbedrijven in Zuid-Holland (de vroegere 29 zijn teruggebracht tot 3 -red) ben je wel direct met de werk- Werkloosheid Extra veel aandacht zal het over veertien dagen uitko mende CDA-verkiezingspo- gramma besteden aan de werkloosheid in Zuid-Holland. Van der Meer: „Het is onrust barend dat in deze provincie nog altijd 140.000 mensen zon der werk zijn. Wanneer daar bovenop nog eens de honderd duizend arbeidsongeschikten worden geteld, dan heb je te maken met een onaanvaardba re situatie. De provincie kan iets, maar helaas niet veel doen. Een projekt als Vrijbaan, het stimuleren en subsidiëren van startende ondernemers en het werkgelegenheidsfonds zijn de enige directe middelen. Verder proberen we het Rand- stadoverleg te activeren om de provincies zoveel gezamenlijk te laten optreden". Goede voorwaarden scheppen is ook het belangrijkste middel om de problemen in de grote steden aan te pakken. Hiermee heeft de provincie via de toe wijzing van de woningcontin genten een belangrijk macht smiddel. Milieubeleid, in CDA-optiek rentmeesterschap, en de „zorg zame samenleving" worden andere essentiële programma punten. Dat de bezuinigings drift van partijgenoot Brink man op het departement waar de „zorgzame samenleving" gestalte moet krijgen, hierte gen indruist, vindt Van der Meer spijtig. „We zijn het ze ker niet altijd eens met wat er aan de overkant. Het Binnen hof dus, gebeurt. De contacten zijn goed. de uitgangspunten verschillen niet wezenlijk, maar ieder praat vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid. Wanneer Ruud Lubbers echter zegt „We hebben een bood schap aan elkaar. Dan kan ik dat alleen maar bevestigen". FRANS BOTHOF

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1986 | | pagina 15