finale
Nr. 44 - Cryptogram
'CeidócSou/ta/nt'
ZATERDAG 8 NOVEMBER 1986
lossing vorige puzzel
siteL
/9 A 1
Ml
-ES
|o
rpY:
>rijswinnaars van puzzel nr. 43 zijn:
Wisman, Israelhove 6,
VR Sassenheim.
Zaspers, Dreefkant 17,
1 NX Noord wijk.
prijzen worden binnen drie weken
:heque toegestuurd.
>lossingen onder vermelding van
zzel nr. 44 moeten uiterlijk
icnsdagmiddag in bezit zijn van:
HORIZONTAAL:
1. Vrolijk deel van de wet?
10. Die bloem vindt u in Gaasterland.
11. Aanstekelijk jong schaap bij vee.
12. Eén woord is nog te veel voor deze streek.
13. Flink met kuikens.
14. Zo lopen om geestdriftig te worden.
17. Onderhoudend als een reisgenoot?
19. Oude maat van de toekomst.
21. Nabij komend met niets om het lijf.
22. Volgens hem is het nauwkeurig berekenend!
24. De gedachte maakt hem ouder.
25. Stekelige plaats in Utrecht.
26. Voertuig met en zonder wielen.
30. Kleine vrucht voor een kwajongen?
31. Neem voor de dorst een kleinere!
32. Insekt dat naar een vis hapt?
VERTICAAL:
2. Sla dat dier aan de haak!
3. De godin komt terug bij de koning.
4. Zo ontrouw als rijp fruit?
5. Zo'n open strook voor runderen treft u in een
kerk aan.
6. Strijd in een legerplaats?
7. Dofte onverschilligheid van een harige Let?
8. Voorstelling van de verkiezingen?
9. We zijn achter naar de kastelein die als voor
beeld dient.
15. Dier met geestdrift.
16. Proef-onderzoek.
18. „Bedrijvig" persoon.
20. Zo'n toespraak duurt heel wat korter dan 12
maanden!
23. Vaartuig dat een tekort oplevert.
27. Stuk vlees dat men iemand voorhoudt.
28. Niettemin is het een eindeloze ochtend.
29. Dit is bijna in de buurt.
„Dammen als de beste"
Zoals ik in de vorige rubriek opmerkte,
verschijnen er tegenwoordig opvallend
veel damboeken. En inderdaad, nog
maar nauwelijks had ik in die rubriek
het zojuist verschenen boek van Haij-
tink en De Waard, Roozenburg-opstel-
ling theorie en kombinaties, besproken,
of ik kreeg alweer een nieuwe uitgave
onder ogen. Het betreft het boek van B.
Dollekamp, getiteld „Dammen als de
beste", uitgegeven door Wolters-Noord-
hoff in Groningen.
Het is een dammethode voor de basis
school, die de auteur als KNDB-docent
geschreven heeft in samenwerking met
de Vakgroep Interdisciplinaire Onder
wijskunde van de RU Groningen, en de
Redactie Basisonderwijs van Wolters-
Noordhoff. Voor de realisatie ervan
heeft de Rabobank mede zorg gedragen.
Er zijn natuurlijk wel meer boeken voor
de jeugd en voor beginners geschreven,
maar een echte onderwijsmethode was
er tot op heden nog niet.
In het boek komen eerst de spelregels
aan de orde, waarbij ingegaan wordt op
het zetten, het slaan, op de uitslag van
de partij enz. Vervolgens wordt het kie
zen van een zet besproken, en wordt uit
gelegd wat een combinatie is. Alles aan
de hand van eenvoudige voorbeelden.
Daarna komen iets moeilijkere fcombi-
naties, en gaat de auteur in op het eind
spel. In het daaropvolgende hoofdstuk,
het vijfde, wordt aandacht besteed aan
allerlei facetten van het damspel onder
leiding der geesten
ens het „centrale" meesterklasse-
kend in het sfeervolle Groningse
(sportcentrum kwam er duidelijk
ning in het veld dat deze competi-
in twee delen moet uiteenvallen,
kampioenspoule van vier en een
adatiepoule van vier. Het Tilburg-
WAC - die letters staan voor
:ns Acol Culbertson - nam met 70
(voorlopig?) de leiding over van
dat tot op heden zijn aspiraties
niet heeft kunnen waarmaken,
de Vuegraph in Groningen ver-
nen natuurlijk wedstrijden van de
Ie Aegonteams. Tussen twee haak-
wanneer je afgaat op de MK-afde-
is Aegon de sterkste vereniging
Nederland!
jGESTIEF tegenspel
een ogenschijnlijk „dooie" man-
toch nog down kan worden ge-
:ld, bleek in de match Aegon
PP.
'OW noord
5 4
B 10 7 6
O V 9 8 4
A 6 3
west oost
A 7 2 N ♦HB 10 863
V 9 8 4 W O 7 H
A B 10 5 Z O H 6
.52 B 10 9 7
zuid
V 9
A 5 3 2
0 7 3 2
H V 8 4
e open kamer boden en maakten
Meulenbroek en Rens Paternotte
)W snel tien slagen in schoppen,
r zie wat er in de gesloten kamer
gebeurde, waar Anton Maas en Henk
Schippers ook in 4 schoppen eindig
den:
Klavervrouw uit (Rusinow, d.w.z. de
heer is ook aanwezig) bij Paul Laan
(zuid), door noordspeler Jan Rouwen-
dal overgenomen met klaveraas en
klaver 6 na voor Pauls heer. Zuid in
casseerde vervolgens hartenaas, voor
dat er op de ruitenkleur iets weg kon
in harten, en speelde klaver 4 na, die
oost in de dummy met schoppenaas
liet troeven. Noord had hem - en
waarschijnlijk ook zuid - wijsgemaakt
dat hij over een doubleton klaver be
schikte en vanuit oosts visie is troeven
met schoppenaas dan een logisch plan.
Zuids schoppenvrouw promoveerde
zo wel tot downslag!
en de bieding is gegaan (N/—
ZUID WEST NOORD OOST
-» - I SA 2 Sch
2 SA I) 3 Sch 3 SA a.p.
1). Conventioneel (Lebensohlvariant).
Uw partner oost start met harten 7 en
de volgende dummy wordt uitge
spreid:
8 6
V H 10 6 2
o V 9
JL A 10 7 5 2
Op harten 7 laat de leider uit de dum
my harten 10 bijspelen. Hoe luidt als
west uw tegenspeelplan? (Bepaal uw
keuze alvorens verder te lezen).
N /-
noord
H B
O V 4
0A H 10 8 4 3
*H 8 4
west oost
10 73 N A V 9 5 4 2
A B 9 WO 7 8 7 5 3
O
B 2 Z o 7 6 5
V B 9 6 3 -
zuid
8 6
H 10 6 2
o V 9
A 10 7 5 2
In de andere kamer (OW Maas-Schip-
pers, NZ Meulenbroek-Paternotte) was
de bieding gegaan:
Anton Maas startte met schoppen 2 en
dat was dat: negen slagen voor de leider.
Paul Laan ging als oost lang in trance al
vorens uit te komen en commentator
Chris Niemeyer (de vijfde man van het
Hok-team) gaf als analyse: „Er zijn zes
maakstarts en zeven niet-maakstarts".
Toen Paul Laan na ampele overwegin
gen dan ook harten 7 op tafel legde, rea
geerde het publiek met een stormachtig
applaus - d.w.z. het publiek in de Rama-
zaal - dat mogelijk in de speelruimte wel
te horen is geweest! In hoeverre het een
het ander heeft beïnvloed, vertelt het
verhaal niet. Als zo iets te storend of te
evident wordt, grijpt de wedstrijdleiding
wel in. André Mulder liet in de dummy
heel subtiel harten 10 liggen - alweer een
suggestieve kaart. Jan Rouwendal legde
als west hartenboer en aldus kwam lei
der noord, zij het op een andere manier
- ook aan negen slagen.
Had u wel hartenaas genomen, schoppen
nagespeeld èn - dat hoort er ook bij! -
schoppen 10 bijtijds gedeblokkeerd?
Agenda: 8 en 9 november laatste centra
le weekend MK (Noordwijkerhout).
Daarna play-offs 6 en 7 dec. en 20 en 21
dec.. 22 nov. Heuvelrugtoernooi De Bilt
(03438-12850); 29, 30 en 31 nov. Caran-
satoernooi (020-430308) Amsterdam.
Corr. p/a Leharstraat 10, 2162 AC Lisse.
el belangstelling voor
aden jubileumdukaat
belangstelling voör de tweede jaar-
van door het rijk zelf aangemaakte
len dukaten is ook dit jaar zeer
t. Volgens E.J.H. Bennema, hoofd
merciéle zaken en distrubutie, zijn
ij 's-Rijks Munt in Utrecht 94.999
ïllingen binnen gekomen en even
:el munten zullen er dan ook gesla-
worden.
gelegenheid van het 400-jarig be-
i van de dukaat wijkt de jubileu-
itvoering van 1986 iets af van die
vorig jaar. De afbeeldingen op voor-
chterzijde zijn opnieuw ontworpen,
betreft echter alleen stijlelementen;
fbeelding sluit meer aan bij vroegere
/erpen.
iukaten kosten 170 gulden. Het erin
/erkte Canadees goud is ongeveer
gulden waard. De produktie- en be-
skosten en een bescheiden winstop-
zorgen voor een prijs van 170 gul-
Van de dukaten 1985 werden
770 exemplaren geslagen. Ruim 70
ent werd besteld door particulieren
ïunthandel/banken (elk ongeveer 35
ent). En bijna 30 procent vond zijn
naar buitenlandse afnemers. Vooral
elangstelling in de VS was erg groot.
GIFTENBELEID
1982 konden particulieren voor ei-
rekening gouden dukaten laten slaan
eze zelf uitgeven. Na een wijziging
de Muntwet is dit recht uitsluitend
behouden aan het rijk. De uitgifte
gouden dukaten is thans onderdeel
het bijzondere uitgiftebeleid van
jks Munt.
;ouden dukaat is één van de oudste
^rlandse munten. In 1586 werden
het eerst gouden dukaten in ons
vervaardigd. Ze hebben sindsdien
wijzigingen meer ondergaan. Het
gewicht is nog altijd 3,5 gram en de mid
dellijn 21 millimeter. Ook het uiterlijk
heeft geen wijziging van betekenis on
dergaan. Van de zeventiende tot de ne
gentiende eeuw waren Nederlandse gou
den dukaten zeer belangrijke internatio
nale handelsmunten. Thans zijn het ver
zamel- en beleggingsmunten.
dubbele dukaat
Een ontwerp voor de nieuwe Muntwet,
waarin opgenomen een dubbele gouden
dukaat, ligt nog bij de Tweede Kamer
voor behandeling. Verwacht wordt dat
de nieuwe Muntwet tijdig van kracht zal
zijn om in 1987 dubbele dukaten te kun
nen slaan.
Deze historische munt krijgt een 'grotere
middellijn (26 mm in plaats van 21
mm) en heeft het dubbele gewicht in
vergelijking met de enkele. De beelde
naars van de dubbele zijn aan voor- en
achterkant gelijk aan de enkele. De dub
bele dukaat werd gedurende ongeveer
150 jaar geslagen: van de tweede helft
van de zeventiende eeuw tot het begin
van de negentiende eeuw.
veilingen
Jacques Schulman BV houdt in het Carl-
ton-hotel in Amsterdam op 11 en 12 nq-
vember een veiling. De veilingscollectie
bestaat uit 1561 nummers en omvat on
der meer. Bataafse Republiek tot en met
Juliana, Nederlands bankpapier en nu
mismatische boeken, verder penningen
en medailles (1441-1961), Engeland en
Spanje (muntvondst Oud-Beijerland).
Op vrijdag 21 november en zaterdag 22
november houdt Coin Investment BV
haar jubileumveiling. De veilingscollec
tie bestaat uit 1800 nummers, onder
meer munten uit de oude graafschappen
en gewesten, koloniale munten, Neder
landse en buitenlandse penningen, bank
papier, boeken, prenten, huismunten en
Koninkrijk Holland. De veiling vindt
plaats in Motel Hoornwijck te Rijswijk.
De dukaten worden één voor één geslagen. Direct na de slag wordt de eerste kwaliteits
controle uitgevoerd.
Correspondentieschaak
Het schaken per brief begint in Neder
land steeds populairder te worden. Voor
veel schakers die, om wat voor reden
dan ook, aan huis gekluisterd zijn is dit
de ideale manier om hun sport uit te oe
fenen. Al naar gelang men tijd heeft kan
men zich inschrijven voor diverse toer
nooien en daarmee vele uren prettig be
zig zijn. Daarbij komt dat niet zelden
correspondentiepartijen leiden tot „ge
wone" briefwisselingen, waarmee veel
mensen uit hun, vaak gedwongen, isole
ment worden gehaald. Voordat men ech
ter enthousiast inschrijft voor een toer
nooi moet wel rekening gehouden wor
den met het feit, dat partijen soms wel
enkele jaren kunnen duren (zeker als in
ternationaal gespeeld wordt, waardoor
post vertragingen optreden). Voor iedere
zet moet dus voldoende tijd en zin vrij
gemaakt worden, want één ondoordach
te zet kan er voor zorgen dat lange tijd
tegen een nare stelling moet worden aan
gekeken. Voor inlichtingen kunt u te
recht bij de propagandaleider van de
NBC de heer G.K.P. van den Haak,
Muiderslotweg 106, 2026 AS Haarlem
(tel. 023-373272).
Om een goed correspondentiespeler te
worden is het niet noodzakelijk een goe
de bordspeler te zijn. Dit blijkt al uit het
feit dat onze sterkste correspondenties
peler, K. Mulder van Leens Dijkstra,
nauwelijks „normaal" gespeeld heeft.
Belangrijk is dat rustig en systematisch
geanalyseerd wordt, waarbij natuurlijk
enig schaakinzicht nodig is, maar vooral
discipline.
Ons land heeft er twee nieuwe corres
pondentiegrootmeesters bij: G. Timmer
man en T. Wiersma. Beide spelers be
haalden dit resultaat in het jubileum-
toernooi (3de lustrum) van de NBC.
Van eerstgenoemde een aardige over
winning, waarbij ik gebruik gemaakt heb
van zijn opmerkingen.
F.BOYD (Engeland)-G.TIMMERMAN
Konings-Indisch.
1. Pf3 Pf6 2. c4 g6 3. d4 Lg7 4. Pc3 0-0
5. e4 d6 6. Le2 e5 7. 0-0 Pc6 8. d5 Pe7 9.
Pd2 c5.
Verhindert het witte plan b4, c5 en Pc4.
10. dxc6. f
10. Tbl gevolgd door b4 is niet slecht,
maar de stelling is wat statisch.
10.bxc6 11.b4 d5!
Zwart moet snel maatregelen nemen in
X X
«r
A
pi B
1 1
w a!
A
a H
a m A
i Jl
AAA
BÖJL
fi<è>
het centrum, want wit dreigde met 12.
b5 de zwarte invloed in het centrum aan
te tasten.
12. cxd5.
12. b5 d4 13. Pa4 cxb5 is verwisseling
van zetten. Interessant is 12. La3 a6 13.
Tel h5!? (Uhlmann) met ongeveer gelij-
Ï2.kacxd5 13. b5 d4 14. Pa4 d3 15. Lf3
Ld7 16. Pc3?
Op het moment dat de opening van deze
partij bezig was (1983) was nog niet be
kend dat wit hier 16. Pc5! moet spelen;
een voorbeeld: 16. Lxb5 17. a3 Lc6
18. La3 Te8 19. Tel met ongeveer gelijk
spel (Farago-Piket 1985). Pion d3 is te
gevaarlijk, wit moet deze eerste elimine
ren.
16.Da5 17. Db3 Tfc8 18. Pdbl.
Beter was 18. Lb2 Le6 19. Da4 Db6 met
een klein voordeel voor zwart
18.Tab8 19. a4. Zie diagram.
19. ..Pc6! 20. Pd5 Pxd5 21. Ld2.
Op deze manier houdt wit nog even
stand. Na het, vermoedelijk, geplande
21. Dxd5 Le6 22. Dxd3 Pd4 heeft zwart
te veel dreigingen: Pb3 en Lc4, terwijl op
23 Pd2 of 23. Pa3 23.Tc3 erg lastig is.
21.Pd4! 22. Dxd5 Dc7!
Dreigt Le6 met damewinst en 23. Da2
Le6 gevolgd door 24. Pc2 kost ook
materiaal. Wit heeft maar één redding,
maar deze verliest op aardige manier ge
forceerd.
23. La5 Dxa5 24. Dxd7 Pxf3+!
Dit sterke paard heeft zijn dienst bewe
zen, d3 zorgt nu voor de beslissing.
25. gxf3 Td8 26. De7 d2 27. Tdl Lh6!
28. Ta2 Tbc8 29. Kfl Tel 30. Ke2 Txdl
31. Kxdl Tc8!
De slotpointe. 32. ..Tcl+ is nu niet
meer fatsoenlijk te verhinderen, want
32. Pxd2 Td8! kost een vol stuk. Wit
geeft het op.
Correspondentie-adres: Leo Hofland, G.
Fockstraat 113, 2613 DE Delft.
de hoofdjes „Alles naar de rand?". „De
schijven werken samen", enz. en wordt
de notatie uitgelegd. In hoofdstuk 6
moet de leerling eenvoudige standjes tot
winst zien te brengen met behulp van
een korte positionele/combinatieve spel-
gang. Aan het eind van ieder hoofdstuk
staan opdrachten, waarvan de antwoor
den en uitwerkingen in het laatste
hoofdstuk worden gegeven.
Het geheel is voorzien van zo'n 150 dia
grammen, en beslaat 64 pagina's. Wie
zelf wel eens heeft geprobeerd het dam
men aan beginners uit te leggen, weet
hoe moeilijk dat is. Steeds moet je je
proberen te realiseren waar bij een be
ginnende dammer de problemen liggen,
en moet je voorkomen dat de stof te
moeilijk wordt. Dollekamp is er echter
in dit werk uitstekend in geslaagd. Het
feit dat hij bij dammers onderzoek heeft
gedaan naar wat er tijdens het spelen
zoal in het hoofd omgaat, zal hier zeker
een rol bij hebben gespeeld.
Om u een indruk te geven laat ik een
klein gedeelte uit hoofdstuk 4 volgen.
Zie het diagram (in het boek nr. 107).
Onder het hoofdje ;?Een klein wonder",
schrijft de auteur bij deze stand:
Terwijl jij met dit hoofdstuk bezig was.
zijn Richard en Marlien aan hun tweede
partijtje begonnen. Ze zitten alweer in
het eindspel. In het diagram zie je de
stand. Marlien heeft dit keer zwart en ze
lijkt heel gunstig te staan. Zou ze Ri
chard opnieuw verslaan? Richard vindt
het niet zo leuk. Zal hij de partij maar
opgeven? Ach, toch maar even proberen.
Richard kijkt naar het bord.kijkt nog
eens.Ziet hij dat goed? Dat kan toch
helemaal niet? Nog even goed naden
ken. Dan gaat Richards hand naar het
bord. Een paar zetten later geeft Mar
lien hem de hand: „Ik geef op. Welgefeli-
citeerd!"
Hoe won Richard?
Je bent natuurlijk razend nieuwsgierig
hoe Richard dat voor elkaar gekregen
heeft. Twee schijven achter en toch nog
winnen! Een mooie puzzel om met zijn
tweeèn op te lossen. Om je te helpen
volgt hier een stukje van wat Richard
dacht.
Wat Richard dacht: „Als ik ertussen
ga.Dan mag Marlien niet wegschui
ven, want met mijn dam sla ik alles er
af.Ze mag trouwens ook niet met
haar dam naar de hoek.want ik sla
met mijn dam.Zij slaat met haar
schijf.ik sla er weer twee.en ze
staat helemaal vast! Heeft ze nog een an
dere zet als ik ertussen ga. alleen haar
achterste schijf. hoe sla ik dan, naar
voren of terug.Terug natuurlijk!
Tjonge wat mooi.Waar haar dam ook
heengaat, steeds geef ik mijn schijfje
weg, en sla de dam eraf. Ik doe het!"
Tot zover de auteur. Het boek is zoals
gezegd bedoeld voor het basisonderwijs,
maar is daarnaast natuurlijk goed te ge
bruiken bij jeugdtrainingen op damclubs
en dergelijke. Het is te verkrijgen bij
filialen van de Rabobank; voor reke
ninghouders zelfs gratis!
W
ji_H J§,v
Ui Hs
Ten slotte nog een opgave (zie diagram).
Deze positie kwam voor in de partij tus
sen P. Groot en J. van de Veen, uit de
wedstrijd Krommenie-ADG. De opgave
luidt: wit speelt en zwart wint. De oplos
sing hoop ik de volgende keer te geven.
Hersenen maken
geslachtshormonen
Franse onderzoekers zijn er in ge
slaagd voor het eerst in de medische
geschiedenis vast te stellen dat de her
senen geslachtshormonen produceren
die een rol spelen bij seksuele herken
ning en agressiviteit.
Professor Beaulieu van het Nationaal
Gezondheidsinstituut verklaarde dat
zijn team onderzoekers bij proeven
met apen en ratten de aanwezigheid
van geslachtshormonen in de hersenen
hebben aangetoond. Deze hormonen
bleken niet door hun geslachtsorganen
geproduceerd te zijn, want deze waren
verwijderd. Het was al bekend dat de
hersenen van mens en dier talrijke
hormonen - zoals insuline - bevatten
die daar door het bloed naar toe wor
den getransporteerd. Beaulieu en zijn
medewerkers bewezen echter dat de
hersenen zelf via cholesterol oestroge-
ne-, androgene- en cortisonhormonen
produceren.
De hoeveelheid hormonen in de her
senen bleek namelijk constant te blij
ven nadat de geslachtsklieren waren
verwijderd. Experimenten met de
proefdieren toonden aan dat deze her
senhormonen - neurosteroiden - een
fundamentele rol vervullen in de ont
wikkeling van agressiviteit en seksuele
herkenning. Mannelijke ratten waarbij
de onderzoekers de produktie van
deze hersenhormonen beletten herken
den geen wij ft es, maar gecastreerde
ratten waaraan het mannelijke hor
moon testesteron toegediend werd, de
den dat wel en werden agressief.
ONTWIKKELING NIEUW
VOORBEHOEDSMIDDEL OP EEN
LAAG PITJE
Behalve van de eenmaal-in-de-maand-
pil, die een goede kans maakt in de ja
ren negentig geïntroduceerd te wor
den, zal er voor het einde van dez$
eeuw geen wezenlijk nieuw en veilig
voorbehoedsmiddel worden ontwik
keld.
Als het jaar 2001 kenmerkend wordt
voor de tijd daarna zal het er in de
21e eeuw niet best uitzien. Dit heeft
prof. C. Djerassi van de Stanford Uni
versiteit in de Verenigde Staten gezegd
op een symposium in Amsterdam. De
oorzaak van dit sombere vooruitzicht
moet niet in de eerste plaats worden
gezocht op wetenschappelijk terrein,
hoewel geboortebeperking bij openba
re en commerciële instellingen niet
meer die voorrang geniet als in de ja
ren zestig.
Zo zijn er in de wereld nog maar vier
pharmaceutische bedrijven die zich
nog bezighouden met belangrijk on
derzoek op het gebied van de ontwik
keling van voorbehoedsmiddelen, te
genover meer dan een dozijn twintig
jaar geleden.
Djerassi ziet de belangrijkste oorzaak
in het verslechterde klimaat op dit
punt in de Verenigde Staten, waarover
hij zich grote zorgen maakt. De rege
ring van de VS stelt zich zeer conser
vatief op juist tegenover die vormen
van geboortebeperking die voor zowel
ontwikkelde landen als ontwikkelings
landen van groot belang zijn. Maar
ook de groei van het aantal processen
in de medische wereld in de Verenigde
Staten hebben ernstige gevolgen gehad
voor de ontwikkeling van anti-concep
tiemiddelen en vaccins. Dat alles zal
zijn uitwerking ook op lange termijn
in de wereld hebben. Djerassi toonde
met een reeks van grafieken aan hoe
krachtig de groei van de wereldbevol
king, vooral die in de Derde Wereld,
zal zijn in de komende eeuw. De be
volking van Afrika bijvoorbeeld, nu
nauwelijks groter dan die van Europa,
zal in hei jaar 2020 driemaal zo groot
zijn als de bevolking van Europa.
Volgens Djerassi zijn daarom verande
ringen van het regeringsbeleid en een
andere opstelling van de bevolking be
langrijker dan de huidige wetenschap
pelijke.
OZON MOGELIJK
KANKERVERWEKKEND
Onderzoekers hebben bekendgemaakt
dat ozon mogelijk kankerverwekkend
kan zijn. Uit laboratoriumproeven
blijkt dat zich gezwellen ontwikkelden
bij dieren die aan een hoge dosis ozon
werden blootgesteld. De dieren wer
den aan een dosis ozon blootgesteld
die vijf keer hoger is dan de hoeveel
heid ozon waaraan mensen worden
blootgesteld in zwaar vervuilde steden
als Los Angeles. Ozon is een gas dat
op natuurlijk wijze aanwezig is in de
stratosfeer, waar het onder andere
schadelijke ultra-violette stralen tegen
houdt. Lager bij de grond wordt het
gas gevormd bij reacties van koolwa
terstoffen uit fossiele brandstoffen
door zonlicht.
