Op naar de
stoel met
ingebouwde
koelkast
l
Goed zitten is een zaak van gewicht
HBG legt
eerste
steen voor
computer
in bouw
HET KANTOOR ALS EEN
TONEELSTUK
Meer en meer willen bedrijven niet al
leen aan de buitenkant, maar ook in hun
interieur laten zien waarvoor ze staan,
wat ze willen zijn. Dat zogenoemde
„Corporate Image" kan leiden tot een
groots, bijna koloniaal schouwspel zoals
het nieuwe Shell-gebouw in Den Haag
(„Kijk maar, wij zijn de grootste"), maar
ook tot een huiselijk tafereeltje. Bij Cen
traal Beheer leidde dat eind jaren zeven
tig tot een kantoor dat is opgedeeld in
allemaal kleine ruimten: iedereen kon
zelfs zijn eigen parkiet meebregen. Die
sfeer komt in een aangepaste vorm terug
in het nieuwe NMB-kantoor in Amster
dam, dat ook meer dan gebruikelijk is
ingericht op de mensen die er moeten
werken. Hoewel het de enige twee kanto
ren zijn die écht afwijken van de stan
daard, zijn ze volgens Jan Jacobs zeker
geen trend, omdat ze teruggrijpen op een
tendens uit de jaren twintig. Jacobs
voorziet veeleer een stijl waarin de con
structie (opbouw, materiaal) van de in
richting weer veel zichtbaarder wordt,
zoals nu ,al in sommige PTT-kantoren.
Maar tot nu toe lijken de meeste kanto
ren toch wel een beetje op elkaar, vindt
Jacobs. „Dat komt vooral doordat de
ontwikkelingen van de laatste tijd zijn
opgelost in een soort mengvorm. De ka
merkantoren en de kantoortuinen heb
ben hun tijd gehad en zijn opgegaan in
een schermenkantoor. Daarin is een gro
te ruimte door scheidingswanden van
ongeveer twee meter hoogte en verschil
lende breedten opgedeeld in ogenschijn
lijk kleinere eenheden. De schermen ge
ven een gevoel van intimiteit, omdat er
in een eerste oogopslag maar een paar
mensen in dezelfde ruimte werken én
omdat de schermen geluiddempend wer
ken. In deze opzet is het idee van een
centrale plafondverlichting ook achter
haald. De verlichting wordt veel indivi
dueler en is aangepast aan de werksitua
tie".
„Door de opkomst van de beeldscher
men - in 1990 zal waarschijnlijk elke
werknemer zo'n ding hebben - is de
vraag naar het oude L-vormige bureau
momenteel ongekend groot. In de jaren
tachtig is dat overigens een bureau met
een hoek van 45 graden. Aan de ene
kant werk je „klassiek" en daarvoor heb
je meer licht nodig dan aan de andere
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1986
kant, waar je met het beeldscherm
werkt. Zo'n genuanceerdere verlichting
geeft ook veel meer het gevoel van pri
vacy, van je eigen plekje, van gezellig
heid. Door het werken met beeldscher
men beleven mensen een kantoor ook
heel anders. Vroeger keek je hoofdzake
lijk op je bureau als je werkte, nu kijk je
heel anders, voor je uit en om je heen,
waardoor de indrukken veel onrustiger
worden. Met afscheidingsschermen om
dè werkplek heen, maakt een kantoor
dan een veel rustiger indruk".
Status
Daarbij wenst Jacobs wel aan te tekenen,
dat een scheidingswand in deze geen
stuk spaanplaat is dat je tussen twee bu
reaus plempt. Nee, het moet allemaal
één geheel zijn, volledig geïntegreerd
met de andere meubels. Vorm- en maat-
verwantschap heet dat officieel. En dan
nog iets: de hang naar meer privacy kan
volgens Jacobs ook gewoon voortkomen
uit een verlangen naar meer status.
Want zijn het niet de topmensen in een
bedrijf die in aparte kamers en in mooie
stoelen zitten? „Een onderzoek in de
Verenigde Staten "heeft een paar jaar ge
leden aangetoond dat mensen de belang
rijkheid van hun werk eerst uitdrukken
in geld en dan in de stoel waarin ze hun
werk doen. Wie wat belangrijker wordt,
wil na meer geld een mooiere, royalere
stoel. Ook al kunnen ze daarin vaak niet
eens werken".
„Het is moeilijk aan te geven waar pri
vacy ophoudt en status begint", reali
seert Jacobs zich. „Onze baas wilde bij
voorbeeld alleen maar een tafeltje en een
stoel om te werken, maar wij hebben
hem wel in een notenhouten kamer ge
kletst. Voor het bedrijf is dat beter: wij
pretenderen tenslotte kantoorinterieurs
te maken en te verkopen. Maar ook wij
letten heel scherp op of we het niet te
overdadig doen, want dat kan weer heel
gemakkelijk tegen je werken. Je kunt
mensen afschrikken door overdaad".
Wat is nu eigenlijk een bureau, vraagt
Jan Jacobs zich soms filosofisch af. Niet
meer dan een horizontaal vlak, dat op
Prof. Jan
Jacobs: „Het is
moeilijk aan te
geven waar
privacy
ophoudt en
status begint".
een bepaalde hoogte van de vloer zit.
Van daaruit heeft hij met zijn staf meu
belprogramma's ontwikkeld die bestaan
uit een blad dat omhoog wordt gehou
den door een ronde buis en op z'n plaats
gehouden door een dwarspootje. „Toen
we er voor het eerst mee naar de afde
ling verkoop gingen, werd er gezegd:
„Wat moeten we met die keukentafel?".
Vier jaar later is dit het best verkochte
kantoormeubel in Nederland". Jacobs
bedacht er een verrijdbaar ladenblok bij.
„Ik heb zelf twee bureauladen, maar ik
gebruik alleen de linker bovenla en de
rechter onderla. Als je echt gaat analyse
ren, kun je met één blok volstaan. Dat
lijkt slecht voor de status, want een chef
heeft altijd twee ladenblokken. Maar
mensen blijken zo'n verrijdbaar laden-
blok in de praktijk juist leuk te vinden,
heel chique. Zo zie je maar weer dat als
je probeert vastgeroeste ideeën te door
breken, je een kantoor kunt krijgen dat
praktischer, leuker, luxer én intiemer
is".
DICK HOFLAND
FOTO: CEES VERKERK
Jan Jacobs is een adept van de
Rietveld-school en zijn kantoorin
terieur moet dus wars zijn van ster-
allures. Een beetje de no-nonsense
aanpak, zoals hij zelf zegt. Als in
dustrieel vormgever bij Gispen en
binnenkort als hoogleraar aan de
Technische Universiteit in Delft,
houdt hij zijn publiek voor wat hij
heeft geleerd: teruggaan naar de
functie. Ontwerpers die dat niet
doen, kunnen rekenen op zijn
hoon: „Dat zit wat te plakken met
silliconenkit en noemt zich desig
ner".
Jan Jacobs heeft het een beetje moeilijk
in deze tijd, want kantoorpersoneel
wenst duidelijk meer privacy en luxe op
het werk. „Ja, dat is een tendens. We be
gonnen na de oorlog met linoleum op de
vloer. In de jaren zestig werd dat vaste
vloerbedekking, maar nog niet in de
gangen en de kantine. Op den duur
kwam die daar toch en werd de vloerbe
dekking in de kantoorruimten chiquer.
De stoelen zijn op dezelfde manier luxer
geworden, van hout naar gestoffeerd,
naar draaipoten, naar verstelbare leunin
gen enzovoort. Daaraan zijn grenzen, de
kwaliteit kan op een gegeven moment
niet nog beter. Maar het snobisme kent
geen grenzen, dus krijg je luie ligstoelen
met ingebouwde koelkastjes en dat soort
onzin".
Jacobs heeft het meer op iemand als de
Engelsman Duffy- Deze kleine, dynami
sche man die zijn naam tegen heeft, be
ziet het kantoor als een toneelspel. Het
gebouw is het theater, het interieur is het
decor en de personeelsleden zijn de ac
teurs. „Dat is natuurlijk heel prettig",
meent Jacobs. „Je kunt dan elementen
van het gebouw vervangen - de decors,
oftewel de meubels - en aanpassen aan
het „stuk" dat je erin opvoert. Want een
verzekeringsmaatschappij is een ander
toneelstuk dan een groothandelsbedrijf
in vlees of zo".
k
g
a
s l
6
n
e
n
r
n
e
e
k
:e
n
if
n
;s
n
De bureaustoel die mede door drs. Ponsioen ontwikkeld werd.
Goed zitten is een zaak van ge
wicht. Want wie op de verkeerde
manier zijn stoel bezet, zaagt de
poten onder zijn gezondheid van
daan. Omdat iedereen anders ge
bouwd is, zou eigenlijk elk zitmeu
bel afgestemd moeten zijn op de in
zittende. Vooral wanneer je het
grootste deel van de dag op een bu
reaustoel moet doorbrengen, is de
vorm van de stoel belangrijk. Want
als je na één dag zwoegen in een
verkeerde houding al last hebt van
pijnlijke spieren en gewrichten, hoe
zal net aan zijn na vijfentwintig
jaar trouwe dienst
Iemand die zich intensief verdiept heeft
in de eisen die aan een goede kantoorze
tel gesteld moeten worden, is drs. I. H. J.
Ponsioen. die zich bezighoudt met het
vak ergonomie. Niet schrikken: de ergo
nomie is de wetenschap die bekijkt hoe
gebruiksvoorwerpen kunnen worden afge
stemd op de gebruikers. Op kantoren bij
voorbeeld gaat het erom door een goede
werkomgeving de werknemers prettiger
en efficiënter te laten werken. Ponsioen is
in dienst bij de PTT en heeft daar onder
meer meegewerkt aan het ontwerpen van
een bureaustoel.
Gotisch
„Een bureaustoel moet degene die erin
zit veel bewegingsvrijheid, maar ook veel
steun geven", legt hij uit. „Verkeerd zit
ten heeft invloed op het hele lichaam,
ook op het concentratievermogen. Als de
ruggesteun van een stoel te klein is, heeft
degene die erin zit de neiging op de tafel
te leunen om meer steun te krijgen.
Daardoor komt er spanning te staan op
de nek en op de rug. Als iemand jaren
lang in deze houding gewerkt heeft, krijgt
hij opgetrokken schouders. Dat zie je wel
eens bij wat oudere ambtenaren, die lo
pen met van die gotische schouders. Ver
der heeft het bekken niet genoeg steun als
de rugleuning te klein is. Dal kan rug
klachten veroorzaken, tot aan een hernia
toe. Hetzelfde effect heeft een te grote zit
ting: die dwingt mensen op het puntje
van hun stoel te gaan zitten. Wie niet
goed rechtop zit, krijgt al gauw concen
tratieproblemen. Een ingezakte houding
bemoeilijkt namelijk de ademhaling en
veroorzaakt dufheid".
Armleggers zijn ook belangrijk: zij zor
gen ervoor dat niet alle kracht op de rug
gezet wordt. Die leuningen mogen niet te
lang zijn, want dan kan de stoel niet
dicht genoeg bij de tafel komen. Ook
loop je met zulke lange leuningen kans
op afgerukte kledingstukken. De armleu
ning moet vrij kort zijn. maar moet wel
voldoende steun geven aan de elleboog.
De zitting tenslotte, moet zo hoog afge
steld zijn. dat de voeten stevig op de
grond staan. De stoel moet trouwens af
gestemd zijn op het bureau. Het beste is
een bureau met een schuin tafelblad en
verstelbare poten".
Ponsioen kocht voor zijn onderzoek in
1981 tien verschillende bureaustoelen en
liet een groep mensen daarvan de positie
ve en negatieve kanten opschrijven. Met
die informatie ging hij aan de slag. maar
wel kritisch, want „wat mensen prettig
vinden, hoeft nog niet gezond voor hen te
zijn".
Dubbele hernia
„De stoel die ik ontworpen heb, heeft een
hoge. stevige rugleuning met in het mid
den een verdikking als steun voor de wer
velkolom en het bekken", beschijft Ponsi
oen. „In eerstet instantie kregen sommige
mensen daar spierpijn van, omdat ze niet
meer gewend waren rechtop te zitten. Net
als iemand die na jaren iets aan sport
gaat doen. In tweede instantie bleek de
ruggesteun echter wel te bevallen. Er wa
ren zelfs mensen met een dubbele hernia,
die me zeiden dat dit de eerste stoel was
waarin ze langer dan een kwartier kon-
'den zitten. De leuning is naar achteren
verstelbaar, lekker bij een lang telefoon-
fesprek. Verder heeft de stoel korte, in de
oogte verstelbare armleuningen".
Twee fabrikanten, Ahrend en Gio. heb
ben het ontwerp ruim drie jaar geleden
uitgevoerd. Volgens Ponsioen bevalt hel
principe uitstekend. „Bij de evaluatie
hebben we tweehonderdvijftig mensen la
ten opschrijven wat ze van de stoel von
den. Er zijn slechts enkele kleine verbete
ringen nodig, die verwerkt zullen worden
in een nieuwe versie, die binnen enkele
maanden uitkomt. Het principe wordt
trouwens al op de hele wereld toegepast".
Een goede gebruiksaanwijzing is volgens
Ponsioen we! erg belangrijk omdat het
afstellen van een bureaustoel heel per
soonlijk is. Bij verkeerd gebruik zit zelfs
de beste stoel ongezond. En daaruit blijkt
toch maar weer dat de bewering dal ieder
mens uniek is op waarheid stoelt.
PETR.4 DE VRIES
RIJSWIJK/NIJMEGEN - De
bouw neemt in de Nederlandse
economie een unieke positie in, al
is het alleen maar vanwege het feit
dat deze sector wat automatisering
betreft, sterk achterligt. In het am
bachtelijke en enigszins behouden
de karakter van de bouw lijkt ver
andering te komen nu de Holland-
sche Beton Maatschappij (HBM),
werkmaatschappij van de Holland-
sche Beton Groep (HBG) in Rijs
wijk, de eerste stap in het compu
tertijdperk heeft gezet.
HBG heeft onlangs een directe compu
terverbinding in gebruik genomen tussen
het hoofdkantoor in Rijswijk en de
bouwplaats in Nijmegen waar het con
cern in opdracht van Philips een fabnek
voor geïntegreerde schakelingen (chips)
neerzet. Het frequente en tijdrovende
heen en weer rijden met de bouwteke
ningen tussen kantoor en bouwplaats
(noodzakelijk voor het aanbrengen van
aanpassingen en veranderingen) kan
hierdoor achterwege blijven. Na bouw-
vergaderingen kunnen de veranderingen
in de tekening meteen worden aange
bracht en in een wip naar de bouwplaats
worden gezonden.
In de auto- en vliegtuigindustrie waar
duizenden onderdelen voor de seriema
tige produktie getekend en besteld moe
ten worden, is de computer een geweldig
hulpmiddel. Volgens een woordvoerder
van HBG zal het in serie produceren in
de bouw alleen een rol gaan spelen bij
het vervaardigen van kleine series on
derdelen binnen één project. In de toe
komst kan dat er zo uitzien, dat een aan
nemer 's ochtends op de bouwplaats
met één oogopslag in de computer na
gaat welke bouwelementen hij die dag
moet maken en welke computertekening
hij daarvoor moet gebruiken.
Afgezien van on-lineverbindingen tussen
kantoor en bouwplaats, zal de computer
in de bouw voornamelijk gebruikt gaan
worden voor projectbewaking. Met
name de logistiek, het bestellen van ver
scheidene soorten materiaal voor ver
schillende bouwprojecten, is aldus HBG,
in de bouw nog een sterk onderontwik
keld gebied. Zoals in alle sectoren van
de economie is ook in de bouw met be
hulp van de computer meer lijn en logi
ca in de logistiek te brengen, hetgeen be
langrijke kostenbesparingen kan opleve
ren.
Voorts is HBG druk doende haar werk
maatschappijen in Nederland en nader
hand ook in het buitenland, onderling te
verbinden door middel van een geïnte
greerd computernetwerk. Volgens de
woordvoerder van het concern is dat
geen eenvoudige klus, en dan niet eens
in technisch opzicht. Gebleken is name
lijk dat het personeel door middel van,
speciale cursussen moet leren hoe om te
springen met de schat aan informatie
waarover men plotseling kan beschik
ken.
Vernuft
Intussen maken de tekentafels bij HBG
een voor een plaats voor de tekencom
puters. HBG heeft er nu achttien. Twaalf
staan er in het hoofdkantoor in Rijswijk,
vier in de bekistingsfabriek in Gouda,
een in Leiden bij het HBG ingenieursbu
reau Tebodin en een in Nijmegen. Nog
dit jaar zullen het er vijfentwintig zijn
en binnen enkele jaren circa tachtig.
Bij HBG ontdekt men nu dat de compu
ter althans als hulpmiddel, een wonder
van vernuft is. Met een handomdraai
staat de bouwtekening haarscherp op het
beeldscherm. Alle delen van de tekening
zijn sterk uit te vergroten en verschijnen
in beeld, inclusief de maten en gewich
ten en dergelijke. Met wat knoppenspel
zijn veranderingen op even simpele wij
ze aan te brengen en door middel van
een speciale code worden de aanpassin
gen al even automatisch aangebracht in
de kopie van de tekening in de computer
van de andere werkmaatschappijen. De
computer trekt de lijnen, cirkels en figu
ren bovendien zo nauwkeurig en exact
op maat, dat de architect met de meest
vaste hand er niet aan kan tippen. Al
met al vervangt het tekenwerk van de
computer, dat als Computer Aided De
sign (CAD) en Computer Aided Manu
facturing (CAM) al langere tijd gebruikt
wordt in andere industrieën, vuistdikke
rapporten en zijn de papieren tekenin
gen afkomstig van de tekentafel niet
meer heilig.
Duur is het wel. HBG heeft de software
gekocht van Lockheed maar over de
kosten daarvan worden geen mededelin
gen gedaan. Elk werkstation (IBM) kost
honderdduizend gulden. Kostbaar is het
toepassen van het systeem ook vanwege
de infrastructuur, of beter, het vrijwel
ontbreken daarvan. Anders dan voor
computerteksten - die via een gewone
telefoonlijn kunnen worden overge
bracht - zijn voor het zenden van com
putertekeningen hoog frequente lijnen
nodig. Het is noodzakelijk dergelijke te
keningen zeer snel te verzenden, omdat
de verwerkte gegevens een zeer hoge
dichtheid hebben. In tegenstelling tot
bijvoorbeeld West-Duitsland beschikt
Nederland (nog) niet over een vrij uitge
Bij HBG maken de tekentafels een voor
kosten 100.000 gulden per stuk.
breid kabelnet van glasvezels die zich
uitstekend voor dit doel lenen. Dat het
met Nijmegen wel mogelijk is. is volgens
HBG te danken aan de PTT die „de nek
heeft uitgestoken" door een speciale
„snelle" verbinding tussen Rijswijk en
de bouwplaats in Nijmegen in de grond
te stoppen. Deze verbinding wordt van
de PTT gehuurd en staat dag en nacht
open.
Ingenieursbureaus, aannemers en archi
tecten hebben in de afgelopen jaren de
plaats voor de tekencomputers. De units
eerste stappen gezet op het gebied van
de automatisering. Echter, ieder voor
zich en met verschillende systemen. Van
een geïntegreerd, op de bouwwereld ge
richt computersysteem is dus geen spra
ke. integendeel. Het welslagen van de
automatisering in de bouw zal dan ook
afhangen van de mate waarin de ver
schillende systemen op elkaar afgestemd
worden en de PTT voor een passende,
betaalbare infrastructuur kan zorgdra
gen.
HENK ENGELENBURG
