ai im
s
ZATERDAG 1 NOVEMBER 1986
1
O
c
lë
Oplossing vorige puzzel
*AiqLJpHA
De prijswinnaars van puzzel nr. 42 zijn:
P. Baljet v. Maanen, Noordeinde, ingang
j Weddesteeg, 2311 CD Leiden.
De prijzen worden binnen drie weken
per cheque toegestuurd.
Oplossingen onder vermelding van
puzzel nr. 43 moeten uiterlijk
woensdagmiddag in bezit zijn van:
Nr.43 - Kruiswoordraadsel
HORIZONTAAL:
1. Gerookte hanng
7. Kunnende gebeuren.
13. Bepaalde oppervlakte,
bebouwd met bijv.
landbouwgewassen.
15. Vreemde munt.
16. Historische munt.
18. Appelsoort.
20. Ondergrondse spoorweg.
22. Strook grond langs
wegen.
23. Schoolvak.
25. Naar beneden.
26. Boomlot.
27. Lichamelijk lijden.
28. Roodachtig.
30. Punt bij cricket.
31. En dergelijke (afk.).
32. Bewijs van betaling.
33. Muurholte.
35. Buitenlands dijk.
37. Symbool van titanium.
38. Krijgsmacht.
40. Onverplichte goedheid.
42. Stad in Frankrijk.
44. Zeevis.
45. Persoonlijk vnw.
46. Diercgeluid.
48. Oude lap.
49. Gezelschapsspel.
50. Sportman.
51. Verachtelijk.
52. Voorzetsel.
54. Klein kind.
55. Borrelend spoor dat een
varend schip achterlaat.
57. Vissersmandje.
59. Hoofdstad van Tunesië.
62. Sleepnet.
64. Voegwoord.
65. Alstublieft (afk.).
67. Netto (afk.).
68. Aanwijzend vnw.
69. Dwarshout aan een mast.
70. Dwaas.
72. Middel om melk te
74. Doortochtgeld.
75. Kerkelijke straf.
76. Stekelhuidig dier.
78. Ootmoedig.
81. Zwemvogel.
82. Schnjfkosten (Latijn).
84. Raamvormige opening.
85. Godin van de huiselijke
86. Personen van adel.
88. Huishouding van
soldaten.
90. Onachtzaam.
91. Verouderd bergmeubel.
VERTICAAL:
1. Riviervis.
2. Soort toegangsbewijs.
3. Hoefijzervormig staafje.
4. Mager.
5. Voorzetsel.
6. Gesponnen draad.
7. Lengtemaat.
8. Rund.
9. Gemiddeld (afk.).
10. Voedsel.
11. Naderhand.
12. Altaarnis aan de
oostgevel v.e. kerk.
14 Water doorlatende.
15. Stevige vogelveer.
17. Identiek.
19. Kleinhandel.
21. Internationale
berichtendienst.
23. Europese rivier.
24. Kloosterlinge.
27. Stoot.
29. Japanse munt.
32. Plant.
33. Tegenwoordig.
34. Stoomschip (afk
36. Landstreek in Midden-
Europa.
39. Vrouwelijke godheid.
40. Spaans njpaard.
41. Romeins keizer.
43. Stuwende kracht (fig.).
45. Kleur.
47. Zwemvogel i
streken.
51. Rijschool.
53. Ouderwets.
56. Iemand die borg s
57. Tak van sport.
58. Al te goed persoon.
De twee sleutelwoorden zijn:
en
Naam
Adres
Postcode Woonplaats
i arctische
62. Duivenhok.
63. Soort schoen.
66. Tenen mand.
68. Soort hond.
71. Flesvormig hout.
73. Belegering.
74. Naam v.e. boek.
75. Bewustzijn.
77 Beminde van Zeus.
79. Vreemde titel.
80. Belemmering (fig.).
81. Echtgenoot.
83. Onderdeel v.
tennispartij.
85. Tonvormig voorwerp-
87. Chinese afstandsmaat.
89. Voorzetsel.
Welke twee sleutelwoorden vormen de letters
uit de vakjes 50 90 40 63 41 12 18 17 76 59
en 53 56 86 78 49 13 15 54 5 62?
Brocco-open
In het fraai gelegen San Bernardino
(Zwitserland) werd dit jaar weer het ster
ke Brocco-opentoernooi verspeeld. Vijf
grootmeesters én~êverr zoveel meesters
zorgden voor een aantrekkelijk toernooi-
verloop. Overigens kent ieder, zich zelf
respecterend, open toernooi een dergelij
ke bezetting; de sponsors van zulke eve
nementen stellen een bescheiden start-
geld voor deze profs ter beschikking,
waarna om de vaak hoge prijzen ge
speeld moet worden. Een betere vorm
dan de gesloten toernooien met louter
topspelers. Hierin zijn de toppers verze
kerd van een aardige som geld, waarna
alleen nog maar gespeeld wordt om niet
te veel ELO-punten te verliezen. Ook
voor de sponsors zijn deze toernooien
erg aantrekkelijk, daar de vele^amateur-
deelnemers inschrijfgeld moeten betalen
en de kosten daarom binnen de perken
blijven. Niet zelden zorgen deze ama
teurs ook voor de publiciteit door sensa
tionele overwinningen op de topspelers.
Het toernooi te San Bernardino verdient
dit jaar extra aandacht, omdat onze
landgenoot John van der Wiel het over
tuigend won. Momenteel staat hij 24ste
op de wereldranglijst (ELO 2570) en het
lijkt er op dat een verdere stijging moge
lijk is. In dit toernooi waren zijn belang
rijkste concurrenten de grootmeesters
Hort, Spraggett en Cebalo. Na vijf ron
den had laatstgenoemde de leiding met
4'/2 punt, maar helaas voor hem moest
hij nog met zwart tegen V.d. Wiel.
1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6
5. Pc3 e6 6. Le3 Pc6 7. f5 Ld7 8. Pb3 a6
9. g4 e5 10. f5 h6 11. DG Tc8 12. 0-0-0
Pa5.
Het zal duidelijk zijn dat zwart tegenspel
moet krijgen op de damevleugel, daar
zijn koning niet meer in veiligheid kan
De ontbrekende kaart
Van vorige week staat er nog een tegen
speelprobleempje over van de Minihou-
se Bridgemarathon.
Als oost heeft u (W/allen):
en het bieden gaat kort en bondig: uw
partner past en rechts van u verschijnt
cr 4 harten op tafel. Op alle wedstrijdta
fels stonden namelijk bidding-boxes en
gezien het internationaal gezelschap was
dat een zeer goede greep. U start zeer ge
ïnspireerd met klaveraas en op tafel ver
schijnt:
Iedereen bekent, uw partners bijdrage is
klaverheer.
Welke kleur en vooral ook: welke kaart
in die kleur speelt u na?
De eerste overweging dient te zijn dat
partner - klaverheer waarschijnlijk niet
sec zal hebben. HV kaal zou kunnen,
maar dat is wel tegen de verwachting in:
3 bij partner en 2 bij de leider is nu een
maal waarschijnlijker. Partner wil iets
overbrengen en dat is natuurlijk een
schoppcnsi^naal (onnodig hoge kaart,
ook wel Lavinthalsignaal genoemd). U
moet dus schoppen naspelen, door de
dummy heen en wel schoppenvrouw.
„Heel elementair", zou Sherlock Holmes
tegen vriend Watson hebben gezegd.
Dc redenering „kleintje belooft plaatje"
gaat in dit soort precaire situaties niet
meer op. Als u schoppen 2 heeft nage
speeld, dan neemt partner schoppenaas
en klavervrouw en dan was het spel
voorbij geweest:
W/allen
AB65 N V 7 2
7 4 2 wo °85
O 10 6 3 7 0 5 4
•4HV6 +AB9743
H 4 3
S 6
OAHVB987
8 2
Het tegenspel hoort te gaan:
1. Klaveraas (west klaverheer).
2. Schoppenvrouw, enzovoort.
ROMEINSE SIGNALEN
Bij Romeinse signalen gaat het in grote
trekken zo:
- Met oneven kaarten wordt aan (laag)
of af (hoog) gesignaleerd.
- Met even kaarten wordt met laag of
hoog een Lavinthalsignaal gegeven.
Een even kaart uit de middenklasse is
bedoeld als aansignaal, bij het ontbre
ken van een lage oneven.
Dit spel zou u dus beslist goed gedaan
hebben. Waarschijnlijk ook zonder dit
signaleringssysteem.
W/-
H 10 8 6 5 4
B 9 3 m V
A 10 2 wo HVB863
OHB85 7 O V 9 3
AHB V 9 3
A 7 2
O 9 4
O 10 7 4 2
10 7 5 2
De bieding ging:
West Oost
1 SA 2 Ru 1)
3 Ha 2) 4 SA
5 Ha pas
1). transfer voor harten.
2). maximum met goede hartens.
Als noord start u met klaver, voor wests
klaveraas en west speelt ruitenboer na,
voor uw aas, waarop zuid ruiten 10 bij-
speelt. Gezien de dummy en het azen
vragen zult u waarschijnlijk ook zonder
dat signaal wel schoppen naspelen, maar
een seintje van partner dat dat de bedoe
ling is, maakt een partnership heel wat
slagvaardiger. Er zijn namelijk ook best
zitsels denkbaar waarbij schoppen na
niet goed is. In de praktijk werden in
een parenwedstrijd op dit spel een aantal
malen twaalf slagen gemaakt. Geheel
overbodig is een signaleringssysteem dus
niet.
Correspondentie: p/a Leharstraat 10,
2162 AC Lisse.
450 jaar reformatie in
Denemarken
450 jaar geleden vond in Denemarken de
reformatie ingang. Op 30 oktober 1536 be
sloot koning Christiaan III in overleg met
de Raad van Advies het katholicisme af te
zweren en de Lutherse reformatie in te voe
ren. Tevens werd besloten de katholieken
de zeggenschap in staatszaken te ontnemen.
Tot op dat moment speelden vooral de bis
schoppen een belangrijke rol in het politie
ke leven van Denemarken.
In de voorafgaande periode hadden zich
grote spanningen voorgedaan tussen adel,
rijken en kerk. De toenmalige koning Fre-
derik I balanceerde tussen deze partijen. Na
zijn dood in 1533 volgde een bloedige ont
knoping in de vorm van een burgeroorlog,
waar ook het buitenland zich mee ging be
moeien. De oudste zoon van de koning,
Christiaan III, een vurig Lutheraan, kwam
als overwinnaar uit de strijd. Dit had tot
gevolg dat de Lutherse godsdienst als enige
zou worden toegestaan in Denemarken.
Op de postzegel (6,50 kr.) die is uitgebracht
die ter herinnering aan dit feit is een Lu
therse voorganger tijdens zijn preek in de
landstaal te zien. De predikant, in burger
kleding, wijst naar de gekruisigde Christus,
die in overeenstemming met Luthers leer
stelling, centraal staat. Dit motief vormt
een onderdeel van de Avondmaaltafel van
de kerk van Thorslunde. De zegel werd
ontworpen door Morten Stürup.
De balletmeester Vincenzo Galeotti werd
op 1733 in Florence in Italië geboren. In
1775 werd hij bij het Koninklijk Theater in
Denemarken aangesteld als solodanser en
later als balletmeester. Hij schreef het ballet
„De Grillen van Cupido en de Balletmees
ter", dat 200 jaar geleden voor het eerst
werd opgevoerd. De muziek behorende bij
dit ballet werd gecomponeerd door de
Deen Jens Lolle. Tot op de dag van van
daag wordt dit ballet in vrijwel onverander
de vorm uitgevoerd. Ter herinnering aan
de eerste uitvoering, nu 200 jaar geleden, is
een postzegel (3,80 kr) uitgebracht waarop
de afbeelding van een ballerina in de rol
van Cupido. De zegel werd ontworpen door
Hans Voigt Steffensen.
In de Noordse landen, Noorwegen, Zwe
den, Finland, IJsland en Denemarken,
wordt een actie gevoerd onder de naam
„Flygtning 86" (vluchteling 86). In aanslui
ting op deze campagne werd door de Deen
se vluchtelingenraad (Dansk Flygtningeh-
jaelp) een landelijke inzamelingsactie ge
houden. De opbrengst van deze actie is ter
bekostiging van het vluchtelingenwerk over
de gehele wereld. Een zegel van 2,80 kr.
brengt het werk van de vluchtelingenraad
onder de aandacht. Op de zegel een gesty-
leerde mannenfiguur op de vlucht, naar
ontwerp van Stenen Jörgensen.
Een zegel van 3,80 kr. is gewijd aan het feit
dat 25 jaar geleden de OESO werd opge
richt. De Organisatie voor Economische
Samenwerking en Ontwikkeling is voortge
komen uit de Organisatie voor Europese
Economische Samenwerking, opgericht in
1948. Sinds de oprichting in 1961 zet de
OESO zich in voor verhoging van de pro-
duktie en verbetering van de levensstan
daard in de deelnemende landen. Ook Ne
derland is bij de organisatie aangesloten.
De door Peter en Mette Koefoed Bjornsen
ontworpen zegel toont op gestyleerde wijze
het silhouet van een industriestad. Tevens
vormt dit een diagram wat een beeld geeft
van de economische groei en werkloosheid
in Denemarken sinds de oprichting van de
OESO.
il Éi
kW&k 4 k
4 A
BABJ3!
worden gebracht. Hij slaagt hier onvol
doende in omdat hij afziet van de op
mars met de b-pion, wat gebruikelijk is
in dit type stelling.
13. g5 hxg5 14. Lxg5 Dc7?!
Kostbaar tijdverlies, beter is direct
14...Lc6.
15. Kbl Lc6 16. Lxf6! gxfó 17. Pxa5
Dxa5 18. Lc4.
De zwarte pionnenstructuur is vastge
legd, d6 en f7 zijn zwakke punten en van
tegenspel is geen sprake meer.
18...Dc5 19. Ld5 Th4?!
Cebalo, zich bewust van bovenstaande
nadelen, begint te rommelen, maar met
19...Ke7!?, met het plan...Lh6 en ...Tcg8,
was de stelling nog redelijk te verdedi
gen.
20. Dg2 Tc7 21. a3 De3?! 22. Td3 Df4
23. Tg3 Th8.
Nodig vanwege de dreiging 24. Tg8 ge
volgd door Dg7.
24. Tg4 De3 25. h4 Ke7 26. Tg3!
Met subtiel spel worden de zwarte acties
weerlegd. De zwarte dame moet nu de
koningsvleugel in de steek laten, daar
26...Df4 27. TB! Dh6 28. Df2 gevolgd
door Db6 sneller beslist.
26...Db6 27. Lb3 Lh6. Zie diagram.
28. Tg7!
V.d. Wiel maakt nu fraai gebruik van de
slechte stand der zwarte stukken. Het of
fer met 28...Tf8 weigeren heeft geen zin,
daar zwart na 29. Dg6 toch gedwongen
wordt erop in te gaan. bovendien kan
wit sterk afwijken: 29. Lxf7! Txf7 30.
Txf7+ Kxf7 31. Dg6+ enz.
28...Lxg7 29. Dxg7 Tf8 30. Tgl Df2 31.
h5 Tcc8 32. h6 Dh4 33. h7 Tce8 34. Tg6
Dhl+ 35. Ka2 Dh4 36. Th6 Dg5 37.
h8D Txh8 38. Tg6!
De laatste klap, na 38. Dxf7+ Kd8 39.
Txf6 Kc8 40. Txd6 Kb8 had zwart nog
enige hoop kunnen hebben. Zwart's vol
gende zet is gedwongen, want na
38. .Dh4 volgt wel 39. Dxf7+ Kd8 40.
Tg7.
38...Dh5 39. Dxf6+ Kd7 40. Lxf7 Kc8
41. Dxd6.
Zwart geeft het op. j
In een open toernooi is het van het
grootste belang, dat zwakkere spelers
óók met zwart worden verslagen. V.d.
Wiel had daar dit toernooi geen proble
men mee.
1. d4 d5 2. Pf3 Pf6 3. e3 c6 4. Ld3 Lg4 5.
c3 Pbd7 6. Dc2?! Lxf3 7. gxf3 e5 8. Pd2
Ld6 9. Pfl 0-0 10. Ld2 c5 ll.dxeS Pxe5
12. Le2 Te8.
Deze stelling is een afschrikwekkend
voorbeeld voor mensen die menen meer
kans te hebben tegen sterkeren, als maar
onregelmatige openingen worden ge
speeld. Een goede speler ziet niets liever,
hij bereikt een prettige stelling, waarin
zonder al te grote risico's op winst kan
worden gespeeld. V.d. Wiel laat dit ook
13. 0-0-0 Da5 14. Kbl c4 15. Pg3 Lc5
16. Pf5 Te6 17. Lel Tae8 18. Thgl g6
19. f4 Ped7 20. Ph6+ Kg7 21. Pg4 Ta6
22. a3 Te6 23. Pxf6 Pxf6 24. Lf3 Teb6
25. Kal Tb3 26. Td2 Lxa3! 27. bxa3
Txa3+ 28. Lxa3 Dxa3+ 29. Da2 Dxc3+
Wit geeft het op.
Nieuwe damboeken
Eerst een rectificatie van de ladderru
briek van twee weken geleden. In opgave
nummer 6 van Prins is een fout geslo
pen, althans in de cijferstand. Ten on
rechte wordt daarin een zwarte schijf op
11 aangegeven. De juiste cijferstand is:
zwart: 7, 8, 9, 10, 12, 15, 17, 18 en 26;
wit: 19, 20, 24, 28, 31, 40, 46, 49 en 50.
Mijn excuses voor deze vergissing.
Het in een wekelijkse rubriek bijhouden
van de actuele gebeurtenissen in de
damwereld, vergt beslist -enig beleid.
Niet alleen doordat het aantal wedstrij
den sterk is toegenomen, maar ook
doordat er een forse groei zit in de dam
literatuur. Verscheen er tot voor een
aantal jaren geleden zo nu en dan eens
een boek over dammen, tegenwoordig
komen er regelmatig nieuwe damboeken
uit; partijen boekjes, toernooiboeken
met analyses, combinatieboeken enz.
Het is uiteraard niet doenlijk om in deze
rubriek ieder nieuw boek te bespreken
en ik beperk me dan ook tot de belang
rijkste uitgaven.
Hiertoe behoort zeker het zojuist ver
schenen boek van de auteurs J. Haijtink
en H. de Waard, getiteld „Roozenbur-
gopstelling, theorie en kombinaties". In
de eerste plaats door het feit dat in dit
boek een in zekere mate afgebakend ter
rein van het damspel wordt besproken,
namelijk het genre „Roozenburgopstel-
ling". Op systematische wijze worden de
strategische plannen in deze spelsoort
besproken, daarnaast krijgt de lezer een
groot aantal combinaties in dit genre
aangeboden, en besloten wordt met een
twaalftal illustratieve partijen. Het ge
heel beslaat zo'n 140 bladzijden en bevat
een driehonderdtal diagrammen.
Een uniek boek, dat qua opzet vergelijk
baar is met het boek van H. Hylkema,
„De flankaanval", dat enkele jaren gele
den verscheen. Er zijn wél allerlei boe
ken met combinatieverzamelingen in di
verse spelsoorten, maar daarin wordt
niet op het positiespel ingegaan.- Dit
boek is daarom een belangrijke stap in
de goede richting, want boeken waarin
op systematische wijze een spelsoort be
sproken wordt, zouden veel meer moe
ten verschijnen.
Daarnaast is het boek bijzonder vanwe
ge de keus van het genre, de Roozenbur-
gopstelling dus. Er zullen wéinig dam
mers zijn die niet een zekere sympathie
hebben voor deze spelsoort. De combi
natie ve rijkdom en de veelheid van stra
tegische plannen, maken de Roozenbur-
gopstelling immers extra boeiend. Er
zijn in dit genre dan ook vele partijen
gespeeld, die hoogtepunten uit wedstrij
den en toernooien waren. Men denke
bijvoorbeeld aan de belangwekkende
partij Wiersma-Kuijken uit de competi
tie van 1973 die uiteraard ook in dit
werk aan de orde komt.
De auteurs, J. Haijtink en H. de Waard,
hebben het boek geschreven ter gelegen
heid van het 75-jarig jubileum van hun
vereniging. Ons Genoegen. Eerstge
noemde, die in het bestuur van de
KNDB de jeugdzaken behartigt, heeft
het leeuwedeel van de werkzaamheden
op zich genomen, daarbij, voor wat het
typewerk betreft, geassisteerd door zijn
echtgenote. In zijn voorwoord schrijft
oud-wereldkampioen drs. P. Roozen-
burg, naar wie het genre is genoemd,
over deze auteur:
„De omstandigheid, dat ik in de zeventi
ger jaren Johan Haijtink zowel het di
ploma damleider A, als het diploma
damleider B met lof heb mogen uitrei
ken, vindt in de onderhavige uitgave een
bevestiging van zijn talenten, zowel op
het damtechnische als didaktische en be
stuurlijke vlak".
Bij dit compliment sluit ik me graag
aan.
Voor een impressie heb ik een klein
stukje overgenomen uit hoofdstuk IV-A,
de theorie van de basisschijven van de
aanvaller, en wel het begin van het ge
deelte dat handelt over schijf 48:
Het opspelen van schijf 48, de kroon-
schijf, geeft de tegenstander vaak vele
kombinatiemogelijkheden. De vraag is
steeds weer of men de kombinatie wel of
niet moet toelaten, of wel of niet moet
nemen, in het geval men de verdediger
is. Duidelijk is, dat nauwkeurige bereke
ningen van de overblijvende stand een
vereiste is. Met enkele voorbeelden zal
dit duidelijk worden. In het diagram (nr.
72 in het boek) zien we een fragment uit
de 3e matchpartij tussen T. Sijbrands en
A. Andreiko om de wereldtitel in 1973.
Zwart dreigt hier met de winnende kom
binatie 26-31, 37-x26, 13-19, 24x22,
17x48, 29x18, 12x23. Speelt wit hier 40-
35 dan wordt het allemaal nog mooier
voor zwart door 25-30, 34x14, 23x34,
39x30, 9x29, 33x24, 26-31, 37x26. 13-19,
24x22. 17x50!
Sijbrands speelde daarom 33-28, waarna
Andreiko vereenvoudigde via 26-31,
28x19 (op 37x26 opnieuw 13-19 enz.
met dam) 31x22, 19-14, 22-28, 32x23,
13-19, 24x22, 17x10.
Hier laat ik het bij. Na nog een paar van
dergelijke voorbeelden gegeven te heb
ben gaan de auteurs in op de vraag hoe
wit deze damzetten kan voorkomen. On
der meer komt dan de zet 36-31 ter spra
ke, eveneens met verduidelijkende voor
beelden. Vervolgens wordt de functie
van schijf 49 behandeld, enzvoort.
U kunt het boek bestellen door 23,-
20,- 3,- porto) over te maken naar
giro 48505 t.n.v. Rabobank Linschoten
t.g.v. rek.nr. 3363.01.286, of door recht
streeks dit bedrag naar het genoemde
bankrekeningnummer over te maken.
Alle planeten in één nacht
Eind november is het in principe moge
lijk alle negen planeten in de loop van
één nacht waar te nemen - als het weer
tenminste gunstig is. Er zijn evenwel nog
een voorwaarde: men moet over een
grote (amateur)telescoop met een ope
ning van minimaal 20 centimeter be
schikken om ook Pluto te kunnen zien.
Voor de overige planeten is een betrek
kelijk kleine sterrekijker voldoende.
Zelfs met een flinke verrekijker moet het
mogelijk zijn Uranus en zelfs Neptunus
te vinden. Voor de overige planeten is
het blote oog al voldoende. Een goede
hemelkaart - te vinden in de Sterrengids
van dit jaar van de Stichting De Koepel
te Utrecht - is daarvoor wel een handig
hulpmiddel.
Nog meer fraais bieden in de komende
maand enkele sterrenbeelden die verwij
zen naar oude mythologische vertellin
gen. Cassiopeia, half november recht bo
ven uw hoojd aan de avondhemel, is ge
makkelijk te herkennen aan de opvallen
de W-vorm. Cassiopeia, koningin van
Ethiopié, had de goden beledigd. Zeegod
Poseidon stuurde een zeemonster om
het land te teisteren. Om de vloek weg te
nemen moest de mooie koningsdochter
Andromeda aan de rotsen worden geke
tend als offer aan het monster. Het ster
renbeeld Andromeda is zichtbaar als een
keten van heldere sterren. Op het laatste
moment werd Andromeda bevrijd door
Perseus die het monster wist te verslaan
en Andromeda tot bruid nam. Het ster
renbeeld Perseus staat dicht bij Cassio
peia als een gekromde boog van sterren.
Perseus bevat een bijzondere ster in het
middelpunt: Algol ofwel Duivelsster.
Waarschijnlijk was bij de Arabieren al
bekend dat deze ster een merkwaardig
gedrag vertoont: om de paar dagen
neemt de helderheid plotseling flink af
om na enkele( uren weer naar de gewone
waarde terug te keren. Dit verschijnsel is
- met enig geduld - te zien op 5, 8, 10,
13, 25 en 28 november.
Dichtbij Cassiopeia staat een dubbele
sterrenhoop en in Andromeda de be
roemde Andromedanevel, die op een af
stand staat van niet minder dan twee
miljoen lichtjaren. Deze nevel is een
sterrenstelsel dat veel lijkt op onze Mel
kweg en eveneens uit miljarden sterren
bestaat. Dwars door Cassiopeia en Per
seus loopt de lichtende band van onze
Melkweg. Het is de moeite waard de
sterrenhopen en de Melkweg eens met
een kijker in ogenschouw te nemen.
PLANETEN
Met de planeet Mercurius is op 13 no
vember iets bijzonders aan de hand: de
planeet trekt precies voor de zon langs.
Dit is niet vanuit Nederland zichtbaar,
wel vanuit Griekenland bijvoorbeeld. In
Nederland moeten we op zo iets wach
ten tot 2003. Later in de maand staat
Mercurius weer een eind van de zon
vandaan in de oostelijke ochtendsche
mering. Op 30 november is er een sa-
menstand met de maan.
Nog opvallender is uiteraard Venus, ook
weer aan de ochtendhemel. Gebruiken
we een kijker dan zien we Venus als een
smalle sikkel, die op 29 november bij de
maansikkel staat. De planeet Pluto is 's-
ochtends zichtbaar in het sterrenbeeld
Maagd.
Avondsplaneten zijn, behalve de al ge
noemde Uranus en Neptunus, Saturnus
en Mars, de eerste heel even zichtbaar
na zonsondergang in het westen, de
tweede tegen middernacht opvallend
aanwezig in het sterrenbeeld Steenbok.
Jupiter springt het meest in het oog, in
het sterrenbeeld Waternjan. Met een te
lescoop zijn vandaag vroeg in de avond
de schaduwen van twee van de maantjes
van Jupiter op de planeet te zien. Het
zelfde geldt voor het komende weekein
de.
ZON
De zon staat in Nederland nooit om
12.00 uur in het zuiden. In de zomer
maanden is dit pas rond 13.40 uur. in de
wintermaanden een uur vroeger. Maan
dag 3 november bereikt de zon zijn
hoogste punt op het vroegste tijdstip van
het hele jaar. 12.23 uur, althans in het
midden van het land. In het oosten is
dit enkele minuten eerder, in het westen
een paar minuten later.
CeidócGomant
