De jonge
baasjes
van
zeventig
de v""^ak7ndSru' h"
£eidóc@ou*tmt"™~
WIJZER
I AMSTERDAM - „De koning is dood:
leve de koning", plachten de Fransen te
roepen bij het overlijden van een vorst
en „de jeugd is dood; leve de ouder
dom". zal de zakenwereld binnenkort
wel parafraseren. Immers: de geboorte
golf van na de oorlog ebt weg. De gene
ratic die jong is en wat wil. verliest haar
wilde haren. Een bezadigder volksdeel
krijgt de overhand. Tot het jaar 1995 zal
het aantal Nederlanders beneden de vijf
entwintig dalen met 834.000. Het aantal
65-plusscrs daarentegen zal op dat tijd
stip met 359.000 gestegen zijn. Vergrij
zing heet zoiets. Maar de zakenwereld
zal men deze term niet horen bezigen.
..Ik spreek liever van een ontgroende
maatschappij", zegt Nico de Rooij ach
ter zijn dynamisch gestileerde bureau in
het Wereld Handelscentrum te Amster
dam waarvan hij algemeen secretaris is.
Noch laat hij zich betrappen op het ge
bruik van een woord als bejaarden. Lie
ver zou hij de leeftijdsgroep tussen, pak
weg, vijfenvijftig en vijfenzeventig en
zien aangesproken met junior-senioren.
De mensen boven de vijfenzeventig zou
den dan de senioren zijn. „Want wal is
dat, oud? Ik zou het niet weten. Waarom
noemen we Joop Zoetemelk die op zijn
veertigste wereldkampioen wordt, oud?
Waarom is een voetballer van dertig
oud"7 Ik zie in mijn omgeving heel wat
jonge baasjes van zeventig rondlopen".
Heel die jeugdcultuur van de laatste de
cennia is een zwaar overtrokken zaak ge
weest, vindt Nico de Rooij. Maar een lu
cratieve, dat ook. Een grondvest waarop
een swingend imperium van disco's,
boutiques en doe-vakanties kon worden
gebouwd. Zakgeld moet rollen, niet
waar? Inmiddels echter staan andere tij
den op aanbreken. Wat er straks dient te
rollen, dat zijn de pensioenen. De lijf
rentes. De vut-pegulanten. Of toch min
stens de aow-centjes. Voor zijn geeste
soog ziel Nico de Rooij een doelgroep
groeien die in het tuimeljaar 2000 tot 3,8
miljoen Nederlanders zal zijn uitgedijd.
..Ik denk bovendien dat ze veel vitaler
zullen zijn dan de ouderen van nu, want
ze hebben gejogd, aan aerobic-gym ge
daan. gezonder gegeten en genoten van
een betere gezondheidszorg. Ook kapi
taalkrachtiger zullen ze zijn met de kin
deren het huis uit, de hypotheekschuld
gedaald, hun leefpatroon gestabiliseerd,
hun besteedbaar inkomen gestegen".
Keurmerk
Waarom deze inleiding? Omdat het
Nico de Rooij vanuit zijn vak - de mar
keting, de promotie, het wekken van in
teresse voor produkten - duidelijk ge
worden is dat er iets moet gebeuren. En
.aangezien de loopbaan van De Rooij
zich grotendeels heeft ontrold in het toe
ristische vlak - de VVV Amsterdam,
het Nederlands Bureau voor Toerisme,
de Nederlandse Stichting Casinospe
len - ligt het voor de hand dat de ge
dachten onder wat hem rest aan grij,ze
golven in het haar, die kant uitgaan. Een
Stichting Toerisme voor Ouderen wil hij
van de grond tillen. Hij is druk doende
daar een draagvlak voor te vinden.
..Laat ik vooropstellen dat het niet mijrt
bedoeling is een reisorganisatie voor se
nioren te stichten. Dat moeten de be
slaande organisaties maar doen. Waar
het mij om gaat. dat is onderzoek naar
de wensen en behoeften van de ouder
wordende toerist. Een echt gericht on
derzoek daarnaar is nog nooit gedaan,
zij het dat Nederland met zijn know
how voorop loopt. Waar het om gaat, is
dat de reiswereld via een goed opgezet
program wordt voorgelicht over wat de
senioren willen. Persoonlijk denk ik dat
de ouder wordende toerist vooral een
SCHEVENINGEN - Sir Richard'
Attenboroughs filmversie van de
musical was noch in Nederland
noch elders op de wereld een groot
succes. En dat terwijl zo'n negen
miljoen mensen de originele „Cho
rus Line" al gezien hadden. Óp het
toneel in Broadway, via het reizen
de gezelschap dat de Verenigde
Staten doortrok, door de diverse
Amerikaanse groepen elders in de
wereld en via lokaal opgezette ge
zelschappen. Vandaar dat de slo
gan van de groep die nu drie dagen
en zeven voorstellingen in het
Scheveningse Circustheater te zien
is luidt: „De musical die op de
planken thuis hoort". Terecht: „A
Chorus Line" is door onderwerp
en uitvoering synoniem geworden
voor wat we gemakshalve Broad
way en showbizz noemen. Een va
riant op de Amerikaanse musical
die typerend werd voor die musi
cal.
Ondanks het qua taal misleidende Duit
se programmaboek is deze „Chorus
Line" op en top een Amerikaanse pro-
duktie. Exact volgens het oorspronkelij
ke concept van regisseur Michael Ben
nett. Met een serie dansers die allemaal
wel in diverse Amerikaanse produkties
van het werk van Bennett en Marvin
Hamlisch hebben meegedraaid, met.zelfs
twee centrale dansers die aan de wieg
hebben gestaan van deze musical die
zo'n uiterst merkwaardige ontstaansge
schiedenis had: Sammy Williams en
Donna Drake.
Williams herinnert zich: „Het begon al
lemaal in '74. De musical zat in het slop.
Dansers haakten af, zochten ander werk.
Iedereen vroeg zich af wat daar tegen te
doen was". Zo kwamen een aantal musi-
caldansers bij elkaar in een discussiebij
eenkomst onder leiding van regisseur
Michael Bennett. Het werd een histori
sche nacht. „The Night of the Tape Ses
sions". De Nacht van de Bandopnames
waarin de basis gelegd werd voor de
klassieker ,.A Chorus Line". Williams:
ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1986
Foto links: In de reiswereld hebben
ouderen het etiket opgeplakt gekregen
dat ze lastig zijn, kritisch, zeurpiete-
rig of toch ten minste moeilijk ter
been. Een beeld dat moet verdwijnen.
De senioren in onze maatschappij
moeten worden beschouwd als mo
derne, eigentijdse consumenten.
zo'n detail zie je dat de reiswereld ge
woon geen aandacht heeft voor de senio-
Of neem de gastvrouwen, 'de hostesses.
„Ik denk dat oudere mensen minder be
hoefte hebben aan een mooie poes en
zich lievef terzijde laten staan door ie
mand die verstand heeft van de omgang
met ouderen, die ervoor is opgeleid. Die
eeuwige achtergrondmuziek in touring
cars. Oudere mensen houden daar hele
maal niet van. Busreizen zullen steeds
populairder worden, verwacht ik. Maar
ze laten nog veel te wensen over. Ik heb
een onderzoekje gedaan naar wat oudere
passagiers willen. Geen. muziek dus. Wel
airconditioning, een toilet, een speciale
tree om gemakkelijker te kunnen instap
pen en een meelevende, meevoelende
benadering door het personeel. Sómmige
vakantiegangers klagen dat het program
te overladen is, andere zagen juist liever
wat meer leven in de brouwerij. Hieruit
volgt de wenselijkheid van een meer ge
varieerd aanbod, een duidelijk herken
baar keuzepakket. Naarmate de oudere
bevolkingsgroep zelfstandiger wordt, zie
ik ook de belangstelling voor apparte
menten toenemen. Maar voor welke ac-'
commodatie ook gekozen wordt, de ou
dere toerist stelt er prijs op openbaar
vervoer bij de hand te hebben en dicht
in de buurt te zitten van een plaats waar
gewinkeld kan worden. Mensen die op
dieet zijn. zullen over een eigen kookge
legenheid willen beschikken. Een ander
punt: senioren kunnen het hele jaar door
op reis en doen dat ook. Ze profiteren
van de lagere prijzen buiten het seizoen,
maar die lage prijzen mogen niet beteke
nen dat ze buitengesloten worden van
allerlei faciliteiten. Winkels, restaurants,
uitgaansgelegenheden, zwembaden, ten
nisbanen moetén het hele jaar door open
zijn".
Goede afloop
Het avontuur met de gegarandeerd goe
de afloop. Zekerheid. Vooral het bejaar
de deel van de ouderenmarkt kampt met
de kopzorg ziek te worden in een vreem
de omgeving. Met een verwijzing naar
het voortreffelijke werk dat de ANWB
op dit gebied doet. acht De Rooij het
van groot belang dat er op reisbestem-
mingen voor senioren snelle medische
bijstand voorhanden is en dat er altijd
mogelijkheden bestaan om onmiddellijk
naar huis gevlogen te worden Bij een
goede gezondheid is het voor het welbe
vinden van oudere mensen bevorderlijk
dat ze zich kunnen uitleven in allerlei
activiteiten - wandelen, fietsen, licht
sporten overdag, dansen 's avonds. Ook
het broodnodige sociale contact is daar
trouwens bij gebaat. En zo gaat de ver
langlijst van De Rooij nog wel even
door. Samenvattend: „Van mij hoeft
niet heel het bestaande concept rond rei
zen en vakanties overhoop gegooid te
worden. Ook moeten we de oudere toe
rist niet gaan scheiden van de jongeren.
Dal zou voor de meeste reisorganisaties
en hotels onbetaalbaar zijn en de oudere
toeristen zouden het ook niet willen.
Maar wel is het hoog tijd geworden dat
we de reis- en verblijfsmogelijkheden
gaan afstemmen op de meer toegespitste
wensen en behoeftes van de senioren.
We moeten ze leren zien als een belang
rijke doelgroep die even gevarieerd in el
kaar zit als de jeugd, die een grote ver
scheidenheid aan lichamelijke en geeste
lijke kenmerken vertoont en die er recht
op heeft dat daarmee rekening wordt ge
houden".
PIET SNOEREN
drag van bijna acht miljoen dollar. Dan
moet je wel een wereldhit maken om
nog uit de kosten te kunnen komen. De
dansers van de film waren prima, niets
slechts daarvan, maar het gegeven bleek
voor het toneel en voor het toneel al
leen. „A Chorus Line" is een „live"-au-
ditie voor het publiek, dat zich even
mag voelen als de mannen achter Broad
way. Met de hete adem van het theater
over het voetlicht. „A Chorus Line"
werkt pas als je die kunt horen en voe
len.
Vandaar dat een Duitse impresario het
risico nam in Amerika een groep te laten
vormen van „Chorus Line"-dansers en
„Chorus Line"-musici om die een toer-
nee door Europa te laten maken. Geen
derderangsfiguren, maar dansers met de
feitelijke ervaring van die musical. Een
peperdure zaak. Vandaar dat de prijzen
in hel Circustheater er niet om liegen.
Duurste kaartje zeventig gulden. Gonnie
van Raamt* van het Bredero-theaterbas-
tion zucht er een beetje over. „Voor ons
is het ook een ontzaggelijk risico. Maar
we wilden graag iets erg goeds brengen.
Je zit zo vaak met reisgezelschappen
waarop je van tevoren moet intekenen
zonder dat je weet of het wel die top
kwaliteit is. In dit geval wisten we het.
We zijn de musical in Duitsland gaan
zien. Toen hebben we ja gezegd. Maar
voor topkwaliteit moet je betalen. En in
Nederland is men niet zo gewend aan
internationale prijzen. Gek genoeg, want
je hoort van Nederlanders dat ze in We
nen. Parijs of Londen theater gezien
hebben, maar dan hebben ze ook tussen
de vijftig en honderd gulden moeten
neertellen".
Donderdag 18 september de eerste voor
stelling om negen uur 's avonds, van
vrijdag tot en met zondag twee voorstel
lingen: om zeven uur en om tien uur
's avonds. Waardoor ook publiek uit het
land met gemak naar de voorstellingen
in Scheveningen kan reizen en toch weer
op tijd in trein of auto huiswaarts kan
zitten. „Stel je voor", zegt Gonnie van
Raamt. „Geen pauze in de voorstelling.
Dat is per contract verboden, omdat an
ders de spanning uit de voorstelling
raakt. Kun je nagaan hoe hoog de artis
tieke eisen van die groep zijn".
BERT JANSMA
Oudere mensen zijn niet lastig, kri
tisch, zeurpieterig of ten minste
moeiiijk ter been. Het zijn moder
ne, eigentijdse consumenten en
wanneer ze klagen, is dat meestal
terecht. Er wordt eenvoudig met
hun wensen en behoeftes géén re
kening gehouden. Maar de tijd van
de jeugdcultuur is voorbij, waar
schuwt Nico de Rooij, de pionier
van het massatoerisme. De maat
schappij vergrijst niet, hij ont
groent. Een nieuwe generatie oude
ren bestormt de markt en stelt ei
gen eisen. Vandaar zijn initiatief:
Stichting Toerisme voor Ouderen.
grote behoefte zal hebben aan zekerheid.
Het avontuur, maar dan wel met een ge
garandeerd goede afloop. Welnu: wan
neer je zekerheid verkoopt, is het hele
maal geen gek idee om daar een keur
merk aan te verbinden in samenhang
met een systeem voor controle. Dat zijn
zo de terreinen waarop er naar mijn
overtuiging voor een stichting werk aan
de winkel is".
Het massatoerisme heeft zich ontwik
keld tot zo'n alledaags verschijnsel dat
weinigen zich het nog zullen herinneren,
maar De Rooij is er ooit de pionier van
geweest. Het was in de dagen dat een
vliegvakantie ;slechts binnen de moge
lijkheden van de maatschappelijk zeer
bevoorrechten viel. Op een brommertje
toerde hij ten bate van eén reisbureau
langs zonnige oorden om geschikte be
stemmingen op te sporen. De snelle
straalvliegtuigen waren juist op de markt
verschenen. Het Scandinavische vliegbe
drijf Finnair had met zo'n Caravelle een
dienst geopend tussen Helsinki en Schip
hol. De Rooij sloeg aan het rekenen en
ontdekte dat de machine tussen de be
drijven van zijn lijnvluchten door ge
makkelijk even op en neer naar Palma
zou kunnen - goedkoop uiteraard, want
het ding stond anders toch maar rente
loos aan de grond. Hoewel iedereen hem
indertijd voor gek verklaarde, is daar de
spectaculaire vlucht die het massatoeris
me naar zonnestranden zou nemen, be
gonnen. En nog zo'n wapenfeit uit de
pioniersdagen schiet De Rooij te binnen.
Ergens in Brabant moest een bejaarden
tehuis worden verbouwd. Hij weet zelfs
de naam: Taxandria. Drie maanden zou
de ingreep duren en de vraag was: waar
moeten de bewoners zo lang heen? De
oplossing bleek even simpel als revolu
tionair. Het was winter. De hotels en ap-
De eerste stap is een lezing geweest die
Nico de Rooij eind vorig jaar gehouden
heeft tijdens een congres in Cannes van
de Europese Reis Commissie ETC. „Al
over vijftien jaar is een op de vijf Euro
peanen ouder dan vijfenzestig", waar
schuwde hij daar. „En wanneer je ook
de groep tussen vijfenvijftig en vijfenzes
tig in aanmerking neemt - hetgeen rea
listisch is. gezien de trend van de ver
vroegde uittreding, het functionele leef
tijdsontslag - dan moeten in het jaar
2000 meer dan honderd miljoen Europe
anen tot de oudere generatie gerekend
worden". Zijn vertoog maakte zo'n die
pe indruk dat het gezaghebbende Britse
blad The Economist hem uitnodigde tot
het schrijven van een bijdrage over het
onderwerp teneinde de reiswereld wak
ker te schudden. En nu dus het idee van
een Stichting Toerisme voor Ouderen.
Lof zwaait hij bijvoorbeeld de Neder
landse Spoorwegen toe voor de voor
trekkersrol die ze gespeeld hebben met
hun 65-pluskaart. „Maar ik vrees dat er
een heleboel mogelijkheden nog niet
ontdekt zijn. Faciliteiten, kortingen?
Prachtig. Alleen: het is niet genoeg. Wat
er moet komen, dat is een produkt waar
de senioren echt om vragen. Een pro
dukt waarin rekening is gehouden met
het gegeven dat ze meer kansen hebben
om er op uit te trekken dan hun ouders
vroeger en dat ze er ook anders op uit
willen trekken, veeleisend als ze zijn ge
worden onder invloed van de toegeno
men scholing, van de televisie, van het
vakantiepatroon waaraan ze gewend zijn
geraakt. Een produkt ook dat de senio
ren niet isoleert of vervreemdt van de
rest van de vakantiegangers of van de
samenleving".
Racefietsjes
In de reiswereld hebben ouderen het eti
ket opgeplakt gekregen dat ze lastig zijn.
kritisch, zeurpieterig of toch ten minste
moeilijk ter been. Weg met dat beeld,
roept De Rooij. „Ik zou willen dat we de
senioren in onze maatschappij gaan be
schouwen als moderne, eigentijdse con
sumenten, alleen, ja, een dagje ouder. Ik
vind dat we moeten spreken van een
nieuwe generatie ouderen, van oudere
mensen die doen wat jonge mensen
doen. Je komt ze toch overal tegen op
hun racefietsjes? Het probleem ligt niet
bij de senioren, het probleem is dat er te
veel aandacht uitgaat naar de jeugd. Een
aflopende zaak overigens, daar ben ik
van overtuigd, mits we - en dat moet
gebeuren - het beleid erop richten dat
de ouderen verlost worden van hun eti
ket. Oudere mensen lastiger dan jonge?
Dank je de koekoek. Wanneer oudere
mensen zoveel klagen, komt dat doordat
er geen rekening is gehouden met hun
specifieke wensen en behoeften of omdat
een reisorganisatie zich er met een Jantje
van Leiden heeft afgemaakt, bijvoor
beeld door ze in een kamer onder te
brengen boven een rumoerige disco
theek. Neem alleen de reisgidsen al. Die
lijken qua lettertype en lay-out uitste
kend gemaakt te worden voor mensen
met de ogen van een valk. Kijk, aan
„We zaten met z'n zeventienen in een
kring en hebben gepraat. Twaalf en een
half uur lang. De banden zijn er nog
steeds. Michael Bennett stelde de vra
gen. Ieder gaf apart antwoord. En er was
maar een regel: We moesten eerlijk
zijn".
Therapie
Het werd een soort therapie voor dan
sers, op Amerikaanse leest geschoeid. De
zigeuners van het theater, de „gypsies",
de zwervers van de ene naar de andere
musical. De mensen met allemaal één
doel en één angst: de volgende auditie,
de volgende „cattle call". Waarop het
vee van de vernlaakindustrie weer
mocht opdraven om de benen te heffen
en te wachten of het mooi genoeg was.
„Auditie doen is het pijnlijkste dat je je
kunt bedenken", zei Audrey Landers,
die in de filmversie speelde. „Ben je een
schilder dan laat je werk zien. Ben je een
schrijver dan laatje iets lezen. Maar ben
je een danser en je gaat naar een auditie
met honderd andere dansers, dan zitten
daar twee of drie mensen in de zaal die
jóu beoordelen en wegsturen. Jóu per
soonlijk".
Tijdens de gesprekken met Michael Ben
nett kwamen alle frustraties van die gyp
sies eruit. Die van nu, die van toen. Die
van het meisje dat een dikdoenerige dra
maleraar had gehad van wie ze almaar
de diepste gevoelens moest koesteren.
Maar alles wat er kwam was: „Niets".
Van de danser die zo nodig moest en
uiteindelijk in een mensonterende act in
een enge nachtclub z'n broodje moest
verdienen. Van het meisje dat weet dat
ze meer kan, maar voor haar broodher
en alleen maar „tits and ass" is. Netjes
gezegd: een voorkant en een achterkant.
Michael Bennett verzamelde al die indi
viduele verhalen, liefdes, verlangens,
mislukkingen en wilde er iets mee doen.
Maar wat? Zulk materiaal had hij nog
nooit in handen gehad, laat staan dat
Broadway ooit zo met z'n eigen wezen
geconfronteerd was. Hij ging ermee aan
het werk. Een tekstboek van vier en een
half uur kwam er uit. Te veel. De be
faamde Amerikaanse theaterproducer
Joseph Papp gaf hem een schouwburg en
partementen in Spanje stonden toch
leeg. Waarom de oudjes niet in Spanje
ondergebracht? Tegenwoordig wordt er
op het Iberisch schiereiland gestruikeld
over de overwinteraars, maar in die tijd
was de stunt het gesprek van de dag.
Zo is het allemaal begonnen en dus is
De Rooij, ofschoon comfortabel en vol
geestdrift voor zijn werk gezeteld op de
leidinggevende etage van het Wereld
Handelscentrum Amsterdam, met zijn
plannen zijdelings weer terug van wegge
weest.
Drempel
Het kokette leesbrilletje zakt naar de ui
terste punt van de neus wanneer hij 19e-
geeft: „Ik ben inmiddels zelf vijfenvijf
tig. Het overschrijden van die drempel
heeft ermee te maken, ja. En mijn voor
zitterschap van de Kruisvereniging Ken-
nemerland heeft ermee te maken. Als
zodanig ben ik geconfronteerd geworden
met de eerste-lijnszorg voor ouderen. Ik
ben gaan nadenken over het invullen
van hun vrije tijd, of liever: van hun
tijd, want hoe vrij ben je wanneer je met
je tijd geen raad weet? Met dat vraagstuk
heeft Nederland zich, in tegenstelling tot
bijvoorbeeld Frankrijk, nooit goed bezig
gehouden. Nu zie je gelukkig een kente
ring optreden, maar kennen weer veel
ouderen onvoldoende de weg. Ik ben tot
het besef gekomen dat ik me op dit vlak
maatschappelijk moet inzetten. Dat ik
mijn vakken is sociaal ten nutte moet
maken".
Originele
musical
zeven
keer in
Circus
theater
geld. Via workshops met diverse acteurs
kwam hij tot de uiteindelijke vorm.
Donna Drake (uit de „Scheveningse"
produktie) was als benjamin van de
groep aanwezig bij de tweede workshop:
„Ik denk soms nog wel eens vertwijfeld
terug aan die eerste drie maanden. We
hebben zo intensief aan die musical-in-
wording gewerkt. Geen familie, geen le
ven, geen vriendjes. Maar we zijn er een
hechte groep door geworden". En „A
Chorus Line" werd er een ontroerende
en opwindende blik door achter de
schermen van Broadway. Een musical
over de musical zoals er nog nooit een
geweest was.
Hete adem
Richard Attenborough en de film zijn er
eigenlijk ingestonken, zou je kunnen zeg
gen. De handel in de filmrechten begon
al voor de première van de theaterversie
en liep door de jaren heen op tot een be-
