aarom deze formatie zo ontzaglijk saai is
Hans
Mierlo wil
met D66
liberale
erfgoed
beheren
Genland
'BIJ DE VVD IS HET
EEN GROTE TROEP'
Ceidóc6otruiïit
ZATERDAG 14 JUNI 1986 PAGINA 9
HAAG „Déjè
a, dat gevoel had ik
sterk toen ik weer
tt bankje kroop. Ik
er\ op precies hetzelf-
,a(fekje gezet te zijn als
uerste keer in 1967:
Den Uyl. Ik heb
nog een beetje ge-
/anwege die roos op
jchrijfblad. Hij had
|rs net op de partij-
gezegd dat de PvdA
»est van al die rooie
olen. Wat me ook
J was het herken-
van de afstand tot
ilde dingen, tot het
in aan de overkant,
He voorzitter... Heel
gewaarwording, als-
nooit was wegge-
invan Mierlo is terug in
tg/èede Kamer. Bijna op
af negentien jaar na-
li voor de eerste maal
Is Vergaderzaal had
zijn t
»rd ook verschillen,
Verschillen. Vierenviif-
hij nu en het sluike
haar is begonnen te
.j. Wat bezielt „Hafmo"
'im. afgeleid van zijn
(iters) in vredesnaam
iar hij zegt „met enorm
Jezier" opnieuw in die
YQ- te gaan zitten?
bet nu toch dat het in
pnmogelijk is het Ne-
Idse politieke bestel te
fleren. Dat geldt te
3|nu geen enkele grote
^iog geïnteresseerd is in
3chtelijke veranderin-
~l/at wil hij dan met zijn
zetels, die bovendien
itueerd zijn in het
an de oppositie?
lament
'n»b nooit het idee gehad
n|6 binnen dit bestel een
Sbartij zou kunnen wor-
\ok al is negen zetels
)rachtige uitslag voor
Een winst van vijftig
'ait! Wie had dat gedacht
;Sfialf jaar geleden, toen
de polls nog maar één
ige zetels over hadden,"
d/an Mierlo, „Maar wel
altijd gedacht dat D66
indament zou kunnen
r)r een ander politiek
En dat denk ik nog
Alleen duurt dat wat
dan ik gehoopt had.
tde wijsheid die je
ls je bezig bent",
rste zeven jaar heeft
net accent gelegd op
jfeische politiek: ver
fing van het partijpoli-
l en staatskundige bestel,
kwam de teleurstelling
PvdA ons in wat dat
t liet vallen, zo gauw ze
I fluweel van de macht
gekomen. Als gevolg
•'tin schoof de politieke
luwing naar de achter-
to en is onze partij zich
e| gaan toeleggen op pro-
snatische politiek. Dat
geduurd tot en met het
s f kabinet-Van Agt
Is er een nieuwe fase
broken, waarin we een
ïroberen te slaan tussen
wee eerdere perioden.
I het dubbele karakter
■66: aan de ene kant een
|e partij met een eigen
imma maar aan de an-
cant blijven we verkon-
"'dat we een verkeerde
ike cultuur hebben en
verkeerd staatskundig
l We zullen de dagelijk-
Iktijk benutten om een
'e bewustwording in de
:happij te creëren voor
dzaak om tot vernieu-
an je bestel te komen".
tand
jdlierlo wijst erop dat de
|w van onze democratie
Ijk na 1917, toen het al-
7|n kiesrecht en de
'idige vertegen woordi-
l&verden ingevoerd, ei-
;dc tot stilstand is geko-
De crisis van de jaren
de oorlog en de naoor-
wederopbouw zijn daar
Van Mierlo: „Er is niet geknokt voor binnenhalen van liberale kanten in het beleid".
als oorzaken voor aan te wij
zen. En juist toen in het mid
den van de zestiger jaren de
welvaartsmaatschappij haar
intrede had gedaan, volgde
heel spoedig daarna alweer
de volgende noodtoestand, de
oliecrisis en de daaruit voor
vloeiende economische ma
laise.
„Daaruit heb ik geleerd dat
staatskundige veranderingen
niet in één klap te verwezen
lijken zijn. Daar is een besef
voor nodig dat geleidelijk
moet groeien. Daarvoor is
maatschappelijke bewustwor
ding nodig. Dat was ook de
reden dat ik een belangrijk
deel van mijn verkiezings
campagne gericht heb op de
universiteiten. Daar moet het
gebeuren en daar kan het
ook gebeuren. Zo'n achthon
derd studenten van alle ge
zindten zitten anderhalf uur
muisstil te luisteren. Kenne
lijk herkennen ze zich in
mijn verhaal".
„Ik concludeer daaruit dat er
een geweldige breuk is tus
sen de top van de partijen en
hun achterban, ook de geën
gageerde achterban. Die- is
wel toegankelijk voor onze
ideeën, met name in de
PvdA maar ook in het CDA.
Dat is het verschil met twin
tig jaar geleden: de maat
schappij zelf heeft veel meer
belangstelling voor onze
ideeën. Toen dacht ik: we
hebben een overtuigend ver
haal en als we dat nu maar
goed en lang vertellen, dan
komen we er wel. Dat was
natuurlijk vrij naïef. De
macht verandert zijn eigen
basis niet vrijwillig. Dus
moet je iets anders doen.
Moet je een maatschappelijke
druk organiseren en dat is
één van de taken waar wij
voor staan in de komende ja
ren: dat gesprek gaande hou
den".
Heel raar
Hoe hard dat nodig is, blijkt
volgens Van Mierlo ook uit
de kabinetsformatie van dit
moment. „Het is toch heel
raar dat de VVD, die zo'n
ontzettend pak op zijn lazer
heeft gekregen, wil doorrege
ren zonder dat zoiets een
spoor van verwondering
wekt. Men zegt: dat was toch
tevoren afgesproken. Ja,
maar hoe moeten de kiezers
dan tot uitdrukking brengen
dat ze een bepaalde partij
niet meer lusten?"
„Ons stelsel zegt dat de ver
houdingen in het parlement
beslissen over wie er premier
wordt. In werkelijkheid is
het omgekeerde het geval.
Lubbers is geen premier, om
dat het CDA 54 zetels in de
Kamer heeft, maar het CDA
heeft 54 zetels in de Kamer
omdat Lubbers premier' is.
Eigenlijk is het zo: we kiezen
een regering en die stelt z'n
parlementaire meerderheid
aan".
„We hebben dan ook geen
volksvertegenwoordiging
meer, maar een partijenver
tegenwoordiging. De houding
van de gemiddelde parle
mentariërs wordt daardoor
ook beïnvloed. Hij zit er op
een andere manier. Denk
aan de kwestie van de kruis
raketten. In de hele PvdA is
niemand te vinden die zou
zeggen: wel plaatsen. Het
omgekeerde bestaat bij de
VVD ook niet. En waarom?
Omdat zo iemand op hetzelf
de moment zijn verkiesbare
plaats op de lijst zou verlie
zen. Het personele karakter
van de volksvertegenwoordi
ger is totaal ondergegaan in
de ideologische strijdvoe-
ring".
Liberaal
Tot nu toe klinkt het alle
maal vertrouwd. Van Mierlo
de Hervormer. Maar hoe is
dat te rijmen met zijn uit
spraak op de avond van de
verkiezingen dat ware libera
len nog maar bij één partij
terecht kunnen: D66, de par
tij die het liberale erfgoed be
heert. Duidt dat erop dat Van
Mierlo toch niet zo vreselijk
veel vertrouwen heeft in de
wervende kracht van het
streven naar staatkundige
verandering en dat hij dus
toch maar kiest voor één van
de in het verleden door hem
zo verfoeide „-ismen"?
De D66-voorman beant
woordt die vraag niet onmid
dellijk. Hij doet dat aan de
hand van een analyse van de
VVD. „Het verval van die
partij gaat veel verder dan
het falend leiderschap van
Nijpels. De VVD wordt al ja
renlang aangevreten door
een ideologische mot, door de
strijd tussen conservatieven
en en liberalen".
„Wat is er nu de laatste jaren
gebeurd? Het CDA is in zijn
geheel naar rechts opgescho
ven en op de plaats terecht
gekomen waar de VVD zat.
Het CDA is als een zwerm
sprinkhanen daar neergestre
ken en heeft de VVD bedol
ven, waardoor die partij on
herkenbaar werd. Hoe moest
de VVD de eigen plaats in de
politiek nog zichtbaar ma
ken? De enige manier was
zich te onderscheiden op de
zogeheten immateriële pun
ten ofwel het liberale erfgoed
ofwel de rechten van het in
dividu in de gemeenschap".
„Maar weer door die struc
tuur van ons politieke bestel
was het CDA voortdurend in
staat om de VVD op dié pun
ten te mond te snoeren. Het
CDA kon immers op elk ge
wenst moment naar de PvdA
switchen. Daardoor is de
VVD zich steeds minder
gaan bekommeren om haar
liberale erfgoed. In de afgelo
pen vier jaar heeft zij, on
danks haar sterke positie na
de verkiezingen van '82, alles
ingeleverd. Ik noem dat de
zuigkracht van de macht.
„Dat heb ik duidelkijk willen
maken op de avond van de
21e mei. Ik wilde het venijn
stoppen daar waar het hoort.
En de fractievergadering van
de VVD de volgende dag is
dan ook voor het grootste
deel daarover gegaan. Daar
mee wil ik niet zeggen dat
D66 nu een liberale of een
links-liberale partij is. Ik heb
mij altijd verzet tegen dat
soort etiketten. Maar ik stel
wel vast dat er een liberaal
erfgoed is en dat de VVD
niet langer in staat is dat te
beheren, zeker niet nu ze zo
zwaar verloren hebben. Dus
zeg ik: dan zul je dat erfgoed
af moeten geven aan degene
die het wel wil beheren".
„Kijk, wij zijn de discussie
over abortus twintig jaar ge
leden gestart. Met de eutha
nasie is het precies zo. En
wat de Wet Gelijke Behande
ling betreft heeft de VVD het
ook al laten liggen. Er kwam
wel een eigen wetsontwerp
maar dat is veel te breed op
gezet. Er is niet geknokt voor
binnenhalen van liberale
kanten in het beleid".
Geen sprake van
Mocht de formatie stuklopen,
is D66 dan bereid de zaak
weer vlot te trekken, al was
het alleen maar om dat libe
rale erfgoed beter te kunnen
bewaken. Van Mierlo: „Daar
is geen sprake van. Boven
dien zit D66 wat betreft libe
rale vraagstukken niet tussen
VVD en CDA en kunnen we
dus niet optreden als brug
genbouwer. Nee, dat zou
hoogstens kunnen, wanneer
toch nog zou worden gepro
beerd een kabinet met PvdA
en CDA te formeren. Bij
twee partijen die vrijwel
even groot zijn, zou een der
de partij een nuttige rol kun
nen spelen, namelijk door in
Van Mierlo zegt nu wel zo
categorisch „neen", maar in
1982 is er toch even sprake
van geweest dat hij op per
soonlijke titel in het kabinet
van CDA en VVD zou gaan
zitten, als minister van de
fensie. „Lubbers heeft me dat
inderdaad gevraagd. Het
kruisrakettenvraagstuk lag
toen nog zwaar op ieders
maag en ik had het geluk ge
had dat in mijn ministerspe
riode een paar dingen op dat
punt goed liepen. Er kwam
een betere verstandhouding
tussen de diverse rivaliseren
de opvattingen. Dus uit dien
hoofde dacht Lubbers: het
zou misschien wel wat zijn
als Van Mierlo daarmee door
kon gaan, als een extra-par
lementaire deelname van
D66 aan het kabinet. Maar ik
heb hem onmiddellijk laten
weten dat geen haar op mijn
hoofd daaraan dacht. Dat sta
tion was gepasseerd".
Hoe ziet Van Mierlo de for
matiepoging van De Koning
verlopen, nu de VVD zo ge
havend is? „Bij de VVD is
het één grote troep. Maar die
partij heeft een waanzinnige
„Wille zur Macht". Ze heb
ben de illusie dat ze al die
ideologische deuken en de
pijn daarvan kunnen ver
minderen als de balsem van
de macht er overheen gaat.
Dat tweede kabinet-Lubbers
komt er dus wel".
„Maar ik denk dat de VVD
zich vergist als ze meent dat
daarmee alle problemen zijn
opgelost. Als ze terwille van
de macht alles pikken van
het CDA en doorhobbelen,
krijgen ze de rekening gepre
senteerd. Op langere termijn
worden hun problemen al
leen maar groter. Een partij
heeft net als een hond de
luwte nodig om zijn wonden
te kunnen likken. Dat geldt
niet alleen voor de leider van
een partij, dat geldt voor een
hele partij. Die moet de ba
lans kunnen opmaken, die
moet zich kunnen herdefi
niëren. Dat kan niet als de
machine van de macht door
moet hollen".
Optimist
Voorlopig rolt die machine
echter wel door. Hoe ziet
Van Mierlo de toekomst van
zijn partij als tegenstander
van het CDA-VVD-blok?
„Zelfs vier jaar oppositie kan
ik wel aan", zegt hij. Volgens
hem is er met de nieuwe
fractie veel te doen. „Er zit
veel talent", stelt hij.
Of de eigen boodschap be
treffende politieke vernieu
wing verkoopbaar zal blijken
in de Kamer, betwijfelt Van
Mierlo echter. „Je kunt niet
eindeloos hetzelfde verhaal
houden. Dan word je een
zeurkous. Je kunt wel wijzen
op gevolgen van het feit dat
er niets verandert: blijven
aantonen hoe de macht met
zichzelf omspringt en de ma
nier waarop zij de mensen
bedient. Dat moet je doen en
ondertussen proberen in de
maatschappij belangstelling
te krijgen en die interesse uit
te bouwen".
Als eerste taak ziet Van
Mierlo nu het „winnen" van
de Statenverkiezingen van
maart 1987. Dat zal niet mee
vallen, omdat D66 in 1983
een heel goede uitslag boek
te, twee procent meer stem
men dan nu bij de Kamer
verkiezingen. Een bijkomend
probleem is dat de Statenver
kiezingen voor het progres
sieve blok als geheel niet al
te goed mogen aflopen. Want
in tegenstelling tot PPR-se-
nator Bas de Gaay Fortman
is Van Mierlo niet zo opgeto
gen bij de mogelijkheid van
een progressieve meerder
heid in de Eerste Kamer (die
gekozen wordt door de Pro
vinciale Staten). „Het zou een
onverkwikkelijke situatie
zijn als de macht komt te lig
gen bij niet rechtstreeks ge
kozen volksvertegenwoordi
gers", zegt hij gedecideerd.
Een politicus die de macht
schuwt, als die op een zijns
inziens verkeerde manier tot
stand zou komen! Conse
quent is Van Mierlo in elk
geval wel.
CAREL GOSELING
RIK IN 'T HOUT
^lAAG Menigeen
It niet willen gelo-
ïiaar in Den Haag
tie heren bezig een
■akkoord op te stel-
lat dit gebeuren zo
tot de verbeelding
it, ligt niet alleen
ft voetbalgeweld dat
jks vanuit Mexico de
wordt ingestraald,
jets vreemds aan de
jen die drs. Jan de
dr. Bert de Vries
js. Ed Nijpels doen
p fundamenten te
j voor een tweede
Jrs. Ruud Lubbers te
)men kabinet.
■mde zit hem er vooral
iet in tegenstelling tot
eren allemaal zo stro-
iai is. De tientallen
jsten die de kabinets-
moeten volgen, we
kelijks nog waarover
nu weer moeten heb-
Hans van der Voet.
hoofddirecteur van de RVD en
thans woordvoerder van infor
mateur De Koning, heeft in
zijn dagelijkse „briefings" niet
meer mee te delen dan dat de
„heren" het vandaag over on
derwerp zus en/of zo gehad
hebben, dat er geen conclusies
getrokken zijn en dat er mor
gen weer over iets anders ge
praat zal worden.
Deze gang van zaken leidde
deze week zo ongeveer tot een
opstand van de horde Haagse
journalisten. Als eerdere kabi
netsformaties konden bruisen
als opengeknalde flessen
champagne, waarom moet
deze dan gelijkenis vertonen
met een omgedraaide fles ad
vocaat („lekker langzaam")?
Afgelopen dinsdag werd dit
woordvoerder Van der Voet,
toen hij om half twaalf 's a-
vonds in het perscentrum
Nieuwspoort arriveerde, op
niet mis te verstane wijze aan
het verstand gebracht. De
journalisten, die kreunden van
verveling of joelden van balo
righeid, eisten dat De Koning
nog diezelfde week een toe
lichting zou komen geven op
zijn „vreemde" werkwijze.
Beleefd als hij is, gaf de infor
mateur per kerende post ant
woord. Helaas kon hij niet aan
het verzoek voldoen. Er zou
pas weer een persconferentie
komen, wanneer er een con
cept voor een regeerakkoord
aan de fracties van CDA en
VVD zou zijn voorgelegd.
Geheim
„Geen commentaar" is ook
commentaar, luidt een oude
stelregel in de journalistiek. In
dit geval geldt dat ook. Want
die paar op het oog nietszeg
gende regeltjes van de infor
mateur bevatten toch de sleu
tel van zijn geheim. De Ko
ning wil namelijk in recordtijd
(de door hem gestelde vijf we
ken) een „totaalakkoord" op
tafel hebben. Niets minder dan
dat.
Daartoe moet hij naar zijn me
ning anders werken dan de
meesten van zijn voorgangers..
Die namen steeds één onder
werp bij de kop en probeerden
op dat punt een deelakkoord
te bereiken. Als dat dan door
de betrokken fracties was
goedgekeurd, stapten ze over
op het volgende punt en wor
stelden zich zo al dan niet door
hun opdracht heen. Maar de
huidige situatie laat die fasege
wijze aanpak niet toe, is de
mening van De Koning (én
van Lubbers én van De Vries).
Hun voornaamste argument is
dat de krachtsverhoudingen
tussen CDA en VVD drastisch
gewijzigd zijn. Van 43 is dat
21 geworden: 54 tegen 27 ka
merzetels. Dat brengt het grote
gevaar met zich mee dat het
CDA gaat overvragen en dat
de VVD zich daartegen verbit
terd te weer gaat stellen. Elke
keer dat de fracties om een
oordeel gevraagd wordt, zou
die situatie zich kunnen voor
doen. Lubbers, De Koning en
De Vries meenden er dus goed
aan te doen de „modale" frac
tieleden zo lang mogelijk bui
ten de onderhandelingen te
hou$en. Zij mogen er niet eer
der laan te pas komen dan dat
er een compleet voorstel ligt,
waartegen alleen nog „ja" of
„neen" gezegd kan worden.
Een bijkomend maar eveneens
niet onbelangrijk voordeel van
die werkwijze is dat tot op het
laatste moment eisen tegen el
kaar kunnen worden „uitge
ruild". Extreem gesteld kan
De Vries belastingverminde
ring aanbieden aan Nijpels, als
deze akkoord gaat met het
achterwege laten van een eut
hanasiewetgeving.
Lamme eend
In hoeverre is de geschonden
positie van Ed Nijpels, na Van
Aardenne de tweede „lamme
eend" van de VVD, van in
vloed op het verloop van de
formatie? Tot dusverre is het
effect daarvan vrij summier.
Alleen op de maandag (26 mei)
dat de (in)formatie echt van
start ging, stonden de CDA'ers
De Koning en De Vries even
raar te kijken. Maar liefst ze
ventig geschilpunten meldde
Nijpels aan. Alles wat de afge
lopen drieëneenhalf jaar ook
maar enigszins problematisch
was geweest, hadden de frac
tiecommissies van de VVD
aangemeld voor het formatie
dossier. En Nijpels was niet
meer in de positie dat hij ook
maar iets kon tegenhouden.
Zeventig punten! Als die alle
maal besproken moesten wor
den, zouden de onderhande
laars en de informateur met
Kerstmis nog bezig zijn. Als
ware hij Tom Poes verzon Jan
de Koning een list. Al die
kwesties zouden worden uitbe
steed aan duo's specialisten
van beide fracties, die daar
over dan een „pamflet" zou
den inleveren bij de informa
teur. Aangezien De Koning
wel wist dat die specialisten er
waarschijnlijk óf niet uit zou
den komen óf voor een geld
verslindende oplossing zouden
kiezen, kwam zijn idee in de
meeste gevallen neer op een
zeer elegante verwijzing naar
de prullenmand.
Bolkestein
De vleueellamheid van NiiDels
heeft vooralsnog dus hooguit
wat tijdverlies veroorzaakt.
Maar hoe moet het straks,
wanneer het eindvoorstel van
De Koning er ligt? Hoe zal de
VVD-fractie dan reageren?
Een aanbeveling van Nijpels
zou voor zijn tegenstanders
juist reden kunnen zijn om het
voorstel af te wijzen. Erg groot
is dat gevaar echter niet. Nij
pels heeft niet voor niets een
zwaar formatieteam om zich
heen gekregen, waarvan ook
zijn gezworen vijand Frits Bol-
kestein deel uitmaakt. Men
kan er gevoeglijk van uitgaan
dat De Koning geen voorstel
aan de VVD-fractie zal voor
leggen, als dat niet tevoren de
zegen heeft van zowel Nijpels
als Bolkestein en dus kan re
kenen op de steun van een
meerderheid van de liberalen.
Dan resteert er nog één pro
bleem: kan Nijpels minister
worden? Daarmee zal overi
gens niet de informateur (De
Koning) maar de formateur
(Lubbers) te maken krijgen.
Hii is Hppene die kandidaat
bewindslieden voordraagt bij
de koningin. Maar in de prak
tijk heeft Lubbers alleen iets
te zeggen over de kandidaten
van CDA-huize. Als de meer
derheid van de VVD Ed Nij
pels geschikt acht voor het mi
nistersschap, dan kan Lubbers
niet anders dan hem accepte
ren, hoe weinig zin hij daar
ook in schijnt te hebben.
Het zullen dus Bolkestein en
consorten zijn die uitmaken of
Nijpels zich in „de luwte" van
het kabinet kan herstellen van
zijn wonden of dat hij voor
goed uit politiek Den Haag
moet vertrekken om burge
meester of zoiets te worden.
Want dat Nijpels de komende
vier jaar weer als gewoon frac
tielid op het Binnenhof zal
rondstappen, kan echt nie
mand zich voorstellen.
RTK TN 'T LTDTTT
