angstig af
^uid-Afrika wacht
Sjaal met
kranten
Kerncentrale Tsjernobyl
in oktober weer in gebruik
Thatcher: sancties kosten ons banen
Nederlandse
cameraman moet
Zuid-Afrika
opnieuw verlaten
Zeker zeven zwarten dood
sinds begin noodtoestand
if Hf SpwJÉ f|^M|mtm
JUi
'[JITENLAND CeidaeGoma/nt zaterdag hjuni less pagina s
n >or gevangenen
|j HAAG Amnesty International heeft
Je Zuidafrikaanse autoriteiten krachtig ge-
(esteerd tegen de golf van arrestaties en ge-
irschuwd dat de veiligheid van de vele
Herden gevangenen, onder wie vele gewe-
cevangenen, in groot gevaar is. In 1985
hng Amnesty vele berichten over marte-
I van gevangenen en over buitenrechtelijke
Juties in gebieden waar toen de noodtoe-
)d van kracht was. Deze geldt nu voor het
■ny] land. De combinatie van vrijwel onbe-
erjlte bevoegdheden voor politie en veilig-
Tstroepen met gelijktijdige vrijwaring van
»n /olging vormen in feite een vrijbrief om op
"je schaal te martelen en bloed te vergieten,
Ts Amnesty.
e1VIIDJE VERHOLEN EN HET KNETTERCARTER
I Noteer als nieuwe abonnee ingaandeI
I Naam:Voorletters:I
Adres:
Postcode/plaats:
Telefoon:(voor controle bezorging)
Deze ontvangt de krant de eerste twee weken gratis.
Daarna wordt het abonnement betaald per
0 maand automatisch ad f 22,49
0 kwartaal per acceptgiro ad f 67,43
Stuur als dank de sjaal naar:
Naam:Vooi
Adres:
Postcode/plaats:
Stuur deze bon ingevuld aan de Leidse Courant, Antwoordnummer
998, 2500 Vd Den Haag (postzegel betalen wij).
ïer I
TR-AjnzI
oref
n innesty vreest
Er kon nauwelijks een glimlach vanaf tijdens het
bezoek dat de commissie van het Gemenebest,
die de situatie in Zuid-Afrika heeft onderzocht,
bracht aan premier Thatcher. De commissie,
mede op verzoek van Thatcher op pad gestuurd,
dringt aan op sancties tegen Zuid-Afrika. Maar
Thatcher zelf heeft daar geen oren naar.
(Vervolg van de voorpagina)
WASHINGTON De Ameri
kaanse president Reagan heeft
gezegd dat Zuid-Afrika zich in
een staat van complete burger
oorlog bevindt, maar dat hij
nog steeds niets voelt voor een
economische boycot van het
land. De voortdurende ge
welddadigheden „zijn niet lan
ger alleen maar een strijd tus
sen de zwarte en blanke be
volkingsgroep: zwarten be
vechten zwarten. Dat komt
door die stammentoestand.
Wat wij nu zien is een openlij
ke burgeroorlog", aldus
Reagan.
De Amerikaanse president
deed een beroep op alle partij
en in Zuid-Afrika om maxi
male terughoudendheid te be
trachten in de dagen vooraf
gaand aan de tiende verjaar
dag van de opstand in Soweto.
Hij vroeg de Zuidafrikaanse
president Botha om vreedzame
protesten van de zwarten toe
te staan.
Evenals president Reagan
blijft ook de Britse premier
Thatcher een verklaard tegen
stander van sancties tegen
Zuid-Afrika. Zij zei het niet
eens te zijn met de conclusie
van de Gemenebestcommissie,
dat sancties nodig zijn om een
bloedbad te voorkomen. Ook
waarschuwde zij dat economi
sche sancties in eigen land aan
120.000 mensen hun baan zou
den kosten. Groot-Brittannië
heeft belangen ter waarde van
ongeveer veertig miljard gul
den in Zuid-Afrika en is na
West-Duitsland en de Vere
nigde Staten de grootste han
delspartner van het land.
Dit Britse standpunt zal de be
trekkingen met de overige
landen van het Gemenebest
verder bemoeilijken. Volgens
officieuze berichten zou de
Zambiaanse president Kaunda
de Britse vorstin het hoofd
van het Gemenebest heb
ben gevraagd in te grijpen. In
sommige landen zijn al stem
men opgegaan om Groot-Brit
tannië te boycotten of zelfs uit
het 49 landen tellende Geme
nebest te stoten.
Een woordvoerder van het
Amerikaanse ministerie van
buitenlandse zaken heeft ge
zegd dat de Verenigde Staten
hun ambassade en consulaten
in Zuid-Afrika maandag zul
len sluiten „om de tragedie
van Soweto te herdenken en
om te demonstreren dat de
Verenigde Staten de aspiraties
delen van alle Zuidafrikanen
die het geweld en de apartheid
willen beëindigen".
Eerder hadden de EG-landen
al tot zo'n maatregel besloten.
Maar onderling lijken de EG-
landen het echter niet eens te
zijn over de bedoeling van de
sluiting van de ambassades.
Sommige landen spreken over
een „veiligheidsmaatregel",
andere zeggen dat de sluiting
bedoeld is als gebaar om Zuid-
Afrika te laten zien, hoe ver
ontrust de EG-landen zijn over
de situatie in het land.
JOHANNESBURG Voor de tweede keer binnen enkele
maanden- heeft de Zuidafrikaanse regering de Nederlandse ca
meraman Wim de Vos te verstaan gegeven dat hij het land moet
verlaten. De Vos werkt voor de Amerikaanse omroep CBS.
Het ministerie van binnenlandse zaken gaf geen reden op voor
de uitwijzing van De Vos, die elf jaar in Zuid-Afrika heeft ge
woond. De Vos kan maandag beroep aantekenen tegen het be
sluit en moet voor dinsdagavond zijn vertrokken. De Vos werd
afgelopen woensdag in Kaapstad gearresteerd toen hij een klei
ne demonstratie filmde. Hij werd ervan beschuldigd zich tegen
zijn arrestatie te hebben verzet, een politieman te hebben gehin
derd en een illegale bijeenkomst te hebben bijgewoond.
Ook in maart kreeg De Vos opdracht Zuid-Afrika te verlaten.
Hij werd toen met twee andere medewerkers van CBS opge
pakt, nadat de omroep filmbeelden had uitgezonden van een
massale begrafenisplechtigheid voor slachtoffers van rellen,
hoewel de autoriteiten het filmen daarvan hadden verboden. Na
besprekingen met de regering, mochten de drie journalisten blij
ven.
De Zuidafrikaanse regering heeft de buitenlandse journalisten
gisteren andermaal gewaarschuwd dat zij zal optreden tegen de
genen die zich niet houden aan de beperkingen die de pers zijn
opgelegd. „We maken geen grapjes..we zullen niet aarzelen ac
tie te ondernemen", aldus David Stewart, directeur van de voor
lichtingsdienst.
De journalisten zullen ook op hun woordgebruik moeten gaan
letten. Zo is de benaming „blank minderheidsbewind" voor de
Zuidafrikaanse regering volgens Stewart uit den boze. „Journa
listen die deze feitelijk onjuiste benaming gebruiken stellen hun
positie in Zuid-Afrika in de waagschaal".
Gisteren werden televisieploegen van CBS en ABC News in het
centrum van Johannesburg opgepakt, toen zij straatinterviews
maakten over het uitroepen van de noodtoestand. Het is niet
duidelijk of het maken van dergelijke opnamen ook onder de nu
geldende beperkingen op de persvrijheid vallen.
Hoeveel mensen onder de noodtoestand worden vastgehouden
zonder vorm Van proces wilde Stewart niet zeggen. Hij zei al
leen dat berichten dat tussen de 4.000 en 5.000 mensen worden
vastgehouden overdreven zijn. De staatsradio meldde dat 1.000
mensen zijn gearresteerd sinds de afkondiging van de noodtoe
stand. Volgens het regeringsgezinde dagblad „Citizen" waren
het er echter twee maal zoveel.
De eerste stappen tegen de geschreven Zuidafrikaanse pers zijn
overigens ook al genomen. In Johannesburg nam de politie alle
niet-verkochte exemplaren van de zwarte krant „Sowetan" en
het weekblad „Weekly Mail" in beslag. Stewart verklaarde dat
bekeken zal worden of de bladen het verbod op het publiceren
van „subversieve verklaringen" hebben overtreden.
Oproep voor boycot Shell
ROTTERDAM Een groot aantal anti-apartheidsorganisaties
en politieke partijen zal de Nederlandse bevolking oproepen om
aanstaande maandag geen Shell-benzine te tanken. Dit uit pro
test tegen de aanwezigheid van de multinational in Zuid-Afrika.
Volgens een woordvoerder van de organisaties moet in Neder
land een dag de „noodtoestand" heersen uit protest tegen de
maatregelen van de Zuidafrikaanse regering. In advertenties in
dagbladen zal het publiek worden gewezen op de rol van Shell
in Zuid-Afrika. Volgens de anti-apartheidsbeweging is Shell er
schuldig aan dat het Zuidafrikaanse leger en de politie van ben
zine worden voorzien. In een commentaar zei een woordvoerder
van Shell „het onbegrijpelijk te vinden dat actiegroepen in Ne
derland claimen de enige juiste oplossing te hebben voor de pro
blemen in Zuid-Afrika en dat ze die op deze wijze dwingend aan
anderen willen opleggen".
reed je zo hard. Hetzelfde heeft hij gedaan met
de wagen van Thomas en Bernard en met de
oude wagen van boer Knolle. Begrijp je nou
waarom die militaire wagen in de kazerne niet
wilde lopen?"„Ik begrijp hetzei Karel-
tje ernstig. „Die wou niet lopen, omdat er geen
geheime benzine in de tank zat. Jonge, jonge,
jonge, daar moet ik toch even een lekker stukje
warme worst op eten!"De kleine, pientere
assistent van de heer Verholen deed zijn keus
en stond even later bij een stalletje stevig te
happen in een knappend stuk gekookte worst.
Toen zei de smid: „Kareltje..., de militaire
wagen wilde niet lopen zonder Tweesteen's ge
heimzinnige benzine. Welnu, ik kan niet meer lo
pen zonder een fiks glas limonade. Zullen we
eens even naar het terrasje gaan van Het Wa
pen van Rijkhuyzen?"„Graag baas," lach
te Kareltje. „En als we daar dan zitten, dan
moet U me tóch nog eens even antwoord geven
op een paar vfagen, die me knap dwars zit
ten
(Vervolg van pagina 1)
JOHANNESBURG
Door de perscensuur is het
nauwelijks mogelijk een
beeld te krijgen van de si
tuatie in Zuid-Afrika on
der de noodtoestand. Hoe
wel er geen berichten wa
ren over onlusten, maakte
de politie gisteren bekend
dat zeven zwarten zijn
omgekomen. Een van hen
zou door de politie zijn ge
dood en de anderen zou
den om het leven zijn ge
komen bij onderlinge ge
vechten tussen zwarten.
Bisschop Tutu verklaarde na
zijn gesprek met president
Botha dat deze er zeker van
lijkt, dat hij de situatie militair
aan kan. Maar recht en orde
gebaseerd op onrechtvaardig
heid kan alleen maar tijdelijk
zijn, aldus de zwarte bisschop.
Hij kritiseerde de talloze arres
taties die voorafgingen aan de
afkondiging van de noodtoe
stand. „De regering is van me
ning dat zij onruststokers heeft
opegepakt. Ik denk dat'wan
neer mensen worden gearres
teerd die beschouwd worden
als leiders, er een gemeen
schap overblijft zonder lei
ders", aldus Tutu. En hij voeg
de er aan toe dat gemeen
schappen zonder leiders ge
vaarlijker zijn. Desgevraagd
zei Tutu na het gesprek met
Botha „niet meer en niet min
der optimistisch te zijn dan
aan het begin van het ge
sprek", maar ook niet meer
ontmoedigd.
De Zuidafrikaanse autoriteiten
hebben geweigerd een visum
te verlenen aan een gezant
van de Kerk van Engeland,
Terry Waite, die het komende
weekeinde naar Zuid-Afrika
wilde reizen. De Zuidafrikaan
se ambassade in Londen liet
Waite weten dat hij pas maan
dag een visum kan krijgen.
Waite moet in opdracht van de
aartsbisschop van Canterbury,
Robert Runcie, een onderzoek
doen naar de situatie van ang
licaanse geestelijken in Zuid-
Afrika. Waite zei dat de angli
caanse kerk verstoord is over
de gevangenneming van
en waarschijnlijk twee angli
caanse bisschoppen en zeker
300 andere kerkelijke leiders.
.J7) Toen smidje Verholen terugkwam in de
Tm van zijn lieflijke dorpje, was het daar lang
1 rustig niet als anders. Integendeel zelfs. Het
is er een lawaai van belang. Vele deelnemers
in de knetterrally waren al gearriveerd en ook
inderden bezoekers van deze zonderlingste
er wedstrijden kuierden al door de straten
bjn het dorp heen. De feestverlichting brandde
igeral en de mensen keken hun ogen uit. Smid-
IVerholen vond dat allemaal zó leuk en vrolijk,
Pit-ie besloot de kleine Kareltje Knetter van
lis V halen en met hem eens even een wande-
lg te maken door het versierde centrum van
It anders zo rustige dorp.„Het is prach-
baas!" zei Kareltje opgewekt. „En eh..., hebt
nog wat gehoord bij die oude professor
feesteen? Is hij werkelijk de oorzaak van al
knetterellende?" „Hij heeft me alles
Hrteld, Kareltje." lachte de smid. „Hij heeft een
euw soort benzine uitgevonden en een kleine
teveelheid daarvan heeft hrl ongemerkt in
benzinetankje weten te gooien. Daarom
Semjonov, in Wenen ver
klaard.
Semjonov maakte bekend dat
de Sovjet-Unie op 25 augustus
het eindrapport over het onge
luk in de kerncentrale zal pre
senteren op een speciale confe
rentie van deskundigen van
het Internationale Bureau
voor Atoomenergie (IAEA).
Volgens Semjonov is het on
derzoek naar de ramp vrijwel
afgerond, maar is men het nog
niet volledig eens over oorza
ken van de plotselinge verho
ging van de activiteit van de
reactor die tot het ongeluk
leidde. Hij wilde echter niet in
details treden. Uit de bevin
dingen van het onderzoek was
volgens Semjonov wel geble
ken dat er geen aanleiding is
voor de sluiting van de veer
tien reactoren in de Sovjet-
Unie die van hetzelfde type
zijn als de reactor in Tsjerno
byl.
Deze sjaal met kranteprint is voor u
wanneer u ons een nieuwe abonnee
opgeeft. De sjaal meet 80 x 80 cm en
is zwart/wit uigevoerd. De nieuwe
abonnee wordt hartelijk verwelkomd:
deze krijgt de krant de eerste twee
weken gratis.
WENEN De Sovjet-
Unie wil de schoonmaak-
werkzaamheden rond de
kerncentrale in Tsjerno
byl voor het einde van dit
jaar afronden. In oktober
zullen twee van de vier
reactoren weer in gebruik
worden genomen, dat
heeft de ondervoorzitter
van de Sovjet-commissie
voor Atoomenergie, Boris
iAPSTAD Terwijl
id-Afrika zich schrap
voor nieuwe interna-
#dale sancties, als reactie
jde afkondiging van de
I ld toestand, bleef het
leren relatief rustig in
glfj land. Zelfs in de zwar-
krottenwijken rond
apstad was het opmer-
|ijk stil. Maar volgens
prnemers was dit eer-
te danken aan de in-
S nningen van Nobel-
swinnaar bisschop
lu, die uit Johannes-
'n fg was gekomen om
jt de zwarte leiders in
woonwijken te praten,
ni het gevolg van de
Jdmaatregelen van de
;ering.
va
lu lijkt een wapenstilstand
island te hebben gebracht
iei(jen de zwarte groeperingen
rrossroads, dat de afgelopen
juijen toneel was van hevige
larjechten. Maar de emoties
n. er de verschillende zwarte
eperingen in de woonwij-
zijn nog niet weggeëbt en
geweld kan opnieuw uit-
slen.
eerste tekenen van het
ilkorven van de pers kwa-
1 gisteren toen de politie
^dmpiaren van twee kranten
ekde kiosken in Johannes-
;r^ verwijderde. Het Zuida-
laanse publiek kreeg op
e eerste dag van de nood-
itand te maken met kran
tberichten, die aanzienlijk
/ei ver van toon waren dan de
ste weken het geval is ge-
st. De noodmaatregelen
Jbieden het nemen of publi-
pn van foto's die de onrust
Euid-Afrika als thema heb-
zodat er op de voorpagi-
gisteren slechts foto's te
waren van president Bot-
van politieagenten, of van
~lerwerpen die niets te ma-
hadden met de situatie.
ea k de berichtgeving vormde
I dramatische contrast met
uitgebreide reportages die
de kranten de afgelopen dagen
en weken hebben gepubli
ceerd over de onrust in diver
se Zuidafrikaanse zwarte wij
ken. Bij één krant lag de na
druk zelfs niet langer meer op
de noodtoestand, maar op een
rechtszaak in Kaapstad over
een driehoeksverhouding, die
eindigde in een „moord uit
hartstocht".
Foto's die donderdag buiten
het Zuidafrikaanse parlement
waren genomen en lieten zien
hoe demonstranten door de
politie werden weggevoerd,
mochten niet gepubliceerd
worden. De namen van de
honderden mensen die vastge
houden worden kunnen, hoe
wel ze bij veel kranten bekend
zijn, niet aan het publiek be
kend gemaakt worden, tenzij
de autoriteiten hiervoor spe
ciaal toestemming geven.
Hoofdartikelen of commenta
ren zijn niet of sterk ingekort
in de kranten verschenen, om
dat men vreest niet aan de
noodwetten te voldoen. De
kranten hebben onmiddellijk
contact opgenomen met advo
caten en regeringsfunctiona
rissen, vooral om meer duide
lijkheid te krijgen over de
term „subversieve verkla
ring". Alles wat de autoritei
ten als „subsversief", dat wil
zeggen „staatsgevaarlijk" be
schouwen, kan niet alleen lei
den tot een rechtszaak en be
straft worden met hoge geld
boetes, maar ook tot het voor
onbepaalde tijd in beslag ne
men van de betreffende publi
catie. „Subversief" is echter
bijna onbegrensd in betekenis:
het ondermijnen van het pu
blieke vertrouwen in de nood
maatregelen valt er bijvoor
beeld ook onder.
Deze afhankelijkheid van een
veto van de autoriteiten maakt
het de Zuidafrikaanse kranten
bijzonder moeilijk. Het is één
ding om de wet Je overtreden
en voor de rechter de zaak
verder uit te vechten, maar
het is iets heel anders wanneer
je krant in beslag genomen
wordt vanwege subversieve
verklaringen, opzettelijk of
niet.
De noodmaatregelen zijn op de
eerste plaats bedoeld om de
rellen te voorkomen, die zwar
te activisten volgens de rege
ring op grote schaal gepland
hebben voor aanstaande
maandag 16 juni, de dag dat de
opstand in Soweto van 1976 zal
worden herdacht. Overal in
het land hebben bedrijven, or
ganisaties en winkeliers voor
zorgsmaatregelen genomen.
De spanning in Zuid-Afrika
zou volgende week wel eens
tot ongekende hoogte kunnen
stijgen.
Een aantal oliemaatschappijen,
waaronder Shell Zuid-Afrika,
heeft besloten om maandag
dicht te blijven. De directeur
van Shell ZA, J R. Wilson,
heeft meegedeeld dat maandag
een doorbetaalde vakantiedag
is voor al het personeel. Hij
voegde er aan toe dat hiertoe
besloten was met het oog op
„de gevoelens onder het perso
neel van Shell". Veel scholen
hebben hun leerlingen ver
vroegd met vakantie gestuurd
vanwege de mogelijke rellen
volgende week. Dit betekent
het vervroegen of uitstellen
van examens.
De politie en regeringstroepen
zijn opvallend aanwezig in het
straatbeeld sinds P.W. Botha
afgelopen donderdag de nood
toestand afkondigde. Politiea
genten patrouilleren twee aan
twee in het centrum van
Kaapstad. Op verschillende
plaatsen in de stad, bijvoor
beeld langs de toegangsweg
naar het vliegveld, heeft het
leger wegversperringen opge
steld, waar passerende auto's
aangehouden en doorzocht
worden.
De pers heeft haar bezorgd
heid geuit over het feit dat de
regering haar toevlucht heeft
gezocht in het afkondigen van
de noodtoestand, gezien de on
gunstige diplomatieke en eco
nomische gevolgen. De meeste
Afrikaanse kranten ondersteu
nen het besluit van Botha,
maar zeggen bezorgd te zijn
over de situatie in Zuid-Afri
ka, vooral na de verklaring
van de president dat Zuid-
Afrika moest kiezen tussen
oorlog of een eerloze vrede.
swfflrcriiL,.. «iiiUM wimp
v v :;;V- u W li
Ml m m*. m, wm. I*""!!
Het is de vraag of de foto op deze poster, die in Zuid-Afrika wordt verspreid door de anti-apart-
heidsorganisatie Black Sash, ooit werkelijkheid wordt.
medewerkers.
De
anglikaanse geestelijke sprak gisteren ander-
schop Tutu en enkele van zijn
jf uur met president Botha.
CeidóeSou/to/nt
