De ideale
basisschool
log ver weg
Een goed verstaander..
Psychiatrie
wordt gek
bezuinigd
TITUSENSINK GEPROMOVEERD OP INTERPRETATIE TAALPROCESSEN
Ik kan
de tyfus
krijgen.
Auschwitz Comité wil
stappen tegen promotie
UNIEKE MANIFESTATIE
IN CONGRESGEBOUW
Genland'
£c*dae(3ou/imil
DONDERDAG 12IUN11986 PAGINA 5
ASSEN TE GROOT. KLEUTERS IN DE KNEL
w
ii i
..In het kleuteronderwijs had men bepaalde vormen die sterk kind-gericht waren. De eerste jaren
van het basisonderwijs lijken veel sterker gericht op de leerstof zoals die traditioneel in het lagere
onderwijs werd gebezigd", aldus onderwijsdeskundige Joke Rovers van het KOV
!J_j fHAAG De situatie
et basisonderwijs, vo-
iar augustus van start
jn, is penibel: in de
len werkt te weinig
ineel, de klassen zijn
root, de integratie van
voormalige kleuter-
lagere onderwijs ver-
t verre van ideaal en
zelfs sprake van een
belasting van leer-
•hten en schoolleiding,
onderwijskundige ver-
jwing en de besluit-
ning blijkt binnen de
sscholen vaak zeer
izaam te verlopen.
instaande opsomming is
maar een bescheiden
uit het pakket veront-
nde conclusies, dat komt
ndrijven uit een vanoch-
door de KOV gepresen-
.onderzoek. De Katholie-
inderwijsvakorganisatie,
1.000 leden de grootste
rijsbond. heeft haar
irban uitgebreid geënque-
Aan de hand van de
verzamelde gegevens komt de
bond tot de slotsom, dat het
gros van de geconstateerde
problemen in het basisonder
wijs voortkomen uit het feit
dat „minder leerkrachten
meer werk moeten verzetten
in tè grote klassen".
Joke Rovers, lid van het
KOV-hoofdbestuur en speciaal
belast met onderwijskundige
zaken, merkt op dat leer
krachten in toenemende mate
worden overbelast. Een onder
zoek door bureau Lagendijk in
opdracht van de KOV heeft
uitgewezen dat zeven van de
tien Nederlanders van mening
izjn dat leerkrachten een
zwaar beroep hebben. Men
vindt ook dat de klassen klei
ner moeten zijn en de leerlin
gen meer individueel worden
begeleid. Ruim drie kwart
vindt dat leraren hun taak
naar behoren vervullen.
Rovers: „Die overbelasting uit
zich op verschillende manie
ren. Sommigen zijn nog niet
eens toe aan de onderwijskun
dige ontwikkeling van het ba
sisonderwijs, bijvoorbeeld door
het maken van een school
werkplan. Ze hebben gewoon
geen tijd. Uit de reacties blijkt
ook dat mensen vanwege de
hoge werkdruk hebben moe
ten afhaken en met ziektever
lof zijn".
Te zwaar stempel
Bij veel kleuterleidsters be
staat, aldus het onderzoek, de
angst dat verworvenheden
van het kleuteronderwijs in
het basisonderwijs steeds meer
verloren gaan, dat de lagere
school een te zwaar stempel
drukt op de basisschool. Joke
Rovers: „In het kleuteronder
wijs had men bepaalde werk
vormen die sterk kind-gericht
waren. Signalen wijzen er nu
op dat de eerste jaren van het
basisonderwijs veel sterker ge
richt worden op de leerstof zo
als die traditioneel in het lager
onderwijs werd gebezigd".
„Kleuterleidsters hebben vaak
het gevoel dat hun argmunten
niet zwaar genoeg tellen, als er
besluiten moeten worden ge
nomen. Velen menen dat de
basisschool te veel wordt be
schouwd als een uitbreiding
van de lagere school met twee
jaar. Kortom: een onderwaar
dering van het kleuteronder
wijs".
Ook het democratiseringspro
ces binnen de scholen blijkt
moeizaam te verlopen. „Voor
een deel is dat een bewustwor
dingsprobleem", aldus Joke
Rovers. „In het kleuteronder
wijs, kleine schooltjes van een
of twee klassen, was men na
tuurlijk een heel andere wijze
van besluitvorming gewend
dan in een grote lagere school.
Uit het onderzoek komt naar
voren dat veel leerkrachten
niet direct betrokken geweest
bij de benoeming van de
schoolleiding of bij de opstel
ling van het activiteitenplan.
Dat geldt ook voor de mede
zeggenschapsraden en ouder
raden".
Kind-gericht
In de praktijk blijkt het onder
wijs voor 4- tot 12-jarigen dus
nog lang niet gladjes te verlo
pen. Naast de veelal gebrekki
ge huisvesting (gescheiden
schoolgebouwen) zijn er vol
gens Rovers nog heel wat an
dere knelpunten: „Een groot
probleem is ook de verschil
lende visies van kleuter- en la
ger onderwijs op de doelstel
ling van het basisonderwijs.
Daarin spelen verschillende
opvattingen een rol: de wijze
waarop je met kinderen om
gaat, uiteenlopende visies op
belonen en staffen van leerlin
gen, klassikaal of kind-gericht
werken".
Onderwijsminister Deetman
heeft de laatste tijd vaker ge
zegd dat het vernieuwingspro
ces in het basisonderwijs best
wat langer mag gaan duren.
Zou het een oplossing zijn als
de scholen het wat kalmer aan-
zouden doen en wat meer tijd
zouden nemen om de idealen
van het basisonderwijs te rea
liseren?
„We hebben onze leden al eer
der opgeroepen bepaalde ta
ken te laten schieten als daar
geen tijd of mankracht voor is.
Men zal in de meeste gevallen
langer de tijd moeten nemen
om de inhoudelijke doelstellin
gen van het basisonderwijs te
reraliseren".
Volgens Joke Rovers zijn
daarmee de problemen nog
lang niet de wereld uit. „We
hebben de afgelopen jaren
steeds onze twijfels geuit of de
doelstellingen van het basison
derwijs die we geheel onder
schrijven, wel haalbaar zullen
zijn in de huidige situatie. Dat
je voor zo'n ingrijpende her
structurering tien jaar uittrekt
is niet vreemd, maar dan nóg
zal de ene school verder zijn
met het integratieproces dan
de andere. Ik betwijfel of de
idealen van het basisonderwijs
ooit bereikt kunnen worden
zonder dat er aanvullend be
leid komt van de overheid. Dit
onderzoek maakt deze twijfels
voor het eerst goed zichtbaar".
Actieplan
De resultaten van het onder
zoek zijn voor de KOV aanlei
ding om binnenkort een actie
plan op te stellen. Volgens
Joke Rovers zal de KOV zich
daarin niet beperken tot een
verzoek aan het kabinet om
meer middelen voor het basis
onderwijs los te krijgen: „We
zullen ons uitdrukkelijk ook
tot de scholen en vooral ook
de schoolbesturen wenden. De
overheid zal moeten zorgen
voor meer randvoorzieningen.
Maar er zijn ook verbeterin
gen mogelijk die niet direct
geld kosten, zoals het verbete
ren van de kwaliteit van de
opleidingen voor onderwijsge
venden en de schoolbegelei
dingsdiensten. De KOV zelf is
van plan om middels studie
bijeenkomsten de scholen han
dreikingen te bieden voor een
betere organisatie van de be
sluitvorming en de vernieu
wingsstrategie".
FRANS WEERTS
(ADVERTENTIE)
OKOSCOOP
A DERDAG
ft Aanstaande moeders I
vieren met aanstaande I
vaders een liectjc feest. I
ite. geven Noemen.
Mannen mogen weer
emoties tonen. Vaders
nioirci] weer stapelgek
op Noemen zyit
Vaders die moeten
erken krijgen een
bloemetje op hun werk
Vaders die een tikkeltje
te dik zi jn moeten van
noeders luin bloemen
:elf plukken.
GRONINGEN Een
goed verstaander heeft
een half woord nodig.
Volgens de „Dikke Van
Dale" geeft dit spreek
woord aan dat een korte
aanduiding voor iemand
die zijn verstand heeft, of
op de hoogte is, toerei
kend is voor goed begrip.
De juistheid van het ge
zegde wordt vandaag nog
eens wetenschappelijk be
vestigd, als Titus Ensink
aan de Rijksuniversiteit
Groningen promoveert tot
doctor in de letteren.
Ensink, die werkt bij de vak
groep taalbeheersing aan de
universiteit, besteedde drie
jaar aan een onderzoek over
de hoeveelheid informatie die
nodig is voordat proefpersonen
een lekst, waaraan mondjes
maat nieuwe gegevens worden
toegevoegd, zo goed begrijpen
dat ze weten welk onderwerp
behandeld wordt en wat de
positie van de sprekers is. De
studie leverde als „indicatie"
op dat er tussen oud en jong,
en tussen mensen met een
hoge dan wel een lage oplei
ding weinig verschil bestaat in
vlotheid van begrip.
„Een conclusie zou ik het niet
willen noemen", relativeert de
promovendus de waarde van
zijn onderzoek. „Daarvoor was
de groep proefpersonen te
klein. Het waren studentes en
oudere vrouwen- met een
HBO-opleiding. De studentes
hadden op school het nodige
inzicht gekregen in tekstuitleg,
maar daar stond voor de oude
ren meer levenservaring te
genover. En het was boven
dien de eerste keer dat een
dergelijk onderzoek op deze
jnènier plaatsvond."
Titus Ensink kan het moment
waarop de belangstelling voor
het onderwerp „interpretatie
van taalprocessen" ontstond
exact aangeven. „Ik hoorde in
1974 toevallig een kort frag
ment van een radioprogram
ma. De tekst heb ik later opge
vraagd. Er kwamen drie men
sen aan het woord en ik vond
het frappant hoe je, met een
minimum aan gegevens, een
volledig inzicht kon krijgen
van de situatie".
Het fragment staat in het
voorwoord van het proef
schrift. A., B. en C. zijn de ge
spreksdeelnemers. Ensink
geeft de tekst, zoals later in
het kader van zijn onderzoek
ook gebeurde, zonder hoofd
letters en leestekens letterlijk
weer. De vraag is: wat gebeur
de hier?
A: mag ik jullie even wat vra
gen kunnen jullie vertellen
wat je in je hand hebt
B: eh een krans
A: dat is eh een grafkrans ei
genlijk en dat bieden jullie aan
zo meteen
B: ja aan...
A: weet jij het
C: eh provinciale staten van
noord brabant
A: waar kom jij vandaan
Ensink: „Het frappeerde mij
zeer dat meteen vanaf de eer
ste woorden zich een film in
mijn hoofd afrolde waarin van
alles gebeurde: ik zag een re
porter met kinderen praten, ik
zag de straat waar het gesprek
plaatsvond en waar kinderen
om de interviewer dromden,
ik zag de organisatie erom
heen van de demonstratieve
bijeenkomst van een actie
groep, en ik wist waarom dit
alles draaide: de verkeerson
veiligheid voor kinderen. En
dat alles alleen op basis van
enkele gesproken woorden."
Fragmenten
Voor zijn onderzoek gebruikte
Ensink elf fragmenten uit een
variëteit aan conversaties: een
schaakprogramma op de radio,
een discussies over kernwa
pens en gezag, een sollicitatie
gesprek, een gesprekje van
een echtpaar, een interview
met ouders van een gehandi
capt kind, een rechtszitting en
een radioreclame. De tekst
werd stukje bij beetje aan de
proefpersonen voorgelegd en
die moesten vertellen wat er
aan de hand was.
Bijkomend probleem voor hen
was dat alles woordelijk, met
alle versprekingen, eh's en
ah's en zonder komma's en
punten was weergegeven. Het
gesproken woord blijkt in hèt
algemeen, zo wordt duidelijk
bij het doorlezen van de ge
bruikte fragmenten, zeer chao
tisch. In de praktijk stoort dat
nauwelijks, omdat intonatie,
handgebaren, wederzijdse
kennis van het onderwerp en
de mogelijkheid tot het stellen
van vragen voldoende bijdra
gen tot een goed begrip, maar
op papier is het onleesbaar.
Zo moesten proefpersonen uit
het schaakprogramma een
tekst interpreteren als: „Dan
de oplossing van de compositie
die we een week eh twee we
ken geleden hebben opgege
ven en die was van Kasparjan
en die had hem gemaakt in
negentienhonderdvijfendertig
hij is inderdaad bekend onder
de kenners maar hij is zo fraai
dat eh ja degenen die hem niet
kennen daar had ik hem ei
genlijk voor opgegeven het be
gint met een paard eh ee acht
paard dee zes ee acht dreigt
paard gée zeven."
Het woord „compositie" zette
de proefpersonen voor het
eerst op het verkeerde been:
de associatie werd gelegd met
muziek. Kasparjan bleek onbe
kend; een enkeling zag er een
jongensnaam Kaspar-Jan in,
en het verband met schaken
werd eerst niet gelegd. Negen
tienhonderdvijfendertig deed
aan geschiedenis denken. Het
paard maakte één van hen
duidelijk dat het om schaken
ging, de stelling dee zes ee
acht (d6-e8) twee andere en
„dreigt paard gee zeven"
bracht nummer vier tot dit be
sef. Een vijfde proefpersoon
bleef denken een een geheime
code of iets dergelijks.
De fragmenten werden ook,
als bandopnames, beluisterd.
De bevinding dat het horen de
tekstinterpretatie aanzienlijk
bevordert zal niet verrassen.
Video-opnames die van enkele
van de conversaties beschik
baar waren, bleken echter
meer bij te dragen voor de be
vrediging van de vraag „hoe
het eruit ziet" dan als hulp bij
de interpretatie. Het sollicita
tiegesprek viel daarbij zelfs als
„niet echt" door de mand, om-|
dat video-opnames daarvan j
wel bijzonder ongebruikelijk
zijn en van het gezicht van de
sollicitante geen enkele vorm
van spanning af te lezen was.
Volgens Ensink heeft zijn on
derzoek vooral vakmatige
waarde. „Een dergelijke studie
is eerder door de Amerikaan
J. Gumperz verricht, maar
nog niet in Nederland. Zijn
conclusies acht ik bovendien
nogal gevoelsmatig en niet
goed wetenschappelijk onder
bouwd. Ik heb geprobeerd
daar iets aan toe te voegen".
ANDRE HORUNGS
GRATIS ELKE WOENSDAG DE
BIJLAGE BIJ UW KRANT MET
INFORMATIE OVER FILMS, MUZIEK
THEATER, RECREATIE.EXPOSITIES
EN EEN COMPLETE AGENDA
Laat dit niet gebeuren.
Help het inentingsproject van Stichtini
Redt de Kinderen (Nederland) enUnicei
Giro 604020.t 'S)
AMSTERDAM Het Nederlands Auschwitz Comité heeft de
ministers van buitenlandse zaken, onderwijs en wetenschappen
en wvc gevraagd in Europees verband stappen te ondernemen
tegen de promotie van de Fransman H. Roques. Onlangs werd
bekend dat Roques vorig jaar in Nantes zijn academische titel
verwierf op een proefschrift waarin hij het functioneren van
gaskamers in het Nazi-rijk ontkende. Het comité heeft in een
telegram bij de nu demissionaire ministers Van den Broek,
Deetman en Brinkman scherp geprotesteerd tegen de promotie.
De Franse ambassadeur in Den Haag heeft een afschrift van het
telegram toegestuurd gekregen. De ontkenning van het gebruik
van gaskamers wordt „een belediging van de slachtoffers en een
bedreiging van nieuwe generaties" genoemd.
(c) Slianaaard uitgeverij, Antwerpen/Weesp
Ouders voor rechter wegens schoolverzuim
ALMELO Op 23 juni moeten 20 ouders uit Enschede en om
geving zich voor de kantonrechter in deze gemeente verant
woorden voor ongeoorloofd schoolverzuim. Dit heeft het Open
baar Ministerie in het arrondissement Almelo gisteren bekend
gemaakt. Het OM wil tegen de betreffende ouders een geldboete
eisen. Met deze rechtzaken wil justitie duidelijk maken dat
schoolverzuim zonder toestemming van schooldirecties niet is
teogestaan. Het ongeoorloofd schoolverzuim doet zich vooral
voor bij Turkse gezinnen. Die verblijven door vakantie vaak
langdurig in het geboorteland. Justitie hoopt dat van de rechtzit
ting een preventieve werking uitgaat.
Kosten opruimen
Uniser-vervuiling
niet te verhalen
ROTTERDAM Rijkswater
staat kan de kosten die zijn ge
maakt om het met chemicaliën
verontreinigd slib uit het Hol
lands Diep te verwijderen niet
verhalen op de drie voormali
ge directeuren van het afval
verwerkingsbedrijf Uniser. De
rechtbank in Den Haag heeft
de eis tot schadevergoeding
van de Staat ter grootte van
drie miljoen gulden afgewe
zen. Volgens een woordvoer
der van het ministerie van
verkeer en waterstaat heeft
rijkswaterstaat de fout begaan
de drie directeuren niet per
soonlijk aansprakelijk te stel
len. Wel werd Uniser in 1981
aangeschreven het zwaar ver
ontreinigde slib op te ruimen.
Toen dat niet gebeurde heeft
rijkswaterstaat het karwei zelf
verricht met de bedoeling de
kosten op de vervuilers te ver
halen. De staat is inmiddels te
gen het vonnis van de recht
bank in hoger beroep gegaan.
DEN HAAG/BENNEBROEK Verhalen over
vooroorlogse toestanden in de psychiatrie zijn aan
de orde van de dag. Patiënten krijgen het eten
snel naar binnen gepropt, een wandelingetje is er
nauwelijks meer bij, medicijnen worden in grote
hoeveelheden toegediend en ook de isoleercel
wint weer enorm aan populariteit. De reden daar
voor, zegt de psychiatrische wereld, is simpel: te
veel bezuinigingen en daardoor een chronisch te
kort aan personeel. Het is inmiddels zo erg, dat de
psychiatrie voor het eerst in de geschiedenis tot
een enorme actie over gaat. Vandaag was er in het
Haags Congresgebouw een manifestatie met zo'n
vierduizend deelnemers, werknemers én werkge
vers.
Zal staatssecretaris Van der Reijden van volksgezondheid
er van schrikken en zijn beleid aanpassen? Het ligt niet
voor de hand. „Nou, dan kappen we er mee, dan gaan er
maar afdelingen dicht en komen er wachtlijsten. Dat bete
kent dan wel dat het aantal zelfdodingen toe zal nemen.
Dan krijgen we de situatie van vroeger: echte gekkenhui
zen".
Harrie Belt en Peter Hermans zijn er heel duidelijk over,
de grens is absoluut bereikt. De twee organisatoren van de
manifestatie „Gek gekort en dol gedraaid", stellen dat er
sinds 1985 liefst 7,45 procent is bezuinigd. Daarin zit ook de
600 miljoen gulden die nog voor de psychiatrie op stapel
staat in de komende regeerperiode. „Maar niet de 150 mil
joen gulden die we nooit hebben gehad, maar wel is be
loofd om de schaalverkleining in deze sector door te voe
ren, dus om met kleinere instellingen te werken", aldus
Harrie Belt.
Ter illustratie. Het psychiatrisch ziekenhuis waar Belt en
Hermans zelf werken, Vogelenzang in Bennebroek, heeft
650 bedden. Van de 620 formatieplaatsen (waarbij ook niet-
behandelend personeel hoort) die door veel part-timers
worden ingenomen, zullen er volgend jaar ruim twintig
verdwijnen. Daarbij moet dan worden bedacht, dat het
personeelsbestand de afgelopen jaren ook al is teruggelo
pen. Alle psychiatrische ziekenhuizen hebben noodge
dwongen collectief leerlingen moeten ontslaan. De kreet
„gediplomeerd ww'er" deed in die kringen snel zijn intre
de en heeft er inmiddels toe geleid dat instellingen al per
soneel in het buitenland moeten zoeken. In Nederland
heeft bijna niemand er nog trek in.
Geen frisse lucht
Dat betekent uiteindelijk dat de psychiatrische patiënten,
de mensen waar het toch allemaal om gaat, de dupe wor
den. Peter Hermans: „Als de politiek echt verder wil kor
ten, dan moet de politiek ook maar zeggen dat de patiënten
geen recht meer hebben op frisse lucht. Dat de wat moeilij
ke gevallen in het weekeinde maar in de isoleercel moeten
en dat de kans op zelfdoding van een aantal patiënten dan
maar groter wordt. Want dat is wél de consequentie van de
keuzes die de politiek maakt".
„Aan de ene kant worden er technologische hoogstandjes
goedgekeurd voor een klein, select groepje mertsen. Daar
door moeten er aan de andere kant ongeveer 25.000 men
sen in de meest banale omstandigheden leven. Als je die
grote tegenstelling ziet tussen de ongebreideld toenemende
technologie en elementaire maatstaven voor menselijke
verzorging, dan kun je niet meer volhouden dat de kwali
teit van de Nederlandse gezondheidszorg zo geweldig is.
Dat is echt een fabeltje".
Voor Belt en Hermans is de keuze ook niet meer moeilijk:
Het geld dat nu aan harttransplantaties wordt besteedt of
wordt gebruikt om mensen de rest van hun leven te laten
vegeteren, kan beter aan de psychiatrie worden uitgege
ven. „En dat zeggen we niet uit afgunst, maar om humani-
Minder geld, dus ook minder personeel om de psychiatri
sche patiënten bezig te houden.
taire redenen. Op dat vlak zijn de grenzen echt bereikt. De
fundamenten van de psychiatrie zijn inmiddels behoorlijk
aangetast. Als dat nu nog verder gaat, stort het hele zaakje
in elkaar".
Vertrouwen
Psychiatrische patiënten, zegt Harrie Belt, zijn geen men
sen die alleen maar last hebben van zweetvoeten. Ze zijn
flink in de war, soms danig gestoord, maar hoe dan ook: ze
hebben anderen nodig. Harrie Belt: „Als „normale" men
sen eens over hun problemen willen praten, stappen ze
niet op de eerste de beste man of vrouw af die ze op straat
tegenkomen. Voor psychiatrische patiënten ligt dat nog
scherper: ze moeten kunnen terugvallen op mensen die. ze
heel goed kennen en vertrouwen en met wie ze een vrij
wel dagelijks contact hebben. Daarmee valt of staat de hele
psychiatrie; vaak gaat het zelfs om patiënten die je letter
lijk aan de hand moet begeleiden. Door het personeelsge
brek moeten de ziekenhuizen echter veelvuldig een beroep
doen op invalkrachten. Daardoor hebben de patiënten
steeds weer met anderen te maken en dat is geen enkele
basis voor ook maar de miniemste relatie. Je kunt onder
hand net zo goed robots neerzetten die de patiënten ver
schonen, eten geven en verder niets".
Door alle bezuinigingen moeten de psychiatrische zieken
huizen hun patiënten bovendien langer op dë „gesloten"
afdeling houden, oftewel achter slot en grendel. Dat bete
kent dat mensen die weer een beetje opknappen, toch tus
sen de zogenoemde zware gevallen moeten blijven. Want
het risico dat het mis gaat als ze naar de „open" afdeling
gaan, is nog te groot.
Aandacht
Vroeger was er een tussenoplossing, de half gesloten afde
ling. Nu die er niet meer is, nemen instellingen wel eens
een verkeerde en soms zelfs fatale beslissing. Zo werd on
langs nog ergens iemand overgeplaatst, die daar achteraf
toch niet aan toe was. De man wierp zich voor een trein.
Louter en alleen het gevolg van gebrek aan aandacht, we
ten Belt en Hermans.
„Ja, het klinkt hard, maar we vertellen dit beslist niet om
op de sentimenten spelen. Dit is de realiteit. En die is
hard". Daarover wordt vandaag danig met Van der Reij
den van gedachten gewisseld? Hermans: „Nee, we hebben
hem vier weken geleden uitgenodigd, maar hoorden on
langs dat hij naar Mexico onderweg is voor het wereld
kampioenschap voetballen. Gelijk heeft-ie: het voetballen
is beter aan te zien dan de psychiatrie in Nederland".
DICK HOFLAND
