Desmond
Morris
verklaart de taal
van het lichaam
Pagina 3
Je hebt lange neuzen, je hebt korte neuzen. Waar
om? Toeval? De mens is het enige wezen dat tranen
met tuiten kan huilen. Hoe zit dat? De een zegt ge
dag met de hand aan de hoed, de ander zwaait jovi
aal met de arm omhoog. De een heeft een besmuikt
knikje over voor z'n medemens, weer een ander is
een befaamd schoudermepper. De taal van het li
chaam. Al uit de verte zie je aan je menselijke soort
genoot wat voor vlees je m de kuip hebt. Een taal
die je soms ook moet leren. Iedereen die gereisd
heeft, zal wel eens „afgegaan" zijn door nèt dat ver
keerde gebaar. Uit het persoonlijke blunderboekje:
Wie in Korea iemand wenkt op de Hollandse ma
nier, met het „kom 's gauw hier"-gebaar, krijgt zeer
bevreemde gezichten. Logisch: het is het gebaar dat
(sommige) mannen met nogal vrijmoedige bedoelin
gen tegen vrouwen maken. Wil je in Korea iemand
roepen, dan wapper je met je hand die naar beneden
hangt in de richting van de aangesprokene. Je moet
het maar weten. In het lang door de Saracenen be
heerste deel van Europa zeg je ,ja" door met je
hoofd gedecideerd „nee" te schudden. Volgens de
patriottisch getinte verklaring van de Bulgaren zelf:
omdat de Turken hen ooit letterlijk het mes onder
de kin zetten waardoor ze op elke vraag wel een ge
smoord ,Ja" konden uitbrengen, maar daarbij met
het hoofd „nee" moesten bewegen om geen gaatje in
de keel te krijgen.
De taal van het lichaam. De bioloog Desmond Mor
ris heeft een poging gedaan die taal te boek te stellen
in een handboek van gedragingen, menselijke han
delingen, eigenaardigheden en alles wat ons anders
maakt van elkaar. Titel: „Allemaal mensen" (een al
te vage vertaling voor het duidelijker origineel „Bo-
dywatching"). Een gesprek met Morris over wat hij
ontdekte rond de mens van top tot teen.
Een van de fraaie I
kleurenfoto's uit
het nieuwe boek
van Desmond
Morris, waarmee
overigens niet de
indruk gewekt wil
worden dat de
vrouw in alle
culturen door de
man op handen
wordt gedragen.
1 OXFORD - Aan het huis van Des-
mond Morris in de Engelse univer-
siteitsstad Oxford zit een tweede
huis vast: zijn bibliotheek. Tussen
de vele duizenden banden zit de
bioloog-schrijver, die steevast van
het rechte pad van zijn oorspron-
kelijke studie afdwaalt om nèt even
l andere boeken te schrijven. In
i „The book of ages" liet hij zien
wat bepaalde leeftijden in de histo
rie van bepaalde mensen beteken
den. In „Spel met de bal" analy-
j seerde hij het fenomeen voetbal en
(werd voor velen een kenner van
1 het fenomeen „supporter" (dan
1 ook uit diverse landen geraad-
pleegd na het Heizeldrama). Hij
j was lang verbonden aan de dieren
tuin van Londen, Engelse film- en
Itv-kijkers hoorden hem als com-,
mentator bij Haanstra's film „Bij
'de beesten af'. Miljoenen over de
hele wereld lazen zijn boek „De
naakte aap". Hetzelfde gold voor
„Manwatching" (in Nederland ver-
taald als „De naakte mens"). Des-
1 mond Morris, bioloog-etholoog, zit
klaar tussen voorwerpen die hij
I vanuit de hele wereld meesleepte
i („in dit boek zitten reizen door 39
landen verwerkt") en met foto's,
knipsels, aantekeningen volgeplak
te vellen uit zijn privé-archief over
de mens en zijn gedragingen. Het
is bedoeld als een interview. Maar
het wordt een kleine lezing.
Ecyclopedie
„Bodywatching" begint Morris, „gaat te
rug naar de tijd dat ik op Malta woonde.
Ik had een paar jaar vrij genomen om
na te denken. „De naakte aap" was net
uit en dat boek werd, tot mijn eigen ver
bazing. een bestseller over de hele we
reld. Ik had tijd om na te denken wat ik
verder zou gaan doen. Een enorme luxe.
Na een tijdje raakte ik er van overtuigd
dat er een encyclopedie van menselijke
gedragingen moest komen. Boeken over
taal genoeg, maar een encyclopedie over
menselijke acties was er niet. Dus ik zet
te een klein, persoonlijk instituut op en
we begonnen te verzamelen. Een catalo
gus van elke mogelijk menselijk gebaar.
i" Vingers
Hier, een blad foto's van vingers. Wat
de mens ermee doet, draaien, vingertop
pen tegen elkaar als er geluisterd wordt.
Eén vel uit een hele bak. Ik heb inmid
dels duizenden „vingers". Toen ik zo het
hele lichaam langs was gegaan, ontdekte
ik dat de mens gemiddeld drieduizend
van die handelingen tot z'n beschikking
heeft. Dat lijkt weinig, maar is een hele
boel. De meeste mensen hebben niet
eens een vocabulaire van drieduizend
woorden voor alledaags gebruik. Ik be
sloot om over elk van die acties essays
te gaan schrijven. Op een dag komt m'n
uitgever me vragen hoe 't met m'n idee
voor die encyclopedie stond. „Ik ben bij
de wenkbrauwen", zei ik; ik had er toen
een jaar werk opzitten. „Werk je van bo
ven naar beneden of van beneden naar
boven?", vroeg hij. „Van boven naar be
neden", zei ik. „Stop daar onmiddellijk
mee", riep hij. „Dat is hopeloos. Dat
gaat je twintig jaar kosten. Misschien
kunnen we er in de tussentijd, terwijl je
verder gaat, iets mee doen. Het materi
aal op een wat minder zware manier
presenteren".
Vogelaar
„Dat gebeurde op een terrasje in Malta
en tijdens dat gesprek zat ik m'n uitge
ver eigenaardigheden van mensen aan te
wijzen: Zie je wat die man met z'n vin
gers doet? Kijk eens hoe die z'n armen
kruist. Zie je hoe hij daar op z'n achter
hoofd krabt? En die uitgever zegt: „Jij
kijkt naar mensen zoals een „birdwat
cher" (vogelaar) naar vogels". En dat
klopt. Ik ben een „manwatcher", een ob
servator. Ik zit en kijk, op honderden
verschillende plekken, of het nu een „tea
party" op Buckingham Palace is of een
zeemanskroeg in de rosse buurt. Ik no
teer gedragingen.
Manwatching
Zo ontstond de titel en het boek, „Man
watching". Dat was 1977. Tot mijn ei
gen verwondering - want het was een
kostbaar boek - werden er meer dan
een miljoen verkocht. En 't verkoopt
nog steeds. Ik hoorde dan ook steeds
van iedereen: „Wanneer schrijf je weer
een soort Manwatching? Dat is nu, na
vijf boeken over zeer verschillende on
derwerpen, „Bodywatching" (Allemaal
mensen). Trouw aan het originele ency
clopedische idee: twintig hoofdstukken,
elk over een deel van het menselijk li
chaam".
Roodharigen
„Ik begin bij het haar en ik eindig bij de
voet. Het is geen medisch boek. en 't is
ook geen boek met adviezen, want ik
haat 't zelf als iemand mij vertelt hoe ik
me moet gedragen. Het is een samenvat
ting van alle feiten over ons lichaam en
alle vreemde ideeën die erover hebben
bestaan. Neem ons haar. Ik wist niet dat
roodharigen minder haren hadden dan
blondharigen. Ik kan je zelfs precies zeg
gen hoeveel. Blonde mensen hebben
114.000 haren op hun hoofd, roodhari
gen maar 90.000. Ik heb bruin haar en
zou 108.000 haren moeten hebben, als ik
tenminste niet kaal aan het worden was.
Als we ons haar niet zouden knippen,
zou het 42 inches (ruim 1.06 m) lang
worden. Eerst vond ik al die simpele
feitjes, daarna ging ik kijken hoe we ons
haar veranderd hebben, hoe mensen op
verschillende manieren kaal worden,
hoe elk ras ander haar heeft, hoe mensen
hun haar gingen versieren of knippen.
Een compleet portret van „menselijk
haar" dus. Je kunt je nauwelijks voor
stellen hoe we eruit gezien hebben voor
dat er kappers waren. De primitieve
mens liep rond met haar tot op z'n knie
ën. Dat gold voor beide seksen. Want er
is geen verschil tussen manlijk en vrou
welijk hoofdhaar. Zelfs met de modern
ste politiemethodes valt niet uit te ma
ken of het een manne- of vrouwehaar is
op de plek van de misdaad. Mannehaar
wordt even lang als vrouwehaar. Dus
haar was in die oertijd geen signaal dat
de sekse aangaf, het was een signaal dat
de sóórt aangaf. Al uit de verte viel te
zien dat het niet om een aap ging, maar
om een mens".
Kapsel van paulus
„Maar waarom hebben mannen nu dan
kort haar? Ik heb tijden gedaan over het
beantwoorden van die vraag. Haar was
altijd een symbool van kracht. Iedereen
kent 't verhaal van Samson en Delila.
Samsom raakte z'n kracht kwijt toen z'n
haar er af ging. En Samson was niet al
leen. Lees 't Gilgamesj-epos. Net zo.
Dus waarom knippen wij 't dan? Het
antwoord is verrassend. Het gaat terug
op de apostel Paulus, die in een les aan
de Corinthiërs die regel heeft vastgelegd:
mannen moeten kort haar hebben, vrou
wen lang. Zonder een bepaalde reden. Ik
De troostende kracht van de schouderomhelzing.
denk dat Paulus het weer van de Ro
meinse soldaten heeft overgenomen. Die
knipten hun haar om er anders uit te
zien dan de barbaren in de veroverde ge
bieden. En om hygiënische redenen.
Paulus paste zich aan de Romeinen aan
en het resultaat is nü dat vrouwelijk
haar aantrekkelijk is voor mannen. Dat
is weer de reden dat vrouwen hoeden
moeten dragen in de kerk".
Geen
apetranen
„Wat mijn boek, denk ik, ongewoon
maakt is de combinatie van al die aspec
ten. Van biologie, fysiologie, de gedrags
leer, bijgeloof, de manier waarop wij
dingen veranderd hebben. Alles betrok
ken op het menselijk lichaam. In de ze
ventiende eeuw is er voor het laatste een
dergelijk boek geschreven. In mijn oor
spronkelijke vak, de biologie, ben je ge
neigd alles van de mens te vergelijken
met de aap. Wij zijn bijvoorbeeld de
enige primaten die oogwit hebben. Apen
hebben dat niet. Als ik sta te praten, kan
jij door dat oogwit zien welke richting
mijn ogen uitgaan. Of ik naar hem of
naar haar kijk. Bij een chimpansee of
een gorilla is dat moeilijk te zien. Een
stuk communicatie dus. Wij zijn de eni
ge primaat die huilt. Vraag: waarom? Er
zijn diverse theorieën, ze staan allemaal
in het boek. Een ervan is: als je de tra
nen die je normaal in je ogen hebt, het
oogvocht, vergelijkt met de tranen die je
huilt, emotionele tranen dus, dan is er
een chemisch verschil. In die emotionele
tranen zitten stress-chemicaliën. In nor
maal oogvocht niet. We plegen te zeg
gen: huil maar even uit, dat lucht op. En
dat klopt. Je spoelt zo je stress-chemica
liën weg. Een theorie. Ik begrijp alleen
zelf nog niet waarom chimpansees niet
huilen. Want ik heb heel wat chimpan
sees gezien die in stress-situaties zaten.
Misschien omdat het bij ons ook een vi
sueel signaal is. Onze tranen zie je op
onze gladde wangen. Het roept op tot
troosten. Bij de aap zouden ze in de
vacht verdwijnen".
Airco-neus
„Waarom hebben we een neus? Chim
pansees hebben geen neus die uitsteekt
zoals de onze. Er is een theorie dat de
neus een resonator is, de stem versterkt.
Een andere theorie zegt dat je neus een
schild is. We hebben zeer gevoelige ogen
die beschermd moeten worden. Als ik ie
mand op z'n ogen sla, krijgt ie weliswaar
een blauw oog, maar z'n oog barst niet.
De neus en de jukbeenderen zijn het
driehoekige schild dat de klap opvangt.
Maar de voor mij meest interessante
theorie zegt: we hebben een uitstekende
neus omdat we zo vér zijn gekomen. De
mens is zoals alle primaten waarschijn
lijk begonnen in een hete, vochtige om
geving. Toen hadden we platte neuzen.
We hebben ons verspreid naar drogere,
koude gebieden. Door je neus ademen is
zeer belangrijk, iedereen die verkouden
is weet dat. De neus en de neusholten
zijn een airconditioning-apparaat. Ze fil
teren niet alleen stof en vuil, ze verwar
men en bevochtigen de lucht vóór die in
de longen komt. Dat is goed voor de
longen. Dus mensen met grote, lange
neuzen - grote airconditioning-appara
ten - moeten uit droge gebieden komen.
Kijk maar naar de neuzen van woestijn-
Arabieren. Mensen die uit hete. vochtige
gebieden komen, zeg maar West-Afrika,
zouden dus veel plattere neuzen moeten
hebben. Kijk naar de neuzen van Pyg
meeën, die daar in de wouden leven, die
zijn platter. Op die manier begrijp je
waarom onze neuzen zo „ontworpen"
zijn".
Hetero of homo?
„Ik heb niet alleen geprobeerd de gewo
ne feiten op een rij te zetten, maar ook
de bijzondere. Dingen die me zelf ver
baasden. Waarom dragen mensen oor
ringen. Waarom droegen ze die al in het
Bronzen Tijdperk? Decoratie? Nee. Oor
ringen zijn oorspronkelijk een soort
amulet dat je tegen de duivel beschermt.
De duivel kan binnendringen via elke
opening in je lichaam die hij kan vin
den. En er bestaat een geloof dat de dui
vel vooral via je oor binnenkomt. Pira
ten droegen vaak één grote oorring. In
aanvang ook als bijgeloof, als bescher
ming tegen verdrinking, maar later om
dat ze bang waren bij een schipbreuk
aan te spoelen en niet begraven te wor
den. Het goud van de oorring was net
genoeg om hun begrafenis te betalen.
Dat ze er maar één droegen was omdat
de tweede bij hun vrouw of vriendin
thuis was. Als ieder maar een van die
ringen had, zouden ze wel weer bij el
kaar komen, dus zou de man de reis
overleven. Mannen zijn opnieuw oorrin
gen gaan dragen. Oospronkelijk was dat
onderdeel van een code: Uit het feit dat
een man een ring in z'n linker- of rechte
roor droeg kon je aflezen of hij hetero-
of homoseksueel was. Die code is verlo
ren gegaan, omdat mensen niet meer
onthielden welke kant wat betekende".
Hallo hawai
„Het grootste deel van mijn informatie
heb ik uit rechtstreekse observatie tij
dens m'n reizen. Dit voorwerp hier. een
beeldje van een gesloten hand met een
omhoogstekende duim en pink komt uit
Hawaii. In Italië bestaat een dergelijk te
ken: de „cornuto". hetgeen wil zeggen
dat je een „hoorndrager" bent. dat je
vrouw je bedriegt. Maar daarbij gaan de
pink en de wijsvinger omhoog. Dat is
dus anders. In Hawaii is dit een groet.
Gewoon: hallo. Ik kon maar niet vinden
waarom dat zo was. Tot ik in Spanje
kwam. Daar zie ik die oude Spaanse
wijnfles, in de vorm van een soort tas,
met twee tuiten eraan, van waaruit je
een straal in je mond spuit. En inviteer
je daar iemand om iets met je te drin
ken, dan maak je een gebaar met je hand
dat op die fles lijkt: Duim en pink om
hoog. Dat gebaar is door de Spaanse
zeeleden eeuwen geleden naar Hawaii
overgebracht, en daar is 't wat algemener
geworden. Een vriendelijke groet: Daag,
blij je te zien".
Boos oog
In Turkije zie je dit soort stenen amulet
ten: een oog in het blauw. Dat oog be
schermt tegen kwade geesten. Wanneer
mensen elkaar lang aanstaren, gaan hun
ogen knipperen, moeten ze „wegkijken".
Dat stenen oog kijkt voor jou terug, dat
knippert niet. Het boze oog dat je be
dreigt zal dus het onderspit delven. En
dat blauw eromheen is een heilige kleur.
Bij ons vind je dat nog terug bij baby-
kleding: blauw voor een jongen, roze
voor een meisje. Feministen zullen 't
niet leuk vinden, maar ook bij ons'was
blauw de belangrijke, beschermde kleur.
En roze was de kleur van het vlees, niets
bijzonders dus. Omdat meisjes er in die
dagen nog niet toe deden. En wat dacht
je van ons „liefdeshartje"? Dat lijkt qua
vorm toch niet op een hart? Waarom
dan toch die vorm? Omdat het de vorm
is van onze billen. Onze achtersten mo
gen dan tegenwoordig vooral onderwerp
van grappen zijn. billen zijn wel een oer-
signaal van sex-appeal. Vandaar de
vorm van dat „hart".
Desmond Morris is niet meer van zijn
stokpaardje te krijgen. Achter hem ligt
zijn boek over de kunst van Cyprus (hij
woonde met zijn vrouw op dat eiland):
Een kapitaal, puur-wetenschappelijk
werk waarin hij de houdingen van antie
ke beeldjes uit de Cypriotische cultuur
fotografeerde, tekende, beschreef en ana
lyseerde. Twintig jaar werk. In zijn bi-
biotheek staan prehistorische Cyprioti
sche beeldjes. Alweer lichamen. Morris:
„De uiterlijke kenmerken van mensen,
hun lichamen, hun gezichten, delen ons
in feite het meeste over henzelf mee.
Meer nog dan dat wat er in die mensen
zit. Dat de mens via zo'n stelsel van li
chaamstekens communiceert is heel'bij
zonder. We beseffen het alleen niet
meer".
BERT JANSMA
'CcidócSouaatit'
ZATERDAG 10 MEI 1986
LONDEN - Lagerhuisafgevaardigde
Clare Short is geen katje om zonder
handschoenen aan te pakken. Clare
voert oorlog tegen pagina 3 van het
Londense aagbiad The Sun. Dat is de
bladzijde waarop elke dag een verse
bakvis in haar blootje prijkt.
De naakte jongedames - in een krant
die nota bene uit dezelfde stal komt als
de eerbiedwaardige Tante Tunes en
het weekblad Sunday Times - hebben
kennelijk tot doel de lezers te stimule
ren en tegelijk een beetje zon te bren
gen in de eentonigheid van hun dage
lijkse leven. Blote juffrouwen toveren
besmuikte lachjes op de gezichten van
onnozele schooljongens, verweerde
bouwvakkers en ouwe rakkers met wa
terige oogjes die zich dan weer jong
wanen.
Maar voor The Sun zelf komt het er
alleen op aan elke dag een massa
kranten te verkopen, wat in Engeland
werkelijk geen punt is zolang er aan
trekkelijke prikkelpoppen zonder kle
ren op de derde pagina staan. Dit
.zonnige" krantje heeft een dergelijk
lokaas heel hard nodig, omdat het zon
der naakte meisjes bijna door niemand
zou worden gekocht. The Sun is een
tabloid" (kleine krant, handig van
formaat) met veel grote koppen en wei
nig nieuws.
Hij wordt dus nu belaagd door Clare
Short, een strijdlustige feministe, die
de lezers van The Sun geen foto 's van
blote juffies op pagina 3 meer gunt.
Clare heeft een wetsvoorstel ingediend
dat een einde zou kunnen maken aan
wat ze „het plaatsen van indecente en
prikkelende foto's van vrouwen in dag
bladen" noemt.
Na een uitgebreid en bijzonder boeiend
debat stemde het Lagerhuis enige tijd
geleden, zij het met duidelijke tegen
zin, voor een tweede lezing van Clares
wetsvoorstel. Afgevaardigde Short be
schouwde dit als een flinke stap voor
uit. Maar haar reputatie had wel een
lelijke knauw gekregen.
Diverse conservatieve Lagerhuisleden
vonden Clares verklaringen onvoorstel
baar lachwekkend. Het aebat werd dan
ook verstoord door spottend gejoel,
schel gefluit en schooljongensachtige
opmerkingen die meestal niet erg sub
tiel maar wel zeer dubbelzinnig waren.
Clare Short werd ondermeer uitgela
chen omdat zij een verband probeerde
te leggen tussen het feit dat in Groot-
-Brittanniê steeds meer meisjes en
vrouwen worden verkracht en de licht
zinnige houding van kranten zoals The
Sun en News of The World van Rupert
Murdoch, die hun lezers prikkelen met
blote bakvissen en pikante lectuur. „Op
pagina 1 plaatsen ze het verslag van
een nieuwe verkrachting en op bladzij
de 3 een naakte vrouw", zei Labour lid
Clare Short. „Ik betwijfel geen ogen
blik, dat er tussen beide factoren een
hoge correlatie is".
Ze had het bijgehouden: The Sun pu
bliceerde in een bepaalde week twaalf
foto's van blote meisjes, zeven verhalen
over seksuele vergrijpen en enkele (met
zwarte strepen gecensureerde) portret
ten van slachtoffers van brutale ver
krachtingen. „Jongens nemen The Sun
mee naar school om elkaar pagina 3 te
kunnen tonen", vertelde afgevaardigde
Short. „Die krant spoort hen aan vrou
wen als objecten te beschouwen en ob
jecten dienen er toch voor om gepakt te
worden?".
Een van haar vinnigste tegenstanders
in het Lagerhuis was Robert Adley, een
conservatief die Christchurch vertegen
woordigt. „Als een gezonde man het te
warm krijgt, dan werken dergelijke fo
to's als nuttige bliksemafleiders en niet
als aansporing tot verkrachten", zei hij
na de zitting. Peter Bruinvels, conser
vatief afgevaardigde van Leiceste-
r-Oost, vond ook dal de argumenten
van Clare Short geen steek hielden. „Ik
vind die blote meisjes in de krant
hoogst aantrekkelijk", zei hij met de
tong uit de mond. „In de Kamer zitten
trouwens ook enkele goed ogende da
mes die ons zouden kunnen opvrolij
ken op pagina 3. Het is allemaal on
schadelijke pret, die niets te maken
heeft met ae huidige toename in de
seksuele misdrijven".
Sommige mannelijke Lagerhuisleden
raadpleegden hun eigen vrouw over de
voor- en nadelen van pagina 3. Me
vrouw Samantha Fairbairn, wier echt
genoot het Schotse district Perth en
Kinross vertegenwoordigt, sprak de me
ning uit, dat foto's van blote bakvissen
in ae krant bij haar man geen kwaad
meer konden.
Austin Mitchell. Labourafgevaardigde
van Great Grimsby, stemde tegen Cla
res wetsvoorstel omdat hij elke vorm
van censuur verafschuwt. „Het verband
tussen dergelijke foto's en seksuele ver
grijpen is nog niet bewezen zei Mit
chell.
Naaktmodel Suzanne Mitzi, bij alle
Sunlezers welbekend, verklaarde na het
debat dat zij niet veel'ophad met femi
nisten. Haar geliefde collega Samant
ha Fox, die het nèt van blootmodel tot
popzangeresje heeft gebracht, zei ver
ontwaardigd: „Het is nogal wiedes dat
Clare Short met haar wetsvoorstel in
de publiciteit probeert te komen. En
daar gebruikt ze de meisjes van pagina
3 voor!".
Afgevaardigde Edwi na Currie, een con
servatieve dame die Derbyshire-Zuid
vertegenwoordigt, stemde na de eerste
lezing tegen het voorstel Short en be
kende eerlijk dat ze door nijd wordt
verteerd telkens wanneer ze de naaktfo
to's ziet op pagina 3. „Ik wou dat ik
ook zo'n figuurtje had", zucht Edwina,
die doorlopend op dieet is, dan.
Onderwijl gaat The Sun ongestoord
verder met het plaatsen van bloot da
mesvlees op pagina 3. Maar volgens
het Crisiscentrum voor Verkrachtingen
in Londen heeft Clare Short meer aan
'gelijk.
„Kranten zoals The Sun, The Mirror,
The Star en de News of The World
hebben heel wat op hun geweten", be
aamde een woordvoerder van dit cen
trum. „Door van de vrouw een triviaal
en onbelangrijk voorwerp te maken,
wakkeren zij een houding aan waarin
er geen greintje respect meer over
blijft".
ROGER SIMONS
