finale
tl
Cultuur en
beschaving
in een huis
van stand
Ceidóc Sou/temt'
ZATERDAG 8 MAART 1986
oer» van
eventuc
rdineren
in de
r maant
rstrekt
jaar
reiden
in h«t
iding
itie-
ders
bij de
De Pauwhof,
„werkcentrum voor
beoefenaars van kunsten
en wetenschappers"
bestaat morgen precies
46 jaar. De villa aan de
Rijksstraatweg in
Wassenaar heeft talloze
musici, schrijvers,
beeldend kunstenaars en
toneelspelers korte of
langere tijd onderdak
geboden. Hoe levend is
anno 1986 de traditie?
WASSENAAR - Het is een beperkt,
doch uitgelezen gezelschap. Naast de
theetafel, links van een projectiescherm,
staat in de salon de musicologe en ex-
critica van het Haagse dagblad Het Va
derland Willy Lievense en onder instem
mend geknik van de aanwezigen volgt
een gedegen lezing onder de titel „Van
virginaaltje tot Jankóklavier" over de
geschiedenis van de toetsinstrumenten.
Mevrouw Willy Lievense draagt van
middag een crèmekleurige japon, een
lichtblauwe shawl en zwartgelakte
pumps. Zij wil ons op deze zondag mee
op reis nemen langs het oudste, in 1537
r Italië vervaardigde clavichord, het ge
luid van een spinet met ravenpennen,
het kerkorgel dat oorspronkelijk in het
circus werd gebruikt en reispiano's van
rondborstige operazangeressen, compleet
met kapspiegels en naaidozen. Mevrouw
Lievense heeft een respectabel aantal
dia's meegebracht en regelmatig onder
breekt zij haar betoog om het geluid van
de besproken instrumenten op de band
te laten horen. We begrijpen dat de hui
dige trend in de muziek naar „authenti
citeit" niet louter kan leunen op het be
spelen van antieke instrumenten: dat is
te mager. Samen met de dirigent Nico-
laus Harnoncourt zegt de spreekster: „Es
gibt keine Authentizitat". Na afloop
klinkt ingetogen een applaus. We hebben
genoten.
Niveau
iwijs
ling
«lijk
Het landgoed De Pauwhof, naar een ontwerp van architect dos Cyypers.
„Melk en suiker?", vraagt tijdens de
theepauze gastvrouw mevrouw Valk. Zij
maakt sinds drie jaar deel uit van een
drietal vrouwen, bij toerbeurt tien dagen
lang verantwoordelijk voor het reilen en
zeilen van De Pauwhof. We wandelen
door het „werkcentrum voor beoefe
naars van kunsten en wetenschappen",
zoals boven elke brief van de beherende
stichting de villa aan de Rijksstraatwejg
in Wassenaar wordt aangeduid. Na af
loop van de lezing leidt mevrouw Valk
ons langs alle gangen en kamers van het
in 1912 door architect Jos Cuypers opge
richte landhuis. „Je moet hier", begint
ze, „als gastvrouw in allérlei zaken geïn
teresseerd zijn, een open oor hebben
voor wat gasten zoal te berde brengen,
een brede algemene ontwikkeling. Kuns
tenaars en wetenschappers die hier ko
men, hebben, hoe moet ik dat zeggen,
een bepaald intellectueel niveau. Ze ko
men hier om te werken, maar ook om
met anderen over hun werk te praten. U
kent dat. Hun man of vrouw zit thuis en
krijgt op gegeven moment een gevoel
van: nu even niet. Veel mensen missen
thuis de mogelijkheid om in alle rust te
kunnen werken. Daar ligt een taak voor
ons. Een gastvrouw moet goed kunnen
luisteren, de tijd willen nemen".
Een gastvrouw woont tijdens haar dienst
dag en nacht in De Pauwhof, vernemen
wij. Ze zorgt dat het eten op tafel staat,
dat de koffie en thee op tijd wordt gezet,
enfin - zij is aanwezig. We bereiken via
de trap op de eerste etage de in Jugend
stil uitgevoerde badkamer. Soms, vertelt
mevrouw Valk. krijgt ze plotseling te
maken met hele interessante discussies.
Net bij de lunch bijvoorbeeld, toen ie
mand een artikel in een Duits blad aan
greep voor een gesprek over milieuver
vuiling en wat daar allemaal mee samen
hangt. Kijk, daar moet ze over mee kun
nen praten.
pjlinsfrederik
De Pauwhof bestaat als cultureel cen
trum morgen precies zesenveertig jaar.
Op 9 maart 1940 stelde mevrouw J.
Óvervoorde-Gordon (1881-1957) haar
buitenplaats open voor kunstenaars en
wetenschappers, „die in eigen woon- en
werkomgeving onvoldoende gelegenheid
vinden voor geconcentreerd werken".
Het idee was eigenlijk afkomstig van
haar echtgenoot mr. dr. J. C. Overvoor-
de (1865-1930), destijds gemeente-archi
varis van Leiden en directeur van het
stedelijk museum De Lakenhal. De
plaats, verscholen achter het lover en
vrijwel onzichtbaar voor langsrazende
automobilisten op de Rijksstraatweg,
maakte in vroeger tijd deel uit van land
goed De Pauw, eigendom van prins Fre-
derik, de broer van koning Willem II.
Na de dood van diens dochter prinses
Marie von Wied, in wier handen het
buiten was overgegaan, werd het terrein
verkaveld en het echtpaar Overvoorde,
niet afkerig van een wat rustigere omge
ving dan het drukke Leiden, kocht het
zuidelijke deel en liet in 1912 een villa
bouwen op het 2,5 hectare grote park.
Na het overlijden van de heer Overvoor
de werkte zijh vrouw het plan voor een
cultureel centrum verder uit en betrok
enkele jaren na de opening even verder
op een andere woning.
„Een energieke tante" zo mag je haar
van mevrouw Laboyrie-Van Goudoever
wel noemen. Zij kwam als nicht van de
familie geregeld logeren, al voordat het
huis de bestemming voor kunstenaars en
wetenschappers kreeg. Mevrouw Laboy-
rie: „Ze was de ziel van het geheel. Ze
woonde er aanvankelijk, kwam hier later
altijd eten, stelde zich op de hoogte van
wat er zich afspeelde en wie er logeer
den. Ze was open, sociaal en had voor
iedereen belangstelling". Haar echtge
noot nipt van zijn koffie en knikt. La-
boyrie zit namens de familie in de Over-
voorde-Gordonstichting die De Pauwhof
beheert. „De doelstelling", aldus Laboy-
rie, „is altijd heel erg vnj geweest. Ieder
een kan doen en laten wat hij wil, nie
mand hoeft zich verplicht te voelen om
contacten te leggen. De Pauwhof wil al
leen de gelegenheid bieden. In deze tijd
van haast en onrust spreken mensen el
kaar niet zo veel meer, hebben geen vas
te ontmoetingsplaats. Club, sociëteit en
vereniging worden nauwelijks meer be
zocht; men heeft verplichtingen. Ik be
doel: hoeveel wetenschappers kennen nu
eigenlijk kunstenaars? Door contacten
kun je allerlei vooroordelen over en
weer wegnemen: dat wetenschappers
„droge" mensen zijn bijvoorbeeld. Je
frist door contacten met anderen op, je
moet uitleggen waar je mee bezig bent,
anderen vertellen over eigen bezigheden,
je hebt feedback". Laboyrie herinnert
zich bezoekers, die tijdens het verblijf
absoluut incognito wilden blijven voor
de buitenwereld. „Kijk, de situatie thuis
is dikwijls niet optimaal. De kinderen
vragen aandacht, de telefoon rinkelt. In
dat opzicht is De Pauwhof een soort
vluchtheuvel".
Herinneringen
Voor het diner in de eetkamer gebruikt
het gezelschap in de salon een aperitief.
Wij ontmoeten leden van het bestuur
van De Pauwhof en enkele trouwe gas
ten die liever niet met hun naam in de
krant komen - het betreft immers De
Pauwhof als instituut? Tijdens de con
versatie worden achtereenvolgens uit
eenlopende onderwerpen behandeld als
daar zijn: de toestand op de Filipijnen,
de piano van De Pauwhof - hard aan
vervanging toe -, de geboorte van een
kleinkind van een der gasten en de con
certen die voor de komende maanden
op het programma staan. Als de glazen
vol zijn, komen de herinneringen boven.
Herinneringen aan de tijd waarin de crè
me de la crème van kunst en wetenschap
de weg naar De Pauwhof vanzelfspre
kend wist te vinden - in elk geval van
zelfsprekender dan tegenwoordig. Een
bulletin over aard en doel van De Pauw
hof doet een greep en vermeldt niet min
der dan drieënzeventig meer of minder
beroemde personen uit de literatuur,
beeldende kunst, theater en muziek die
de sobere, maar stijlvolle vertrekken
ooit bevolkten. Van dichter Jan Arends
tot componist Sem Dresden; van histori
cus J. Presser tot acteur Ko van Dijk;
van Ank van der Moer tot vertaalster
Jenny Tuin.
De duisternis valt. Een bezoeker, jaren
lang bewoner van De Pauwhof en werk
zaam op het Sociologisch Instituut van
de Rijksuniversiteit in Leiden, vertelt
welke sfeer er in die eind jaren zestig,
begin jaren zeventig hing. „Ik zat hier in
een fantastische periode. Iedereen kwam
in De Pauwhof en kon het uitstekend
met elkaar vinden. Meestal kwamen
rond een uur of elf 's avonds de gasten
na hun werk hier in de salon rond de
haard zitten, fles wijn erbij. Ik herinner
me een jonge schilder die aanvankelijk
niets met de anderen te maken wilde
hebben. Nou, die was binnen de kortst
mogelijk tijd óm. Volledig opgenomen
binnen de gemeenschap". Veel personen
maken van De Pauwhof gebruik om een
bepaald thema samen uit te diepen en
uitgebreid te bespreken: een groep gy
naecologen over in-vitrofertilisatie, theo
logen die het probleem euthanasie bij de
kop pakken - noem maar op. „Wij heb
ben hier met het Sociologisch Instituut
eens een aantal dagen doorgebracht om
een bepaalde structuur op de universiteit
door te spreken. Nou, daar is een nota
over verschenen. Die staat nog steeds
bekend als „De Pauwhofnota".
Inzinking
Het is allemaal een beetje minder gewor
den. Onverklaarbaar eigenlijk, vindt ook
mevrouw Willy Lievense, die eveneens
jarenlang in De Pauwhof verbleef, de
enigszins teruggelopen belangstelling
voor het werkcentrum. Natuurlijk is het
kapitaal dat de familie Overvoorde ach
terliet inmiddels geslonken en zijn de ta
rieven voor gasten aanzienlijk gestegen,
maar dat verklaart niet alles. „Het be
stuur en ook de gasten hebben daarover
dikwijls al gepraat, maar niemand weet
eigenlijk precies hoe dat is gekomen.
Ach, misschien is het een tijdelijke in
zinking. Het aantal bezoekers hangt
vaak gewoon van mond-op-mondrecla-
me af. Ik kwam tijdens de Berliner Fest-
woche eens naast een Spaanse muziek
student te zitten. Die wilde graag eens
naar Nederland komen en op die manier
heb ik die jongen op De Pauwhof geïn
troduceerd. Puur toeval".
De bel klinkt voor het diner. Het bestek
is van zilver, de de groentesoep helder,
de conversatie licht van toon. Een romig
toetje rondt af, koffie volgt in de salon.
Welke charme heeft De Pauwhof voor
de gasten zelf? Een zangpedagoge uit
Amsterdam, voor de tweede keer hier,
vermoedt dat het iets te maken heeft
met de ongedwongen sfeer, de bereid
heid om elkaar in waarde te laten en,
niet te vergeten, de stimulans die van de
andere gasten uitgaat. „Ik had", vertelt
ze, „al jaren geen piano gespeeld. Louter
omdat hier een vleugel stond, begon ik
wat te spelen en kreeg meteen opmerkin
gen: goh, jij kunt er wat van". Ze werpt
het hoofd naar achteren. „Ik ontmoet
hier aardige, intelligente mensen bij wie
je niet die speciale conversatietoon hoeft
te voeren. Voor mensen die liever niet
altijd worden bediend, is De Pauwhof
een uitkomst. In een hotel sluipt er altijd
wel een ober om je heen - hier kun je
jezelf zijn". Van de dokter moest ze ei
genlijk een tijd naar het Zuiden, maar ze
koos voor De Pauwhof. „Er bestaan in
Nederland misschien wel instituten die
vaag aan De Pauwhof doen denken,
maar ik heb de ervaring dat iedereen
daar kcimt. Jan Rap en z'n maat, van die
lawaaiige mensen die eigenlijk liever
langs de snelweg picknicken".
Kan, dringt zich de vraag op, een wille
keurige belangstellende zomaar van de
faciliteiten in De Pauwhof gebruik ma
ken? Gastvrouw mevrouw Valk denkt
een ogenblik na en zegt dan: „Ja, al
thans: je moet wel binnen de entourage
passen. Vroeger was er een soort ballota
ge. Dat is voorbij. Je vraagt door de tele
foon naar referenties, je vraagt waaraan
ze in De Pauwhof denken te gaan wer
ken en als dat allemaal in orde is, staan
ze 's avonds met een koffer voor de
deur. Meestal regelt zich dat vanzelf.
Laatst was er hier een vrouw die een
soort vakantie hield en van wie je eigen
lijk vermoedde: die past hier met goed.
Nou, die heb ik gevraagd: zou het met
beter zijn om na dit weekeinde naar iets
anders uit te kijken. Geen probleem.
Had ze zelf ook al gevoeld".
Het gaat erom, in De Pauwhof daadwer
kelijk iets met je tijd te doen, ergens mee
bezig te zijn. Een van de bezoeksters:
„Vroeger was op de radio doorgaans al
leen een lezing, een causerie of muziek
te horen. Meer bestond er niet. Wel, ik
heb dat doorbroken. Ik ben begonnen
met het schrijven, het uitdenken van
klankbeelden: thema's begeleiden door
muziek of teksten uit de wereldliteratuur
die op het onderwerp betrekking hebben.
Ter voorbereiding ging ik, mits dat
plooide met mijn persoonlijke taken
- ik had een gezin - naar De Pauwhof
om in een bezonnen sfeer mijn ideeën
uit te werken".
Animo
„Hier komen", vervolgt ze, „geen com
mercieel ingestelde lui die snel roem wil
len vergaren, kunst en wetenschap be
schouwen als een middel om zo snel
mogelijk veel geld te verdienen. Hier ko
men figuren die consciëntieus en wars
van oppervlakkigheid, diep op de stof
ingaan. Het is jammer dat u hier niet
een paar dagen geleden bent geweest.
Toen verbleef hier een aantal gynaecolo
gen en wanneer u de animo tussen deze
wetenschappers en de aanwezige kunste
naars had meegemaakt, dan had u zelf
kunnen constateren wat voor moois er
gebeurt in een gebouw waar nu eens niet
de nadruk ligt op drank en voedsel en
op hoe fantastisch comfortabel ons hotel
wel niet is. Dan had u kunnen constate
ren dat men, zoals zo dikwijls gebeurt,
hier niet voortdurend publiciteit voor
zichzelf loopt te maken".
„Ik was in die gynaecologen geïnteres
seerd. Waarom kiest een man zo'n be
roep? Dat intrigeert. Ik heb daarover
goede, pittige discussies gehad met jonge
wetenschappers. Mensen die nog de fris
heid hadden om helemaal op te gaan in
hun vakgebied. Zulke contacten ontwik
kelen zich spontaan. Het overkomt je,
bijvoorbeeld tijdens het diner. Ik zal u
zeggen: als tijdens een diner de gasten de
maaltijd vergeten en de schalen op één
punt midden op tafel blijven staan, dan
heb je iets moois te pakken".
Ze staat op om zich te gaan verkleden.
Over een half uurtje gaat het gezelschap
aan tafel. „Kijk, door een verstrengeling
van disciplines uit kunsten en weten
schappen ontstaat een bepaald soort
vreugde vergelijkbaar met die op een
feest. Maar dan een vreugde zonder dat
daarvoor zonodig iedereen aan de drank
moet raken". Ze kijkt streng over het ga
zon buiten. „De Pauwhof', zegt ze,
„heeft iets te maken met beschaving. Ja.
ik tref hier een vorm van beschaving".
ARJEN SCHREUDER
FOTO'S: MILAN KONVALINKA
BIJ DE FOTO'S:
Links: De contacten ontstaan
spontaan in Be Pauwhof.
Bijt oorbeeld tijdens het
dtner. „Als de gasten de
maaltijd vergeten en de
schalen op Jen punt midden
op tafei blijven staan, dan
heb je tets moois te pakken",
zegt een ran de bezoeksters.
Rechts: Peel kunstenaars en
wetenschappers missen thuis
de mogelijkheid om in aiie
rust te kunnen werken. Daar
ligt een taak roor de
Pauwhof.
