Leidse Courant | 1986 | 7 maart 1986 | pagina 17

«ooien»11

an de grenzen tussen mens en machine

taf

Zitkombinaties

Slaapkamers

^ubOoon^%L

ukta

VRIJDAG 7 MAART 1986 PAGINA 17

'3'

Jerkl

isyi

Massief eiken DUITSE KAST. Royale uitvoe
ring. Van 4995,- nü voor 3995.-

Massief eiken 2-DEURS KAST in fraai Euro
pees eiken. Van 3295,- nü voor 2850.-

Massief eiken 9-DEURS KAST. Inkl. TV-

gedeelte. Van 4795. nü voor 3795.-
Massief eiken BUFFETKAST. Van 3995.- nü

2995.-

Volledig massief eiken WANDMEUBEL,
bestaande uit een twee-en-een-half element (260

cm Van 5985.- nü voor 4950.-

Massief eiken SPILKAST. In fraaie, primitieve
uitvoering. Van 3750.- nü voor 2995.-

Massief eiken BOERENKABINET. In gedisselde
uitvoering met vitrinedeuren boven. Van 5750.

4995.-

Massief eiken VITRIflEKASTJE in gedisselde
uitvoering. Van 2795,- nü voor 2195.-

Volledig massief eiken HOEKKAST met
vitrinedeur boven (toogmodel).

Van 2700.- voor

Massief eiken SECRETAIRE met opstand.
Een puur stukje meubelmakerswerk.

Van 3795.- voor 3195.-

3-2-1 ZITS KOMBINATIE "Helsinki in leder
cognac. Van 6875.- nü voor 4995.-

3-2-ZITS KOMBINATIE Cody in anthraciet
grijs leder. Van 5250. nü voor 3995.-

3-2-ZITS KOMBINATIE Pilot in leder cognac.

Van 4575. nü voor 3595.-

3-2-ZITS HOEKBANKSTEL in bordeauxrood
gekleurd leder. Van 9600.- nü voor 5950.-
3-2-ZITS KOMBIMAIlE-^ritrr in grijs Ie
der Van 59!jjgdS verKOCgk 3995 -

3-2-ZITS KOMBINATIE Dallas in lichtgrijs
gekleurd leder. Van 5650.- nü voor' 3595.-

3-2-ZITS KOMBINATIE Helsinki" in bruin le
der. Van 5250.- nü voor 3995.-
3-2-ZITS KO(£BlNAW-rrCf

in marine
blauw ledey^d$V§Oi-r^i 3495.-

3-2-ZITS KOMBINATIE "Bredz" in ivoorkleurig
leder. Van 4450.- nü voor 3750.-

3-2-ZITSKOMBINATIE in gedisseld boe
reneiken met zuiver rundlederen Cyt
kussengroep. Van 6430.- voor
2 1/2- -FAUTEUIL model Londen
Klassiek Engelse stoffering van zuiver
nerfleder op een vol interieur.(met meeve-
rende voorkant) In kleur reebruin antiek.
Van 11.940.- voor 9995

HOEKBANKSTEL met fauteuil in cQQc'
metalic-leder. Van 8950.- nü voor
3-2-ZITS KOMBINATIE in fraaie bedrukte ka
toen velours. Van 6745.- nü voor 4950.

OORFAUTECJIL in idem stof. Van 1775,- nü

1495.«

OORFAUTEUIL in fraaie lichtgekleurde
weefstof. Van 1675.- nü voor OQC

Volledig massief eiken SLAAPKAMER bestaan
de uit: ledikant 160x200 ind. nachtkastjes en
hoofdbord en bijpassende Auping spiraal en ma
tras. Van 4650.- nü 2950

massief eiken SLAAPKAMER bestaande uit: le
dikant 180x200. 2 nachtkastjes en bijpassende
Auping spiraal en matrassen.

Van 4700.- nü 3f Jw»'

Massief eiken SLAAPKAMER bestaande
uit ledikant 160x200 incl. 3-deurs slaap^
kamerkast in volledig massief eiken en
Auping spiraal en matras. RORft
Van 6990.- nü

Eiken SLAAPKAMER bestaande uit
ledikant spiraal en matras.

Willem
Barent
21-23,
Leiden.
Tel. 071-
'\122547.
i do. koop-|
avond

V^over wij in ons land het*
llertijdperk zijn binnen-
It, richten het denken
1 reclame) zich vooral op
at alliktische gebruiksmoge-
ir als fen van dit nieuwe soort
oosjesfce. Die zijn in vele op-
linkt k verbluffend, en de op-
jin allerlei professionele
J VE«ingen is dan ook ver
laar. Er is echter meer
lie hand. We mogen al-
[vermoeden dat ook bij
XA, t een nabije toekomst de
eting van (vele) mensen
ne machines aanzienlij-
7?7"£A|ioed zal kunnen hebben
in en denken,
boeiende verkennings-
JAjèp dit terrein is zojuist in
verschenen. Auteur
psy c hologe soc i ologe
Turkle. verbonden aan
ifaamde Massachusetts
ite of Technology (MIT)
in, dat een van de om-

Eijkste computerafdelin-
ir wereld bezit. Ze heeft
ir aan haar boek gewerkt
artoe honderden inter-
gemaakt. Het MIT-mi-
.EiDEfc zeker een koploper in
ST -K omputerdenken en het
iCHOipt niet vanzelfsprekend
dat het elders algemene
ank zal vinden. Zonder

twijfel vindt men echter bij
Sherry Turkle minstens een
deel van ook onze toekomst
geïnventariseerd.

Kinderen

De helft van haar boek houdt
zich er mee bezig hoe kinde
ren (van kleuter tot adoles
cent) met computers opgroei
en, een proces waarbij de com
puter voor hen in mindere of
meerdere mate gaat „leven".
Men mag ervan overtuigd zijn
dat dit zich zeker ook bij ons
en in andere landen zal gaan
afspelen (of al bezig is dat te
doen) naarmate de jeugd met
computers op scholen en el
ders wordt geconfronteerd. Er
groeit een generatie op die zo
gemakkelijk vertrouwd raakt
met deze machine (en zeker
niet met het zakelijk gebruik
of de spelletjes alléén) dat zij
ouderen, ook de leraren, verre
de baas wordt. Turkle laat op
fascinerende manier zien hoe
kinderen op allerlei manieren
individueel naar aanleg en ka
rakter (zij beheersen de ma
chine o.a. als „harde" en
„zachte" meesters) reageren op
een fenomeen, dat méér kan
zijn dan een stuk gereedschap

of speelgoed. Zij komen al jong
voor de vraag te staan, hoe
„levend" de machine is die op
hun benadering in zo sterke
mate reageert (voorspelbaar of
onvoorspelbaar, al naar gelang
het inbrengen van program
ma's die harmoniëren of bot
sen).

De computer wordt voor hen
„iemand", en vooral „slim".
Maar het zijn ook al heel jonge
denkers, die de grens tussen
mens en machine onder woor
den weten te brengen. Turkle
laat de 12-jarige David aan een
woord, „een gevorderd pro
grammeur": „Wanneer er
computers zijn die net zo slim
zijn als mensen, dan zullen die
computers een heleboel werk
kunnen doen. Maar er blijft al
tijd iets wat mensen zullen
moeten doen. De mensen zul
len restaurants blijven behe
ren, zij zullen voedsel proeven
en zij zullen elkaar liefhebben
en gezinnen stichten. Zij zul
len de enigen zijn die naar de
kerk gaan Aldus David, 12
jaar.

Geprogrammeerd

geprogrammeerde intelligen
tie, zij het dat die tot zeer hoge
perfectie zou kunnen worden
verfijnd, lijkt het beslissende
onderscheid tussen de een en
de ander. Toch knabbelt dit al
ver genoeg aan ons beeld van
de mens als vooral uniek van
wege de vrijheid van zijn den
ken. Dat komt ook sluipender-
wijze in het spraakgebruik aan
het licht. Het klinkt al niet
meer zo gek om iemand te ho
ren vertellen dat hij door zijn
opvoeding is „geprogram
meerd", of dat „z'n computer
ontregeld is".

Ver aan dit randverschijnsel
voorbij beweegt zich evenwel
de hedendaagse filosofie over
kunstmatige intelligentie
(waarbij de afkorting KI ge
makkelijk verwarring kan
stichten, zodat men in ons land
ook wel spreekt van AI: artifi
ciële intelligentie). Ook op de
discussie en de experimenten
terzake gaat Turkle in.
De tweede helft van haar
boek, gewijd aan de nieuwe
computerculturen en de me
chanisatie van de geest, signa
leert allereerst de revolutie (in
de vorm van massale versprei
ding) die is teweeggebracht
door de produktie van de per

sonal computer als het handza
me kind van de even omvang
rijke als kostbare grote syste
men. In dat kader past ook
haar beschrijving van de com-

Eu tervirtuozen, de echte lief-
ebbers (in bijna alle beteke
nissen van dat woord), die
overigens een vorm van crea
tieve verslaving laten zien, die
wel betrekkelijk zeldzaam zal
blijven. Ofschoon men hen op
weg naar de perfectie natuur
lijk ook niet missen kan.

„Ik" op de tocht?

Haar verkenning loopt tenslot
te uit op het beeld dat sommi
gen van een nieuw tijdperk
schetsen: jezelf zien als een
machine, waarbij het „ik", de
mens als persoon, op de tocht
komt te staan. Het is gelukkig
uiterst twijfelachtig dat het
ooit tot een algemene aanvaar
ding van een dergelijke filoso
fie zou kunnen komen, gesteld
dan al dat een computer het
tot een compleet menselijk
spiegelbeeld zou kunnen bren
gen. Zelfs wat de slimmigheid
betreft zijn de mogelijkheden
toch nog maar beperkt ont
wikkeld, al heeft een schaak

machine zijn eigen schepper,
Arthur Samuel, al meer dan
twintig jaar geleden voor het
eerst als meester verslagen.
Wat de zaken betreft die met
de linkerhelft van de hersenen
corresponderen (zoals boek
houdkundige programma's) is
de computer dan ook heel wat
mans, maar de rechterhelft
blijft daarbij op de achter
grond, zegt Sherry Turkle. De
unieke menselijke functies
van voelen en zichzelf bewust
zijn, behoren tot een ander
terrein dan dat van de machi
ne. Zo moge het blijven. Daar
om vind ik de titel van haar
boek ook niet zo gelukkig: hij
suggereert voor de computer
een persoonlijkheid, die de
machine niet heeft. De onder
titel slaat daarentegen trefze
ker op de inhoud van dit zeer
lezenswaardig geschrift.

JAN ONSTENK

„Het tweede ik; Computers
en de menselijke geest" door
Sherry Turkle. Vertaald, be
werkt en aangepast door
drs. Jan Verhulst. 252 blx.
Uitg. Wolters-Noordhoff,
Groningen, 44,50.

EREDIENSTEN

- O.L.Vr. Hemelvaart: za.:
9.30 u.. tl u. H. Leonar-
i: 19 u. Avondmis, zo.: 9 u. Eu-
ering, 10.45 u. Gezongen
iring. H. Middelaree: za.:
lis, zo.: 9.30 u. Hoogmis.
Euch.viering. H. Lodewijk:
19 u.. zo.: 8.30 u.. 10 u.:
11.30 u.. 18 u.. 19 u.: Lof.

t van Padua: za.: 19 u.
ering; zo.: 9.00 en 11.00 u.
ving. H. Petrus: za.: 19 u.. zo.:
u.: Hoogmis. O.L.Vr. On-
za.: 19 u.; zo.: 9.30 u..
j Hoogmis; 12.15 u. Oud Ka-
e Kerk: za.: 19 u. Regenboog
wijk): zo.: 9.30 oecumenische

iet gal

IDERVEEN za.: 19 u.; ZO.:
Hoogmis,
presei zo.:- 9 u. Hoogmis: 12 u.
kopen N AAN DEN RIJN H. Piua:
lerij 0 u-i zo.: 9 u., 10.30 u.: Hoog-
-,n nn, Bonifatiua: za.: 19 u., zo.: 9.45
11.30 u. Do Heilige
za.: 19 u.; zo.: 9 u.; 11.30 u.
?n en X)P za.: de Stek: 17.30 u.;
?derla 9 u.; zo.: 9.30 u.; 11 u.
leze z ISWOUDE DORP H.H. En-
irearders: za.: 19 u.; zo.: 9.30

ie 1x31 tSWOUDE-RIJNDIJK Ber-
we er >Kerk: zo.. 10 u. Euch.viering.

let Anken za.: 19 u.; zo.: 8.45
ro. M 15 u-

ïOM SL Jozef: za.: 19 u.

iederen; zo 10 u. Hoogmis -
in d koor; 11.30 u. Ned. Liederen,
rondi rtinuK za.: 19 u. met zang; zo.:
it gebi met zang; 11 u.: met zang.
■Dublii za.: 19 u.; zo.: 10 u.
T, UK AAN DE RIJN za.: 19 u.
eei m fiering; zo.: 9.30 u. Hoogmis;
i'ee) n u. Euch.viering. Dep. Rijns-
geent za.: 19 u. Gebeds en commu-
verl "HJ: 10-30 u. Euch.viering.
NKAAG/ABBENES za.:J9 u.
r Isviering; zo.: Hoogmis 9.30 u.
u ERAAR H.H. Adrianua: za.:
jke n ro.; 9.30 u.. 11.30 u.
ook RDORP H. Menswording:
4,zo.: 10 u.. 11.30 u.

kt ge' - SL Agatha: za.: 19 u.; zo.:
om.i Hoogmis; 11.30 u. Dep. Poel-
ven R za.: 19 u.; zo.: 9 u.; 11.30 u.
en be t#ffc 23 19 u-' 2°-: 9 30 u-
nis' 11 u Stille Mis. H.H. Engel-
1 nu Iwders (Beekbrug): za.: 19 u.

Imis; zo.: 9.30 u. Hoogmis; 11 u.
in vijl 5 met zang.

;kw« "KOOP za.: 19 u.; zo.: 9 u.,
>rs T u-

en d za,: 19 u*: Z0-: 9 u"
der t V VENNEP za.: 19 u. Avond-
aan v o.: 19 u. Hoogmis,
lentl 23 19 u-: 20" 9 u-
ook I Ho°9mis v

°°KJ IDWUK-BINNEN za.: 16 u.
1 ®«1 olkapel: 19 u.; zo.: 8 u.. 10 u.
i en 1 nis: 11.30 u.

de be I0WUK AAN ZEE za.: 19 u.;

UKERHOUT St. Victor

9 u. Euch.viering met koorzang;
at geo i3o u Hoogmis; 11 u. Euch.vie-
erijetmet samenzang. St. Jozef: za.:
n onl 2° 9 u.10.30 u.
in jty iTGEEST SI. Willibrord: za.:

;zo.: 9 u.. 10.30 u. Hoogmis.
- van ADE za.: 19 u.; zo.: 8.30 u. en
gaati Zondagsmissen.

>ok 0

krijk.

Ta ia13 1

n Petrusbanden: za.:

Hoogmis: 11.30 u.
sterk BETERING za.: 19 u. Avond-
kele< ®-; 9 u- Hoogmis; 10.30 u. Euch.

;r:i° 'Énheim St. Pancfatiur za.:

zo 9.30 u. Hoogmis; 11 u.
n vri IPWIJK „H. Laurentius": za.:
aart Avondmis; zo.: 9.30 u. Hodg-
m on i1 u s,ille H- Mis-

5, RHOUT Bartholomeus: za.:
°e 1 zo.: 9.30 u. en 11 u. Eucharis-
negs Ting met zang.

iRSCHOTEN H. Laurentius:
'9u.; zo.: 11.30 u. Dep. „Moeder
1 :za.: 19 u.; zo.: 10 u.

WARMOND za.: 19 u.; zo.: 8.30 u..
10.00 u. Hoogmis: 11.30.
WOUBRUGGE Goede Herderkerk:
za.: 19 u.; zo.: 10 u.

ZEVENHOVEN Heilige Johannes
Geboorte: za.: 19 u. SYille Mis: zo.: 9
u. Hoogmis; 10.45 u. Stille Mis.
ZOETERWOU0E-RIJNDIJK „Meer
burgparochie": za.: 19 u. (met wisse
lende koren); zo.: 10.00 u. (met wisse
lende koren); 11.30 u. (met orgel en
Ned. liederen).

ZOETERWOUDE St. Jan'e Ont
hoofding: za.: 19.30 u. Stille Mis; zo.:
9.30 u. Hoogmis. Chr. Dienaarkerk:
za.: 19 u. Mis met zang: zo.: 10 u. Mis
met zang.

DE ZILK H. Hartkerk: za.: 19 u.;
zo.: 10 u.. 11.30 u.

Zon. geen woorddienst, geen kinder-
nevend lenst

ProL Kerkdiensten

Zondag 9 maart 1986

STAD LEIDEN Herv. Gemeente:
Hooglandse kerk: 10 u. ds. H. Hor-
tensius, m.m.v. Leidse Cantorij, 11.45
u. Oec. studentendienst. Marekerk:
10 u. ds. A. J. de Jong, 17 u. ds. C. v.
Sliedregt. Katwijk a. Zee. Maranatha-
kerk: 10 u. ds. A. Th. Kramer. Regen
boog: 9.30 u. pastoor J. A. A. v. Well
en dr. M. de Jong. 11.15 u. pastoor
Van Well. Bethlehemkerfc: 10 u. ds.
H. J. Hemstede open deurdienst
m.m.v. combo Dawwagiem. Voor
schoten. Bevrijdingskerk: 10 u. ds.
L. C. Rietveld. Vredeskerfc: 10 u.
mevr. H. Keur. leervlcaris. Stevens
hof: 10 u. mevr. K. J. Mak-de Heer.
kand. theol. Eglise Wallone: (tijdelijk
Rapenburg 6): 10.30 u. pasteur D.
Ribs. Acad. Ziekenhuis: 10.15 u. ds.
J. Bovenberg. Diaconeeeenhuis:
10.30 u. dhr. H. J. van Straalen.
Oegstgeest. Jeugdkapeldiensten:
Vredeekerk: 10 u. Bevrijdingskerk:
10 u. F. Arnoldus. Zaterdag 8 maart
in Zuydtwijck: 10.15 u. ds. A. Th.
Kramer.

Geref. en andere kerken: Vredee
kerk: 10 u. mevr. H. Keur. Leervicaris.
Petrakertc 10 u. prof. dr. J. Verkuyt,
Loenen. Oude Vest: 10 u. ds. R. J.
Koolstra. Maranathakerfc: 10 u. ds.
A. Th. Kramer. -Bevrijdingskerk: 10 u.
ds. L. C. Rietveld. 17 u. ds. H. Hor-
tensius. Bejaardenhuis Groenhoven:
10 u. dhr. J. van Wallinga, L'dorp.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u. ds.

G. C. den Hertog. Geref. Kerk Vrijg.:
10 en 17 u. ds. P. Houtman. Doops-
gez./Rem. Kerk: 10.15 u. gez. dienst
in de Luth. kerk. Hooglandse Kerk-
gracht: ds. Mostert en ds. Friedrich.
Bapt. Gem.: 10 u. ds. G. Bosveld.
Evang. Luth. Kerk: 10.15 u. Cantate
dienst. ds. Friederich. ds. Koek en ds.
Mostert. gez. d.. H. A. Nieuw Apost.
Kerk: Diensten 9.30 en 16 u. Ev. Ge
meenschap: 10 u. Evang. Dikkes. Le
ger des Heils: 10 en 19 u. Samen
komsten. Zevende-Dag-Adventisten:
zaterdag 9.45 u. Bijbelstudie. 10.45 u.
Eredienst. Evang. Centrum Zijlsingel
2a: 10 u. dhr. J. Zijtstra. Zendings-
groep „Jeruel": samenkomst 17 u.
Pinkstergemeente Oude Vest 13: 10
u. rev. D. L. Richards.
AARLANDERVEEN Herv. Ge
meente: 10 u. ds. G. van Driel, 19 u.
ds. J. B. Cats. Aalsmeer. Geref. Kerk:
10 u. ds. F. v.d. Bos, Gouda. 18.30 u.
ds. F.J Boer. Alphen a/d Rijn. Chr.
Gerei. Kerk: 9.30 en 16 u. ds. P. D. J.

TER AAR Herv. Gem.: 9.30 u. ds.
A. de Leeuw. Maarn, 18.30 u. ds. E.
Kolkert. St. Johannesga. Geref. Kerk:
9.30 u. ds. J. Broer. 18.30 u. ds. C.
v.d. Kooi, Leimuiden.

ABBENES Herv. Gem.: 9.30 u. ds.
M. Bergsma, 19 u. ds. H. W. B. ten
Voorde.

ALPHEN A/D RIJN Herv. Gem.
Opstandingskerk: 10 u. ds. S. Meij-
ers. 18.30 u. ds. J. J. v.d. Heiden,

H. A. Adventskerk: 10 u. ds. J. H. Bo-
gers. H. D.. 18.30 u. ds. E. S. Klein
Kranenburg. Kruiskerk: 10 u. ds. J. J.
v.d. Heiden.

Garef Jterk Maranathakerk: 10 u. ds.

F J. Boer, 18.30 u. ds. P. Wilschut.
Salvatorikerk: 10 u. ds. P. Wilschut.
18.30 u. ds. T. den Boer. Hoofddorp.
Baptietengemeente: 10 u. ds. H. G.
Koekkoek. 18.30 u. ds. A. J. v.d. We
tering. Leger des Hells: 10 en 19 u.
samenkomsten. Volle Evsngelia Ge
meente: 10 u. ds. A. v.d. Hoorn.
ALPHEN-NOORD (HervVGeref.
diensten) Goede Herder 10 u. ds. J.
Verheul. 18.30 u. ds. G. Mulder. De
Bron: 9.15 u. ds. F. Moll. 10.15 u. ds.
P. Taselaar. 18.30 u. ds. F. Moll. Ash-
ramcollege: 10 u. ds. G. Mulder.
Driehoome: geen opgave. Herv. Ge
meente: Sionskerfc: 9.30 u. ds. J. Ou-
wendijk. 18.30 u. ds. Slebefink, Lin-
schoten. Oudhoomseweg: 10 u. ds.
H. J. ter Bals.

BODEGRAVEN Herv. Gemeente:
Dorpekerfc: 10 u. ds. H. K. de Wilde.
Soest. 18.30 u. ds. J. Wieman. Salva-
torkerk: 10 u. ds. J. Wieman. 18.30 u.
ds. P. H. Quartel, Gouda. Bethlehem
kerfc: 10 u. ds. Timmer. Lunteren,
18.30 u. ds. R. J. v.d. Hoe». Gefef.
Kerk: 10 u. ds. D. H. Elderman. 18.30
u. Ontmoelingsdienst m.m.v. Petra
koor. Leiden.

BOSKOOP Herv. Gemeente:

Dorpskerk: 9.30 u. dr. W A. Vlas
blom. 18.30 u. dhr. G. v.d. Bos. Ede.
jeugddienst. De Stek (Herv./Geref.):
9.30 u. ds. J. C. W. van t Hoff. Geref.
Kerk: 9.30 u. ds. G. de Jong. 17 u.
ds. J. C. W. van 't Hoff. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 17 u. ds. P. N. Ribbers.
HAZERSWOUDE Herv. Gem.: 9.30
en 18.30 u. ds. Z. de Graaf. Geref.
Kerk: 10 u. ds. P. Huisman. 17 u. ds.
C. v.d. Woude, Wassenaar.
HOOGMADE Herv. Gem.: 10 u. ds.
H. L. Boonstra, Biddag.

OE KAAG Herv. Gem.: 10 u. ds.
Chr. Koldewijn.

KATWIJK A/D RIJN Herv. Gem.:
Dorpskerk: 10 u. ds. M. J. Aarents.

18 u. ds. L Romein. R'dam. Ontmoe-
tingskerk: 10 u. prof. dr. A. v.d.
Beek. Valkenburg.

KATWIJK AAN ZEE Herv. Ge
meente: Nieuwe Kerk: 10 u. ds. J. P.

van Roon, 18 u. ds. W. Ch. Hovius.
Oude Kerk: 10 u. ds. S. de Jong, 18
u. ds. Ctv J. Sjollema. Ichtuskerfc: 10
u. ds. C. van Sliedregt. 17 u. ds. C. B.
Schuurman. Pnielkerfc: 9.30 u. ds.

C. B. Schuurman, 18 u. ds. S. de
Jong. Bestevaer Mavo: 10 u. ds. J.
Vroegindeweij. Kapel Overduin:
14.15 u- ds. H. v.d. Beid. Geref. Kerk:
Open Hof: 9.30 u. ds. P. v.d. Horst.
17 u. ds. P. C. Koster. Triumphaton
9.30 u. ds. A. C. Kersten. 17 u. ds. P.
v.d. Horst. Vredeekerk: 9.30 u. ds.
P. C. Koster, 17 u. ds. A. C. Kersten.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u. ds.
Slagboom.

KOUDEKERK A/D RIJN Herv.
Gem.: 10 u. ds. A. L. Lapré. 19 u. ds.
H. J. Hemstede, gez. dienst in Geref.
kerk. Geref. Kerk: 10 u. dr. H. Bade.

19 u. ds. H. J. Hemstede, gez. jeugd
dienst Geref. kerk.

LEIDERDORP (Herv./Geref. dien
eten): Dorpekerfc: 10 u. ds. G. Stege-
man, 15 u. ds. J. Bovenberg, dienst
met verstand, gehand.. 18.30 u. ds.
G. Stegeman, H. A. Hoofdstraat: 10
u. ds. A. W. J. A. Knorth. Schep-
pingskerk: 9 en 10.30 u. mevr. ds. H.
Westra-Franke.

LEIMUIDEN Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. W. v.d. Kamp. Geref. Kerk: 9.30
u. ds. v.d. Kooi, 19 u. ds. J. Broer.

LISSE Herv. Gem.: Dorpskerk: 10

u. ds. B. C. de Gelder. Pauluskerk:
10 u. ds. P. C. 't Hooft. 19 u. ds. B. C.
de Gelder. Geref. Kerk: 10 u. drs.

D. A. Bos. Bennebroek, 17 u. ds. E.
Boswijk. Chr. Geref. Kerk: 10 en
16.30 u. ds. J. van Dijken (H. A.). Ge
ref. Gem.: 10 en 16 u. Leesdienst.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 10.45
u. ds. D. J. A. Brink. Haarlem. 17 u.
ds. A. W. Vos.

NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. J. A. Wegerif. 18.30 u. ds. W. v.d.
Kamp. Rijnsaterwoude. Geref. Kerk:
9.30 en 17 u. drs. G. P. Nooteboom,
Nieuwkoop. H. A. Chr. Geref. Kerk:
9.30 u. Dienst des Wodrds, 14.15 u.
ds. L.JW. v.d. Mey.

NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. P. Schalk. 18.30 u. ds. J. Boer.
NIEUW-VENNEP Herv. Gem.: 9.30
u. ds. H. W. B. ten Voorde, 19 u. ds.
M. Bergsma. Geref. Kerk: 9.30 en
16.30 u. ds. G. Rang. H. A. Chr. Ge-
re». Kerk: 9.30 en 16.30 u. ds. D. Vis-

NOORDWUK Hf
Grote Kerk: 10 u. geen dienst. 17 u.
dhr. L. D. Burger. 19 u. ds. W. v.d.
Lee. Kerk aan Zee: 10 u. ds. A. de
Haan. Hilversum. De Rank: 10 ds.
Chr. W. Hovius. Geref. Kertc Hoofd
straat (Buurtkerk): 10 u. ds. J. J.
Kuiper. Vin ken laan: 10 u. ds. R. S. El-
gersma, H.A., 19 u ds. W. v.d. Lee
(G. D.). Stiehtingskerfc: 11 u. ds. L.
Wolthuis, Heemstede. Sole Mio: 9 u.
ds. R. S. Elgersma.
NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.:
10 u. ds. J. J. Kuiper; De Zilk: 10 u.
ds. A. v.d. Mey.

OEGSTGEEST (Herv./Geref. dien
sten): Endegeest: 10 u. ds. L. H. C.
Friederich. Mauritskerfc: 10 u. ds. G.
de Zeeuw. Groene Kerkje: 10 u. ds
W. v.d. Zwaan. Pauluskerk: 10 u. ds.
R. E. da Costa. viering v.d. maaltijd.
Gemeentecentrum: 10.30 u. ds. H. E.
Sterringa, 19 u. ds. J. D. A. de Zwart.
Van Wijckersloot: 16 u. dr. E. Jan
sen, Schoonhoven. Acad. Zieken
huis: 10.15 u. ds. J. Bovenberg. Ge
nootschap der -Vrienden (Quakers):
geen dienst. Ned. Geref. Kerk: 8.45
u. ds. G. de Lange. 16 u. ds. J. Hors
man, Zwijndrecht.

OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem.: 9.30 u. ds. J. de Korte.
Bidstond voor gewas en arbeid. Ge
ref. Kerk: 9.30 u. kand. J. Abbink,
Hoofddorp. 17 u. ds. W. A. v.d. Berg,
Bodegraven. Remonstrantse Genu
10 u. drs. E. H. Cossee, R'dam.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem.:
9.30 u. Dienst des Woords. 19 u. ds.
J. A. Wegerif.

RIJNSBURG Herv. Gemeente:
Grote Kerk: 9.30 u. ds. Van Niel, 17
u. ds. Smaling. Bethelkerk: 9.30 u.
ds. Smaling. Geref. Kerk: Petrakerk:

9.30 u ds. Snel. 17 u. ds. Cziria. Im-
manuetkerk: 9 en 10.30 u. ds. Cziria.
17 u. ds. Baayen. Maranathakerfc:
9.30 u. ds. Baayen, 17 u. ds. Snel.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 u. ds. W. van
Sorge. 17 u. ds. P. J. Kok. Bunscho-

SASSENHEIM Herv. Gem.: 9 en
10.30 u. ds. v. Achterberg. 19 u. ds.
Westra, Open deurdienst Ger. kerk.
Geref. Kerk: 10 u. ds. W. Baas. 19 u.
Open deurdienst ds. A. Westra, Bel
len in Ger. kerk. Chr. Geref. Kerk: 10
en 17 u. ds. J. M. Aarnoudse. Ned.
Prot. Bond Sateenhelm/Liaee: 10.30
u. mevr. E. de Clerq, Leiden.
VALKENBURG Z.-H. Herv. Gem.:
10 u. ds. C. Vermeulen. 18.30 u. prof.
v.d. Beek. Geref. Kerk: 9.30 en 18.30
u. drs. S. Oegema. H. A.

VOORHOUT Herv. Gem.: 10 u.
dhr. J. W. Hoffenear.
VOORSCHOTEN— Herv. Gemj 10 u.
ds. Jansen. Leiden. Geref. Kerk: 10 u.
ds. J. D. A. de Zwart. „Ontmoeting"
(Herv7Geref.): 10 u. ds. Lentz, 17 u.
Oec. zangdienst.

WARMOND Herv. Gem.: 10 u. ds.

WASSENAAR Herv. Gemeente:
Dorpskerk: 10 u. ds. R. Steenstra.
16.30 u. ds. J. Gijsbertsen. Soest.
Kievietkerfc 10 u. ds. H. Wevers,
Wassenaar. Messiaskerk: 10 u. ds.
W. van Waasbergen. Samen-op-weg.
Dorpscentrum: 9.30 u. kand. C. N.
van Dis. Geref. Kerk: Bloemcamp-
kerk: 10 u. ds. v.d. Kamp. Zijllaan 4:
10 u. ds. W. van Waasbergen. gem.
dienst met N.H. wijkgem. „Den Deijl"
in de Messiaskerk. 17 u. ds. P. Huis
man, Hazerswoude. Ned. Prot. Bond:
10.30 u. ds. D. A. Werner.
WOUBRUGGE Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. E. S. Kranenburg, 18.30 u. ds. S.
Gersen, Utrecht. Geref. Kerk: 9.30 u
dhr. D. J. Brouwer. Katwijk, 18.30 u.
dr. R. Fernhout. Alphen a/d Rijn.
Ned. Prot. Bond: geen dienst.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30
en 19 u. dhr. J. de Haan. Geref. Kerk:
9.30 u^eerw. hr. M. Schreuder, 19 u.

ds. J. P. E. Verheul.

ZWAMMERDAM Herv. Gem.: 10 u.
ds. T. A. Eijsenga. 18.30 u. dhr. J. P.
Karstens, Leiden, gem. d. Geref.
kerk. Geref. Kerk: 10 u. drs. P. B.
Buikema, 18.30 u. dhr. J. P. Karstens,
gem. evang. dienst in de Geref. kerk.

ARTSEN Leiden: e Groep 1: Tan.
Janssen. Zwijnenburg, Meyer, R. van
Leeuwen. Verhage. Groeneveld en De
Ruiter: za. dr. Vrijlandt. tel. 897577,
zo. dr. Tan. tel. 210890. Groep 2:
Bergmeyer. Pieterse. Van Gent. Tay-
telbaum. Van Luyk, Klaassen, Rus.
Kruis en De Lange: za. dr. Van Luyk,
tel. 122522, zo. dr. Van Gent. tel.
122538. Groep 3: Pleiter. J. van
Leeuwen, Smit. W. de Bruijne. J. de
Bruijne, Stolk, Jurgens. Fogelberg en
Muysenbergh: za. dr. Jurgens. tel.
125820, z;o. dr. De Bruyne, tel.
134345. Groep 4: Van Wingerden.
Lahr, Van Rijn, Bénit. Nieuwenhuls,
Roos. Boer, Van de Waardt en Arnou:
za. dr. Lahr. tel. 120347. zo. dr. Ar-
nou, tel. 311414. Groep 5: Schaefer,
Jasperse, Crul, Kooyman. De Jong.
Prince. Relnders, D. Hammerstein en
A. Hammerstein: za. dr. Prince, tel.
761754, zo. dr. D. Hammerstein. tel.
720936. Oegstgeest: vanaf za. 10
uur: dr. Van Walchren. tel. 174830.
Patiënten van dr. Steenhoven of dr.
Voorzaat: bellen naar 176867.
Spreekuur za. en zo. 11.30-12.30.
Kaag - Abbenes Nieuw Vennep:
tel. [phone] Leiderdorp: za. en
zo. dr. Ouwerkerk. tel. 891037.
Spreekuur van 12.30 tot 13.00.
Voorschoten: za. dr. Tromp. zo. dr.
Meijer, e Warmond - Voorhout: dr.
Lempers, tel. [phone]. Noord-
wijk: Groepspraktljk tel. 19300.
Katwijk aan Zee: dr. Schonenberg,
tel. 12336. Katwijk - Rijnsburg -
Valkenburg: dr. Verhage. tel. 21818.

Saaaanheim: dr. Van Riet. tel.
11777. Alkemade - Rijnsaterwou
de: dr. Glansbeek. tel. [phone].
Praktijk Saeys/van Mierlo/Roelen-
/Brock: dr. Saeys. 01713-2217. Al
phen: groep 1. za. dr. Steehouwer,
zo. dr. Eijsslnk Smeets, groep 2, za.
dr. Hertzberger, zo. dr. Eradus. Ha
zerswoude - Koudekerk: dr. Spran-
aers. tel. [phone]. Benthuizen -
Boskoop: dr. Hermans, tel. 01727-
2038. Langer aar Nieuwveen Ter
Aar Woubrugge: dr. Nooter/dr.
Vreyling. tel. [phone]. Nieuw
koop - Noorden: dr. Sanders, tel.
01725-1555.

TANDARTSEN Leiden Leider
dorp - Oegstgeest: dr. Orth, tel.
175090. za. en zo. spreekuur om
13.00 uur. Alkemada - Leimuiden:

eiaen tandarts bellen voor 15.00 uur.

Leidecbendam: voor spoedgevallen
tel. 974491. Bollenstreek: dr. Teu-
nissen. tel. [phone].
APOTHEKEN Leiden Leiderdorp
- Oegstgeest - Voorschoten: Cen
traal Haven in Leiden en Apotheek
Hofland in Voorschoten. Alkemade:
Apotheek Alkemade. open: zat 12-13,
17.30-18 u, zon feestdagen 12.30-
13 en 17.30-18 u. Noordwijk - Kat
wijk: Apotheek Katwijk aan den Rijn.

Noordwijkerhout: za geopend van
9-13. u. en van 17-18 u. en zo van 12-
13 u. en 17-18 u. Spoedrecepten tel.
3511 of dienstbel. Sassenheim:
02522-10169.

WIJKVERPLEGING Lelden -
Noordwijkerhout - De Zilk - Voor
hout: tel. [phone]. Bollen
streek: Wijkverpleging Gezondheids
centrum. tel. [phone]. Hille-
gom: Opgave via het antwoordappa
raat. tel. [phone]. «'Leidschen-
dam: Kruisvereniging, tel. 070-
455300. Oegstgeest: Kruisvereniging,
tel. [phone].

DIERENARTSEN Leiden: dr. Hel
der. tel. 220513 en dr. Vestjesn. tel.
144323. Voorschoten - Leidschen-
dam: dr. Frencken. tel. [phone].
APOTHEKEN De avond- en nacht
diensten van de apotheken in de re
gio Leiden worden tot vrijdag 14
maart waargenomen door Apotheek

Haven In Lelden en Apotheek Hofland
in Voorschoten.

ONGEVALLENDIENST ZIEKENHUI
ZEN LEIDEN Ongevallendienst
elke dag Academisch Ziekenhuis be
halve van dinsdag 13.00 u. tot woens
dag 13.00 u. (Diaconessenhuis polikli
nieken tel 155543, afdeling S.C.U. tel
175639) en van vrijdag 13.00 u. tot
zaterdag 13.00 u. (Elisabeth-zieken-
huls).

BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: Bezoekuur dage
lijks van 16.00 tol 17.00 uur en van
18.30 tot 19.30 uur. Kinderafdeling
dagelijks van 14.00 tot 20.00. Niet
meer dan twee bezoekers per patiënt.
Sint Elizabeth-ziekenhuis: Volwas
senen dagelijks van 14.00-14.45 u. en
van 18.30-19.30 u.; klasse-afdelingen
ook 11.15-12.00 u. Kraamafdelina:
dag. van 15.00-16.00 u. en van 18.3d-
19.30 u. en van 19.30-21.00 u. alleen
voor vaders. Kinderafdeling dag.
15.00-18.30 u. CCU (hartbewaking)
dag. van 14.00-14.30 u. en van 19.00-
19.30 u. Intensieve verpleging: dag.
van 14.00-14.30 u. en van 18.30-
19.00 u. Sporl-Medisch Adviescen
trum: Spreekuur ma. 19.30-20.30 u.
in het St. Elisabeth-ziekenhuis. En
degeest: Di. en vr. 13.00-14.30 u.; zo.
11.00-12.00 u. en 14.00-15.00 u.; eer
ste klasse: de gehele dag. Jelgers-
makliniek: Jongerenteam: za. en zo.
14.00-17.00 u. Opname: werkdagen
16.45-17.45 u.; za. zo en feestdag.
10.00-11.30 en 14.00-16.30 u. Team
A. C en D: dag. tot 21.00 u. met uit
zondering van behandeltijden en
etenstijden. Academisch Zieken
huis: Voor alle patiënten (behalve kin
deren) zijn de bezoekuren als volgt:
Dagelijks 14.15-15.00 u. en 18.30-
19.30 u. Avondbezoekuur afdeling
verloskunde: 18.00-19.00 u. De Prae-
maturenafdeling: voor ouders en fa
milie is na overleg met patiënten
doorlopend bezoek mogelijk. Bezoek
aan ernstige patiënten: wanneer aan
ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofd
verpleegkundige hiervoor speciale
kaarten verstrekken. Kinderkliniek:
zalen voor peuters, kleuters en grote
kinderen 15.15-17.00. babyzaal en
boxenafdeling: volgens afspraak met
het verpleegkundig hoofd. Bezoektij
den kinderafdelingen: voor ouders
van opgenomen kinderen na overleg
met verpleegkundig hoofd. Voor an
dere bezoekers van kinderen: Keel-,
neus- en oorheelkunde en neurologie:
14.15-15.00 en 18.30-19.30. Oogheel
kunde en heelkunde: 14.15-15.00 en
18.30-19.00. Rijnoordziekenhuis:
Dagelijks 14.30-15.15 u. en 18.30-
19.30 u. Extra bezoek hartbewaking:
11.00-11.30 u. Extra bezoek vaders
kraamafdeling: 19.30-20.30 u. Kinder
afdeling 15.00-15.30 u. alleen voor
ouders 18.00-18.30 u.

LEIDSE RECHTSWINKEL Juri
disch Adviesbureau. Ketelboeters-
steeg 10, tel. 130775; afdeling belas
tingen: alleen op afspraak, klachten
bureau: di. en do. 18.30-20.30. afde
ling vreemdelingenrecht: ma. 13-15
en do. 18.30-20.30. afdeling vrouw:
vr. 10-12.

S.O.S.-DIENST Telefonische hulp
dienst, tel. [phone]. Voor allen die
in moeilijkheden verkeren of eenzaam
zijn. Vertrouwelijk. Dag en nacht be
reikbaar.

BUREAU VOOR RECHTSHULP

Herengracht 50, tel. 123942; spreeku
ren ma. en di. 10.00-12.30 u., wo.
13.30-16.00 u.; do. 18.30-20.30 u.
DIERENHULP- EN AMBULANCE
DIENST Hulpverlening In Leiden.
Leiderdorp, Oegstgeest. Rijnsburg.
Valkenburg, Voorschoten. Warmond
en Zoeterwoude. Tel. [phone].
BURGERRAADSLIEDEN Koren
brugsteeg 2. tel. 143171 (kantooru
ren). Spreekuren ma., di. en wo.
11.00-12.00 u„ do. 18.30-20.00 u.
GEZINSVERZORGING Stichting
gezinsverzorging Leiden. Aanvragen
hulp voor bejaarden en langdurige
zieken en gezinsverzorging. Rem-
brandtstraat 17, tel. 149441 (ma. t/m
vr. 9.00-10.00 u. en 13.00-14.00 u.).

Van Zweden
en Brautigam
in wankel
evenwicht

De foto op de hoes baart zor-_^
gen. Pianist Ronald Brauti
gam lijkt het lachen al jaren
geleden te zijn vergaan en
violist Jaap van Zweden
kijkt voorzichtigheidshalve
een andere kant op. Om aan
deze foto enig wantrouwen
te ontlenen gaat wat ver,
maar achterai toch niet he
lemaal ten onrechte. Hoewel
de twee jonge Nederlandse
musici sinds 1978 een vast
duo vormen, lukt het hen
lang niet altijd van een com
positie voor viool en piano
een geheel te maken. Tech
nisch vormen zij een even
wicht, dat emotioneel echter
nogal wankelt.

Philips produceerde een
plaat, waarop het duo werk
speelt van Mozart, Bach,
Beethoven en Wieniawski,
in die volgorde. Relatief be
kend werk en zeker voor de
uitvoerenden. In hoeverre al
te békend? Jaap van Zwe
den lijkt met zijn steeds ver
rassende toonvorming ner
gens last van te hebben; hij
mag dan in de omgang een
wat norsige klant zijn, aan
zijn spel is dat niet te horen,
al zou hij Kortjakje spelen.
Daarom valt in de eerste
plaats Brautigam op, die in
het eerste deel van Mozarts
vioolsonate in e, KV 304
Van Zweden wat dul volgt
en ook nauwelijks tot leven
komt in de maten waarin hij
alleen mag spelen; juist van
die maten om te laten horen
dat er nog vrolijkheid op
deze wereld bestaat. Voor
Brautigam niet. In het twee
de deel raakt Brautigam iets
van zijn matte aanpak kwijt,
maar de totale indruk dat
het allemaal wat lekkerder
had gekund, is dan niet
meer te wijzigen.

Na de heldere en vooral
ruimtelijke weergave van
Bachs Chaconne in d uit de
Partita nr. 2 BWV 1004 doet
zich bij Beethoven ongeveer

hetzelfde voor: diens achtste
vioolsonate in G Opus 30 nr.
3 krijgt opnieuw een vlakke
inleiding, waarna de delen
twee en drie met aanzienlijk
meer plezier door de micro
foons worden gestuwd. Met
name het derde deel wordt
uitgevoerd zoals men dat
van alle duo's zou mogen
verwachten: er ontstaat in
alle opzichten een muzikale
eenheid, om op- de rand van
de stoel te beluisteren.

De slavisch getinte Tarantel-
le van Henryk Wieniawski
vormt een mooi sluitstuk
waarin bewezen wordt dat
Brautigam en Van Zweden
wel degelijk een goed duo
kunnen vormen. Bovendien
wordt luid en duidelijk
hoorbaar gemaakt hoe in dit
soort vioolsonaten de viool
en de piano samen kunnen
bouwen aan één werk,
waarin niet de piano de
viool slechts begeleidt. Hoe
wel noch Mozart, noch Beet
hoven het zo heeft bedoeld,
werkt Brautigam zich eigen
handig in de rol van begelei
der. En dat had niet gehoe
ven.

FRITS BROMBERG

Philips 416 328-1: Mozart (viootoo-
nat© KV 304), J.3. Bach (Chacon
ne uil Partita nr. 2 in d BWV 1004
voor viool solo), Van Beethoven
(vioolsonate nr, 8 in G Op. 30 nr.
3) en Wieniawski (Tarantella in g
Op. 18 voor viool en piano).

„Authentiekelingen"
storten zich op Beethoven

De „opmars" van de authen
tieke uitvoeringen van de
grote klassieke werken is
niet meer te stuiten. Een
aantal jaren geleden waren
de opnamen van Jaap
Schroder met de_ Mozart-
symfonieën een primeur; nu
verschijnen er in snel tempo
platen met een authentieke
Beethoven.

Enkele maanden geleden
konden we melding maken
van Frans Bruggen die met
het Orkest van de Achttien
de Eeuw een Beethovensym-
fonie uitbracht; nu is het de
beurt aan Christopher Hog-
wood met zijn Academy of
Ancient Music: de eerste en
tweede symfonie van Beet
hoven. Het is de eerste plaat
in de serie complte symfo-

Onvermijdelijk dringt zich
de vergelijking op tussen
Brüggen en Hogwood. In de
eerste plaats is er een over
eenkomst: beide opnamen
lijden aan overmatig scherp
hoge tonen. Dit euvel vraagt
toch om een oplossing. Er
verschijnen teveel platen (en
cd's) waarbij de knop moet
worden verdraaid. De platen
van Hogwood zijn versche
nen op l Oiscau Lyre en heel
veel platen van dit label
hebben dit nare verschijnsel.
Kan het komen dat de En
gelse technici een typisch
Engelse luidspreker als
norm gebruiken die wat ka
rakter betreft veel afwijkt

van ten onzent gangbare
speakers?

Hogwood laat in zijn visie op
Beethoven weer eens duide
lijk horen een andere per
soonlijkheid te zijn dan
Brüggen. Zijn muziek is ge-
polijster dan die van Brüg
gen, waar de gespannen
emotie, zinderend de aan
dacht vangt. Toch is Hog
wood in zijn wat afstandelij
ker benadering niet „slech
ter". Het gaat om verschillen
in opvattingen, gekoppeld
aan karakter en persoonlijk
heid van de dirigent. En de
ene luisteraar kan beter
communiceren met Brüg-
gens muzikale overdracht;
een ander voelt zich geluk
kig met die van Hogwood.

De kwaliteit, gemeten naar
de min of meer objectieve
criteria van een uitvoering,
staat bij Hogwood buiten
kijf. De plaat is een aanwinst
voor de platenkast. Ook als
vergelijkingsmateriaal. Niet
alleen ten opzichte van
Brüggen, maar ook tegen
over de „gewone" uitvoerin
gen: Het is namelijk onthul
lend hoe nivellerend vele
„gewone" uitvoeringen wer
ken.

LÜTSEN KOOISTRA

Philips 414338-1. Beethoven
Sympfonieeën 1 en 2 door The
Academy of Ancient Music on
der leiding van Christopher
Hogwood.