Bedrijvencentra in opmars
\S'
'INCLUSIEF HUREN'
BETEKENT DIRECT VOORDEEL
Behoefte aan bedrijfsruimte neemt af door automatisering
bet Binnenhof ZATERDAG 1 MAART 1986
Belegger
grote
afwezige
Haagse
markt
DEN HAAG Het komt steeds meer
voor dat ondernemers samen in één ge
bouw kruipen ten einde de huisvestings
kosten te drukken. Zo'n gebouw wordt
een bedrijvencentrum genoemd. Een der
gelijk centrum biedt met name soelaas aan
de kleine en de beginnende ambachtslie
den en industriëlen. Het aantal bedrijven
centra in ons land is vorig jaar „spectacu
lair" toegenomen. In 1984 woonden onge
veer negenhonderdvijftig ondernemingen
fin ops land in bedrijvencentra. Vorig jaar
dat aantal per 1 oktober al opgelopen
tot ruim negentienhonderd, verspreid over
148 centra. Ook in Den Haag raakt het fe-
!nomeen bedrijvencentrum steeds meer in
geburgerd. Er is sprake van een zekere
groei.
tra in de Hofstad worden echter voorna
melijk opgezet door de lokale overheid en/of or
ganisaties. die ondernemers in spé helpen een ei
gen bedrijfje te beginnen, zoals Job Creation en
de stichting „De Nieuwe Aanpak". De institutio
nele en de particuliere belegger zijn de grote af
wezigen op de Haagse markt, met uitzondering
van de bouw- en beleggingsmaatschappij Natio
naal Grondbezit NV. Nationaal Grondbezit is ei
genaar van het Handelscentrum Houtwijk bv. Dit
centrum aan de Oude Haagweg kan echter met
de beste wil van de wereld geen succes genoemd
worden. Van het indertijd veelbelovende plan om
een centrum uit de grond te stampen met maar
liefst 45.000 vierkante meter aan bedrijfshallen,
showrooms en kantoren is maar bitter weinig te
rechtgekomen. Het complex bleef beperkt tot een
bundel van slechts vijf hallen met een totaal
vloeroppervlak van 3500 vierkante meter. Twee
hallen staan momenteel leeg. „De belangstelling
van het Haagse bedrijfsleven voor het centrum
valt tegen", zegt desgevraagd een woordvoerder
van Nationaal Grondbezit eufemistisch. „De ver
huur van de hallen is altijd al moeizaam ge-
In vergelijking met het Handelscentrum doen de
andere Haagse bedrijvencentra, veelal opgericht
met financiële steun van de overheid, het een
stuk beter. Een voorbeeld hiervan is het Haags
Ondernemerscentrum (HOC) aan de Treubstraat
in de Rijswijkse Plaspoelpolder. Het HOC ressor
teert onder een stichting, waarin de gemeente
Den Haag en Philips Data Systems zitting heb
ben. Beide partijen hebben destijds een miljoen
gulden in het project gestoken. Het ministerie
van economische zaken droeg ook een dergelijk
bedrag bij. Het centrum is opgezet voor de begin
nende ondernemer. Hij kan er een ruimte huren
en gebruik maken van een aantal gemeenschap
pelijke faciliteiten zoals een bemande receptie,
vergaderruimtes en toiletblokken. Een voorwaar
de voor de toelating is dat de onderneming nieu
we arbeidsplaatsen oplevert. Het HOC biedt
plaats aan vijfenveertig bedrijven. Het manage
ment is in handen van Job Creation. Het Onder
nemerscentrum heeft sinds de opening in decem
ber 1982 al zo'n tweehonderd a tweehonderdvijf-
banen opgeleverd.
BEGINNERS
Job Creation is ook betrokken bij het Moutoncen-
trum aan de Loosduinseweg. Dit centrum werkt
volgens hetzelfde recept als het HOC. met dien
verstande dat hier alleen beginners onder de 27
jaar worden toegelaten. In tegenstelling tot het
HOC, waar Job Creation zich beperkt tot het ma
nagement, krijgen de ondernemers hier ook bege
leiding. Job Creation laat overigens alleen begin
ners toe, die een levensvatbaar ondernemersplan
kunnen overleggen. Avonturen op de bonnefooi
wordt hiermee uitgesloten. Het Moutoncentrum,
dat vorig jaar november werd geopend, is een ge
zamenlijk project van de Haagse lokale overheid
en de verzekeringsmaatschappij Aegon. Aegon
stak een half miljoen in het project, de gemeente
Den Haag en de provincie Zuid-Holland elk twee
ton en het ministerie van economische zaken drie
ton. Het Moutoncentrum herbergt momenteel ze
ven ondernemingen die negen van de in totaal
dertien bedrijfsruimtes bewonen. Het centrum
heeft al 55 nieuwe arbeidsplaatsen opgeleverd.
Job Creation verwacht dat rond Pasen alle ruim
tes zullen zijn verhuurd. Evenals in het HOC kan
de ondernemer in het Moutoncentrum per maand
de huur opzeggen. Het voordeel hiervan is dat de
beginner niet direct vastgebakken zit aan een
langlopend huurcontract. De Mouton-onderne-
mer betaalt voor zijn bedrijfsruimte 75 gulden per
vierkante meter op jaarbasis. In het HOC is hij
een tientje duurder uit.
Ondernemers in de startblokken komen we ook
tegen in het voormalige clubgebouw van de Fati-
ma Jeugdstichting aan de Wochumstraat dat nu
als bedrijvencentrum dienst doet. Het begrip „on
dernemer" wordt hier overigens wel ruim geïn
terpreteerd, want men treft er onder de bevol
king ook beeldende kunstenaars en dansers aan.
Het centrum huisvest een yoga-studio (met vier
medewerkers), een kledingatelier (twee arbeids
plaatsen), een semi-professioneel balletgezelschap
(vijftien medewerkers) en een atelier, dat door
drie beeldende kunstenaars wordt gebruikt. Het
centrum wordt geëxploiteerd door de stichting
„De Nieuwe Aanpak". Het gebouw is indertijd
door werkloze jongeren in het kader van een ar
beidservaringsproject onder auspiciën van de
Stichting Haagse Jeugd verblijven (HJV) ver
bouwd. Deze stichting huurt het pand van de Fa-
timastichting. De Nieuwe Aanpak is de onder
huurder van de HJV. Het centrum, dat is opgezet
zonder overheidsgelden, bedruipt zichzelf. De
ruimtes worden verhuurd voor een prijs die va
rieert van tweehonderd tot vijfhonderdvijftig
gulden per maand.
Het „Koetshuis" aan de Zwarteweg, een eveneens
bescheiden „ondernemershotelletje", gevestigd in
een voormalig koetshuis, kreeg wel een gemeen
telijke subsidie, een eenmalige bijdrage van tach
tigduizend gulden voor de verbouwing van het
pand. Ook in het Koetshuis hebben kunstenaars
de status van ondernemer. Zo biedt het centrum
onderdak aan een beeldhouwster en een kunst
schilder. Verder treft men er een klussenbedrijf,
een architect en een weverij. In het Koetshuis
werken in totaal zes mensen Het centrum wordt
geëxploiteerd door de stichting „Schep je eigen
werk". „Schep" is een organisatie die mensen
helpt kleinschalige milieuvriendelijke bedrijfjes
op te zetten, zogeheten memo-bedrijfjes. Het cen
trum, dat al officieus draait, wordt eind maart of
ficieel geopend.
VERENIGING
Soms houden de gebruikers van een bedrijven
centrum het heft in eigen hand. Zij exploiteren
dan hun gezamenlijk onderkomen in vereni
gingsverband Een voorbeeld hiervan is „De Aap
van Bilderdijk" aan de Da Costastraat. „De Aap"
is gehuisvest in een voormalig schoolgebouw dat
de gebruikersvereniging zelf heeft opgeknapt.
Men kreeg hiervoor een gemeentelijke subsidie
van tachtigduizend gulden. Het centrum herbergt
vogels van diverse pluimage, waaronder een lij
stenmakerij, een ontwerpbureau van onder meer
theaterdecors, een batikbedrijfje, een architecten
collectief, een ontwerpbureau van onder meer
posters, decors en lay-outs, de Stichting Werklo
zen Initiatief en de Stichting Holland Opera.
Deze operastichting wordt gedragen door plusmi
nus dertig werkloze zangers en zangeressen. De
toonkunstenaars kunnen via de stichting optre
den ten einde arbeidservaring op te doen. De Aap
telt in totaal veertien lokalen, waarvan er twaalf
zijn bezet. De gebruikers betalen vierhonderd
gulden huur per maand. De vereniging huurt het
pand op haar beurt van de gemeente voor 35.000
gulden per jaar. De leden van de vereniging zor
gen samen voor het schoonmaken en het onder
houd van het gebouw.
Dat doen ook de leden van de vereniging „De
Spanjaardshof", dat een gelijknamig bedrijven
centrum runt aan het Westeinde. Het „onderne-
mershotel" is gevestigd in een voormalig ver
pleeghuis. In tegenstelling tot „De Aap" is dit
centrum destijds op illegale wijze tot stand geko
men. Het toen leegstaande verpleeghuis werd im
mers in 1982 door zes wijkbewoners gekraakt met
het doel er bedrijfjes in te herbergen. Aanvanke
lijk zat de lokale overheid erg met die krakers in
haar maag. Later sanctioneerde zij de kraakactie
min of meer door het pand een bedrijfsbestem-
ming te geven. De door de krakers opgerichte
vereniging kreeg zelfs een gemeentelijke subsidie
Het bedrijvencentrum „De Aap van Bilderdijk"
aan de Da Costastraat.
van ruim een ton om het verpleeghuis te verbou
wen voor bedrijfshuisvesting.
De vereniging huurt het gebouw van de gemeen
te voor een bedrag van 1667 gulden per maand.
De Spanjaardshof heeft momenteel achtenveertig
ruimtes verhuurd. Het voormalige kraakpand
herbergt onder meer een stoffeerderij, een tim
merbedrijf, een videobedrijf, een fotograaf, glas
blazerij, een semi-professioneel jazzballetgezel-
schap, een pianoleraar /restaurateur, een metaal
bedrijf, een textielatelier, eën showroominrich-
tingsbedrijf, een restaurateur van antieke schilde
rijen, een maquettebouwbedrijf en een lijstenma
kerij. Het centrum heeft in totaal zo'n 125 ar
beidsplaatsen opgeleverd. De bewoners van De
Spanjaardhof betalen vijftig a zestig gulden per
vierkante meter huur, op jaarbasis, inclusief gas,
licht en water.
Het bedrijvencentrum wordt door de lokale over
heid ook gebruikt om ondernemingen uit stads
vernieuwingsgebieden te herbergen. Een goed
voorbeeld hiervan is het bedrijvencentrum dat de
gemeente heeft laten bouwen aan de Lekstraat.
Het centrum bestaat uit twee gedeeltes, die door
het Schenkviaduct van elkaar zijn gescheiden.
Het complex, dat bijna twee jaar geleden werd
geopend, is met name opgezet voor bedrijven uit
de Rivierenbuurt en het Oude Centrum, die voor
de stadsvernieuwing het veld moeten ruimen.
Het centrum telt in totaal achttien bedrijfsunits,
waarvan er reeds twaalf zijn verkocht. De ge
meente is nog in onderhandeling met zes kandi
daten. Volgens een gemeentewoordvoerder is de
belangstelling van het bedrijfsleven „enorm".
GE ANSEMS
FOTO: CEES VERKERK
Heerco Wallinga, Frans Baks en Joop Vermeulen (vlnr) van de Stichting Werklozen Initiatief, een van de activiteiten die een onderdak hebben gevon
den in de Aap van Bilderdijk.
DEN HAAG Naarmate een bedrijf
meer automatiseert, groeit de behoefte aan
een van alle moderne gemakken voorzien
kantoorgebouw. Ruim veertig procent van
de bedrijven in de bank- en verzekerings
wereld, de reclame en de zakelijke dienst
verlening heeft daarom zeer concrete ver
huisplannen. Bij het kiezen van een nieu
we behuizing zal er overigens wel reke
ning mee moeten worden gehouden, dat
door de automatisering de benodigde be
drijfsruimte op den duur afneemt.
Dit zijn enkele conclusies uit een onderzoek van
Strabo, een Amsterdams onderzoek- en adviesbu
reau op het terrein van de planologie en de ruim
telijke ordening. De resultaten-ervan zijn opgeno
men in het rapport „Kantoor, ruimte en automa
tisering".
Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van
de Rijks Planologische Dienst. Ondervraagd wer
den honderdtwaalf bedrijven in de bank-, verze-
kerings- en reclamewereld en de zakelijke dienst
verlening die volgens de onderzoekers gezamen
lijk representatief zijn voor het totale Nederland
se kantoorbewonersbestand.
Automatisering leidt volgens het Strabo-onder-
zoek in eerste instantie tot een sterke toename
van de ruimtebehoefte, zowel in het bedrijf in het
algemeen als op de afzonderlijke werkplekken.
Als oorzaken daarvan noemt men de omvang van
de centrale computer, de komst van terminals op
de bureaus en de wijzigingen in de organisatie
van het bedrijf. Deze veranderingen vragen in
eerste instantie veel meer ruimte, dan dat er door
uitstoot van personeel beschikbaar komt.
Naarmate de automatisering voortschrijdt, zo is
de verwachting van de onderzoekers, zal de
ruimtebehoefte echter weer dalen. Oorzaken
daarvan: de verfijning van de apparatuur en de
sterke besparing op archieven en personeel. Dat
laatste geldt vooral voor de bank- en verzeke
ringswereld, waar rekening wordt gehouden met
een personeelsvermindering tot twintig procent.
De zakelijke dienstverlening daarentegen houdt
rekening met een toename van het personeel.
Het zijn volgens het onderzoek vooral de bedrij
ven die nu nog gevestigd zijn in oude panden in
de binnensteden, die door de automatisering in de
ruimteproblemen komen. Een groot aantal heeft
serieuze plannen om te verhuizen, met name
naar industrieterreinen aan de rand van de stad.
Toch zijn die problemen rond de automatisering
voor de meeste bedrijven niet de belangrijkste re
den om de binnenstad te verlaten. Volgens het
onderzoek van Strabo gaat het daarbij vooral om
zaken als bereikbaarheid, parkeergelegenheid en
representatie. Maar de automatisering kan een
bedrijf wel het duwtje geven, dat het nodig heeft
om de verhuisgedachten in concrete plannen om
te zetten. Temeer daar een ingrijpende verbou
wing zeker zoveel kost als een verhuizing. Het
ligt voor de hand dat dit met name geldt voor be
drijven die een hoge graad van automatisering
Interfinish
scheidingswanden
mooi en makkelijk
te monteren en
de prijs past perfekt
in uw kalkulatie.
interfinish
SCHEIDINGSWANDEN
POSTBUS 285
1250 AG LAREN
TEL-02153-122 44
hebben of gaan invoeren.
Bij de enquête is ook gekeken naar de mogelijke
gevolgen van thuiswerk op de ruimtebehoefte
van kantoren. Onder invloed van de ideeën van
de Amerikaanse futuroloog Alvin Toffler is de
voorbije jaren veel gespeculeerd over de conse
quenties van het zogenaamde tele-forensisme: het
thuiswerken met behulp van een personal com
puter. Hierdoor zouden in de toekomst talrijke
moderne, ruim opgezette kantoorgebouwen over
bodig worden. Volgens de onderzoekers van Stra
bo valt dat allemaal wel mee.
In het rapport staat dat momenteel slechts drie
procent van de bedrijven hiermee bezig is of
plannen in die richting heeft. Het zijn vooral be
drijven in de zakelijke dienstverlening. Voor de
komende vijf jaar houdt vijftien procent van de
onderzochte bedrijven rekening met een toename
van het tele-forensisme, met name het bank- en
verzekeringswezen. Het gaat daarbij overigens
voornamelijk om hogere kaderfuncties, aldus de
onderzoekers in hun rapport.
„Kantoor, ruimte en automatisering" is speciaal
geschreven voor iedereen die zich bezighoudt met
kantoorhuisvesting in de meest algemene zin, zo
als bedrijven, makelaars en ambtenaren. Het rap
port kost 36,75 gulden inclusief btw en verzend
kosten. Het adres van Strabo: Herengracht 498,
1017 CB Amsterdam.
JOS TIMMERS
ADVERTENTIES
h«s. MAKELAARSKANTOOR
U DE BRUIJN EN TAK B.V.
070-871616
U kunt er huren per etage van 646 m
kost 10336 m2. Dus wilt u direct profijt v
;uwe kantoor, bel dan-
Twee vergelijkbare panden
huur op vergelijkbare locaties. Het
f 160,- per m2. Het andere komt op f 185,-
perm2.
De eerste aanbieding lijkt dan ook ver
reweg in het voordeel. Totdat blijkt dat de
huur daar alleen voor de kale ruimte is. Dat
scheidingswanden, vloerbedekking en licht-
armaruren voor rekening van de huurder
zijn Dan blijkt zo'n huurprijs ineens niet zo
aantrekkelijk meer.
Met het kantoor aan de Thorbecke-
laan hoek/De Savomin Lohmanplein weet
u tenminste wel waar u aan toe bent.
Want daar betaalt u slechts f 185,- per m2.* All-
in wel te verstaan
Dus inclusief vloerbedekking, schei
dingswanden en lichtarmaturen En200plaat
sen op het aangrenzende parkeerdak.
En daarvoor zit n pnma bereikbaar, TH0R8ECKELAAN H0EiypE_SAy0RNIN_L_0HMANPLElN
ruim en aan de groene kant van Den Haag.
prijspeil 1986
JonesLangW
~<mSooo
