Hess zal sterven inSpandau
Museon:
overzicht
van mens
en wereld
bet Binnenhof"
Programma in
openingsweken
DEN HAAG - Beschavingen ple
gen te vergaan, zo leert de geschie
denis. Mocht de onze dat ooit
doen, dan valt voor de volgende
- of voor bezoekers uit de ruim
te - te hopen dat het nieuwe Mu
seon aan de Stadhouderslaan in
Den Haag bewaard is gebleven.
Immers, vrijwel nergens op aarde
kan men het fascinerende verhaal
van (het ontstaan van) de mens en
zijn duizelingwekkende wereld zo
uitvoerig en aanschouwelijk onder
gaan. (Of het moesten de speciaal
daartoe ontworpen atoomvrije „be-
waarbunkers" in de Duitsland en
Amerika zijn).
Na de officiële opening komende dins
dag, een besloten opening voor tweedui
zend genodigden, opent het Museon
woensdag 5 maart de deuren voor het
publiek. De eerste weken heeft men een
indrukwekkend openingsprogramma op
stapel staan, met allerlei evenementen,
boekpresentaties, filmpremières, prijsuit
reikingen en een quiz voor Haagse scho
lieren (zie bijgaand leader).
Zondag 9 maart houdt het Museon een
gratis Open Dag met extra activiteiten.
Een buitenkansje, dat eigenlijk niemand
mag missen. Het leukste is misschien:
doen alsof we Marsmannetjes uit het
jaar 10.000 zijn en ons verbazen. Het is
de moeite waard. Mag ook wel, want
met z'n allen hebben we er een slordige
vijftig miljoen voor neergeteld.
Ook Museon-directeur 4rs. W. G. van
der Weiden is trots op deze nieuwe parel
in de kroon van museaal Den Haag.
Van der Weiden komt met zijn tachtig
jaar oude Museum voor het Onderwijs
uit een klein, oudbakken schoolgebouw-
tje in de Hemsterhuisstraat. Hij en zijn
medewerkers moeten zich voelen als
zwervers in het Hilton. Door de verhui
zing en herinrichting is zijn museum an
derhalfjaar dicht geweest. („Onvoorstel
baar kort, volgens mij een record in de
museumwereld"). Begin dit jaar heeft
het museum zijn aloude taak, de mu-
seumlessen voor scholieren, weer hervat.
Het Museon mikt vanaf 5 maart echter
op een groter en breder publiek. Scholie
ren veelal in de ochtenduren en 's mid
dags alle anderen: gezins- en familiebe
zoek maar ook zo veel mogelijk toeris
ten, liefst uit de hele wereld. Volgens de
directeur zal het bezoekersaantal stijgen
van honderdzeventigduizend naar vier
honderdduizend per jaar. Vooral de
combinatie van Museon, Gemeentemu
seum, Omniversum en Congresgebouw
wordt met name door de VVV en het
Nationaal Bureau voor Toerisme flink
onder de aandacht gebracht. „Gedacht
wordt aan een route binnendoor vanuit
BOODSCHAP
Wat krijgen al die mensen nu eigenlijk
te zien in dat prachtige Museon, een
„ontwerp van architect W. G. Quist
Antwoord: onbeschrijflijk veel. De ten
toonstellingen beslaan vijf vakgebieden:
geologie, biologie, geschiedenis, natuur
kunde en techniek en volkenkunde. Mu
seon en Gemeentemuseum hebben één
gezamenlijke ingang: een vrij toeganke
lijke glazen verbindingshal die rechtsaf
het Museon, de ondergrondse Museon-
aula, het restaurant met terras ernaast,
de Museon-winkel of door de museum-
tuin het ruimtetheater Omniversum be
reikbaar maakt. De bezoeker betreedt
vanuit die verbindingshal de tentoon
stellingsruimte op de begane grond, waar
de expositie „De aarde, ons huis" staat
opgesteld. De aandacht wordt daar ge
vestigd op de nietigheid van onze pla
neet, een stipje in de ruimte. Verder
krijgt men een indruk van de verschei
denheid aan vormen en uitingen van le
ven. Van een kleurrijke collectie bijzon
dere vlinders tot het veertien meter
lange skelet van een jonge potvis. Niet
in de laatste plaats komen de verschillen
tussen volkeren aan de orde. „Wij kun
nen de aarde maken en breken, dat is de
boodschap", zegt de Museon-directeur.
Ook verwijst hij naar de mensenrechten
en het discriminatie-artikel in de grond
wet.
Anders dan op de begane grond krijgt
het publiek op de eerste verdieping met
de expositie „Tussen mens en nevel
vlek" te maken met één doorlopend ver
haal. Het begint met het ontstaan van
het heelal, onze aarde en de evolutie van
het leven en vervolgt dan met de ge
schiedenis van de mens en de ontwikke
ling van wetenschap en techniek om te
eindigen bij de vele culturen die zich
over de aarde hebben verspreid. Alle
vakgebieden zijn in deze centrale presen
tatie geïntegreerd. Toch biedt elk onder
deel een op zichzelf staande hoeveelheid
informatie. Rondom de centrale exposi
tie bevinden zich achttien les/expositie
ruimten, die handig afsluitbaar zijn met
wandhoge draaideuren. In elk van die
achttien ruimten zijn weer afzonderlijke
tentoonstellingen te zien met de meest
uiteenlopende thema's (Vulkanen en
aardbevingen. Tropisch regenwoud, Het
oude Egypte, Tweede Wereldoorlog,
Energie, Informatica, Fotografie, India
en Thailand, etc.). Didactische medewer
kers geven daar ook de ochtendlijke mu- 5 tot en met 14 maart slechts één gul-
seumlessen, gratis voor de Haagse scho- den, daarna het dubbele. Een combina-
len en tegen betaling voor de scholen tiekaart Museon/Gemeentemuseum kost
van elders. drie gulden, Museon/Omniversum der-
Afgezien van de gratis Open Dag op 9 tien gulden vijftig,
maart betalen de Museonbezoekers van GERRIT BAL
BIJ DE FOTO'S:
Links boven: Een reis naar het tropisch
nodig om alles te weten te komen t
Museon is voldoende.
Rechts boven: Vrijwel nergens op aarde kan men het fascinerende verhaal van de mens
en zijn duizelingwekkende wereld zo uitvoerig en aanschouwelijk ondergaan als in de
opvolger van het Museum voor het Onderwijs.
Links onder: fVonen kan in eenvoudige rondavels en blokhutten, maar ook in prachtige
bouwwerken. Het Museon heeft er voorbeelden van.
Rechts onder: In een muSeum zo vlak bij zee mag informatie over de geschiedenis van
de scheepvaart niet ontbreken.
Astronaut Wubbo Ockels, cabaretier Fons Jan
sen en de ministers Deet- en Brinkman (resp.
onderwijs en wetenschappen en weizijn, volks
gezondheid en cultuur) komen dinsdagmiddag 4
maart naar de officiële opening. De Haagse wet
houder Halleen (onderwijs en cultuur) zal de
openingshandeling verrichten De weken daar
na staan bol van de volgende activiteiten
5 maart: Presentatie kleuterproject „Museum -
lessen voor de onderbouw van de basissschool"
voor alle Haagse leerkrachten (13 30 uur). Te
vens introductie van de India-leskist, samenge
steld voor de groepen zes, zeven en acht van de
basisschool en de eerste jaren van het voortge
zet onderwijs. De leskist, die meer dan honderd
voorwerpen uit India bevat, is te huur.
5 maart: Quiz „Kijk je wijs" voor Haagse basis-
scholieren (14.00 uur). Van elke deelnemende
basisschool krijgen twee leerlingen vragen te
beantwoorden naar aanleiding van een puzzel -
tocht door de centrale tentoonstelling „Tussen
mens en nevelvlek"
5 t/m 31 maart: De eerste wisseltentoonstelling
in het Museon gaat over het werk van architect
W. G. Quist, de ontwerper van het Museon-
complex. In een dia-klankbeeld geeft Quist zijn
visie op dit concept.
6 maart: Enerverend welkomstavondje voor de
Vereniging Vrienden van het Museon en Omni-
8 maart: Gratis toegankelijke optredens van het
Haags Instrumentaal Jeugdensemble (14.00 en
15.30 uur).
9 maart: Gratis toegang op Open Dag met veel
speciale activiteiten (13.00 tot 17.00 uur). Een
greep, demonstraties restaureren en preparatie-
technieken, vervaardigen van Indiaas speelgoed
en Thaise vliegers, Japans bloemschikken, calli-
grafie en vouwwerk, dans en muziek uit vele
landen Opvoering Meester Manipul door Kin
dertheater Pssstt (14.00 en 15.30 uur). Diah Tan-
tri met Balinese dansen onder begeleiding van
een gamalanorkest. Gratis toegangskaarten (zo
lang de voorraad strekt!) vanaf 5 maart af te
halen Een attentie voor iedere duizendste be
zoeker.
11 t/m 14 maart: Gratis toegankelijke lunc
hpauzefilms (12.15 tot 13 50 uur).
11 maart: Congres „Musea als marketing/P.R.-
instrument" (13.30 uur). Een aantal praktijk
voorbeelden van museumsponsoring. Toegang
veertig gulden.
12 maart: Symposium „De Nieuwe School"
(10.15 uur). Toegang 22,50 gulden.
12 maart: Presentatie eerste exemplaar boek
„Kijk op de prehistorie" (16.00 uur), co-produk-
tie van het Museon en uitgeverij Malmberg. Al
leen voor genodigden.
14 maart: Uitreiking prijs 1985 van de Stichting
Inden Reiss Fonds aan dr. G M.T. Triene
kens voor zijn proefschrift „Tussen öhs volk en
de honger" (16.00 uur). De aan het Museon ver
bonden stichting looft een jaarlijkse prijs uit
voor een publikatie over de geschiedenis van de
Tweede Wereldoorlog.
15 t/m 20 maart: Na de première op 14 maart
gratis publieksvertoningen van de film „Den
Haag Natuurlijk" van cineast Jan van der
Ende, over natuur in en rond een grote stad.
WEST-BERLIJN - In een knus
huisje in Beieren wacht een 86-jari-
ge vrouw al vijfenveertig jaar op de
terugkeer van haar man. In af
wachting van zijn komst heeft'-ze
een kamer voor hem ingericht. Een
bed, tafel, stoelen en een boeken
kast. Ilse Hess-Prohl blijft hopen.
Maar toch zal haar man het huisje
in Allgau nooit zien. Rudolf Hess,
de tweede man in Hitiers nazi-par
tij, komt niet. Ziek en bijna blind
zal Hess, die op 26 april 92 jaar
wordt, sterven in de gevangenis
van Berlijn-Spandau.
In München zet advocaat Alfred Seidl,
die Hess tijdens het proces van Neuren
berg verdedigde, zich al veertig jaar in
voor de vrijlating van 's werelds be
kendste gevangene. Seidl (75): „Uit
Spandau kom ik elke keer heel gedepri
meerd terug. De tijd is er blijven stil
staan. Letterlijk. De klok in het wachtlo
kaal, waar ik in 1946 voor het eerst werd
binnengelaten, stond stil en ook nu geeft
hij nog precies hetzelfde tijdstip aan. Er
staan nog steeds dezelfde stoelen. De
wanden zijn nooit geverfd en zien er
schandalig uit. Het enige wat verandert
zijn de mensen, de wachtcommandan
ten".
Het personeel wisselt, de gevangene niet.
In zijn eentje zit Hess in een militaire
gevangenis die voor zeshonderd delin
quenten werd gebouwd. Zijn bewaking
door de vier geallieerde mogendheden
kost meer dan tien miljoen mark per
jaar. De man, wiens vrijlating op huma
nitaire gronden wordt verhinderd door
het onwrikbare „nee" van de Russen, zal
een van de best bewaarde geheimen van
deze eeuw mee in zijn graf nemen.
ENGELAND
Op 10 mei 1941 landde Hess, een bege
nadigd vlieger, aan zijn parachute op
Engelse bodem. In zijn eentje wilde hij
met de Engelsen onderhandelen over
vrede, zodat Hitier de handen vrij zou
krijgen voor een vernietigingsoorlog te
gen de Russen. Wat hij aan concrete
voorstellen meebracht was echter zo wa
zig en vaag dat de Engelsen zeer snel
met hem' klaar waren en hem opsloten.
„Hij is gek geworden, helemaal gek ge
worden", raasde de Führer toen hij van
de vredesmissie van Hess hoorde. Maar
was dat ook zo?
Enige historici, onder wie de Keulse pro
fessor Hillgruber, zijn ervan overtuigd
dat Hitier wel degelijk op de hoogte was
van de riskante trip. Seidl gelooft dat
eveneens, al heeft Hess er ook tegen hem
nooit met een woord over gerept. Seidl:
„Hess vereerde Hitier. Zoals ik hem ken
is het volledig uitgesloten dat hij zonder
medeweten van Hitier aan zo'n ingrij
pende onderneming zou beginnen. Dat
zou een verschrikkelijke vertrouwens
breuk geweest zijn".
Seidl meent ook te weten wanneer Hitier
en Hess de reis naar Engeland hebben
voorbereid. „Enkele dagen voor de
vlucht, begin mei, hebben Hitier en Hess
zonder dat er verder iemand bij was
drie, vier uur in de kanselarij gesproken.
Ik neem aan dat Hitier hem toen ook ge
zegd heeft dat, als de onderneming zou
mislukken, hij zich meteen van hem zou
distantiëren".
GEHEUGENVERLIES
Tijdens het proces in Neurenberg was
Hess niet spraakzaam. Hij simuleerde,
zoals hij vaker deed, geheugenverlies en
versterkte daarmee de indruk die na zijn
Engeland-vlucht ontstaan was, namelijk
dat hij een warhoofd was. Van berouw
of spijt viel echter niets te bespeuren. In
Neurenberg bestempelde Hess Hitier
nog als „de grootste zoo'n die ons volk
ooit heeft voortgebracht".
De plaatsvervanger van Hitler in de
NSDAP was in Neurenberg onderwerp
van een felle controverse tussen de geal
lieerden. De Russen hadden op grond
van zijn hoge positie in de partij-hiérar-
chie het liefst korte metten gemaakt met
Hess en hem ter dood veroordeeld. De
Amerikanen tendeerden naar vrijspraak.
Hess was door zijn roemloze vlucht im
mers al in het beginstadium van de oor
log in Duitsland van het toneel verdwe
nen. Als tweede man van de NSDAP
was hij van tevoren vooral organisato
risch met partijwerk bezig geweest. Als
een soort compromis werd hij tot le
venslang veroordeeld. De motivering
van het vonnis: Hij had meegewerkt aan
de voorbereiding van Hitiers aanvals
oorlog.
Vanuit de optiek van advocaat Seidl be
tekende de uitspraak een hele opluch
ting. „Het ging er mij om te verhinderen
dat Hess ter dood veroordeeld zou wor
den. Niemand kon zich toen voorstellen
dat hij inderdaad levenslang achter de
tralies zou gaan".
Op 18 juli 1947 werd Hess samen met
andere nazi-kopstukken als Speer, Do-
nitz, Neurath en Funk overgebracht naar
de gevangenis van Berlijn-Spandau.
Toen in 1966 zijn tot twintig jaar ver
oordeelde medegevangenen werden vrij
gelaten, bleef Hess alleen achter. Terwijl
Seidl en Hess' zoon Wolf-Rudiger on
vermoeibaar petities stuurden naar de
Amerikaanse president, de Sovjet-lei
ding, het Europese parlement en de
Bondsdag, verstreek jaar na jaar. „Vorig
jaar, toen herdacht werd dat de oorlog
veertig jaar geleden was afgelopen, flak
kerde onze hoop nog even op", aldus
Seidl.
Intussen voert de advocaat een wat
merkwaardig gevecht. Amerikanen, En
gelsen en Fransen zijn in tegenstelling
tot de Russen bereid Hess op humanitai
re gronden vrij te laten. Seidl, lid van
het Beierse deelstaatparlement en oud-
-minister van de „Freistaat Bayern",
blijft echter volhouden dat Hess op puur
juridische gronden vrijgelaten moet wor
den. Seidl: „Het voorbereiden van een
aanvalsoorlog is nog nooit strafbaar ge
weest of bestraft. Bovendien was Hess
toen hij in Engeland kwam parlementa
riër en als zodanig onschendbaar".
Maar Amerikanen, Engelsen en Fransen
weigeren uiteraard Hess om die reden
vrij te laten. Want daarmee zouden ze in
feite zelf beweren dat Hess nooit veroor
deeld had mogen worden. Op humani
taire gronden willen ze hem laten gaan
en om geen enkele andere reden.
Door de Neurenbergse rechtspraak
voortdurend in twijfel te trekken wekken
Seidl en zoon Wolf-Rudiger de indruk
dat het hen niet alleen gaat om de vrijla
ting van het vroegere nazi-kopstuk,
maar vooral ook om diens rehabilitatie.
Door die strategie verkleint Seidl de
toch al minimale kans op vrijlating nog
verder.
NOG VIER
Hess is een van de vier top-nazi's die
nog gevangen zitten. Nederland heeft de
twee van Breda en in Polen zit de vroe
gere „Gauleiter" Koch nog gevangen.
Sinds vijfenveertig jaar zit Hess alleen in
een cel. Eerst in Engeland, vervolgens in
Neurenberg en daarna in Spandau. De
dag van de eenzaamste man ter wereld
begint 's morgens om zeven uur. Als hij
is opgestaan ruimt de 92-jarige zijn cel
op en doet de was. Na het ontbijt leest
hij, met steeds meer inspanning, tot de
middag, 's Middags mag hij een half uur
wandelen over het binnenterrein van de
gevangenis. De dag wordt verder doorge
bracht met lezen en schrijven, 's A-
vonds om tien uur gaat het licht uit.
Seidl: „Hij is aan een oog helemaal blind
en met het andere ziet hij nog maar wei
nig. Geestelijk is hij echter nog volledig
op de hoogte van wat er rondom hem
gebeurt. Maar uit de kranten en tijd
schriften die hij krijgt, worden alle be
richten verwijderd die betrekking heb
ben op de oorlog en de nazi-periode. Een
keer per maand mag hij bezoek krijgen
Hess tijdens her proces van Neurenberg tussen andere nazi-grootheden. Hess op de
eerste rij tussen Hermann Goring (links) en Van Ribbentrop.
van zijn zoon of van zijn vrouw.-Ze wis
selen elkaar af. De drie kinderen van
zijn zoon heeft Hess nog nooit gezien.
Wie hem het meeste ziet is een Franse
geestelijke, die hem een keer per week
mag bezoeken".
„Uit de brieven die hij aan zijn vrouw
schrijft, blijkt dat hij zich erg interesseert
voor milieubeheer. Hij is ook tegen
kernenergie. Niet omdat hij bang is dat
er iets zou kunnen exploderen. Maar hij
vindt dat het probleem van het radioac
tief afval eerst opgelost moet worden.
Over de nazi-periode mag hij niets
schrijven. Dat onderwerp blijft volstrekt
taboe".
NEGEN PUNTEN
Seidl: „Voor ik tot Hess word toegelaten
heb ik een gesprek met de vier wacht
commandanten. Ik moet me strikt aan
negen punten houden: Ik mag Hess bij
voorbeeld geen hand geven, ik mag niet
over het proces praten, niet over het'
vonnis, noch over mijn pogingen hem
vrij te krijgen. De laatste keer dat ik
daar was werd me dat vooral fel ingepe
perd door de Russische wachtcomman
dant. Toen ik klaagde dat dat nou net de
dingen zijn waar een advocaat met zijn
cliënt over wil praten, zweeg de Russi
sche kolonel. Hij voelde zich een beetje
in verlegenheid gebracht. Maar sinds
dien, en dat is zes jaar geleden, word ik
niet meer tot Hess toegelaten. Hij krijgt
ook geen enkele stuk dat ik hem stuur".
Is Hess veranderd? Hoe kijkt de man die
ooit Hitiers trouwste paladijn was, nu te
gen zijn bruine verleden aan? Uit wat er
wel eens doorsijpelt uit Spandau zou af
te leiden zijn dat hij niets veranderd is,
niets betreurt. Zijn periodes van gesimu
leerd geheugenverlies hebben de geheim
zinnigheid nog vergroot. Albert Speer,
tot 1966 medegevangene van Hess, no
teerde in zijn dagboek dat „Hess' geheu
genverlies misschien de gemakkelijkste
manier is om zich van de buitenwereld
af te sluiten".
Seidl houdt zich op de vlakte bij de
vraag wat Hess nu werkelijk denkt over
de Hitler-tijd. „Als Hess nu de gelegen
heid zou hebben zijn ervaringen van de
laatste veertig jaar te vergelijken met de
nazi-periode, zou hij veel dingen anders
beoordelen dan tijdens het proces in
Neurenberg".
GERARD KESSELS
