Abel": theater als film in ongewoon debuu
Mag Spielberg geen Oscar
Een vriendelijke,
basketballende weerwolf
Opkomst van de Nederlandse
film gedetailleerd te boek
Grimas van Giulietta
Elfstedentocht Logboek '86
nog steeds de enige echte
FILM
EaidóaQowuvnt
VRIJDAG 28 FEBRUARI 1986 PAGINA 16
..Abel"
(a.l.) met Alex van War
merdam, Henri Garcin,
Olga Zuiderhoek en Annet
Malherbe. Regie en scena
rio: Alex van Warmerdam.
„Abel" van Alex van Warmer
dam is het tweede Nederland
se filmdebuut in twee weken
tijd (vorige week Peter Jan
Rens' „Maria"). Een straf ge
middelde dus zo opeens en aat
geeft uiteraard een vertekend
beeld van de Nederlandse
filmsituatie. Tel daar nog eens
bij op dat we in de eerste
maanden van het jaar al twee
Eremières achter de rug heb-
en („In de schaduw van de
overwinning" en „De aan
slag"), terwijl Ruud van He
merts „Mama is boos" in het
nabije verschiet ligt, dan mag
ie toch een gegronde" angst
hebben dat die samengebalde
premieredrift naar de films toe
negatief gaat werken. Populair
gezegd: Ze vreten eikaars pu
bliek op. Het maakte het zeer
zwakke debuut „Maria" (na
een week al weg uit Den
Haag) bijvoorbeeld al vol
maakt kansloos.
De film van Alex van War
merdam heeft overigens heel
veel meer kwaliteiten dan Pe
ter Jan Rens' film. „Abel" be
gint zelfs perfect: met een scè
ne die staat als een huis, goed
geschreven en goed geacteerd,
met een tegen het absurde
aanleunende humor en een bi
zar-humoristische visuele
overdrijving. Abel is een
merkwaardige jongeman die
de leeftijd des onderscheids al
dubbel en dwars bereikt heeft
maar nog steeds nooit het huis
heeft verlaten. Zijn moeder
Duif doet daar niet veel aan,
houdt hem - met een onder
toon van Freudiaanse erotiek -
koesterend onder haar vleu
gels, vader bekt hem af. tikt
hem op de vingers en wil Abel
liever de wijde wereld in heb
ben. Een tv komt het huis niet
in omdat Abel er anders hele
maal nooit meeA uitkomt. De
film begint met en Kerstdiner,
waarbij de hele familiesituatie
zo treiterig-kneuterig en ab
surd op het keurige tafellaken
komt te liggen dat je voortdu
rend zit te gniffelen. Al met
een prima spel van Olga Zui
derhoek als de moeder en van
de Franse Nederlander Henry
Garcin (als sinds vlak na de
oorlog in cabaret, theater en
film in Frankrijk werkzaam).
De geschetste beginsituatie is
meteen een stevig deel van het
verhaal, want wat dat betreft
heeft Abel niet veel om het
lijf. In het kort: vader vindt
via de peepshow „Naakte
meisjes" een vriendinnetje
(Zus, gespeeld door Annet
Malherbe); Abel wordt uit huis
gezet en ontmoet in een lunch
room diezelfde Zus met wie
ook hij een relatie begint.
Wanneer Pa daar achterkomt
zijn de poppen aan het dansen
en in de strijd die ontbrandt
delft vader het onderspit. De
dunheid van het feitelijke ver
haal is een minpunt in de film.
De pas op de plaats gaat van
het scenario gaat je halverwe
ge irriteren en maakt ongedu
rig waardoor het (betere) ver
volg en slot niet meer optimaal
werken.
Toon en vormgeving zijn de
meest opvallende zaken aan
„Abel". Van Warmerdam
heeft zich als debutant om
ringd door een aantal advi
seurs met kwaliteiten. De in
Nederland wonende Tsjechi
sche filmer Otakar Votocek
hielp scenario en storyboard
ontwikkelen en ook Frans
Weisz („Charlotte") leverde
een bijdrage. De samenwer
king van Alex van Warmer-,
dam met Weisz en met de film
dateert al van eerder. Van
Warmerdam speelde een grote
rol als vormgever en ideeen
maker voor de theatergroep
Hauser Orkater waarvan hij
mede-oprichter was na een
Olga Zuiderhoek als de moeder van Abel en vader Henri Garcin kijken toe hoe hun i
dam) met het meisje van de flatvereniging (Loes Luca) omspringt.
studie aan de Rietveld-acade
mie. Twee produkties van
Hauser Orkater werden door
Weisz verfilmd („Entree Brus
sels" in '78 en „Striptease" in
'79), initiatief en script kwa
men van Van Warmerdam. Na
de opsplitsing van Hauser Or
kater, speelde Van Warmer
dam zijn belangrijke rol dóór
bij „De Mexicaanse Hond".
Beide groepen hadden groot
internationaal succes.
Kunstmatig
Die theaterachtergrond is on
miskenbaar èn moedwillig
aanwezig in gegeven en uit
werking van „Abel". Vanaf
het begin van de film zie je
overduidelijk dat er met de
cors is gewerkt. De Manhat-
tan-achtige „sky-line" van een
onbenoemde stad bijvoorbeeld,
die je ziet vanuit de kamer
van Abel, komt duidelijk uit
de timmermanswerkplaats. Er
zijn meer voorbeelden. Soms
overtuigend, soms zwak. Het
maakt in elk geval duidelijk
dat Van Warmerdam een keus
maakte voor anti-realisme,
voor een „kunst"-matige
vormgeving, uitgewerkt tot in
de kleinste en nadrukkelijke
details. Het geeft de film een
ongewoon uiterlijk, vaak tè
nadrukkelijk, ook al omdat
speelfilm een in wezen realis
tisch medium is, waar de illu
sie er iuist zo realistisch moge
lijk pleegt uit te zien. Van
Warmerdam trekt zich daar
niets van aan en daardoor her
innert „Abel" voortdurend
aan het theater dat hij voor
dien maakte.
Waar „Abel" over gaat, is
minder duidelijk. Er is de
klassieke tegenstelling tussen
een burgerlijke binnenhuiscul
tuur en de vrije wereld buiten.
Abel zelf vertegenwoordigt
een soort zuiverheid (Vaij
Warmerdam is overigens i
beperkt acteur met niet v
meer dan een blanco blik ij
z'n ogen) die zelfs in de damj
van de peepshow (met wie Pj
via allerlei spelletjes het bed
warm moest houden) eet
nieuwe onschuld vindt en zeil
zijn definitieve bevrijding ontj
dekt. Erg helder is dat allej
maal niet en erg overtuigen!
wordt dat ook nergens. „Abel!
is vooral een vormgeversfilrj
en als zodanig interessanj
Geen meesterwerk, maar
een teken van talent.
BERT JANSMil
De Nederlandse film maakt
een bloeiperiode door. De
laatste jaren stijgt niet alleen
de kwaliteit van de Neder
landse speelfilms, maar ook
het geproduceerde aantal.
Een opbloei die niet ongele
gen komt. De Nederlandse
film heeft namelijk een
naam hoog te houden, want
de Hollandse cinema heeft
glorietijden gekend. Tijden
die menig hedendaags bios
coopbezoeker wellicht onbe
kend zijn.
Om dat nog eens in herinne
ring te brengen is nu de „Ge
schiedenis van de Neder
landse film en bioscoop tot
1940" uitgebracht. Het be
schrijft nuchter (en zeker
zonder sterren- of persoons
verheerlijking) de ontwikke
ling van „het nieuwe medi
um" tijdens de eerste veertig
jaar in Nederland. Op de om
slag prijkt een foto van de
toenmalige filmster Annie
Bos, die na haar topjaren als
„te oud" ter zijde werd ge
schoven.
Haar carrière is bijna symbo
lisch voor de ontwikkeling
van de speelfilmindustie in
Nederland in de jaren '20:
het ten tijde van de stomme
film gewonnen terrein moest
worden prijsgegeven toen de
geluidsfilm opkwam. Het
Nederlandse taalgebied bleek
te klein om ruiqpte te bieden
aan grote cineasten. De Ne
derlandse filmmakers en re
gisseurs moesten met lede
ogen toezien, hoe hun afzet
markt plots ineenschrompel
de. Die opkomst en onder
gang van de speelfilm in de
vroege jaren is één onderdeel
van het uitgebreide boek.
Het begint daadwerkelijk bij
de wortels van de Neder
landse filmgeschiedenis: bij
de pioniers die eind vorige
eeuw met bewegende beel
den het publiek probeerden
te vermaken. Eerst met de
kinetoscoop (een apparaat
waarmee men via een ver
grootglas naar voorbijsnel
lende foto's kon knken) en
later met de rondreizende
bioscopen. Het ging zowel
toeschouwer als exploitant in
de eerste jaren niet om wat
er op het doek verscheen,
maar enkel en alleen om de
sensatie van de bewegende
beelden. De exploitant van
de reizende bioscoop maakte
daarbij vaak zijn eigen films.
Veel succes oogstten deze
reizende bioscoopexploitan
ten vaak met rolprenten die
in de plaats van vertoning
werden opgenomen. Het
deed er niet toe wat er op
stond, als het maar herken
baar was en bewoog.
Het waren deze pioniers, die
met vaak uiterst gebrekkige
apparatuur en toentertijd nog
Joris Ivens,
onvoorspelbare technische
procédés het publiek lieten
wennen aan het verschijnsel
film. Uit die groep van
„vroege" bioscoopexploitan
ten ontwikkelden zich de
eerste Nederlandse filmma
kers. Hun geschiedenis
wordt weer vrij gedetailleerd
beschreven. Over het werk
van een van de allereerste
filmers, de Amsterdamse fo
tograaf Laddé meldt het
boek: „Hij maakte zijn opna
men op de Dam. Vooral
vechtpartijen waren in trek.
Het publiek leefde dikwijls
zo mee, dat er nog stevig ge
knokt werd, als de filmploeg
reeds was afgetrokken."
Vervalsingen
Een ander, Nöggerath,
maakte blijkens de geschied
schrijving naam door met
een geheel vervalst filmver-
slag van de Boerenoorlog in
Zuid-Afrika op de proppen
te komen. „Vervalsingen wa
ren in die dagen, echter vrij
algemeen", meldt het boek.
Het is overigens grappig om
te zien, hoe die eerste filmti
tels een ongekend amateuris
me verraden. Wat te denken
van „De gestoorde visser" of
„De mésavonturen van 't
Fransche heertje in Zand-
voort". Hierbij komt overi
gens een manco van het
boek aan het licht. De ont
wikkeling van de Neder
landse film, wordt vrij geïso
leerd van de ontwikkeling
op filmgebied in de rest van
Europa beschreven. De lezer
krijgt niet de kans de Neder
landse ontwikkeling aan de
buitenlandse verrichtingen
te toetsen, waar een gelijk
soortige ontwikkeling aan de
gans was en film vooral als
kermisvermaak werd gezien.
Een korte beschrijving van
de activiteiten in de toenma
lige filmstad Berlijn en de in
vloed hiervan op Nederland
zou, niet in het boek hebben
mogen ontbreken. Wel wor
den de internationale succes
sen van de Nederlandse
filmers in de jaren '20 ver
meld. Daaruit blijkt dat de
reputatie van de Hollandse
stomme film, bepaald niet
onaanzienlijk was: Neder
land sprak zijn woordje mee.
De malaise, die intrad met de
invoering van de sprekende
film, bracht overigens een
typisch Nederlandse filmtra
ditie naar boven: de docu
mentaire. Filmmakers, die
financieel geen speelfilm
konden maken, probeerden
hun brood te verdienen met
het maken van films in op
dracht. In die films gaven ze
vervolgens ruimte aan hun
creativiteit.
Een goed voorbeeld daarvan
is „FakkeJgang" (1932). De
film, in opdracht gemaakt
van de Nederla'ndsche Ver-
eeniging tot Afschaffing van
Alcoholische Dranken, moest
de gevaren van alcoholisme
laten zien. De makers van de
film wisselden beelden van
een dronkaard in een kroeg
af met de beelden van een
zwijn en vergeleken het café
met een spinneweb. Voor die
tijd een zeer onconventionele
manier van filmmaken.
Het is de documentaire die
geschiedschrijving van die
periode eigenlijk het meest
de moeite waard maakt. Zij
bracht filmers als Joris Ivens
en Jan Hin voort. Het boek
vergeet daarbij ook de Film
liga niet, een organisatie die
vóór de oorlog in Nederland
de filmcultuur enorm stimu
leerde en door menigeen „de
belangrijkste filmorganisatie
ter wereld" werd gevonden.
Die organisatie zorgde er
voor dat het werk van de
filmers het aanzien kreeg dat
ze verdiende en ook hard no
dig had. Dat gaf de filmers
de mogelijkheid bij hun op
drachtgevers die artistieke
ruimte op te eisen, die nodig
was om de Nederlandse do
cumentaire film van voor de
oorlog tot kunstwerken te
maken, die anno 1986 een
geschiedenisboek rechtvaar
digen.
PIERRE RITZEN
„Geschiedenis van de Ne
derlandse film en bio
scoop". Uitgeverij Het We
reldvenster Weesp.
Prijs 49,50.
Steven Spielberg.
Naam van de roos
„Ginger en Fred"gaat in Ne
derland uitgebracht worden
door Concorde Film, de onaf
hankelijke distributiefirma
van Hagenaar Robbert Wijs
muller. Het is opvallend hoe
veel grote internationale pro
dukties Wijsmuller de laatste
tijd achter elkaar onder z'n
hoede genomen heeft: „Ama-
deus", „Chorus Line", „Ran"
en nu deze Fellini. „Dure"
films waarmee je natuurlijk
een aardig risico loopt. Maar
Wijsmuller schijnt een neus
te hebben voor successen en
er in elk geval eerder bij te
zijn dan anderen. In Variety
valt te lezen dat Concorde
ook de gigantische Europese
produktie van „In de naam
van de roos" in Nederland
zal brengen. Een produktie
die vijftig miljoen gulden
gaat kosten en in de hoofd
rollen Sean („Bond") Conne-
ry en F. Murray („Salieri")
Abraham heeft. Dat wordt
vast weer een hit voor Con
corde.
Hoe kan een film zo riant uit
de race om de Oscar-nomina
ties komen als „Colour Pur
ple" (elf stuks!) zonder dat er
een nominatie bij is voor de
regisseur? Die vraag doet in
filmkringen in Amerika de
ronde nu Steven Spielberg
geen persoonlijke nominatie
heeft gehad voor zijn film
staat het een beetje gek: „Co
lour Purple" wél op het lijstje
voor de Beste film, Beste
vrouwelijke hoofdrol. Beste
vrouwelijke bijrol, Beste sce
nario naar een boek, Beste
fotografie enzovoort, maar
niet bij Beste regisseur. Wan
neer een film alleen maar
mooie plaatjes heeft en ver
der geen zier voorstelt, dan
gun je de verantwoordelijke
cameraman z'n Oscar en
praat je verder niet over de
regisseur. Maar zit een film
met zóveel facetten aan de
top als „Colour Purple", dan
zou je denken dat de man die
de leiding heeft daar toch
ook wel iets mee te maken
gehad zou kunnen hebben.
Maar nee, niet genoeg, vin
den de leden van de Ameri
kaanse Academy of Motion
Pictures blijkbaar. Of - wordt
er gefluisterd - vinden ze dat
Spielberg al teveel successen
heeft gehad en nu niet
opeens moet proberen met
een serieuze film (over twee
zwarte vrouwen in het racis
tische zuiden van Amerika
tussen 1906 en 1946) z'n ima
ge van maker van tot epische
proporties uitgegroeide kin
derfilms af te schudden.
Gek genoeg is de discussie
niets nieuws voor Spielberg.
Het is hem al een keer over
komen. In 1975 werd zijn
film „Jaws" genomineerd als
Beste film en nog veel meer,
maar stond Spielberg niet t>p
het Beste regisseurs-rijtje.
Twee jaar later was het om-
fekeerde waar: In '77 stond
pielberg genomineerd als
Beste regisseur voor „Close
encounters of the third
kind", terwijl de film zelf
g;en enkele nominatie had.
us dat kan ook. Spielberg
kreeg 'm overigens niet.
Maar dat. is meer sterren in
hun carrière gebeurd. Op 24
maart mag Audrey Hepburn
- zij doet in elk geval de pre
sentatie va de show - Paul
Newman dan eindelijk een
ere-Oscar geven als troost
voor het lange en vergeefse
wachten.
Er zijn trouwens twaalf men
sen tezamen genomineerd -
met meester-muzikant Quin-
cy Jones voorop - voor „Co
lour Purple" in de categorie
Beste Muziek. Stel dat ze
winnen. Dan slaat de film -
die het trouwens in de Ame
rikaanse bioscopen fantas
tisch doet voor een „moeilij
ke" film - een record. Want
in het verleden hebben hoog
stens tien man tezamen dat
ene beeldje gewonnen, n.l. de
mensen die de „vormgeving
in kleur" deden voor Cleopa
tra in 1963.
door Bert Jansma
Giulietta Masina.
Kent u haar nog, de vrouw met dat kinderlijke clonwsgezich-
tje uit de films van Federico Fellini van weleer? Uit „La Stra-
da", uit „De nachten van Cabiria". Ze bestaat nog, ze is in het
dagelijks leven nog altijd mevrouw Fellini en ze speelt nog
altijd. Giulietta Masina heeft naast Marcello Mastroianni de
hoofdrol in Fellini's „Ginger en Fred", een film over een oud
geworden dansechtpaar la Fred Astaire en Ginger Rogers.
De film opende onlangs het Berlijnse filmfestival en deed
daar buiten competitie mee, want Fellini heeft prijzen zat.
Voor de Oscar komt hij ook al niet in aanmerking, want de
Italianen zonden na wat intern geharrewar liever Scola's
„Maccharoni" in voor de categorie Beste buitenlandse film.
(Scola 's film werd overigens niet gekozen). Maar Giulietta is
er nog steeds. En clowneske grimassen maakt ze ook nog.
19.40
19.45 J
20.10 1
20.15 i
21.40
22.20
22.35
00.00
LUXOR: 'Teen Wolf. Met
o.a. Michael J. Fox, James
Hampton en Susan Ursitti.
Regie: Rod Daniel. Keu
ring: 12 jaar.
De Nederlandse première van
'Teen Wolf', vond in Leiden
plaats in Luxor. Het is een de
gelijke Amerikaanse film, met
in ae hoofdrol de ster uit 'Back
to the future' Michael J. Fox.
Hij speelt de rol van Scotty,
een voor de doelgroep van tee
nagers (heet dat nog zo?) zeer
herkenbaar, goudeerlijk tiep,
dat zich beklaagt over zijn
middelmatigheid. Maar die
faat snel over als hij zich naar
elieven kan veranderen in
een weerwolf, dat zit in de fa
milie. Zijn Amerikaanse ge
woonheid betekent dat hij in
twee dingen is geïnteresseerd:
meisjes en basketbal. Die za
ken bepalen ook de hoofdlij
nen van de film.
Zoals bekend basketballen
weerwolven fantastisch, dus
zijn populariteit gaat met
sprongen vooruit. Hij draagt
het tot dan toe prutsende team
naar de kampioenswedstrijd,
wordt een lokale held en door
een handige vriend commer
cieel geëxploiteerd. Ook krijgt
hij als wolf een rol in een to
neelstuk, wat hij wilde omdat
daarin ook het begeerde mooie
meisje speelt. Zij vindt hem nu
opeens opwindend, want an
ders, en verleidt hem profes
sioneel in de kleedkamer. Dat
gaat ten koste van het gewo
nere, maar trouwe vriendinne
tje, dat hem aleen om zijn ka
rakter wil.
Maar populariteit heeft ook
een keerzijde; wie is nog in
hemzelf geïnteresseerd? Scott
verlangt al snel terug naar het
gewone leven. Hij besluit nog
voor de grote wedstrijd dat hij
geen wolf meer wil worden,
en niet meer zal basketballen.
Maar als er vlak voor de rust
iemand tegen de grond wordt
gekwakt, valt hij toch in. Hij
weet het team ook zonder me
tamorfose te bezielen, en is de
finitief een held. De vamp
straalt op hem af, maar hij
loopt haar straal voorbij, naar
wat nu zijn meisje gaat wor
den.
De boodschap is duidelijk: ge
loof in jezelf en kies voor wat
eerlijk en netjes is. Even Ame
rikaans
kening
het vakmanschap 1
film gemaakt is. Daarbij maakt
een goed afgewogen dosis hu
mor de film vast tot een hele
redelijke binnen het genre.
DICK VAN TEYLINGEN
Evert van Benthem en Lenie
van der Hoorn waren vorig
jaar niet de enige winnaars
van de Elfstedentocht. Het
„enige echte" Elfstedentocht
Logboek '85 bereikte op souve-
reine wijze de eerste plaats in
de nationale boeken-top-10.
Van Benthem herhaalde deze
week zijn topprestatie en de
uitgevers van het Logboek zijn
opnieuw niet achtergebleven.
Het Elfstedentocht Logboek
'86 is al uit en ziet er nog
fraaier uit dan zijn voorgan
ger. Met goed fotomateriaal en
spannende teksten worden de
verse herinneringen aan de
14e Friese schaatsmarathon tot
een onuitwisbaar geheel ge
smeed. Van uur tot uur, van
stad tot stad.
Maar ook de dagen voor de
start komen aan de beurt.
Waarom ging de Elfsteden
tocht eerst „definitief" niet
door en later opeens wel? We
kenlange onzekerheid over ijs
en vorst. Sipkema en zijn
20.25
19.30
1 19.42
zaten klem tusser119.45
pessimistische en optimistisch! "20.10
weerdeskundigen. Uitleg van20-15
achter de schermen. Oude er 2
nieuwe draaiboeken van bi
het massagebeuren betrokker 21.15
partijen worden vergeleken
Uitvoerig blijven de samen
stellers van dit historisch di
cument stilstaan bij organisatij
en chaos, feest en verdriet)
blije rijders en boze niet-
ders, verhoogde drukte
verlaagde discipline. V
mensen komen aan het wo>
of passeren de revue,
kroonprins Willem Alexander
Hij maakte furore als geheii
deelnemer W.A. van Buren.
Een kleurrijke routekaart,
uitslagenlijst en overzichtei|
met tekst van alle vorige Elfs
tedentochten maken dat
logboek compleet.
Elfstedentocht Logboek '86
Uitg. De Tille b.v., Leeuwar
den en Friesch Dagblad
Leeuwarden. Prijs: ƒ14,90.
