„Er mag geen spatje licht zitten
tussen onze fractie en ministers"
Verkiezingsprogramma's nu al achterhaald?
Politiek
Partij
Parlement
HANS WIEGEL HEFT VERMANENDE VINGER NAAR WD-TOP:
BINNENLAND
CeldaeSomant
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1986PAGINA 4
DEN HAAG Nog voor
ze allemaal in handzame
en overzichtelijke vorm
zijn gedrukt kunnen de
nieuwe politieke verkie
zingsprogramma's alweer
voor een deel aan de prul
lenmand worden toever
trouwd. Met name de fi
nanciële paragrafen zijn
inmiddels door internatio
nale en nationale ontwik
kelingen achterhaald.
Twee belangrijke factoren
hebben de financiële situ
atie van onze schatkist in
een maand tijd compleet
doen veranderen: de
„vrije val" van de olieprijs
en dus ook van de sinds
jaar en dag aan die prijs
gekoppelde tarieven van
het Nederlandse aardgas,
alsmede het verder zak
ken van de Amerikaanse
dollarkoers. En daarmee
veroverden opeens de
oude vertrouwde woorden
„bezuinigen" en „ombui
gen" weer een centrale
plaats in de politieke dis
cussies aan het Binnenhof,
waar de laatste tijd vrijwel
alleen kruisraketten en
euthanasie om de hoofdrol
vochten.
Bezuinigen! Dat viel met name
de coalitiegenoten CDA en
VVD nogal rauw op de maag,
te meer daar men zich langza
merhand juist was gaan afvra
gen of al dat snoeien en hak
ken in de overheidsuitgaven
nog wel zo hoognodig is. Even
als de andere partijen hadden
ook CDA en VVD nog maar
net de laatste hand gelegd aan
de beloftenlijstjes, waarmee ze
de verkiezingen in willen
gaan. Op die lijstjes prijken
nog mooie woorden als „las
tenverlichting" en waar het
woord „bezuinigen" staat,
wordt dat bijna steevast voor
afgegaan door het bijwoord
„minder".
Het ziet er naar uit dat er wat
dat betreft een hoop onnodig
werk is verricht, want willen
de partijen hun geloofwaardig
heid niet verliezen, dan zullen
zij de financiële onderbouwing
van hun programma's toch op
de helling moeten zetten. Dat
lijkt te meer onontkoombaar
nu premier Lubbers deze
week in de Tweede Kamer
openlijk een aantal van de
huidige berekeningen en be
zuinigingsdoelstellingen in
twijfel trok.
De inkomsten van het rijk zul
len volgens de premier in 1987
als gevolg van ae verminderde
aaragasinkomsten zo drama
tisch dalen, dat volgens hem
nu al nagedacht moet worden
over extra bezuinigingen. Lub
bers vindt het onverantwoord
de tegenmaatregelen over te
laten aan het kabinet dat na
de verkiezingen van 21 mei
aantreedt, omdat die nieuwe
ploeg hoogstwaarschijnlijk niet
?ens meer de tijd zal hebben
zelf vóór Prinsjesdag de begro
ting voor volgend jaar op te
stellen.
PvdA
Hoewel het kabinet voorlopig
nog pas op de plaats maakt en
zich dus nog niet heeft overge
geven aan „paniekvoetbal" (de
term is van de VVD'er De
Korte) is het toch zinvol de
verkiezingsprogramma's van
de Grote Drie nog eens nader
te bekijken in het licht van de
recente ontwikkelingen aan
het energie- en dollarfront.
Allereerst de PvdA, tot op he
den niet bepaald Nederlands
kampioen bezuinigen. In het
verkiezingsprogramma (in dit
geval nog slechts een ontwerp,
zodat de partij nog wijzigingen
kan aanbrengen) wordt ge
sproken van zo'n acht miljard
gulden bezuinigen, verspreid
over een volle regeerperiode
van vier jaar.
De financieel specialist van de
PvdA-Tweede Kamerfractie,
Thiis Wöltgens, dringt echter
bij het kabinet al geruime tijd
aan op extra bezuinigingen.
Hij begon daar al mee op
Prinsjesdag vorig jaar, toen hij
het zittende kabinet verweet
voor 1986 een typische „ver
kiezingsbegroting" te hebben
geschreven, waarin de finan
ciële problemen werden door
geschoven naar 1987. Wöltgens
had het toen al over het „gat
van Ruding", een gat dat in
zijn ogen thans de vorm van
een bomkrater dreigt aan te
nemen.
Bij Wöltgens speelt ongetwij
feld op de achtergrond de
wens mee straks zelf, als mi
nister van Financiën, mee te
gaan beslissen over 's lands in
komsten en uitgaven. Het is
natuurlijk nooit zo leuk als je
dan eerst „de financiële chaos"
van je voorganger moet oprui
men. Zeker niet als dat je
noopt tot bezuinigingen die
een veelvoud zijn van wat je
de kiezers hebt voorgehouden
en die een streep halen door al
je eigen mooie beloftes. Het
ziektewet-trauma uit 1982 is
de PvdA nog niet vergeten.
Met een realistisch denkend
man als Wöltgens in de front
linie lijken de sociaal-demo
craten er goed aan te doen het
cijfer van acht miljard in hun
programma wat te verhogen
en enkele beloften te schrap
pen. Als ze tenminste in de
race willen blijven voor deel
name aan een nieuw kabinet
en de toch al bestaande hob
bels en hindernissen (kruisra
ketten, sociale zekerheid) niet
gehéél onoverbrugbaar willen
maken.
CDA
Dan de grootste regeringspar
tij, het CDA. Sinds begin vorig
jaar het ontwerp-verkiezings-
programma werd gepresen
teerd is er een gevecht aan de
gang tussen fractieleider De
Vries en partijvoorzitter Buk
man aan de ene kant en de
ministers Ruding (Financiën)
en De Koning (Sociale Zaken)
aan de andere kant. Het eerste
duo vond elf miljard bezuini
gen tussen 1986 en 1990 welle
tjes; de CDA-ministers zagen
echter zestien miljard als het
minimum.
het voordeel van de beide mi
nisters te worden beslecht,
want De Vries heeft onlangs
op een partijbijeenkomst in
Rijssen al voorgesteld de fi
nanciële aardgasstrop uit te
smeren over meerdere jaren.
En in de Tweede Kamer
steunde hij de suggestie van
Eremier Lubbers, dat de om-
uigingsdoelstellingen in een
aantal verkiezingsprogram
ma's te vrijblijvend en te laag
zijn gesteld. Maar die erken
ning zal dan toch ook gevolgen
moeten hebben voor de belof
ten waarmee het CDA de ver
kiezingen in gaat.
VVD
Door de haast onontkoombare
keuze voor een hoger bedrag
aan bezuinigingen in de ko
mende vier jaar kruipt het
CDA dichter naar het ombui
gingsbedrag dat de VVD voor
ogen staat. De liberalen hou
den het in hun programma op
18 tot 20 miljard aan bezuini
gingen voor de komende vier
jaar. Gelukkig voor de VVD
zat daar al een marge in van
drie miljard, die eigenlijk „te
veel" zou worden bezuinigd.
„Voor noodgevallen". Geen
wonder dus dat financieel-spe-
cialist De Korte zich de afgelo
pen week zo negatief heeft uit-
gelatén over extra ombuigin
gen op korte termijn. Het
VVD-programma lijkt immers
een adequate oplossing te bie
den voor de problemen die
zich na de verkiezingen voor
doen.
Maar er zijn meer redenen
waarom de liberale bezuini
gingskampioenen ineens uit
een ander vaatje tappen. Het
ligt immers voor de nand dat
bij extra bezuinigingen offers
gevraagd zullen moeten wor-
den van hen die het meest van
de dalende energieprijzen pro
fiteren: de autorijders en het
bedrijfsleven. En het zijn juist
deze groepen die de VVD hard
nodig heeft om op 21 mei een
beetje behoorlijk uit de stem
bussen te komen.
Door te roepen dat het eigen
verkiezingsprogramma een
prima oplossing biedt voor de
gerezen financiële problemen
probeert de VVD meteen de
discussie uit de weg te gaan
over de vraag of wel te reali
seren is een lastenverlichting
van maar liefst zeven miljard
gulden te beloven, een lasten
verlichting die een tegenwicht
vormt voor de door de VVD
gewenste algemene ombuigin
gen op de overheidsuitgaven.
Die verkiezingsbelofte van ze
ven miljard belastingverlaging
moet, zo redeneert de VVD,
voorlopig recht overeind blij
ven staan. Een loze belofte of
niet, het is in ieder geval een
mooi lokkertje voor de kiezers.
ARJEN BROEKHUIZEN
LEEUWARDEN „Het
is hier gemiddeld zo'n
drie, vier graden kouder
dan in het Westen. Van
daar ook dat wij een Elf
stedentocht hebben en
jullie niet", zegt Hans
Wiegel met zijn bekende
grijns van oor tot oor. De
aanleiding voor deze
scherts is onze verheugde
constatering dat er op
deze winterdag in de
werkkamer van de Friese
commissaris des konings,
zoals hij zichzelf graag
noemt, een behaaglijk
houtvuur knappert. Wie
gel heeft er zojuist een
vers blok op geworpen.
De ruime, gedistingeerde com
missariskamer is vier jaar ge
leden met de hartelijke in
stemming' van zijn huidige be
woner hemelsblauw geschil
derd. Dat geschiedde in het
kader van een intensieve re
novatie, die de authenticiteit
van het provinciehuis in het
hartje van Leeuwarden echter
niet heeft aangetast. Integen
deel, de monumentale „Stae-
tensael" bijvoorbeeld verkeert
weer geheel in oorspronkelijke
staat. „Ik heb daar ook weer
de „troon" laten plaatsen, van
waar ik de statenvergaderin
gen presideer. U moet er
straks beslist even binnenlo
pen", raadt Wiegel ons aan.
Tijdens het gesprek zitten we
in gerieflijke, lederen clubfau
teuils en drinken we voortref
felijke koffie uit porseleinen
kopjes. Hans Wiegel, die zich
met zijn 44 jaar typeert als een
„ouwe man", heeft zijn genot
nog verhoogd door één van z'n
zo langzamerhand spreek
woordelijke „Sumatra cum
Laudes" op te steken. Terwijl
een dikke rookwolk zijn wel
varend gelaat voor enkele se
conden aan het zicht onttrekt,
laat de commissaris weten dat
wat hem betreft het echte
werk kan beginnen. „Waar
wilt u het over hebben, he
ren?", vraagt hij schijnbaar ar
geloos.
Wiegel weet natuurlijk blik
sems goed waarom wij, even
als vele collega's, zóveel be
langstelling voor hem koeste
ren dat we er de twee uur du
rende rit van Den Haag naar
Leeuwarden graag voor over
hebben. Vooral sinds Ed Nij-
pels het grootste deel van zijn
attractiviteit is kwijt geraakt,
heeft de oud-minister zich be
reid verklaard een poging te
doen om zijn partij wat op te
krikken. Wiegel moet daarbij
overigens op (kievits)eieren lo
pen, want een commissaris der
koningin verkeert in een
kwetsbare positie. Hij wordt
immers in beginsel geacht bó
ven de partijen te staan.
Daarom is' hij vandaag ook
foort, waar Nijpels officieel als
lijsttrekker wordt aangewezen.
„Nee, ik heb het een en ander
te doen in Leeuwarden. Tegen
de VVD-leiding heb ik gezegd:
alles goed en wel, maar ik ga
geen dingen afblazen die ik
voor Friesland moet doen.
Dan kan natuurlijk niet. De
PvdA-fractie hier in de Staten
vindt het helemaal niet zo
leuk dat de man die ook hun
commissaris is, hier en daar in
het land voor de VVD op
treedt. Want misschien zouden
CDA en VVD daardoor net
aan die 76 zetels in de Tweede
Kamer kunnen komen. Dus
als je dan toch iets voor je par
tij wilt doen. moet je daar reu
ze mee uitkijken".
Kiezers
Hoe hard Wiegels inspannin
gen momenteel nodig zijn,
blijkt wel uit de wekelijkse
opiniepeilingen van onder an
deren Maurice de Hond. Al
zo'n half jaar staat de VVD op
een verlies van ongeveer tien
zetels. Wat is volgens Wiegel
de verklaring van dit feno
meen? Welke groep kiezers
drijft nu weg van zijn partij?
De commissaris aarzelt geen
moment; kennelijk heeft hij de
situatie van zijn partij al vele
malen grondig geanalyseerd.
„Ik denk dat nogal wat kiezers
van KVP-zijde en van prote
stantse origine die naar de
VVD waren overgestapt, weer
terugkeren naar het CDA-
honk. Het is natuurlijk altijd
gemakkelijker om stemmen te
winnen, dan om ze te hóuden.
Er hoeft maar dèt te gebeuren
en een groep nieuwkomers
keert weer terug naar het
ouwe nest. Heel begrijpelijk,
hoor. Een andere verklaring
is, dat het CDA op dit moment
onder leiding van Lubbers een
veel standvastiger indruk
maakt dan een paar jaar gele
den".
Dit in tegenstelling dus tot de
VVD? Wiegel aarzelt nu wel
even. „Eh, blijkbaar wel, ja",
geeft hij dan toe. „En daar
komt nog bij dat het CDA nu
veel minder verdeeld is dan
vroeger. Eensgezindheid en
een duidelijke koers zijn na
tuurlijk altijd perfecte issues,
om verkiezingen mee te win
nen. Ja, het CDA maakt nu in
de ogen van veel mensen een
krachtiger indruk dan de
VVD".
Voor een deel is dat echter
niet helemaal de schuld van
de partij zelf, meent Wiegel.
„Zelf ben ik niet zo machtsbelust".
„Wat vice-premier Van Aar-
denne met de RSV-affaire is
overkomen is uiteraard een
heel nare kwestie. En zo wa
ren er nog meer tegenslagen,
waar de partijleiding niet zo
vreselijk veel aan kon doen, al
had men sommige zaken wel
i de hand kunnen
SUSKE EN WISKE DE MOOIE MILLIREM
^5
Nieuwtje
Al die affaires hebben Ed Nij
pels geen goed gedaan. In een
recente peiling naar de popu
lariteit onder de eigen kiezers
kreeg hij slechts 11 procent
van de „stemmen". Zeventig
procent noemde u als meest de
geschikte en gewenste lijst
trekker.
„Ja, hoor eens, degene die niet
op die plek zit, is altijd in het
voordeel. Als het slecht gaat
met de partij, dan zegt men al
gauw: de vorige fractieleider
deed het veel beter. Ik herin
ner me nog goed de tijd dat ik
oppositieleider was tijdens het
kabinet-Den Uyl, de naarste
periode uit mijn carrière. Ik
kon geen enkel succes boeken
en de kranten zeiden: de VVD
heeft zich geïsoleerd, staat bui
tenspel en komt nooit meer
aan de bak. Het is zelfs zover
gekomen dat mijn positie als
fractieleider ter discussie
kwam. Men heeft toen in de
partijtop serieus overwogen
maar een andere lijsttrekker
te nemen".
De verbazing op onze gezich
ten brengt Hans Wiegel tot
een spontane schaterlach:
„Da's mooi, hè. Een leuk
nieuwtje toch?".
Heeft Ed Nijpels in dezelfde
positie verkeerd?
„Nou, dat niet. Maar er is in
derdaad veel kritiek op hem
geweest".
Heeft de VVD-leiding overwo
gen u terug te vragen?
„Nee, en ik ben daar blij om.
Ik hoef hier weliswaar niet tot
mijn pensioen te zitten, maar
in dit ambt kun je het toch
niet maken na vier jaar alweer
te vertrekken. Rond 1990 wil
ik waarschijnlijk wel weer
eens iets anders gaan doen,
maar dón zijn ze me misschien
allang vergeten. Want stel je
nou eens voor: de VVD komt
weer in het kabinet en Nijpels
wordt vice-premier. Stel je
vervolgens voor dat de nieuwe
fractievoorzitter het fantas
tisch doet. Dan hebben ze mij
toch helemaal niet meer no
dig!"
Tactiek
Maar stelt zich nu eens even
voor dat u toch op dit moment
de VVD-leider zou zijn. Welke
tactiek zou u dan volgen in de
verkiezingsstrijd?
„Wat de VVD naar zich toe
moet halen is het beleid van
het kabinet als geheel. Dat is
een succes en nog belangrij
ker: de mensen in net land er
varen dat ook zo. De VVD
moet hun dus voorhouden dat
dit beleid alleen kan worden
voortgezet, als de VVD rede
lijk uit de stembus komt. Im
mers, alleen in dat geval zul
len CDA en VVD een meer
derheid halen. Met het CDA
gaat het goed, dus moet nu de
VVD wat sterker gemaakt
worden. We hoeven niet met
alle geweld ons huidige aantal
kamerzetels (36) te behouden.
Laten het er dertig worden,
dan is dat één minister minder
in het kabinet. Nou èn".
„Maar het allervoornaamste
voor de VVD is dat er geen
wrijvingen meer zijn tussen
fractie en bewindslieden. Dat
mag beslist niet. D'r mag geen
spatje licht meer zijn tussen
het beleid van de bewindslie
den en dat van de kamerfrac
tie. Die luxe kun je je permit
teren in een tijd dat het goed
gaat, maar in de huidige situa
tie kan dat beslist niet. In de
VVD-top moet men niet op
strepen gaan staan, maar men
moet in ieder geval naar
buiten toe één lijn trekken.
Dat is van vitaal belang".
Denkpauze
Daar komt anders nog bitter
weinig van terecht. Neem nu
de kwestie van de euthanasie.
Onderhand snapt niemand Schopjes
meer welk standpunt de VVD
huldigt. Is men nu voor het
initiatiefvoorstel van D66 of
voor de „proeve" van het ka
binet, waar de eigen ministers
mee akkoord zijn gegaan?
„Dit vraagstuk moet, vanwege
de gevoeligheid van de mate
rie, worden opgelost met een
zo'n breed mogelijke steun van
de samenleving. Daarom vind
ik de oplossing van het kabi
net verre te prefereren boven
die van D66. Met het kabinet
ben ik het ook eens dat het,
gezien de enorme verwarring
van de laatste tijd, veel ver
standiger is een denkpauze in
de lassen. Dat wordt ook door
enkele hoogleraren bepleit.
Dus zeg ik: leg die wetgeving
voorlopig terzijde, denk er nog
eens rustig over na en probeer
die zaak pas over een paar jaar
wettelijk te regelen".
Een deel van de fractie zal u
dat niet in dank afnemen. Dat
deel voelt veel meer voor het
D66-voorstel en staat dus in
feite lijnrecht tegenover de ei
gen ministers.
„Ja, en daarmee maak je je als
partij kwetsbaar, niet alleen
inhoudelijk maar ook politiek.
Onze tegenstanders kunnen
ons nu heel gemakkelijk aan
vallen".
U bent het eens met het kabi
net, maar hoe moet het dan
met de liberale principes? Er is
toch ook zoiets als het zelfbe
schikkingsrecht van de mens?
„Ja, maar een ander liberaal
principe is dat van de ver
draagzaamheid. Daaruit vloeit
voort dat, als je al kiest voor
euthanasie-wetgeving, je een
wettelijke regeling maakt die
ook aanvaardbaar is voor het
confessionele volksdeel. Ik
vind het absoluut niet in strijd
met de liberale principes om af
te koersen op een compromis
met het CDA. Ik vraag me
zelfs af, of het electoraal wel
wijsheid is deze zaak er nu
door te jassen, nog afgezien
van mijn inhoudelijke bezwa
ren. Laten we die zaak uit de
verkiezingsstrijd halen en er
eerst één anderhalf jaar over
nadenken
Moet de VVD-fractie dan niet
als de wiedeweerga een helder
en duidelijk standpunt inne
men?
„Sterker nog: ik ben van me
ning dat de fracties in beide
Kamers en onze bewindslie
den samen moeten afspreken
welke koers er gevolgd zal
worden. Zodat daarover vóór
de verkiezingen geen me
ningsverschillen meer zullen
bestaan. Want nogmaals: een
partij die verdeeld is, daar
schieten niet alleen de tegen
standers gaten in, maar die
jaagt ook weifelende kiezen
op de vlucht".
„Binnen de fractie mogen best
behoorlijke verschillen van
mening bestaan, hoor. Maar je
moet in het doen van publieke
uitspraken niet de nederlagen-
strategie volgen: een stand
punt innemen, dat je vervol
gens weer moet inslikken.
Mensen houden nu eenmaal
niet van nederlagen. Je kunt
zeggen: dit zullen we bereiken,
als je dan ook maar zeker weet
dèt je het bereikt. Je moet je
als fractie overigens nooit voor
de volle honderd procent op
bepaalde eisen vastspijkeren".
top maakt er geen geheim van
dat zij, met Lubbers voorop,
het VvD-electoraat zoveel mo
gelijk „leeg wil eten".
van het CDA gewonnen. En
dat is zó snel gegaan, dat de
winst die de VVD heeft ge
boekt nog steeds kwetsbaar is.
Maar het CDA moet zich wel
realiseren dat een te kleine
VVD een slechte zaak zal zijn
voor de stabiliteit van een
nieuw gezamenlijk kabinet.
Het is niet in het belang van
de winnaar om teveel te win
nen. Ik zou willen dat op be
paalde punten, die voor onze
achterban van grote betekenis
zijn, een „deal" wordt ge
maakt. Het CDA zou ons de
ruimte'moeten geven om die
zaken naar ons toe te halen".
Lubbers wekt anders eerder
de indruk, elke gelegenheid te
baat te nemen om schopjes
naar de VVD uit te delen. Bij
voorbeeld door te laten blijken
dat hij niet zit te wachten op
Nijpels als vice-premier en
door te verklaren dat de ver
kiezingsstrijd tussen hem en
Den Uyl gaat.
De grootste tegenstander van
de VVD is wonderlijk genoeg
uw coalitiegenoot. De CDA-
„Inderdaad," beaamt Wiegel
volmondig, „dat schoppen
naar de VVD doet hij wat al te
vaak. Da's niet zo aardig van
hem. En al heeft hij soms ge
lijk, dan hoeft hij dat nog niet
te zeggen. Ik vind dat de coali
tiepartij die er electoraal ge
zien het beste voor staat, ook
best eens wat weg mag geven.
Dat is ook in het belang van
het CDA, want als deze coali
tie de meerderheid verliest
dan is het CDA op de PvdA
aangewezen. Een reden te
meer voor de minister-presi
dent om nu enige „largesse"
(vrijgevigheid - red.) jegens de
VVD te betonen".
Heeft u eigenlijk het idee dat u
Lubbers vermag te doorgron
den?
„Het is vreemd maar eigenlijk
heb ik nooit zo'n intensief con
tact met hem gehad. Ik geloof
dat hij als regeerder zeer hecht
aan het hebben van macht,
aan het krijgen en doorzetten
van zijn eigen zin. Ik bedoel
dat overigens niet onaardig,
hoor. Maar zelf ben ik nooit
zo'n machtsbeluste regeerder
geweest. Ik kwam liever snel
tot zaken en vond het belang
rijker dingen goed te regelen,
dan na eindeloze ruzies onwil-
ligen over strepen te trekken.
Ik blijf nooit coüte que coüte
aan mijn eigen gelijk vasthou
den, want meestal vind ik dat
mijn tegenstanders ook een
beetje gelijk hebben. Ik ben
ook niet zo'n echte partijman,
die vindt dat zijn club alleen
zaligmakend is".
50 tegen 30
De ons toegemeten anderhalf
uur is allang verstreken. De
telefoon rinkelt: dringende
verplichtingen eisen Wiegels
aanwezigheid elders. Nog snel
een laatste vraag. Er staan
nogal wat spreuken in dit pro
vinciehuis. In de hal hebben
we bijvoorbeeld (uiteraard in
het Fries) gelezen: Hoge bo
men vangen veel wind.
Spreekt hem dat aan? „Ach, ik
houd me liever aan een uit
spraak van mijn grootmoeder.
Die zei altijd: Doe maar ge
woon, dan doe je al gek ge
noeg".
Wiegel begeleidt ons tot aan
de deur van zijn kamer. Maar
vlak voordat hij de deurkruk
beroert, aarzelt nij even en be
sluit dan ons nog snel een
anekdote te vertellen. Kortge
leden stond Ruud Lubbers bij
hem voor de deur. „Hij kwam
helemaal op eigen initiatief,
samen met zijn vrouw. Lub
bers en ik hebben toen zo'n
twintig minuten door de tuin
gewandeld en daarbij de „af
spraak" gemaakt dat een stem
busuitslag van 50 - 30 ook
mooi is. Lubbers ziet dus ken
nelijk in dat het ook in zijn be
lang is dat de VVD er weer 1
wat beter voor komt te staan".
FRANS WEERTS
RIK IN T HOUT
r
