>e Kettingbrug: Over opkomst
n ondergang van „De Grof'
\Mel de baas werd ook Anco gestraft
hond
zoekt:
huis
0verBrug9e|>
Economisch wel en wee
^EIDEN OMGEVING
CcidAc6ommxt
ZATERDAG 26 OKTOBER 1985 PAGINA 15
vlak
>dig
che)
admini}
visie
op 26 augustts 1929 het
'ollege van Burgeneester en
'ethouders aan di Gemeen-
.jraad voorstelde on de straat
lussen de Hoge Rjndijk
jen net Utrechts Jaagpd voorbij
Ket-
ngstraat _te gevn. sprak
Geneenteraad
p ng daar dan oa zonder
•ommmentaar op 2 eptember
akkoord. Iedereen
langer dan tiei jaar
laatse bekend is. za zich nog
kettingfabriek va de N.V.
oninklijke Nedelandsche
rofsmederij op hetWaardei-
riland herinneren. Da de straat
en ook de brug ovetde Nieu-
p we Rijn die toegangjaven tot
e' het fabrieksterrein tin naam
It kuntaan de kettingfabiek ont-
)9 leenden, lag dus voor de
hand.
ircna
'Voor de bouw van -e eerste
Kettingbrug (een caaibrug;
de huidige vaste big is in
1969 door de Grofsmderij ge
bouwd en is thans «gendom
wan de gemeente) meten we
Terug in de historie/an een
«van de bekendste Lidse be
drijven De Nedeendsche
Grofsmederij N.V. /erd in
1836 opgericht op ee terrein
op de stadswal tusseide Zijl
singel en Binnenoitsingel.
ngeklemd tussen le As-
schuur aan de nooncant en
begon de fabriek r
te lopen.
Vooral ankers en bttingei
voor de Marine en kopvaar
dij. in mindere mateok voo
het loodswezen, weien eei
de directeur Corneli Bonger
aan de Commissariien (die
namens de aandeihouders
het bestuur van de'ennoot-
schap vormden) ..dade eerste
kettinglevering is geschied
naar Duitschland aa de fir
ma Krupp te Essen Vooral
door de levering va kettin
gen naar het bitenland
groeide het bedrijf iterk en
moesten veel nieuw appara
ten aangeschaft woren. Juist
in deze jaren had h bedrijf
de wind goed in deeilen
Hpand
Voorspoed
Zo stelde de directer in no
vember 1888 voor oi in 1889
een gieterij te bouwn om te
voorzien in de behcften aan
weinig zwaar ijzer gietwerk
en metalen (voor zer zwaar
gietwerk kon mer immers
nog terecht bij ancre ijzer
gieterijen). ..De begroting be
draagt plusminus f 10.000,-
Commissarissen gevn hunne
goedkeuring". Zo geiakkelijk
ging dat in tijden an voor
spoed. Toen op 19 jauari 1889
de directeur melde dat de
toestand van de b»choeiing
aan de Zijlsingel sleot was en
in verband met de >ouw van
het gieterijgebouw ernieuwd
moest worden van steen of
metselwerk en daaDij tevens
een stuk grond aageplempt
zou kunnen worde, hetgeen
ongeveer f 4000.- xtra zou
kosten, vormde dat geen en
kel probleem.
De directeur kon op 11 mei
1889 melden dat de grond- en
waterwerken en het gebouw
der gieterij gegund waren aan
de laagste inschrijver. J. van
der Kamp, voor 10.998.- Het
van activiteit blakende bedrijf
mocht zich zelfs in hoog be
zoek verheugen: de minister
van Marine „die zijne ingeno
menheid met de inrichting
heeft te kennen gegeven" be
zocht de fabriek in mei 1889.
Op 21 december van dat jaar
meldde de directeur dat de
gieterij in werking gesteld
was en dat de Marine een
type anker volgens de vin
ding van de directeur in ge
bruik genomen had. Toen in
1890 ook nog een deel van de
asschuur gehuurd kon wor
den om kolen in op te slaan,
leek de toekomst perfect.
Maar er schoven wolken voor
de zon. De bewoners van de
Zijlsingel tegenover de fa
briek klaagden over het
plaatsen van een tweede
smeltoven, die een hinderlijk
geraas zou maken. De direc
teur werd bij B en W van Lei
den geroepen en het verlen
gen van de stoompijp scheen
de oplossing te zijn. Toch
bleef het geklaag en dit leidde
tot de sloop van de oven om
hem op een andere manier te
herbouwen. Advocaat (later
burgemeester) mr. F. Was ad
viseerde de aanschrijving van
de gemeente, die onuitvoer
baar was, tot bij de Raad van
State aan te vechten, en of
schoon de Grofsmederij in het
gelijk gesteld werd, bleef er
toch wel irritatie.
Op 13 januari 1894 werd door
Commissarissen gesproken
over het aankopen van de
vrijgekomen terreinen van de
asschuur. Na veel onderhan
delen kocht de Grof het ter
rein voor 16.000,- Eerst be
gin 1895 waren de plannen
voor nieuwe gebouwen ge
reed; de investering werd op
150.000,- geraamd (inclusief
een hydraulische klinkinrich-
ting). De aanbesteding werd
kort voor 10 juli 1895 gehou
den; laagste inschrijver was
Is. van der Kamp met
29.989.- (tegen een raming
van 31.600,-). In die tijd
werd zeer intensief onderhan
deld met de gemeente over de
aankoop van de Binnenoost-
singel (inclusief de straatkei
en), de verlaging van de
Grofsmederijbrug, de verle
ning van de hinderwetver
gunning voor de tweede oven
enz. Maar terwijl de fabriek
nog niet een^klaar was. vroeg
de directeur op 15 februari
1896 al aandacht voor het
stichten van kantoorlokalen
enz. Door het vele werk voor
derden vorderde de bouw van
de fabriek traag (deze werd
dus in eigen beheer gebouwd)
en in de gieterij was steeds
voldoende werk.
Bruggen, we maken er
allemaal gebruik van.
Zeker in een waterrijke
stad als Leiden zijn het
onmisbare schakels in
het wegennet. Veel aan
dacht is er nooit aan de
Leidse bruggen besteed.
De stilte is echter al
flink „verstoord" met in
1983 de verschijning van
het gemeentelijke Brug-
genboek, de onlangs ge
houden tentoonstelling
„De Leidse Bruggen" en
de wekelijkse rubriek
„OverBruggen", die in
middels de 100 heeft
overschreden. Samen
steller en schrijver is de
heer P.J.M. de Baar van
het Gemeentearchief.
Hij put uit materiaal dat
is verzameld door een
werkgroep van histo
risch geïnteresseerden.
Kees van Herpen tekent
voor de eindredactie. De
reprodukties zijn van fo
tograaf Wim van Noort.
Vandaag verschijnt het
107e artikel in deze serie.
Uitvinding
Met de nieuwe fabrieken pas
in werking deelde de direc
teur op 8 mei 1897 mede „een
hem bekend geworden Ame
De huidige Kettingbrug zoals die in oktober 1985 door Wim van Noort gefotografeerd werd
rikaanse uitvinding voor ket-
tingfabricatie van minder
kostbare bewerking, waar
voor in verschillende Europe-
sche rijken inrichtingen zul
len worden daargesteld. Eene
aanvankelijke bespreking met
den uitvinder heeft hem ver
sterkt in de meening, dat het
eene hoogst gewenschte zaak
voor de vennootschap zou zijn
om deze wijze van bewerking
voor Nederland in toepassing
te gaan brengen, wanneer het
mocht blijken, dat zij alles-
zints voldoende is. Commissa
rissen vereenigen zich geheel
met de uitgesproken meening
en achten een verder onder
zoek omtrent deze belangrijke
aangelegenheid van groot ge
wicht voor de vennootschap
en houden zich aanbevolen
voor het resultaat van verder
onderzoek. Omtrent de aan
koop van terrein, aan groot
scheepswater, kunnen geene
mededeelingen worden ge
daan".
Vooral dat laatste was van
groot belang en de directeur
bleef daarnaar zoeken; uitein
delijk viel de aandacht op een
terrein onder de gemeente
Leiderdorp aan de Rijn, dat
zo'n 17.500,- zou gaan kos
ten. Dat hierover diepgaand
gesproken werd, spreekt van
zelf, en ook het Amerikaanse
patent was niet zomaar ver
worven. Eerst op 22 januari
1898 kon de directeur mede
delen dat de koop van het ter
rein en een toegangsweg ge
sloten was en van uitvinder
Gartner de voorwaarden voor
het verkrijgen van het recht
om de kettingen volgens dat
procédé te mogen maken ont
vangen waren. Onder meer
vroeg hij 12.000,- voor dat
recht. Daarop kwamen nog de
Gezicht op het fabriekscomplex van de Grofsmederij in de Waard; foto uit een reclame-album van vermoedelijk rond 1910.
kosten van de machinerie,
zo'n 72.000,-, terwijl de ge
bouwen nog zo'n 40.000,-
zouden vergen.
De directeur stelde voor op
het nieuwe terrein niet alleen
de fabriek voor kettingfabri-
cage te bouwen, maar ook de
gieterij (mogelijk uit angst
voor nieuwe klachten over
hinder) en een grofsmederij.
Commissarissen zagen het al
lemaal wel zitten en ook de
algemene aandeelhoudersver
gadering ging akkoord. De
overdracht van de weilanden
in de Waard voor 15.500,- en
het perceel tuingrond met
woning, schuur en broeikas
tussen de Hoge Rijndijk en
het Utrechts Jaagpad voor
ƒ8000.- door Johanna Corne
lia Ludovica Verwer-van
Wensen te Zorgvlied. ge
meente Diever. aan de Grofs
mederij vond op 10 februari
1898 plaats.
Het jaar 1898 werd daardoor
een wel zeer belangrijk jaar.
In april werd aanbesteed de
directie- en constructiegebou
wen aan de Zuidsingel voor
70.860,- en eind oktober van
dat jaar volgde de aanbeste
ding van de metsel- en grond
werken voor de nieuwe fa
briek in de Waard, onder di
rectie van architect W.C. Mul
der Die aanbesteding leidde
echter niet tot resultaat (de
laagste inschrijver had een
vergissing in zijn berekening
gemaakt en tenslotte werd de
bouw (behalve het heiwerk)
in eigen beheer uitgevoerd. In
december kon het nieuwe di
rectiegebouw aan de Zuidsin
gel al in gebruik genomen
worden.
Op 15 april 1899 meldde de
directeur de ontvangst ,.van
het officieel consent (toestem
ming) van het Provinciaal Be-
het daarstellen eener
er den Rijn naar de
de Waard". Twee
brug
maanden later werd het hei
werk van deze draaibrug aan
besteed en voor ruim ƒ3600.-
gegund en al op 9 september
meldde de directeur dat de
brug spoedig gesteld kon wor
den. Ofschoon de voortgang
van de werken in de Waard
naar wens ging. moest de di
recteur weer eens melding
maken van „eene zeer kort
stondige werkstaking in de
kettingmakerij"; vooral de
kettingsmeden gooiden de ha
mer er snel bij neer. hetgeen
ze in 1910 zelfs volhielden
van augustus tot kerstmis.
Voor de nieuwe fabriek werd
ook nog voor 12.000 marken
krachtig stoomwerk
tuig (van ongeveer 300 PK)
aangekocht. In 1899 kon de
fabriek gaan draaien, en met
ook aan de Zuidsingel en Zijl
singel een vrijwel nieuw fa
briekscomplex zag de toe
komst er rooskleurig uit. Op
13 januari 1900 kon de direc
teur trots wijzen op de toezeg
ging van veel kettingwerk en
het succesvol zijn van een
uitvinding van hem.
Problemen
Toch werd dat jaar 1900 een
weinig plezierig jaar voor de
Grof: twee Commissarissen
(waaronder de secretaris)
overleden, de directeur werd
zo ernstig ziek dat hij per 1
mei 1901 zijn ontslag moest
aanbieden, er ontstonden gro
te problemen met een aan
deelhouder die meer dividend
eiste - de Commissarissen
kwamen overeen het te veel
ontvangene op hun tantième
terug te storten en alle aan
deelhouders kregen uiteinde
lijk het hogere dividend - en
het kolenverbruik van de
nieuwe fabriek viel erg tegen.
Maar achter de wolken
scheen alweer de zon: door
een statutenwijziging werden
nieuwe moeilijkheden over
dividenduitkeringen onmoge
lijk gemaakt en een nieuwe
directeur, ir. B.J.H. Haitink,
oud-directeur van de maat
schappij De Maas te Rotter
dam, kwam energiek leiding
geven. Directeur Bonger
stond zijn uitvinding (het be
trof een verbetering aan bag
germolens) onder bepaalde
voorwaarden aan de maat
schappij af. In 1907 en 1908
kon J 20.000.- opzij gelegd
worden voor de voltooiing
van de nieuwe gieterij in de
Waard en in dat laatste jaar
steeg de omzet tot boven het
miljoen. In 1911 werd zelfs
voor ƒ7500.- een terrein aan
het Spaarne boven Haarlem
gekocht voor de bouw van
een montagewerf.
De Grof beleefde na vele vet
te en gewone jaren ook mage
re jaren. De oorlog werd vrij
goed overleefd - heel wat me
ter ketting lag op de bodem
van de sloten op het Waardei-
land - en vooral electrisch ge
laste ketting bleek een winst
gevend en veelgevraagd pro-
dukt. Maar vooral na 1970
ging het in zeer snel tempo
bergafwaarts en in juli 1973
kocht projectontwikkelaar
SOCOL het Waardeiland.
Door IBB-Kondor, een Leidse
bouwmaatschappij, werd de
kettingfabriek (met gieterij,
flenzenfabriek en constructie
afdeling) gesloopt en door
luxe huizen vervangen, ter
wijl in februari 1974 de eerste
paal de grond in ging voor
een nieuwe fabriek in Zoeter-
woude. De Grofsmederij ging
kort daarop failliet, maar de
huizen sieren alweer de nodi
ge jaren het Waardeiland. De
Kettingbrug blijft de bewo
ners een goede toegang tot de
buitenwereld verlenen.
r
LEIDEN He wordt
6150221 tijd dat er een aonden-
vakbond komt want
"■^soms wordt er «vel erg
W" slordig met de viervoe-
Jr ters omgespron;en. Zo
ook met de zevei maan-
I den oude bastard her-
dershond Anco. dij werd
op 13 september door de
FM!Leidse politie laar het
Jj^jJasiel gebracht, <mdat de
^,baas van Anco nog wat
dagen in het caclot moest
^■opknappen. Oke dacht
^Uedereen, dat kaï voorko-
^Hmen. Als de baa er weer
^■uit komt dan zalhij Anco
^^Bwel komen hal-n. Maar
^■helaas. De werlelijkheid
■was zoals altijd veer an-
Tiers. Na negei dagen
'mocht de baas \an Anco
de cel weer uit, naar zijn
hond ophalen.... io maar.
■Het is inmiddels een
imaand verder. WilTiele,
^Ébeheerder van hetLeids
^■Dierenasiel, heeft dt baas
^^■van de hond een brfef ge-
HBschreven, dat het! tijd
werd om Anco op e ha-
,len. Ook probeer® hij
zor!hem te bellen. Maa- alle
Hl ei pogingen waren vergeefs.
De man reageerde niet.
Omdat Anco nog jaig is,
is het niet goed als hij te
lang in het asiel bljft en
dus vult Anco deze week
de rubriek.
Anco is een erge lieve en ze
ker geen criminele hond. Hij
'kwam onschuldig achter de
tralies van zijn hok in het
asiel. Anco is ook een zeer en
thousiaste hond. maar dat
brengt zijn leeftijd een beetje
mee. Anco is erg fors uitge
vallen. Ondanks het feit dat
hij pas negen maanden oud is
en dus nog wel zal groeien, is
Anco nu reeds aardig uit de
kluiten gewassen. Duidelijk is
dat als de hond over een half
jaar volgroeid is, het een flin
ke kanjer zal zijn, die een
beetje tenger mens zo omver
loopt. Omdat Anco nog jong
is. moet hij ook nog veel le
ren. Hij luistert goed. maar
niet naar iedereen. Wie goed
met honden om weet te gaan,
zal geen moeite hebben met
Anco. Naar Wil en Mieke Tie-
le luistert hij ook erg goed.
Maar iemand zonder over
wicht krijgt er waarschijnlijk
nog een flinke klus aan om
Anco naar de hand te zetten.
Het is duidelijk dat de hond,
zeker voorlopig, veel aan
dacht nodig zal hebben en ook
op opvoedkundig gebied is
aandacht gewenst. Vanwege
grijk
Wekelijks verschijnt in de Leidse Courant de rubriek
„Hond zoekt huis". In deze rubriek wordt een hond (of
soms ook wel een kat) beschreven die in het asiel ver
blijft om daar een zekere dood tegemoet te gaan... ten
zij het dier een goed tehuis vindt. De in de rubriek be
schreven honden zijn óf gevonden óf door hondenbezit
ters naar het asiel gebracht. Ze worden om uiteenlopen
de redenen afgestaan, vaak begrijpelijk, maar soms ook
volslagen onzinnig. De in „Hord zoekt huis" beschreven
dieren zijn alle goed gezond, hebben een wormenkuur
ondergaan en zijn volledig ingeënt. Tegen betaling van
circa 80 gulden (voor katten is dat 45 gulden) ten bate
van zwerfdieren zijn ze af te halen. Adres: Nieuw Leids
Dierenasiel, Besjeslaan 6b, Leiden. Tel.: 411670. Geo
pend di. t/m vr. 10-12 en 14-16 uur. Zondag en maandag
gesloten.
zijn speelsheid is het verder
niet raadzaam om Anco alleen
thuis te laten. Wat erg opvalt
bij Anco zijn zijn grote oren.
Het is verder een mooie reu,
blond van kleur en met een
goede, lieve kop. Gezien de
afmetingen van de hond is
een kleine woning misschien
niet zo geschikt. De hond
moet echt een beetje de ruim
te hebben, het liefst met een
tuin erbij. Ook moet hij veel
uitgelaten worden. Flink met
de hond spelen is ook nodig,
omdat hij daarbij veel energie
kan kwijtraken.
Titi en Muis
De broer en zus poezen van
vorige week Muis en Iti, zijn
beiden geplaatst in een gezin
in Rijnsburg. Voor de poezen
was erg veel belangstelling.
Direct na het verschijnen van
de krant afgelopen zaterdag
stond de telefoon in het asiel
roodgloeiend. Omdat Iti en
den gevonden, kregen ook
thuis. Dit waren twee stelle
tjes, die ook gezamenlijk ge
plaatst moesten worden.
Rietveld en A. J. Dekker; Efraïm
Francis z.v. P. Vink en M. J. G. Ro-
mijn; Sean William z.v P. E. J. Parra-
Lizzy Elizabet d.v. A. E. van Goozen
en W J. E. van de Kooij; Meike d.v. J.
M. Bisschops en H. Bosscher; Auke
Pieter z.v. A. P. Hoekstra en D. C.
Maagdelijn; Laura d.v. H. de Reus en
I Kegel; Willem z.v. W. Heemskerk en
der Meij
D. L. den Haan en C. C. M. Warmer
dam; Martien z.v. J. C. de Mooij en A.
E. Schaart; Benjamin Anthonius Jo-
Overleden: J. Laterveer, geb.
7—41909, man; P. G. Hogervorst.'
geb. 13—3—1979, man; H. Roest,
geb 22—3—1901. man; D. Eigeman.
13—12—1924, vrl., echtgen.
11—7—1910, man; J. A. Vogels, geb.
Kruis. geb. 2241944, vrl., echt-
gen. van D. Sloos; M. J. van Noort.
geb. 22—4—1919, vrl., echtgen. van
A. A. Meiman; H. M. van Hal,
25—2—1912, man; I. Sarikaya,
C Bos; Dirk Cornelis z.v. D. C.
en P. H van der Boon; Arris z.v.
/an Duijvenboden en A van der
met H. M. Swaak; E. J. van 't Zelfde
geb. 24—4—1907, vrl.; J. F. Mala
chowski, geb. 10—101985, vrl.
W. de la Rivière, geb. 26—2—1904
Ritman; J. van Rossenberg, geb
29—6—1906, man, E. H. Büchi. geb
2—6—1925, man, G. P. van den
Broek, geb 21—1—1928. man; E. P
van Hest, geb. 12-
Brouwer, geb. 31—
i J. T. Bordewijk; T. T. M. van fi
phen en M P Lawson; H. M. Roos
t Berg; H. J. E. Helder
i Aan Damloperwerf 27 is gevestigd: ,,Aann. bedrijf en metselbedrijf
metselwerken (ook ir
oko", bedrijfsadvies
i Advies- en Promotiebure
„Fantasy Catering".
n Duinhof 55 is gevestigd: „Onderaann. bedrijf J. Boot", onderaann. be-
techn speelgoed (Treinen) alsmede klh. hierin
