Rechtspositie van Franse
geheim-agenten onzeker
VdA loopt grote risico's door „n jet" tegen raketten
Veel gesjoemel op vrije markten in Sovjet-Unie
Politiek
Partij.
Parlement
BEVEL
IS
BEVEL?
Lieve nicht Frieda
re mie
tijn 6!
Akal
prem
de ko
toals i
rde vc
1 volg
teert
1 niet0
irstell
overl
)rbat
erd
HAAG Voor een
jitieke partij is het niet
.doende eigen doelstel
gen te hebben, zij moet
een manier vinden
fze te realiseren. In een
ilementair stelsel als
onze, waarin nog nim-
r een partij de absolute
jerderheid heeft be-
ild, is dat alleen moge-
door compromissen te
Iten, dus door kleine
lpjes in de gewenste
hting te zetten.
Fextremer men zijn doelen
|t, hoe moeilijker men ze
verwezenlijken. Clubjes
Je SGP en de PSP leveren
(rvan het bewijs. Zij vinden
echter niet erg, omdat hun
tenties niet verder gaan
te willen getuigen van
j inzichten. Maar de PvdA,
jgrootste partij van ons land,
pt dat excuus niet; deson-
ks kan zij vandaag de dag
i in het rijtje van de getui-
groeperingen worden
fenomen.
Sinds de sociaal-democraten in
1977 weer in de oppositie be
landden, zijn hun doelstellin
gen radicaler dan ooit en heb
ben zij er minder dan ooit van
verwezenlijkt. Twee voorbeel
den: de kerncentrales in Bors-
sele en Dodewaard, die zo snel
„als technisch mogelijk was"
gesloten moesten worden, en
de kruisraketten, die onder
geen enkele voorwaarde in
ons land mochten komen. De
centrales draaien echter rustig
door en de kruisraketten wor
den in Amerika al zo ongeveer
gereed gemaakt voor transport
naar Woensdrecht.
Gefrustreerd
In het licht van de gebeurte
nissen in 1977 was de radicali
sering van de PvdA wel be
grijpelijk. De partij raakte diep
gefrustreerd door het gevoel
dat de regeermacht haar was
„ontfutseld" door Van Agt en
wilde dat op de een of andere
wijze tot uiting brengen. In de
PvdA-top wordt nu echter toe
gegeven dat de eigen stand
punten nooit zo onverbiddel
ijk geworden zouden zijn, als
het kabinet-Den Uyl (dat be
roemd was door zijn „smalle
marges" en „kleine stapjes")
geprolongeerd was en de
PvdA dus ook de consequen
ties van zijn verlangens in be
schouwing had moeten nemen.
Het bewijs van die stelling is
trouwens al geleverd. Dat ge
beurde bij de formatie van het
kabinet-Van Agt-II, toen de
PvdA wèl geconfronteerd
werd met de (maatschappelij
ke) kosten van een onmiddel
lijke sluiting van de bestaande
kerncentrales. Den Uyl legde
zich toen opvallend snel neer
bij het compromis dat er een
studiecommissie ingesteld zou
worden.
Het gebeuren rond de kern
centrales had echter geen ge
volgen voor het standpunt
over de kruisraketten. In 1981
hoefde dat ook niet, omdat een
beslissing toen nog wel wat
uitstel kon velen. Maar ook na
het vechtkabinet-Van Agt-
Den Uyl-Terlouw kwam bin
nen de PvdA nooit een echte
discussie over de raketten op
gang. Een paar mensen pro
beerden het, zoals Relus ter
Beek, Jos van Kemenade, Ien
Dales en het partijbestuurslid
Bart Tromp, maar zij kregen
geen steun, De reden daarvan
was tweeërlei. De PvdA had
inmiddels veel aanhang gekre
gen onder de leden van de
vredesbeweging, die echt een
diepe afschuw hebben van
atoomwapens. En anderzijds
was en is er naast deze emotio
nele stroming het rationele
deel van de partij, dat de ra-
kettenkwestie ziet als een
mooie stemmentrekker, als dè
manier om volgend jaar mei
de begeerde veertig procent
van de kiezers achter zich te
krijgen en zo CDA en VVD in
de minderheid te dringen.
Tactiek
Zo bleef de PvdA keihard
„neen" zeggen tegen de kruis
raketten. Onlangs nog was
voorzitter Max van den Berg
in Washington om de Ameri
kanen maar weer eens te
waarschuwen dat een Neder
landse regering met zijn partij
erin nóóit raketten zou plaat
sen, verdrag of geen verdrag.
De tactiek van de PvdA is
echter niet meer dezelfde.
Keerde de partij zich tot dus
ver tegen de plaatsing van
kruisraketten zelf, nu begint
zij haar verzet te concentreren
tegen de „randverschijnselen".
Het fractielid Klaas de Vries
trekt nu door het land om te
waarschuwen dat plaatsing
van Amerikaanse raketten
strijdig is met de grondwet,
omdat de Nederlandse rege
ring elke zeggenschap over de
inzet van deze wapens zou wil
len opgeven.
Waarom de PvdA daar nu pas
zoveel ophef over maakt, werd
duidelijk in een interview van
De Vries met deze krant. Ge
vraagd naar het aanvankelijke
gebrek aan belangstelling voor
de grondwetskwestie, zei hij
dat „veel mensen tot voor kort
dachten dat er uiteindelijk
toch niet geplaatst zou wor
den". Maar nu „neemt de
vrees toe dat die raketten er
wel degelijk komen en wordt
dus ook de belangstelling gro
ter voor zaken daaromheen".
Met andere woorden: de PvdA
er dus een andere methode ge
vonden moest worden om deze
wapens misschien toch nog te
weren èn tegelijk de discussie
levend te houden tot aan de
verkiezingen van 21 mei. Het
Tweede-Kamerdebat over het
met de Amerikanen te sluiten
raketverdrag wordt immers
pas in het voorjaar gehouden.
Niet reëel
Ook nu moet echter de vraag
gesteld worden: kan de PvdA
een doelstelling verwezenlij
ken, die zover verwijderd is
van wat de beoogde coalitie
partner (het CDA) nastreeft?
Dat kan alleen als de PvdA in
derdaad 60 zetels in de Twee
de Kamer verovert en zo in
staat is het CDA te dwingen
zijn woorden van nu in te slik
ken. Erg reëel is die gedachte
echter niet. Bij de verkiezin
gen in Flevoland kwamen de
sociaal-democraten omgere
kend naar landelijke verhou
dingen niet verder dan 53 ze
tels. Natuurlijk, er was een
lage opkomst en bij de Twee
de-Kamerverkiezingen zal het
kiezerscorps van de PvdA
waarschijnlijk in grotere aan
tallen naar de stembus gaan.
Maar daar staat tegenover dat
D'66 inmiddels aan zijn zoveel
ste revival begonnen is.
Wie denkt dat, zoals vroeger,
een stem op Hans een stem op
Joop. is, vergist zich. Van
Mierlo liet er onlangs geen
twijfel over bestaan dat zijn
als de PvdA naar zijn smaak
een formatie blokkeert. En de
kruisraketten vormen nu juist
één van de weinige kwesties,
waarover de voorlieden van
PvdA en D'66 ernstig van me
ning verschillen. De oud-mi
nister van Defensie ergert zich
dood en niet ten onrechte
aan het feit dat de discussie
in ons land over het veilig
heidsbeleid versmald is tot 48
raketten, waarover niemand
zich druk zou maken als zij
een paar kilometer verderop,
in België dus, neergezet zou
den worden.
De PvdA loopt dus grote risi
co's als zij haar onvoorwaarde
lijke „njet" (het Kremlin kijkt
tevreden toe) tegen de kruisra
ketten niet vóór de verkiezin
gen relativeert. Laat zij dit na,
dan zijn er vermoedelijk nog
slechts twee mogelijkheden: óf
zij wordt gedwongen veel van
haar kiezers te bedriegen door
de raketten alsnog te aanvaar
den, óf zij veroordeelt zichzelf
tot een prolongatie van het
grauwe verblijf in de oppositie.
De PvdA'er die zijn hoop stelt
op het „conflict" tussen ae mi
nisters De Ruiter (Defensie) en
Van den Broek (Buitenlandse
Zaken) over de eventuele inzet
van de raketten, moet zich la
ten nakijken. De kans dat
daardoor de plaatsing alsnog
strandt, is gelijk aan nul.
RIK IN 'T HOUT
iRIJS De veront-
bei ardiging over specula-
dat de Franse gehei-
agenten die beschul-
tedegd worden van de aan-
l op het Greenpeace-
lip in Nieuw-Zeeland
rfi beroep gaan doen op
V t „bevel is bevel"-prin-
>e is begrijpelijk. Was er
lens het proces in Neu-
ïberg in '45/'46 immers
»t voorgoed afgerekend
met een dergelijk ver
weer?
In feite zal het Nieuwzeeland-
se gerecht zich echter niet zo
zeer bezig houden met de
vraag of majoor Alain Mafart
en kapitein Dominique Prieur
inderdaad handelden „in op
dracht van", maar zich buigen
over de kwestie of de twee ge
heim agenten geclassificeerd
moeten worden als onofficiële
spionnen en saboteurs óf als
spionnen die officieel in op
dracht van de Franse staat
handelden.
Leden van strijdkrachten, die
in vredestijd zonder toestem
ming in een ander land op ei
gen houtje actie ondernemen,
vallen volgens het internatio
naal recht buiten de jurisdictie
van dat land, ook al is hun
aanwezigheid daar in strijd
met het internationaal recht.
Het is het land waar ze van
daan komen dat wettelijk aan
sprakelijk is, niet de mensen
zelf. Een ander stevig ingebur
gerd internationaal rechtsprin
cipe is echter dat een spion
geen beroep kan doen op on
schendbaarheid. Maar wan
neer kan iemand nu als „een
spion" geclassificeerd worden?
Volgens het internationale
recht is iemand een spion
wanneer hij of zij in het ge
heim en onder valse voor
wendsels handelt. Het zijn de
klandestiene acties en valse
voorwendsels waardoor de
spion de mantel der onschend
baarheid verliest. Een spione
rende diplomaat is daarom
technisch gezien geen spion,
zelfs wanneer hij zijn positie
misbruikt om illegaal aan in
formatie te komen. Hij ver
blijft niet onder valse voor
wendsels in het land.
In de dagen dat de Franse re
gering hardnekkig bleef ont
kennen dat ze betrokken was
bij het tot zinken brengen van
de Rainbow Warrior hadden
de twee Franse agenten in
Nieuw-Zeeland waarschijnlijk
it eei-minister van Hernu zou het bevel gegeven hebben de Rainbow Warrior op te blazen. De geheim agenten die deze opdracht uitvoerden kunnen zich misschien nog
zijnhter Hernu verschuilen en aan berechting ontKonen.
tot H
n inr"
de status van spion, zodat ze in
het land zelf volledig aanspra
kelijk gesteld konden worden
voor hun acties. Nu de Franse
premier echter toegegeven
heeft dat de Franse staat ver
antwoordelijk was en dat de
betrokkenen onder opdracht
handelden, kan hun wettelijke
positie in Nieuw-Zeeland ver
anderen.
Een frappant voorbeeld uit het
verleden vormt jie zaak McLe-
od ten tijde van de Canadese
opstand in 1837. McLeod, een
Britse officier, maakte deel uit
van een geheime missie die
naar de VS gestuurd was met
de opdracht het schip „Caroli
ne" te overmeesteren. De Ca
roline werd door de Canadese
opstandelingen gebruikt om
mensen en wapens van de VS
naar Canada te vervoeren. Tij
dens de aanval op het schip
kwam één Amerikaanse bur
ger om het leven en McLeod
werd aanvankelijk wegens
moord aangeklaagd.
In een brief van de Ameri
kaanse minister van binnen
landse aan de Britse ambassa
deur in de VS stond echter dat
„de regering van de VS er niet
aan twijfelde het hier om een
openlijke transactie ging, in
opdracht van en uitgevoerd
door de Britse autoriteiten, en
dat daarom de betrokken per
sonen niet op de gebruikelijke
wijze persoonlijk verantwoor
delijk konden worden gesteld
voor hun deelname in de ac
tie". McLeod werd vrijgelaten.
Een recenter voorbeeld is de
zaak Gary Powers, die een an
dere mogelijke uitkomst van
de Greenpeace-affaire sugge
reert. De in burgerkleding ge
stoken Powers werd vliegend
in een gecamoufleerd U2-toe-
stel boven Rusland neerge
schoten.
Aanvankelijk ontkende de
Amerikaanse regering iets van
de zaak af te weten, maar uit
eindelijk gaf president Eisen
hower toe dat het om een offi
ciële missie ging. Amerika
protesteerde echter niet tegen
de Franse regering zich nu op
een gelijksoortige manier té
zeer in verlegenheid gebracht
voelt om onschendbaarheid
voor de twee geheim agenten
in Nieuw-Zzeeland te verlan
gen.
MICHAEL ZANDER
Copyright The Guardian
t V
Prl
en eDSKOU De moord-
gre«ak Saratov had echt alle
5telIpmerken van een span-
nJejnde detective-roman:
tr/rupte politieagenten,
contractmoord, zwen-
zwarte markt praktij-
een prachtig land-
•Jfib dat met illegale winst
J bouwd was en rivaliteit
datisen twee misdadigers,
bber Westerse kranten zou
•oor fee zaak dagenlang de
ei? brpagina's hebben ge-
^Jtid. In de Sovjet-Unie
Irstesrd er slechts een klein
?n fkje van de achterpagi-
vord van de Sovietska Ros-
i mfa aan besteed, voorzien
Jan,n de mededeling dat
rke|dke misdaden ons de
i de?eêenheid tot een more-
evaluatie bieden".
Vorig jaar mei werd in Sara
tov, een plaatsje in Midden-
Rusland, een slager vermoord
aangetroffen in zijn luxe Se
dan. Bij nader onderzoek
bleek slager Akchoerin, die
drie maal in de gevangenis
had gezeten wegens het plegen
van kruimeldiefstallen, een
schitterend landhuis te hebben
aan de rivier de Wolga en
over een aardige collectie au
to's te beschikken luxe za
ken die moeilijk in overeen
stemming te brengen waren
met zijn bescheiden salaris als
slager.
Deze Akchoerin bleek elf jaar
voor een bureau gewerkt te
hebben, dat de vleesverkoop
aan de bevolking regelde op
de vrije markt van het district.
Het vlees werd meestal gele
verd door de plaatselijke boe
ren, soms ook door de staat.
Aan het hoofd van dit bureau
stond een zekere Anisimov,
die jarenlang een enorme ille
gale winst op de vleesverkoop
wist te maken. In samenwer
king met een aantal collega's
van de vleesafdeling van de
markt knoeide hij met de
yveegschalen waarop de boeren
hun vlees voor de verkoop lie
ten wegen. Op elke honderd
kilo vlees wisten ze zo gemid
deld vijftien tot twintig kilo
vlees voor eigen gebruik te
stelen en dit werd dan weer
met een reusachtige winst op
de vrije markt verkocht. In de
staatswinkels kan gesubsi
dieerd vlees gekocht worden
voor twee roebel per kilo,
maar op de vrije markt kun
nen de prijzen per kilo echter
gemakkelijk oplopen tot boven
de acht roebel.
Transactie
Slager Akchoerin voelde er
veel voor om de machtige po
sitie van Anisimov over te ne
men. Begin vorig jaar ontving
het vleesdistributie bureau een
grote partij vlees uit de staats
bedrijven en Akchoerin slaag
de er in de hele transactie
naar zich toe te trekken, wat
hem en zijn collega's ongeveer
negen ton winst opleverde.
De gepasseerde Anisimov zon
op wraak. Aanvankelijk pro
beerde hij via officiële kanalen
zijn gram te halen. Hij haalde
een corrupte politieambtenaar
over een klacht tegen Akchoe
rin in te dienen: een ex-gevan
gene zou niet zo'n verantwoor
delijke positie op de markt
mogen hebben, waar hij im
mers voordurend in aanraking
kwam met geld. Akchoerins
hooggeplaatse vrienden zorg
den er echter voor dat deze
aanklacht in de doofpot te
recht kwam.
Na dit fiasco ging Anisimov op
zoek naar een contractmoorde
naar. Voor tienduizend roebel
was fabrieksarbeider Sloves-
nov bereid het karweitje op te
knappen. Akchoerin werd
naar een stille plek gelokt en
daar met een vleesmes om het
leven gebracht.
De moordenaar kreeg levens
lang, Anisimov vijftien jaar,
maar de zaak heeft nog een
flinke staart gekregen. De cor
rupte politieambtenaar, de rest
van het personeel van het
vleesdistributie bureau en ver
schillende marktopzichters
zijn in staat van beschuldiging
gesteld.
Tegenover de vleesafdeling
van de markt was het politie
bureau gevestigd, naast het
bureau het administratieve
kantoor van de markt. Vol
gens de Russische krant is het
zo goed als onmogelijk dat po
litie en administratie niet op
de hoogte waren van het enor
me winstgevende geknoei, dat
zich tien jaar lang vlak onder
hun neus afspeelde.
De afgelopen maanden zijn er
in de Sovjetkranten al vaker
berichten verschenen over de
wanpraktijken op de vrije
markten. Marktkraamhouders,
die klagen over hun slechte
standplaats, worden in elkaar
geslagen, in Moskou is onlangs
een groot aantal marktopzich
ters gearresteerd en de politie
controle op de papieren van de
marktkraamhouders is ver
scherpt. In juni werd een ben
de zwendelaars uit Georgië op
gerold, die de slimme gewoon
te hadden goedkope uien in de
staatswinkels te kopen, deze te
wassen en te sorteren en ze
vervolgens op de vrije markt,
waar alle transacties contant
worden betaald, voor meer
dan het driedubbele te verko
pen.
„Gloria" komt eraan! Dat was voor veel mensen In het oos
ten van de VS reden om tijdelijk te verhuizen en zo de or
kaan te ontlopen.
Het is al te lang geleden dat we iets van elkaar hebben
gehoord. Sinds we je in mei in Nederland hebben opge
zocht, hebben we hier, terug aan de overkant van de
oceaan, weer heel wat avonturen beleefd. Zelfs op het mo
ment dat ik je dit zit te schrijven staat er weer iets span
nends te gebeuren. Gloria komt eraan!
Gloria is een orkaan, die zo vanuit de satelliet te zien pal
lang Washington wil trekken. Op dit moment is het nog
bladstil hier om het huis, maar het begint al vervaarlijk te
betrekken. Morgenochtend vroeg zou Gloria in onze tuin
kunnen arriveren. Ze heeft beloofd winden van 200 kilo
meter per uur, een hele hemelwaterval en misschien nog
wat tornado's mee te nemen. De ganse dag ziin er waar
schuwingen op de televisie. Dat we in de kelder moeten
gaan zitten en dat we verse batterijtjes in ons draagbare
radiootje moeten stoppen, voor als de stroom uitvalt.
Als je dit leest is alles al lang weer voorbij. Ik zal deze brief
vanavond nog posten, zodat iemand tenminste nog iets van
ons hoort als we voorgoed „gone with the wind" zouden
raken.
Zoals je weet zijn Harm en Fien nog bij ons op bezoek ge
weest. Het was hun eerste keer hier in Amerika en ze heb
ben hun ogen uitgekèken! De leukste attractie vonden ze
Ted Kennedy, die ze warempel in levende lijve aan het
werk hebben gezien vanaf de publieke tribune in de Se
naat. Nou hoop ik maar dat Kennedy in 1988 president van
de Verenigde Staten wordt, want dat kunnen Harm en
Fien zeggen dat ze de president van de Verenigde Staten
nog persoonlijk kennen van toen ze in Washington waren.
Ted is inderdaad vast van plan om te gaan „runnen", zoals
ze hier zeggen, „voor president". Dat blijkt volgens waar
nemers waarvan ik er zelf een ben) vooral uit het feit dat
hij erg is afgeslankt. Hij tennist elke morgen met een paar
van mijn collega 's van de Los Angeles Times en de Boston
Globe.
En drie keer per week doet de 53-jarige Ted ook nog een
uurtje aerobics in de gymzaal van het Capitol. Hij is met
dat al reeds 10 kilo van zijn tevoren nogal pafferige lijf
verloren. Langzamerhand neemt de jongste broer van
John F. de vereiste slanke en veerkrachtige presidentiële
vormen aan. Zijn dieetSla met Hüttenkëse. En, o ja, de
sterkste aanwijzing voor zijn presidentsambitie is de twee
dehands Oldsmobile (1982) waarmee Kennedy tegenwoor
dig in Washington rondrijdt en waarmee hij extra stem
men van de gewone vrouw/man kan winnen.
Leuk eigenlijk dat ik zulke kleine nieuwtjes, die niet goed
genoeg zijn voor de krant, toch nog aan iemand kwijt kan
in een brief. Om nog even door te gaan met roddeltjes uit
het Washingtonse receptie-circuit, wat dacht je van de af
spraak tussen Nancy Reagan en Raisa Gorbachev om sa
men thee te gaan drinken in november in Genève als hun
mannen daar toch maar zitten te vergaderen over hoeveel
atoombommen ieder mag houdenHet idee is van Nancy.
Ze heeft de tea party voorgesteld in een brief aan de
Russische first lady, die er meteen voor in was. Nou ja met
een... Het Witte Huis neemt geen risico bij de voorberei
ding van de „top" in Geneve en Nancy's spontane uitnodi
ging moest daarom eerst door de Nationale Veiligheids
dienst worden goedgekeurd en vervolgens door B.Z.-minis
ter Shultz worden overhandigd aan Sovjet-ambassadeur
Dobrynin, die 'm doorzond aan het Kremlin. Maar toch, de
diplomatieke hulptroepen aan weerskanten van het ijzeren
gordijn zullen ervoor zorgen dat het kopje thee „in een on
gedwongen atmosfeer" gebruikt zal worden.
Zoals je misschien in de krant gezien hebt ben ik nog in
Mexico City naar de aardbeving geweest. Dat was natuur
lijk geen leuke ervaring. Maar weet je wat zo gek is? Orn
aat je daar rondloopt met de bedoeling om er over te
schrijven, zie je alle verschrikkelijke details eigenlijk als
onderdelen van het verhaal dat je moet maken. Journalis
tiek kan iets onmenselijks hebben. Pas toen ik alles had
gezien wat ik nodig had" en ik vertrok uit de stad, kwam
ik als het ware zelf aan de beurt en moest ik op het vlieg
veld ineens ontzettend huilen om alle angst en verdriet
waar ik midddenin had gezeten.
Nou, lieve nicht Frieda, ik moet gaan eindigen. Weet je
trouwens dat de Amerikanen bijzonder genieten van de
nesten waarin de Franse regering van keizer Francois Mit
terrand zich heeft gewerkt met die Greenpeace-affaire?
Eindelijk blijkt dat „Watergate" niet iets was dat alleen
maar in Amerika kon gebeuren. Na het bloedbad in het
Heizelstadion stelden de yankee's al vast dat Europa geens
zins beschaafder is dan de nieuwe wereld. Nu is bevestigd
dat zelfs in het superieure Parijs domheid en criminaliteit
kunnen zegevieren.
Of het terecht is, ik weet het niet, maar de Amerikanen
voelen zich prima tegenwoordig. Ik nu trouwens ook weer
en jij hopelijk eveneens. Liefs aan alle bekenden,
MARC DE KONINCK
