Kleuren
kinderen
vanhet
licht
WMi
'0:
O* w
iv a nl #1 §9 mm ai n
i si II Bsi «8 i< 11
ff
i&n
mS&
is -M i| ¥4 M f* is *4
'Qeidsa&owumt
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1985
kt
kei^
ei
an et
ruil
lte. I
ein heb brocxl gekocht, men
tsllJjonk mij rode rozen; hoe geluk-
ïoudt ^en met 'n miJn ^an'
igensl"» penseelde de Japanse dichter
nd v^cushu begin deze eeuw op zijn
et inrijflinnen. Zonder kleur valt na-
'an hjrlijk best te leven, bedoelde hij.
onJf jod op de plank, daar gaat het in
k»rtr^te instantie om. Weten alle
al w^gdieren niet uitmuntend aan
uit <n kostje te komen?
lijken
erk öch is het bijna zeker", aldus prof. R.
NaciGregory, directeur van het laborato-
1 wa£m voor visuele waarneming aan de
maarde Universiteit van Cambridge,
19Ct van alle zoogdieren alleen de pri-
ee.en kleuren kunnen zien; indien er bij
Liere zoogdieren al van kleurwaarne-
terifo sprake zou zijn, dan is die van zeer
ar niffmentaire aard. Voor ons, mensen,
kleuren van zo groot belang - voor
grole schoonheidsbeleving en ook voor
n Ene gemoedstoestand - dat we ons
t 19%ilijk een voorstelling kunnen maken
de grijze wereld waarin de andere
te hejgdieren. inclusief onze lievehngsdie-
oorhj de hond en de kat, hun leven slij-
Toch doen ze dat en ze schijnen er,
hun spinnen en kwispelstaarten,
ooj onder te lijden,
oordide mens echter luisteren de kleuren
iaaro- nauw. Ze voegen onschatbare meer-
hten^rde toe aan al het aardse dat nodig is
1 19$r het blote levens- en lijfsbehoud. De
a, heje roos naast het brood van de dichter
kushu. Daarom doet de mens zelfs
giftige stof als sulfiet in zijn vlees.
Idat het er lekker rood door blijft uit-
i. ..Ik houd van het rood van de
égwijn en het rood van de gloeiende
verlird; geen rood kan mij ooit rood ge-
'er h«g zijn", beleed Anton van. Duinker-
monii zijn hartstocht voor deze vlam-
kwaidste kleur uit het zonnespectrum.
ckig i
vendi
arcNtenaardse wezens met dezelfde intel-
gjntie als de mens, maar anders van fy-
an de samenstelling, zouden heel die
lyriek rond de kleur maar
vinden. „Wanneer de mens zegt
rtodeen roos rood is", zouden ze monke-
„betekent dit in werkelijkheid: het
van (je roos heeft cen dUS(ja-
an moleculaire samenstelling dat het
aaj lichtstralen van het spectrum absor-
t erojji behalve de rode. Dc roos op zich is
"tirloos; hij heeft het licht nodig om er
z,curig uit te zien. Maar lichtgolven zelf
m®4ben eigenlijk ook weer geen kleur."
arc:".: kleur ontstaat pas in de ogen en
:va' bral in de hersenen van de mens". Zo
n vaiden buitenaardse wezens lachen in
euws, baard en natuurkundig gesproken
:edJ|ben ze het grootste gelijk van het
Mlal.
vindjar wie wil er gelijk hebben wanneer
00|rmee het wonder van de kleur - hoe
ïrstdsoir ook - wordt ontluisterd? „Kleur
s. Heven, want een wereld zonder kleur
ïmtejt jn onze 0gen dood", schrijft Johan-
opeij jtten in zijn standaardwerk „Kunst
kleur" uit 1961. Deze theoreticus van
Bauhaus - de verkwikkende stro-
die verantwoordelijk is voor de
kunstvernieuwingen in de eerste
ft van onze eeuw - heeft het grand
gdegd voor de objectieve, algemeen
"'^dende regels en wetten waaraan het
van fleuren en de toepassing
kleurcontrasten onderworpen zijn.
bevlogen regelgever echter mag hij
,m^oemd worden, geen dorre kunstjurist.
fleuren zijn oergedachten", hield hij
?^.ji discipelen in achtereenvolgens We-
Jt, Weimar, Berlijn, Amsterdam en
c^rich voor. „Kinderen van het kleurlo-
^'.'"^licht uit het oerbegin en van zijn con-
eesi, het kleurloze duister. Zoals de
onm het licht doet ontstaan, zo verwekt
licht de kleuren. Kleuren zijn kinde-
joisti van jiet jjcilt en bet licht is de moe-
no?S van de kleuren. Het licht, dit oerfe-
is /J^een Van de wereld, openbaart ons in
miss kleuren de geest en de levende ziel
"ti deze wereld. Het oorspronkelijke
zen van de kleur is een fantastisch
^tien, is muziek geworden licht".
Aards
Hoezeer kleuren echter, alle verheven
heid ten spijt, van deze aarde zijn, be
wees dezelfde Johannes Itten door zich
met zoiets aards onledig te houden als
de mode cn de make-up van de vrouw.
Tijdens zijn colleges aan de verschillen
de Europese kunstacademies ontdekte
hij hoe belangrijk de persoonlijke kleur
van zijn studenten was bij hun voorkeur
voor bepaalde schilderijen. Hij merkte
dat de kleuren waartoe ze zich het meest
voelden aangetrokken, onveranderlijk de
kleuren waren die hun huidskleur, hun
ogen en hun haren aanvulden, zowel wat
tint als wat intensiteit betrof De kleur
van huid, haar en ogen wordt bepaald
door onze genen, de deelfies van chro
mosomen waaraan de erfelijkheid van
een eigenschap is vastgelegd. Wie zijn ei
gen kleur bestudeert, aldus Itten, zal be
merken dat .in huid, haar en ogen ofwel
een gouden ofwel een blauwe tint aan
wezig is. Deze tint die men bij de ge
boorte heeft meegekregen, verandert tij
dens het leven niet. Ze kan donkerder
worden door de zon en verbleken bij het
ouder worflen. maar het zijn altijd de
zelfde kleuren die er het best bij passen.
Zo kwam Itten - met in zijn voetspoor
de kleurenpsychologe Carole Jackson -
tot een verdeling van de mensen in een
lente-, een zomer-, een herfst- en een
wintertype, elk met zijn bijpassende
kleurenscala. Wintertypes bijvoorbeeld,
de meest voorkomende, verdragen uit
stekend zwart en wit alsmede felle rode
en blauwe kleuren, maar beslist geen
beige. Dit persoonlijke palet blijft niet
beperkt tot de kleur van de kleren waar
in men er het voordeligst uitziet, maar
strékt zich met name ook uit tot het wo
ninginterieur waarin men zich het pret
tigst zal voelen.
„Mode is een uiting van alles wat je zelf
bent en kleur is een wezenlijk onderdeel
daarvan", pleegt Günther Frank te zeg
gen, de man die dit jaar de „Grand Seig
neur" heeft gewonnen, zijnde de belang
rijkste modeprijs van Nederland. De
kleuren waarmee mensen zich tooien of
omringen, vormen een afspiegeling van
hun persoonlijkheid. Omgekeerd echter
dwingen kleuren de mensen soms in
richtingen waarvan ze zelf niet het
flauwste benul hebben.
Paars
Kleurenpsychologen weten daar frappan
te voorbeelden van te geven. Toen paars
een aantal jaren geleden de favoriete
modekleur was, nam in Frankrijk het
aantal zelfmoorden beduidend toe, heb
ben ze vastgesteld. Hun verklaring:
paars is per definitie de kleur die door
de mensen geassocieerd wordt met eetr"
V/r-V
-a><
--t
vv.» ci ..rfwsa .t r
U A A <t A A A A A
?k J«fi, *JL a* f* 4A *1 kA
depressieve gemoedstoestand. Kleuren -
psychologen.wat ze allemaal niet ontdek
ken. Een bloemlezing? Intellectuelen
hebben een voorkeur voor blauw, atle
ten voor rood, gezelligheidsmensen voor
oranje en egoïsten voor geel. Telefoonge
sprekken in een cel die bruin, grijs of
zwart is, duren langer dan wanneer de
kleuren wit, rood of geel zijn gebruikt.
Het verdient aanbeveling de muren van
een cafetaria de kleur van perziken te ge
ven, want dan blijken de klanten meer te
bestellen en minder op hun bord achter
te laten. Wit is uitgesproken slecht voor
een eetgelegenheid. De muren van een
schoolklas op hun beurt vragen geel;
daarin halen leerlingen de hoogste cij
fers.
|.;i f -s# w- *t.
tifeL*
■"t- - -g* 'i. w
t A r .3|vv.^
Bekend zijn de problemen die middeleeuwse glazeniers plachten te plagen bij het
monteren van glas-in-loodvensters in kathedralen. Als ze met blauw glas werkten
dreigden ze om de haverklap in slaap te sukkelen en van hun steigers te storten.
Wie zijn schouders over de kleurenpsy
chologie op wil halen, bedenke dat een
intellectuele duizendpoot als Goethe,
een cultuurfilosoof als Steiner en een
zielevorser als Jung zich diepgaand met
deze tak van wetenschap hebben bezig
gehouden. Zo kwam het bewijs tot stand
dat ieder mens beschikt over een kleur
gevoel waaraan de oertypen van de kleu
ren ten grondslag liggen, te weten: licht
en donker (wit en zwart), bloed (rood),
vuur (oranje), natuur (groen), zon (geel)
en lucht (blauw).
Oergevoel
Vanuit dit onbewuste, universele oerge
voel zijn de kleuren op het hogere ni
veau van het bewustzijn als symbolen
van bepaalde waarden gaan fungeren.
Geel werd de kleur van de geest en de
macht, rood de kleur van het leven en
de drift, wit de kleur van de onschuld en
ongereptheid, groen de kleur van rust en
veiligheid, blauw de kleur van oneindig
heid en richting, zwart tenslotte de kleur
van de rouw. Zeer sprekend weerspiegelt
zich deze symboolwaarde in het religieu
ze kleurgebruik - zie de verschillende
kazuifels die katholieke priesters dragen
al naar gelang de stemming van de litur
gische kalender. Maar ook wereldlijke
symboliek kreeg de kleur toegekend. Zo
is rood internationaal aanvaard als de
kleur voor gevaar en verbod, groen als
de kleur voor veiligheid, geel als de
kleur voor oplettendheid en de combina
tie blauw-wit als de kleur voor openbare
mededelingen. Zowel de geestelijke als
de materiele levensgang van de mens is
met kleuren bewegwijzerd opdat hij geen
dolende wordt in de woestijn.
Gemanipuleerd kan de mens zelfs wor
den met behulp van kleur. De deskundi
ge die hiervan onthutsende staaltjes
heeft gegeven, is ir. W. Mashhaupt uit
Wassenaar geweest. Hoe kan een bedrijf
het tijdrovende toiletbezoek van zijn
werknemers bekorten? Door de toiletten
rood te schilderen. Er bestaat namelijk
een verband tussen kleur en tijdswaarde-
ring. In eert fel geschilderde omgeving
lijkt de tijd sneller te gaan en is bijgevolg
de neiging om weer eens op te stappen,
sterker. Rood wekt vitaliteit en daad
kracht op. maar ook - de schaduwzij
de - baldadigheid, overmoed en geweld.
Dit laatste werd tot schade en schande
ontdekt toen men eens in een jongensin
ternaat de oude, beige vloerbedekking
op de gangen verving door een rode.
Vanaf dat moment was het gedaan met
de rust en discipline in het tehuis.
Tienmiljoen
Ruwweg gesproken is het menselijk oog
in staat om tien miljoen verschillende
kleuren te onderscheiden, allemaal afge
leid van de zeven hoofdkleuren waarin
een prisma het zonlicht ontbindt en van
de drie met-kleuren zwart, wit en grijs.
Elk van die tien miljoen nuances vormt
als het ware een toets of snaar waarmee
het menselijk welzijn of onbehagen naar
believen bespeeld kan worden.
Het klinkt als zwarte kunst, maar wordt
klaar als een klontje wanneer men mee
wil gaan in de argumentatie van ir.
Mashhaupt of Johannes Itten. Het komt
erop neer dat licht niets anders is dan
energie. De energie van het licht echter
is ongelijk over de samenstellende kleu
ren - rood, oranje, geel, groen, blauw,
indigo en violet - verdeeld. In de ene
kleur zit meer energie opgeslagen dan in
de andere en dit verklaart de verschillen
de invloeden die de verschillende kleu
ren uitoefenen op de mens. Rood, oranje
en geel zijp energierijke, warme kleuren
die de levensverschijnselen prikkelen.
Blauw, indigo en violet daarentegen ont
poppen zich als arm aan energie, dus
koel. Hun werking kan ontspannend
zijn, deprimerend of zelfs ronduit slaap
verwekkend. Bekend zijn de problemen
die middeleeuwse glazeniers plachten te
plagen bij het monteren van glas-in-
loodvensters in kathedralen. Wanneer ze
Toen de abt
Suger voor de
kathedraal St.
Denis bij
Parijs de eerste
werkelijk
gekleurde
glasramen uit
de kunst
geschiedenis
bestelde,
motiveerde hij
zijn keuze als
volgt: „Opdat
de materiële
zin van de
mensen gericht
worde op
datgene wat
aan gene zijde
van de materie
is".
met blauw glas werkten - en er kwam
nogal wat blauw aan te pas voor een uit
spansel of een mantel van de maagd Ma
ria - dreigden ze om de haverklap in
slaap te sukkelen en van hun steigers te
storten.
Horizon
Toen de vrome abt Suger rond het jaar
1150 voor de kathedraal St. Denis bij Pa
rijs de eerste werkelijk gekleurde glasra
men uit de kunstgeschiedenis bestelde,
motiveerde hij zijn keuze als volgt: „Op
dat de materiele zin van de mensen ge
richt worde op datgene wat aan gene zij
de van de materie is". Een horizon voor
geest en hart. Johannes Itten herinnert
in zijn standaardwerk „Kunst en Kleur"
aan deze woorden en stelt vast: „Het
magisch stralen was zo geheimzinnig dat
de gelovigen bij het aanschouwen van de
vensters inderdaad een stralend hierna
maals beleefden. De zintuiglijk-optische
ervaring deed hen openstaan voor een
hoger geestelijk leven". Zo hier al sprake
is van manipulatie met behulp van
kleur, dan is het een manipulatie ge
weest van de alleredelste orde. De beel
dend kunstenaar Peter Struycken - be
kend als de ontwerper van de Beatrix-
postzegel - heeft het onlangs in een
vraaggesprek heel prachtig verwoord.
„Mij boeit het stadium", zei hij, „waarin
je de dingen die je aanschouwt, nog niet
begripsmatig indeelt. Het stadium waar
in Adam verkeerde, vlak nadat hem le
ven was ingeblazen. Hij keek om zich
heen in het Paradijs, had een volwassen
bewustzijn, maar wist nog niet dat een
boom een boom was. Hij beleefde de
schok van kleuren en vormen zonder
daaraan in rationele zin betekenis te
kunnen verlenen. Die sensatie moet
mijn werk teweegbrengen en dan is kleur
essentieel". Naast het brood van Hakus-
hu de rode roos. Brood om de buik en
rood om de geest te vullen. Hoe gelukkig
is de mens met dat in zijn handen.
PIET SNOEREN