Kleuren kinderen vanhet licht WMi '0: O* w iv a nl #1 §9 mm ai n i si II Bsi «8 i< 11 ff i&n mS& is -M i| ¥4 M f* is *4 'Qeidsa&owumt ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1985 kt kei^ ei an et ruil lte. I ein heb brocxl gekocht, men tsllJjonk mij rode rozen; hoe geluk- ïoudt ^en met 'n miJn ^an' igensl"» penseelde de Japanse dichter nd v^cushu begin deze eeuw op zijn et inrijflinnen. Zonder kleur valt na- 'an hjrlijk best te leven, bedoelde hij. onJf jod op de plank, daar gaat het in k»rtr^te instantie om. Weten alle al w^gdieren niet uitmuntend aan uit <n kostje te komen? lijken erk öch is het bijna zeker", aldus prof. R. NaciGregory, directeur van het laborato- 1 wa£m voor visuele waarneming aan de maarde Universiteit van Cambridge, 19Ct van alle zoogdieren alleen de pri- ee.en kleuren kunnen zien; indien er bij Liere zoogdieren al van kleurwaarne- terifo sprake zou zijn, dan is die van zeer ar niffmentaire aard. Voor ons, mensen, kleuren van zo groot belang - voor grole schoonheidsbeleving en ook voor n Ene gemoedstoestand - dat we ons t 19%ilijk een voorstelling kunnen maken de grijze wereld waarin de andere te hejgdieren. inclusief onze lievehngsdie- oorhj de hond en de kat, hun leven slij- Toch doen ze dat en ze schijnen er, hun spinnen en kwispelstaarten, ooj onder te lijden, oordide mens echter luisteren de kleuren iaaro- nauw. Ze voegen onschatbare meer- hten^rde toe aan al het aardse dat nodig is 1 19$r het blote levens- en lijfsbehoud. De a, heje roos naast het brood van de dichter kushu. Daarom doet de mens zelfs giftige stof als sulfiet in zijn vlees. Idat het er lekker rood door blijft uit- i. ..Ik houd van het rood van de égwijn en het rood van de gloeiende verlird; geen rood kan mij ooit rood ge- 'er h«g zijn", beleed Anton van. Duinker- monii zijn hartstocht voor deze vlam- kwaidste kleur uit het zonnespectrum. ckig i vendi arcNtenaardse wezens met dezelfde intel- gjntie als de mens, maar anders van fy- an de samenstelling, zouden heel die lyriek rond de kleur maar vinden. „Wanneer de mens zegt rtodeen roos rood is", zouden ze monke- „betekent dit in werkelijkheid: het van (je roos heeft cen dUS(ja- an moleculaire samenstelling dat het aaj lichtstralen van het spectrum absor- t erojji behalve de rode. Dc roos op zich is "tirloos; hij heeft het licht nodig om er z,curig uit te zien. Maar lichtgolven zelf m®4ben eigenlijk ook weer geen kleur." arc:".: kleur ontstaat pas in de ogen en :va' bral in de hersenen van de mens". Zo n vaiden buitenaardse wezens lachen in euws, baard en natuurkundig gesproken :edJ|ben ze het grootste gelijk van het Mlal. vindjar wie wil er gelijk hebben wanneer 00|rmee het wonder van de kleur - hoe ïrstdsoir ook - wordt ontluisterd? „Kleur s. Heven, want een wereld zonder kleur ïmtejt jn onze 0gen dood", schrijft Johan- opeij jtten in zijn standaardwerk „Kunst kleur" uit 1961. Deze theoreticus van Bauhaus - de verkwikkende stro- die verantwoordelijk is voor de kunstvernieuwingen in de eerste ft van onze eeuw - heeft het grand gdegd voor de objectieve, algemeen "'^dende regels en wetten waaraan het van fleuren en de toepassing kleurcontrasten onderworpen zijn. bevlogen regelgever echter mag hij ,m^oemd worden, geen dorre kunstjurist. fleuren zijn oergedachten", hield hij ?^.ji discipelen in achtereenvolgens We- Jt, Weimar, Berlijn, Amsterdam en c^rich voor. „Kinderen van het kleurlo- ^'.'"^licht uit het oerbegin en van zijn con- eesi, het kleurloze duister. Zoals de onm het licht doet ontstaan, zo verwekt licht de kleuren. Kleuren zijn kinde- joisti van jiet jjcilt en bet licht is de moe- no?S van de kleuren. Het licht, dit oerfe- is /J^een Van de wereld, openbaart ons in miss kleuren de geest en de levende ziel "ti deze wereld. Het oorspronkelijke zen van de kleur is een fantastisch ^tien, is muziek geworden licht". Aards Hoezeer kleuren echter, alle verheven heid ten spijt, van deze aarde zijn, be wees dezelfde Johannes Itten door zich met zoiets aards onledig te houden als de mode cn de make-up van de vrouw. Tijdens zijn colleges aan de verschillen de Europese kunstacademies ontdekte hij hoe belangrijk de persoonlijke kleur van zijn studenten was bij hun voorkeur voor bepaalde schilderijen. Hij merkte dat de kleuren waartoe ze zich het meest voelden aangetrokken, onveranderlijk de kleuren waren die hun huidskleur, hun ogen en hun haren aanvulden, zowel wat tint als wat intensiteit betrof De kleur van huid, haar en ogen wordt bepaald door onze genen, de deelfies van chro mosomen waaraan de erfelijkheid van een eigenschap is vastgelegd. Wie zijn ei gen kleur bestudeert, aldus Itten, zal be merken dat .in huid, haar en ogen ofwel een gouden ofwel een blauwe tint aan wezig is. Deze tint die men bij de ge boorte heeft meegekregen, verandert tij dens het leven niet. Ze kan donkerder worden door de zon en verbleken bij het ouder worflen. maar het zijn altijd de zelfde kleuren die er het best bij passen. Zo kwam Itten - met in zijn voetspoor de kleurenpsychologe Carole Jackson - tot een verdeling van de mensen in een lente-, een zomer-, een herfst- en een wintertype, elk met zijn bijpassende kleurenscala. Wintertypes bijvoorbeeld, de meest voorkomende, verdragen uit stekend zwart en wit alsmede felle rode en blauwe kleuren, maar beslist geen beige. Dit persoonlijke palet blijft niet beperkt tot de kleur van de kleren waar in men er het voordeligst uitziet, maar strékt zich met name ook uit tot het wo ninginterieur waarin men zich het pret tigst zal voelen. „Mode is een uiting van alles wat je zelf bent en kleur is een wezenlijk onderdeel daarvan", pleegt Günther Frank te zeg gen, de man die dit jaar de „Grand Seig neur" heeft gewonnen, zijnde de belang rijkste modeprijs van Nederland. De kleuren waarmee mensen zich tooien of omringen, vormen een afspiegeling van hun persoonlijkheid. Omgekeerd echter dwingen kleuren de mensen soms in richtingen waarvan ze zelf niet het flauwste benul hebben. Paars Kleurenpsychologen weten daar frappan te voorbeelden van te geven. Toen paars een aantal jaren geleden de favoriete modekleur was, nam in Frankrijk het aantal zelfmoorden beduidend toe, heb ben ze vastgesteld. Hun verklaring: paars is per definitie de kleur die door de mensen geassocieerd wordt met eetr" V/r-V -a>< --t vv.» ci ..rfwsa .t r U A A <t A A A A A ?k J«fi, *JL a* f* 4A *1 kA depressieve gemoedstoestand. Kleuren - psychologen.wat ze allemaal niet ontdek ken. Een bloemlezing? Intellectuelen hebben een voorkeur voor blauw, atle ten voor rood, gezelligheidsmensen voor oranje en egoïsten voor geel. Telefoonge sprekken in een cel die bruin, grijs of zwart is, duren langer dan wanneer de kleuren wit, rood of geel zijn gebruikt. Het verdient aanbeveling de muren van een cafetaria de kleur van perziken te ge ven, want dan blijken de klanten meer te bestellen en minder op hun bord achter te laten. Wit is uitgesproken slecht voor een eetgelegenheid. De muren van een schoolklas op hun beurt vragen geel; daarin halen leerlingen de hoogste cij fers. |.;i f -s# w- *t. tifeL* ■"t- - -g* 'i. w t A r .3|vv.^ Bekend zijn de problemen die middeleeuwse glazeniers plachten te plagen bij het monteren van glas-in-loodvensters in kathedralen. Als ze met blauw glas werkten dreigden ze om de haverklap in slaap te sukkelen en van hun steigers te storten. Wie zijn schouders over de kleurenpsy chologie op wil halen, bedenke dat een intellectuele duizendpoot als Goethe, een cultuurfilosoof als Steiner en een zielevorser als Jung zich diepgaand met deze tak van wetenschap hebben bezig gehouden. Zo kwam het bewijs tot stand dat ieder mens beschikt over een kleur gevoel waaraan de oertypen van de kleu ren ten grondslag liggen, te weten: licht en donker (wit en zwart), bloed (rood), vuur (oranje), natuur (groen), zon (geel) en lucht (blauw). Oergevoel Vanuit dit onbewuste, universele oerge voel zijn de kleuren op het hogere ni veau van het bewustzijn als symbolen van bepaalde waarden gaan fungeren. Geel werd de kleur van de geest en de macht, rood de kleur van het leven en de drift, wit de kleur van de onschuld en ongereptheid, groen de kleur van rust en veiligheid, blauw de kleur van oneindig heid en richting, zwart tenslotte de kleur van de rouw. Zeer sprekend weerspiegelt zich deze symboolwaarde in het religieu ze kleurgebruik - zie de verschillende kazuifels die katholieke priesters dragen al naar gelang de stemming van de litur gische kalender. Maar ook wereldlijke symboliek kreeg de kleur toegekend. Zo is rood internationaal aanvaard als de kleur voor gevaar en verbod, groen als de kleur voor veiligheid, geel als de kleur voor oplettendheid en de combina tie blauw-wit als de kleur voor openbare mededelingen. Zowel de geestelijke als de materiele levensgang van de mens is met kleuren bewegwijzerd opdat hij geen dolende wordt in de woestijn. Gemanipuleerd kan de mens zelfs wor den met behulp van kleur. De deskundi ge die hiervan onthutsende staaltjes heeft gegeven, is ir. W. Mashhaupt uit Wassenaar geweest. Hoe kan een bedrijf het tijdrovende toiletbezoek van zijn werknemers bekorten? Door de toiletten rood te schilderen. Er bestaat namelijk een verband tussen kleur en tijdswaarde- ring. In eert fel geschilderde omgeving lijkt de tijd sneller te gaan en is bijgevolg de neiging om weer eens op te stappen, sterker. Rood wekt vitaliteit en daad kracht op. maar ook - de schaduwzij de - baldadigheid, overmoed en geweld. Dit laatste werd tot schade en schande ontdekt toen men eens in een jongensin ternaat de oude, beige vloerbedekking op de gangen verving door een rode. Vanaf dat moment was het gedaan met de rust en discipline in het tehuis. Tienmiljoen Ruwweg gesproken is het menselijk oog in staat om tien miljoen verschillende kleuren te onderscheiden, allemaal afge leid van de zeven hoofdkleuren waarin een prisma het zonlicht ontbindt en van de drie met-kleuren zwart, wit en grijs. Elk van die tien miljoen nuances vormt als het ware een toets of snaar waarmee het menselijk welzijn of onbehagen naar believen bespeeld kan worden. Het klinkt als zwarte kunst, maar wordt klaar als een klontje wanneer men mee wil gaan in de argumentatie van ir. Mashhaupt of Johannes Itten. Het komt erop neer dat licht niets anders is dan energie. De energie van het licht echter is ongelijk over de samenstellende kleu ren - rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en violet - verdeeld. In de ene kleur zit meer energie opgeslagen dan in de andere en dit verklaart de verschillen de invloeden die de verschillende kleu ren uitoefenen op de mens. Rood, oranje en geel zijp energierijke, warme kleuren die de levensverschijnselen prikkelen. Blauw, indigo en violet daarentegen ont poppen zich als arm aan energie, dus koel. Hun werking kan ontspannend zijn, deprimerend of zelfs ronduit slaap verwekkend. Bekend zijn de problemen die middeleeuwse glazeniers plachten te plagen bij het monteren van glas-in- loodvensters in kathedralen. Wanneer ze Toen de abt Suger voor de kathedraal St. Denis bij Parijs de eerste werkelijk gekleurde glasramen uit de kunst geschiedenis bestelde, motiveerde hij zijn keuze als volgt: „Opdat de materiële zin van de mensen gericht worde op datgene wat aan gene zijde van de materie is". met blauw glas werkten - en er kwam nogal wat blauw aan te pas voor een uit spansel of een mantel van de maagd Ma ria - dreigden ze om de haverklap in slaap te sukkelen en van hun steigers te storten. Horizon Toen de vrome abt Suger rond het jaar 1150 voor de kathedraal St. Denis bij Pa rijs de eerste werkelijk gekleurde glasra men uit de kunstgeschiedenis bestelde, motiveerde hij zijn keuze als volgt: „Op dat de materiele zin van de mensen ge richt worde op datgene wat aan gene zij de van de materie is". Een horizon voor geest en hart. Johannes Itten herinnert in zijn standaardwerk „Kunst en Kleur" aan deze woorden en stelt vast: „Het magisch stralen was zo geheimzinnig dat de gelovigen bij het aanschouwen van de vensters inderdaad een stralend hierna maals beleefden. De zintuiglijk-optische ervaring deed hen openstaan voor een hoger geestelijk leven". Zo hier al sprake is van manipulatie met behulp van kleur, dan is het een manipulatie ge weest van de alleredelste orde. De beel dend kunstenaar Peter Struycken - be kend als de ontwerper van de Beatrix- postzegel - heeft het onlangs in een vraaggesprek heel prachtig verwoord. „Mij boeit het stadium", zei hij, „waarin je de dingen die je aanschouwt, nog niet begripsmatig indeelt. Het stadium waar in Adam verkeerde, vlak nadat hem le ven was ingeblazen. Hij keek om zich heen in het Paradijs, had een volwassen bewustzijn, maar wist nog niet dat een boom een boom was. Hij beleefde de schok van kleuren en vormen zonder daaraan in rationele zin betekenis te kunnen verlenen. Die sensatie moet mijn werk teweegbrengen en dan is kleur essentieel". Naast het brood van Hakus- hu de rode roos. Brood om de buik en rood om de geest te vullen. Hoe gelukkig is de mens met dat in zijn handen. PIET SNOEREN

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1985 | | pagina 21