ji)e Grote Havenbrug:
-Diende ook eeuwen
als Zi jlpoortsbrug
'Ojay:
len lieve
indervriend
Jazznacht
Avifauna j
AAIDEN OMGEVING
geidac6oivifl/nl
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1985 PAGINA 15
Bruggen, we maken
er allemaal gebruik
van. Zeker in een wa
terrijke stad als Lei
den zijn het onmisba
re schakels in het we
gennet. Veel aandacht
is er nooit aan de
Leidse bruggen be
steed. De stilte is ech
ter al flink „ver
stoord" met in 1983 de
verschijning van het
gemeentelijke Brug-
genboek, de onlangs
gehouden tentoonstel
ling „De Leidse Brug
gen" en de wekelijkse
rubriek „OverBrug-
gen", die inmiddels de
100 heeft overschre
den. Samensteller en
schrijver is de heer
P.J.M. de Baar van
het Gemeentearchief.
Hij put uit materiaal
dat is verzameld door
een werkgroep van
historisch geïnteres
seerden. Kees van
Herpen tekent voor de
eindredactie. De re-
produkties zijn van
fotograaf Wim van
Noort. Vandaag ver
schijnt het 102e arti
kel in deze serie.
ojay zit nu ruim twee weken
i het asiel en als er éèn ding
uidelijk is geworden dan is
wel dat het in dit geval
een bijzonder lief dier
jaat. Nu is het zo dat de mees-
dieren die in deze rubriek
erschijnen deze positieve ei-
enschap hebben, maar bij
loiay moet het woord lief
olgens asielbeheerder Wil
fiele worden onderstreept.
Met Bojay kun je alles doen
i daarmee is het een dier dat
uitstek geschikt is voor
kinderen.
De hond, een teefje, werd op 6
September naar het tehuis aan
Je Besjeslaan gebracht. Zijn
ïaasje vond haar te speels, te
lruk en te enthousiast om te
lang alleen te laten. En Bojay
moest zich af en toe alleen
vermaken. Tot op zekere
hoogte lukte dat wel, maar
Juurde het allemaal wat te
lang dan wilde het dier haar
behoefe nog wel eens in huis
Joen. Dat kan haar niet kwa
lijk worden genomen. Er is
voor iedereen immers een
moment dat de grenzen zijn
bereikt en de sluizen open
moeten.
Bojay is 7 maanden oud. Ze is
aan de magere kant, maar dat
zewindhond moet zijn ge
weest. Het dier heeft de slan
ke lijn van zo'n snelle hond
Wekelijks verschijnt in de Leidse Courant de rubriek
„Hond zoekt huis". In deze rubriek wordt een hond (of
soms ook wel een kat) beschreven die in het asiel ver
blijft om daar een zekere dood tegemoet te gaan... ten
zij het dier een goed tehuis vindt. De in de rubriek be
schreven honden zijn óf gevonden óf door hondenbezit
ters naar het asiel gebracht. Ze worden om uiteenlopen
de redenen afgestaan, vaak begrijpelijk, maar soms ook
volslagen onzinnig. De in „Hond zoekt huis" beschreven
dieren zijn alle goed gezond, hebben een wormenkuur
ondergaan en zijn volledig ingeënt. Tegen betaling van
circa 80 gulden (voor katten is dat 45 gulden) ten bate
van zwerfdieren zijn ze af te halen. Adres: Nieuw Leids
Dierenasiel, Besjeslaan 6b, Leiden. Tel.: 411670. Geo
pend di. t/m vr. 10-12 en 14-16 uur. Zondag en maandag
gesloten.
en daarbij staat ze ook hoog
op haar ranke poten. Ze is
momenteel 45 centimeter
hoog, een schofthoogte van 50
centimeter behoort tot de
moeglijkheden. De zeer zach
te vacht is bruin met een
zweempje zwart. Ze heeft een
witte bef die aan de onder
kant helemaal doorloopt en
de poten zijn afgezet met
nood even naar buiten kan
wippen. Ze is jong, heeft dus
veel energie en heeft veel be
weging nodig om die kwijt te
raken. Bojay, die goed luistert,
is echt een zeer positieve
hond, altijd vriendelijk en dol
op een fijne stoeipartij.
Beestenspul
Bojay zoekt een baas die veel
aandacht aan haar kan beste
den. Een flat als nieuwe be
huizing is uit den boze, de
nieuwe woning moet toch wel
over een tuin beschikken, zo
dat Bojay in geval van hoge
Wie Bojay wil bekijken kan
zaterdag niet terecht in het
asiel. Dat is wegens Beesten
spul (vandaag en morgen in
de Groenoordhallen) gesloten.
Het is mogelijk dat Bojay in
de Groenoordhallen is, maar
helemaal zeker is dat nog
niet. Asielbeheerder Wil Tiele
wilde graag naar Beestenspul,
ALPHEN AAN DEN
RIJN De vierde Al-
phense Jazzhappening,
Jazznight Alphen '85, be
looft weer een groot suc
ces te worden. De organi
sator van deze happening,
de Stichting Jazznight Al
phen heeft twaalf beken
de jazztrio's, orkesten en
artiesten geboekt die van
avond vanaf acht uur in
de zalen van Avifauna
zullen optreden. Kaarten
kosten ƒ25 en zijn ver
krijgbaar bij de VVV en
de Alphense Rabo-ban-
ken.
Vele soorten jazz komen aan
bod, van dixieland en boogie
woogie tot de moderne en
hard bob jazz. Vijf zalen zijn
beschikbaar, en bovendien het
overkapte terras van het Avi
faunacomplex. Er zijn optre
dens van de Jaap Dekker
Boogie set; het Art Hodes Trio
met een mengeling van tradi
tionele en oude jazzvormen; de
Amerikaanse zangeres Dee
Daniëls met trio Bruno Castal-
lucci; de Revival Jazzband met
dixielandmuziek; Flavium met
als solist saxofonist Fred Leef-
lang; het trio Rob Agerbeek
met als gastsolist de tenor
saxofonist Harry Verbeke; De
groep Top Secret met de Al-
phenaar Toon Roos; de De La
Vida Jazzband met muziek in
de New Orleansstijl; het Clas
sic Jazz Collegium uit Praag;
het Trio Wim Overgaauw; de
Big Band Frits Landesbergen;
het Deep River Quartet; de 81-
jarige pianist Art Hodes cn de
zangeres Beryl Bryden.
Grote Havenbrug tussen
Havenplein en de Haven
ft een vrij ingewikkelde
chiedenis achter de rug.
lag niet alleen vroeger op
andere plaats, maar heeft
enige eeuwen gediend als
poortsbrug. De oude Zijl-
irt werd gebouwd in de
Jsmuur rond het stadsdeel
rendorp, dat tussen 1347 en
5 bij de stad getrokken
rd. Die stadsmuur lag aan
oostzijde van de huidige
estraat; een stukje ervan is
ai de walmuur van de Oude
n weer opgemetseld. Waar
stadsmuur de Lage Rijn-
i kruiste, was een stad-
K>rt nodig, en dit werd de
poort
eerste brug over de stads-
Igel voor de poort zal een
ivoudige ophaalbrug ge
est zijn. Toen in 1419 de
rgeroorlog tussen Jacoba
hetn Beijeren en haar oom Jan
s dn Beijeren ook voor Leiden
in jvolgen dreigde te krijgen
M|or de verrassende omme-
em aai van de stad uit het Ka-
aai jauwse naar het Hoekse
rs imp. werd in allerijl ook de
Ipoortsbrug versterkt. In-
rdaad sloeg in 1420 Jan van
«fijeren met zijn Kabeljauwse
iet|rtij het beleg voor de stad,
?ert zich na enige maanden
djoest overgeven. Daarna kon
fst| stad zijn wonden gaan lik-
#n: onder meer werd Jacop
.r jadenhove betaald voor het
>asflappen van de valbrug bui-
et i de Zijlpoort omdat die ge-
d.|oken was.
m( idat tussen 1462 en 1465
n Jote reparaties aan de poort
dl de brug ervoor verricht
dpren, veranderde de situatie
r j 1502 ingrijpend. Vóór de
n »ort kwam een soort stenen
00 rt, door een stenen brug
en xbonden met de stadsmuur.
'6I m dat fort heen stroomde de
ev adssingel, die aan de zuidzij-
k* van het fort overbrugd
b erd met een kleine ophaal-
p rug. Kort na het beleg van
nyeiden in 1574. waarbij de
»]«oort ongeschonden gebleven
aifcoet zijn. schijnen er plannen
ej§weest te zijn om een groot
Ëwerk op de noordoosthoek
_nde stad te bouwen, maar
zijn nooit gerealiseerd,
itegendeel, tussen 1600 en
i33 is de kleine brug wegge-
Aaald is dwars door het
rt heen een nieuwe ver-
Teersweg gemaakt. In de
uur van het fort kwam een
dejoortgebouw, de Zijlbuiten-
vvjoort, met daarvoor een enke-
ophaalbrug. Er was daar-
ityor e n rechte verkeersweg
Nan de Lage Rijndijk naar de
Haarlemmerstraat ontstaan.
'roedschap
Ia jarenlang gedub hakte op
22 februari 1644 de Grote
Vroedschap de knoop door: er
zou een uitbreiding van de
stad plaatsvinden naar de
noordoosthoek bij de Haven.
Toen eenmaal het besluit ge
nomen was, werd er met gro
te energie aan de realisering
van de plannen gewerkt. Al
op 17 maart verleenden de
Staten van Holland de nodige
toestemming voor het anne
xeren van een deel van Lei
derdorp en het onteigenen
van de daar gelegen tuinen.
In 1644 en 1645 werd zo een
nieuw gedeelte stad gereali
seerd. De oude Zijlpoort bleef
echter nog staan. Zodra in
1646 daarvoor de tijd geko
men was, moest deze sta-in-
de-weg verdwijnen. Op 18
april 1646 volgde de aanbeste
ding aan Pieter de Soomer
voor 275 Van de walmuur
aan de zuidzijde van het blok
tegen de Oude Rijn aan. Ook
verder werd het hele blok
mooi vierkant afgewerkt en
in acht boujvpercelen publiek
verkocht. Men zou denken
dat deze zeer grote operatie
toch wel gevolgen voor de
nog niet eens zo oude brug
voor de gesloopte Zijlpoort
zou hebben, maar uit het feit
dat er geen bestek voor een
nieuwe brug op deze plaats
gevonden is en de rare uit
stulping aan de oostzijde van
de Oude Herengracht juist
4.70 meter) lengte geheid wor
den, onder de pijlers daar
naast 120 palen en onder de
landhoofden elk 250 palen
van grenenhout. Nadat een
noodbrug gelegd was, moest
de oude houten brug gesloopt
worden. Binnen twee maan
den diende het karwei ge
klaard zijn, inclusief het brug
wachtershuisje met vensters,
deurkozijn met deur, de bril
op het „secreet" (de poepdoos)
en een zoldertje boven het se
creet. Veenlant moest begin
nen zodra hem dat bevolen
zou worden en daarna binnen
drie maanden gereed zijn,
eveneens op een boete van
drie gulden per dag over
schrijding. De eerste steen
werd op 8 augustus 1662 ge
legd door Johan, het zoontje
van burgemeester Johan
Meerman; de aanwezige met
selaars kregen 25 om te ver
teren. Vermoedelijk is de
brug nog voor de winter ge
reed gekomen. Dat de aanne
mers hun geld eerst op 18 ok
tober respectievelijk 10 no
vember 1663 ontvingen, Van
Palesteyn met 243 wegens
verricht extra werk en Veen-
lan met 129 extra, is dan ook
niet goed te verklaren.
Robuust
De robuuste brug kon er nu
Bojay is bij
zonder lief.
tOOB^
lied}
De nieuwe
dubbele op
haalbrug die
de draaibrug
verving, met
op de achter
grond de
Zoutkeet.
Foto Henri
de Louw, 's
Gravenhage,
juni 1895.
daar waar de brug uitkwam,
valt op te maken dat men het
gepresteerd heeft de brug te
sparen en in het nieuwe we
genpatroon in te passen.
Toch moet de scheepvaart de
nauwe brug wel een hinder
paal gevonden hebben, zeker
met die rare uitstulping die de
schippers tot ingewikkelde
manoeuvres gedwongen moet
hebben. Het wekt dan ook
geen verbazing dat op 28 fe
bruari 1662 het stadsbestuur
besloot de brug te vernieuwen
met twee stenen bogen en een
dubbele valbrug. Door het
wegruimen van de uitstulping
was er een grote afstand te
overbruggen, en op deze ma
nier ging dat het best. Op 12
juni 1662 volgden de aanbe
stedingen: Jan van Palesteyn
(met zijn compagnon Jasper
van Vliet) nam aan voor
1590 het graaf- en heiwerk
en het aanbrengen van de
houten „bovenbrugh" (de
dubbele ophaalbrug) te ver
richten, en Arent Arentsz.
Veenlant (met zijn compag
non Jan Danielsz. van Wouw)
nam voor 675 aan het metel-
werk te verrichten.
Volgens het bestek van de
kersverse stadsarchitect Wil
lem van der Helm moest on
der de twee pijlers naast de
doorvaart opening 170 heipa
len van 14 a 15 voet (ongeveer
De Grote Havenbrug kort voor de slopers in juni 1895 aan zijn verwijdering begonnen. Hoffotograaf Henri d€ Louw
te 's Gravenhage legde hem nog even op de gevoelige plaat vast.
maar dat is hem door het
asielbestuur verboden. Daarop
wilde Tiele het asiel op zater
dag open houden, maar ook
dat mocht niet van het be
stuur. De beheerder heeft een
vrije dag gekregen. Van hem
wordt echter wel verlangd dat
hij vanavond de dieren uit de
Groenoordhallen haalt en ze
naar het asiel terugbrengt.
Veel asieldieren zijn er overi
gens niet op Beestenspul te
zien. Er zitten nog maar zes
katten en een drietal honden.
De maand augustus is zeer
voordelig geweest voor het
dierentehuis, mede door de
acties van de Dierenbescher
ming werden tientallen die
ren aan een baas geholpen.
Men incasseerde ruim 8000
gulden voor geplaatste dieren
en spaart nu op het voer erg
veel geld uit.
Joris
Joris, de hond van de vorige
week, leek het getroffen te
hebben toen hij werd opge
haald. Een paar dagen later
bracht de nieuwe baas het
dier echter terug. Hij zou veel
aandacht aan Joris besteden,
maar overdag bracht hij de
hond naar de buurvrouw.
Daar deed Joris zijn behoefte
in het naaimandje en dus be
landde het arme beest weer in
het dierentehuis.
ven en de Oude Herengracht
te slopen en de vaart een stuk
te verleggen. In plaats van
een draaibrug zou er op de
nieuwe, maar erg bekrompen
plaats een dubbele ophaalbrug
komen.
Bestek
De verwezenlijking van de
plannen duurde erg lang. Zo
lang dat er in 1-891 zelfs nog
een bestek gemaakt werd om
de dekken van de draaibrug
te vernieuwen, maar dit
schijnt toch niet meer uitge
voerd te zijn. De reden om tot
vernieuwing over te gaan is
mogelijk af te lezen uit het
bericht in de krant van 15 juli
1891: „De brug aan de Haven
bij de Haarlemmerstraat
schijnt een gevaarlijk voor
werp te zijn voor den grooten
varkenswagen, welke iederen
maandagavond vette beesten
van de boot der stoomboot
maatschappij „De Volhar
ding" haalt. Voor eenigen tijd
brak hij op die brug en gister
avond viel er de achterklep
naar beneden, waardoor
groote ontsteltenis onder de
beesten en de hen begeleiden
de spekslagers ontstond en
één varken halverwege uit
het voertuig viel." Op 4 sep
tember 1893 was het zo ver
dat eindelijk de aanbesteding
door de provincie gehouden
kon worden. De dubbele op
haalbrug werd voor 43.557,-
aangenomen door M.H. Eijs-
vogel te Rumpt in Gelder
land. De gemeente liet in 1897
nog „twee wachthuizen ten
dienste der Politie en het ma
ken van eenige veranderin
gen aan het wachthuisje bij de
Kleine Havenbrug" aanbeste
den.
Deze brug van 4.10 meter
breed, zonder trottoirs, was al
snel weer te klein. Nadat in
1919 het nieuwe Rijn-Schie-
kanaal in gebruik genomen
was en de brug aan de ge
meente overgedragen werd,
was duidelijk dat er snel een
nieuwe moest komen. Vanaf
1923 vormde dit ieder jaar bij
de begrotingsbehandeling on
derwerp van gesprek, met
voorstellen, moties en alle
mogelijkheden van dien.
Eerst in 1927 werd de knoop
doorgehakt en besloten tot de
bouw van een rolbasculebrug.
Het is hier helaas niet moge
lijk dieper op de bouw in te
gaan; alleen al de correspon
dentie (voor een deel gerecon
strueerd na de Stadhuisbrand)
met de N.V. Constructiewerk-
plaatsen en werktuigenfa-
briek „De Nederlandsche
Staalindustrie" te Rotterdam,
die de ijzeren bovenbouw ver
zorgde, is zó omvangrijk dat
het bijna een dag kost om die
te lezen. Het gietstaal werk
werd betrokken van de firma
Otto Gruson Co. te Maag
denburg, terwijl de betonnen
onderbouw op 5 februari 1929
voor 112.286,- aanbesteed
werd aan de fa. Andries Ver
hagen te Made. Deze leverde,
zijn werk echter niet op 15
maart 1930, maar pas in au
gustus 1930 op. De beweegba
re delen werden op 8, 9 en 10
september 1930 aangebracht -
in totaal 119.770 kg aan ijzer,
nog afgezien van 125.115 kg
gietijzer aan ballast - waarna
de brug op 3 december voor
het verkeer in gebruik kon.
worden gesteld. Het houten
brugdek van jarrah-hout
werd dit jaar nog vernieuwd.
Daarmee moet de brug er
voorlopig weer tegen kunnen.
Ir. Van der Vlis heeft daar
door beslist nog eer van zijn
werk als ontwerper van de
brug.
tegen. Behalve het normale
onderhoud aan met name de
houten bovenbouw was niet
veel nodig. Slechts werd op 23
augustus 1760 voor 68 aan
Jacobus Snaarenberg aanbe
steed het vernieuwen van het
brugophaaldershuisje. De
kleine reparaties uit het eind
van de achttiende eeuw wer
den verricht door bekende
aannemers als Jacob van
Leeuwen, Gerrit Plomp en
Jan Baptist de Groot. Na de
Franse tijd was een grotere
ingreep blijkbaar nodig. Stad
sarchitect Salomon van der
Paauw maakte een bestek
voor algehele vervanging van
de houten bovenbouw, al
moest het ijzerwerk waar mo
gelijk hergebruikt worden. De
aanpemer diende de wat tere
onderdelen met goede Mosco-
vische teer drie keer overte-
ren en daarna met fijne schel
pen te bestrooien; de hele
brug moest twee keer in de
grondverf gezet worden en
daarna overgeverfd.
Op 24 maart 1817 zaten de he
ren op het Stadhuis gereed
om inschrijfbriefjes in ont
vangst te nemen. Er kwamen
er echter geen. Omdat op de
daartoe gedane uitnodiging
niemand zich tot het doen
van een bod aanmeldde, werd
besloten het op 31 maart 1817
nogmaals te beproeven en
daarvan aan het publiek door
de „nieuwspapieren" (kran
ten) kennis te geven. Maar op
31 maart waren er inschrij
vers noch bieders, zodat aan B
en W gerapporteerd moest
worden met het advies om het
werk óf in daggeld te laten
uitvoeren öf eigen personeel
aan te nemen. Dit gebeurde
echter nog niet: er werd een
nieuw, nog véél uitvoeriger
bestek gemaakt voor een gro
te enkele ophaalbrug. De ba
lans zou zelfs ruim 12'/2 meter
lang worden. Maar ook daar
voor meldden zich geen gega
digden. Eerst op 22 september
1817 werd Hendrik Koper-
draat te Alphen voor 1560
bereid gevonden deze brug te
maken. Dezelfde lijdensweg
beleefde men met de repara
tie van het metselwerk: op
dezelfde datum verklaarden
Louis Henri Houthuizen en
Cornelis Wijsman zich bereid
dit voor ƒ500 te verrichten
(het bedrag van de raming
door de stadsarchitect).
Deze brug hield het uit tot
1870. Toen werd op 14 februa
ri het vervangen van de op
haalbrug en een deel van de
stenen brug door een gietijze
ren draaibrug aanbesteed; ij
zergieterij D.A. Schretlen
nam dit voor 15.606,- aan.
Van de gelegenheid werd ge
bruik gemaakt om de door
vaart met 75 centimeter te
verwijden. De schepen wer
den immers toen al steeds
groter. Desondanks bleef het
daar een benauwde situatie;
vooral de scherpe hoeken
vanuit de Haven naar de
Oude Herengracht en van
daar weer naar de Oude Vest
waren flessehalzen. Toen in
1884 het besluit viel de Oude
Vest als hoofdroute voor de
Rijn-Schieverbinding te ne
men, was ook duidelijk dat
hier ingegrepen zou moeten
worden. Uiteindelijk kwam
de oplossing uit de bus om de
huizen op de hoek van de Ha
