Tikken zonder handen: de
typemachine doet het werk
NIEUWE TECHNIEK NOG DIT JAAR BESCHIKBAAR
MARKTEN
Satelliet-primeur voor World
Trade Centre Rotterdam
ECONOMIE
SnidóaQowiant
ZATERDAG 14 SEPTEMBER 1985 PA<v£
Dollar zes cent lager
AMSTERDAM De dollar noleerde
gisteren rond het middaguur ƒ2,2750,
bijna zes cent lager dan donderdag
middag. De daling zette donderdag
avond al in in New York. In geld
marktkringen wordt dit koersverschil
toegeschreven aan de gisteren bekend
gemaakte cijfers over consumptieve
besteding en industriële produktie in
de VS. De verwachtingen daarvan
'waren zo hoog gespannen, dat de
Jcoers eerder in de week omhoog ge
stuwd werd. Met de cijfers in zicht is
het optimisme wat getemperd en nu is
sprake van een zekere reactie. Overi
gens wordt het koersverschil groot
maar niet extreem gevonden. Twee
weken geleden noteende de dollar nog
ƒ3,11. De koers zou ook beïnvloed
kunnen zijn door winstnemingen.
Vraag naar Jaguars
groter dan aanbod
LONDEN Jaguar, de Britse fabri
kant van luxe automobielen, heeft in
de eerste helft van dit jaar een bru
towinst behaald van omgerekend
circa 273 miljoen gulden. Dat is 54
procent meer dan de 178 miljoen
gulden die indezelfde periode vorig
jaar werd verdiend. Volgens Jaguar-
-topman John Egan is de vraag naar
Jaguars op alle grote exportmarkten
groter dan het aanbod. Op de be
langrijkste exportmarkt, de Verenig
de Staten, nam de verkoop toe met
dertien procent tot 13.481 wagens.
Vorig jaar werd Jaguar losgemaakt
van het staatsconcern BL (British
Ley land) en aan de particuliere sec
tor overgedaan.
OESO:
Prijzen stegen minder snel
PAKIJS De consumentenprijzen in
de 24 landen van de OESO (Organisatie
voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling) zijn in juli met gemid
deld 0,2 procent omhoog gegaan. In Ne
derland daalden ze met 0,2 procent na
een daling met 0,1 procent in juni. Ook
in West-Duitsland, Groot-Brittannië,
Denemarken, Zweden en Zwitserland
daalden de prijzen. De sterkste daling,
0,7 procent, werd in Griekenland gere
gistreerd, zo heeft de OESO bekendge
maakt. In de twaalf maanden tot en met
juli stegen de prijzen met 4,7 procent.
Voor Nederland geeft de OESO in die
op. waarmee Nederland samen met
West-Duitsland de geringste stijging van
de consumentenprijzen heeft.
Hoger interim-
dividend Kon. Olie
DEN HAAG Het interimdivi
dend van de Koninklijke Neder-
landsche Petroleum Maatschappij
(Kon. Olie) is voor 1985 vastge
steld op 4,50 per aandeel tegen
3,85 in 1984. Het netto-actief per
eind juni en het nettoresultaat
over de eerste zes maanden van
de vennootschap (voornamelijk
bestaande uit het belang in het
netto-actief en haar aandeel in
het nettoresultaat van de maat
schappijen van de Kon./Shell
Groep) bedragen resp. 242,25 en
16,99 per aandeel. De overeen
komstige cijfers over dezelfde pe
riode van vorig jaar zijn ƒ207,91
en 17,28.
Hoger premie-inkomen
maar minder
winst bij Ohra
ARNHEM Ohra Verzekeringen
heeft in de eerste helft van dit jaar
het premie-inkomen ten opzichte
van dezelfde periode van 1984 zien
stijgen met 3,8 procent tot ruim ƒ270
miljoen. Het bedrijfsresultaat daalde
echter van 6,4 miljoen tot 5 mil
joen. Ohra geeft als reden voor de
daling op, dat bij de ziektekostenver-*
zekeringen dit jaar geen premiever
hoging is doorgevoerd. Dit ging ge
paard met een verdere stijging van
de kosten van de gezondheidszorg.
Voor heel 1985 verwacht Ohra een
premie-inkomen van ƒ410 miljoen
(v.j. 394 miljoen).
Britten
geven handels
kredieten met
lage rente
LONDEN De regering van
Groot-Brittannië wil voortaan
leningen tegen lage rente ver
schaffen aan landen die orders
plaatsen bij Britse bedrijven.
goud en zilver
De goud- en zllverprijzen van
gistermiddag, tussenhaakjes de
vorige noteringen. Goud fijnme-
taai 33.700-34.200;
(33.950-34.450). Bewerkt 35.910
laten; (36.180 laten). Zilver fijn
metaal 605-675; (610-680). Be
werkt 710 laten; (720 laten).
(ADVERTENTIE)
NOG VRAGEN OVER HET FISCAAL NUMMER?
Die beslissing is genomen na
dat diverse landen, waaronder
Indonesië en China, hadden
laten weten dat dergelijke kre
dieten hen zouden aanmoedi
gen zaken te doen met Britse
ondernemingen. Het besluit is
mede genomen doordat het
Britse bedrijfsleven eerder dit
jaar een grote order van Tur
kije voor de aanleg van een
"brug over de Bosporus misliep,
jpe order, waarmee een bedrag
van omgerekend 1,9 miljard
gulden was gemoeid, ging toen
•naar Japan. De Britten be
schuldigden Japan ervan dat
jeen Japanse lening aan Tur-
"kije van 692 miljoen gulden de
jdoorslag had gegeven. „Het
Moont weer eens aan dat wij
<ricket spelen terwijl de Ja-
spanners aan karate doen",
luidde destijds het commen
taar van de woordvoerder van
de verenigde Britse werkge-
AMSTERDAM Van Berkel
was gisteren op de aankondi
ging van de directie dat de
winst over het lopende jaar
matig zal stijgen, 3,20 in reac
tie naar 40,30.
De Amsterdamse effecten
beurs was gisteren een toon
beeld van rust. De lust om za
ken te doen, die doorgaans op
vrijdag toch al niet een hoog
tepunt bereikt, werd nog danig
getemperd door een flauw
Wall Street en een fors lagere
dollar. De meeste aandelen
koersen noteerden lager, al
gingen de verliezen de gulden
maar zelden te boven. Bij de
internationals was Akzo een
dubbeltje lager. Hoogovens
stond rond het middaguur
veertig cent lager en voor Uni
lever werd 1 mindef betaald.
Ook KLM en Philips leden
minimale verliezen. Kon. Olie
stond onveranderd op 197,70.
De financiële waarden pasten
geheel in het algemene beeld
met merendeels geringe ver
liezen. Een licht herstel was er
op het aanemingsfront. Volker
Stevin herstelde tachtig cent
ha het forse verlies van de af
gelopen week. Alleen HBG
zakte naar 127. Ook de mees
te lokale aandelen waren la
ger. soms zelfs fors lager. Zoals
HAL, met een duikeling van
14. En Rademakers waarvoor
ƒ21 minder werd neergeteld.
Ook Schuitema moest met een
verlies van ƒ25 een flinke
veer laten. Op de parallel-
markt verloor Enraf Nonius
2. De obligatiemarkt gedroeg
zich wat aarzelend. Over het
algemeen lagen de leningen
goed prijshoudend in de
markt, maar daar stonden ook
enkele lager geprijsde stukken
tegenover.
DEN HAAG Een beetje
monotoon en zorgvuldig
articulerend zegt de
vrouw: „Ik ben een stem-
geactiveerde typemachine.
Ik schrijf netjes wat er
wordt gezegd". De woor
den zijn nog niet uitge
sproken, of de typmachine
gaat aan het werk. Zonder
dat er toetsen zijn beroerd
verschijnen op het beeld
scherm de fragmenten
van een zin: „Ik..be-
n..een..stern-
geactiveerde .typema
chine".
Foutloos typen met losse han
den, zelfs zonder enige taal
kundige kennis; het is van
daag de dag mogelijk. In de la
boratoria van de Kurzweil-
company in Boston wordt de
zelf-typende typemachine mo
menteel uitgetest op zijn voca
bulaire. dat zo'n vijftiendui
zend woorden omvat. Het her
kennen en uittypen van de ge
sproken woorden gaat nu nog
wat langzaam, maar binnen
twee maanden, zo is de ver
wachting, kan de computer
een vlot uitgesproken dictee
foutloos bijhouden.
„Nog dit jaar is de zelftypende
typemachine klaar voor de
markt", vertelt Raymond Kur-
zweil, directeur van de gelijk
namige onderneming in Ame
rika. Als uitvinder van de eer
ste zelflezende computer ter
wereld, het eerste computer-
spraaksysteem ter wereld en
het eerste computer-toetsen
bord dat alle orkestinstrumen
ten natuurgetrouw kan weer
geven, bevindt Kurzweil zich
in de voorhoede van de com
putertechnologie
Via een wereldwijde 'satelliet-
persconferentie presenteerde
Kurzweil deze week zijn
nieuwste vinding, die als een
belangrijke doorbraak kan
worden beschouwd op het ge
bied van computer-spraakher
kenning. Kurzweil, in beeld
en geluid te zien en te horen
in conferentiekamers te Den
Haag, Londen, Madrid, Rome,
Bonn en Tokio, schetste de te
verwachten ontwikkelingen
op computergebied.
Voorspelling
De uitvinder: „Over twee
maanden zijn we zo ver dat de
typemachine de gewone
spreeksnelheid kan bijhouden.
Dat kan alleen omdat de com
puter steeds voorspelt welk
volgend woord aan bod kan
komen. Na het woord „ik" bij
voorbeeld. zal vrijwel altijd
een werkwoord volgen. Uit
zijn woordenschat houdt de
computer dus al zijn werk
woorden paraat, als een per
soonlijk voornaamwoord is
uitgesproken. Om te kunnen
schrijven op spreeksnelheid
zijn de computer ingewikkelde
grammaticaregels bijgebracht.
Om dat alles weer te kunnen
behappen kan de computer
duizend calculaties gelijktijdig
uitvoeren en zijn speciale
chips ontwikkeld. Slechts drie
procent van de uitgesproken
woorden wordt verkeerd be
grepen, omdat elk woord in
zijn context bekeken wordt".
De standaard-woordenschat
van de zelftypende typmachi
ne omvat tienduizend woor
den. Ingesproken woorden die
de computer niet kent, moeten
gespeld worden en kunnen zo
in het geheugen worden opge
slagen tot een maximum van'
viftienduizend woorden. Bo
ven dit aantal laat de compu
ter bij elk nieuw woord dat hij
„aanleert" één van de woor
den vallen die het minst ge
bruikt worden.
De zelftypende typmachine
lijkt ondanks al dat technisch
vernuft nog een omslachtige
vinding ter vervanging van
stenografen. Maar volgens
Kurzweil zal de vinding een
kettingreactie teweeg brengen.
Wereldwijd is met name de
laatste drie jaar intensief ge
werkt aan computers met het
vermogen tot spreken en luis
teren. Superchips, met meer
dan een miljoen schakelingen
op een plaatje nog kleiner dan
een pinknagel, openen nieuwe
mogelijkheden. Gezocht wordt
naar „supercomputers" die
geen ingewikkelde program
meertaal en codes meer nodig
hebben, maar gewoon met het
gesproken woord bediend
kunnen worden. Kurzweil:
„Stel je voor: een krachtiger
en gemakkelijker manier van
communiceren is er gewoon
niet. Met een computer wer
ken via een toetsenbord is
voor veel mensen nog een on
overkomelijke barrière, met
een computer praten kan in
principe iedereen".
Raad van bestuur
Kurzweil schets een ontwik
keling waarbij in de grote on
dernemingen sprekende com
puters toetreden tot de raden
van bestuur. Qua intelligentie
doen deze geavanceerde com
putersystemen, zo mag je vei
lig aannemen, zeker onder
voor de bestuursleden, maar
het geheugen van de computer
is onfeilbaar. Elk feit, elk his
torisch gegeven is op afroep
beschikbaar. De bestuursleden
hoeven er maar om te vragen.
Kurzweil: „Ik heb zo vaak
meegemaakt dat in een direc
tievergadering gevraagd werd
naar bijvoorbeeld de omzet het
afgelopen jaar van een bepaal
de dochteronderneming in Bo
livia. Dan zie je de president-
directeur gokken: „Een mil-
joentje of vier". Op grond van
dat soort gegevens worden be
slissingen genomen, want geen
van de bestuursleden heeft zin
om naar de computer in de ka
mer ernaast te gaan. Ze weten
bovendien niet hoe zo'n ding
werkt en willen het niet leren
ook".
En wie weet komt het nog zo
ver dat de computer suggesties
aan de hand doet voor investe
ringsbeleid, marktsituaties en
personeelswerving. Er zijn al
zogeheten „expert-systemen"
op de markt die op een vrij be
grensd gebied kunnen advise-,
ren, bijvoorbeeld in de mijn
bouw (bij de speurtocht naar
mineralen), medische weten
schap (bij het stellen van diag
noses) of in het financieel be
heer. Op de Wereldtentoon
stelling Tsukuba in Tokio heb
ben computerfabrikanten deze
week verschillende expert-sy
stemen gedemonstreerd.
Nu is Kurzweil uiteraard niet
de enige die vorderingen heeft
gemaakt met het onderzoek
naar zelftypende machines. Zo
heeft IBM een prototype van
een computer met een vocabu
laire van vijfduziend woorden.
Twee kleinere ondernemin
gen, Waltham in Massachus-
sets en Speech Systems of Tar-
zana in Californië werken aan
vergelijkbare systemen. Kur
zweil is tot dusverre wél de
enige die vol zelfvertrouwen
aankondigt nog dit iaar met
een „talkwriter" op de markt
te komen. Hij noemt zelfs een
prijs voor zijn produkt: zo'n
zeventigduizend gulden.
ROTTERDAM Het Beurs
en World Trade Centre Rot
terdam is aanstaande maandag
het middelpunt van een op
merkelijk „communicatie-s
pektakel". Die dag wordt het
hoogste punt bereikt van de
hoogbouw waarmee dit beurs
en handelscentrum wordt uit
gebreid. Om te onderstrepen
dat dit World Trade Centre is
voorzien van de meest moder
ne communicatie-middelen,
brengt Rotterdam maandag de
eerste particuliere satellietver
binding rond de wereld tot
stand. Een wereldprimeur dus.
De directe beelden van het ze
ventig minuten durende pro
gramma komen maandag om
twaalf uur op het tv-scherm
via satelliet uit Houston, Lon
den, Rotterdam en Japan. Het
programma wordt gepresen
teerd door Koos Postema en
uitgezonden door Olympus, de
zender van de Europese om
roepen. Ook minister Smit-
Kroes van verkeer en water
staat zal een optreden wegge
ven. Via kabelnetten kunnen
ruim vijf miljoen aansluitin
gen in Europa, waarvan an
derhalf miljoen in Nederland,
het programma zien.
Er wordt verbinding gemaakt
met de Tsukuba Expo '85 in
Tokio waar Chriet Titulaer
met EG-ambassadeur in Tokio
Laurens Jan Brinkhorst zal
spreken over de betekenis van
een dergelijk modern World
Trade Centre voor de wereld
handel. Chriet Titulaer zal
daar proberen een robot het
Wilhelmus te laten spelen. De
tweede locatie is Houston waar
een verslaggever bij een model
van de Space Shuttle praat
met Wubbo Ockels, die eind
dit jaar als eerste Nederlander
de ruimte in zal gaan. Ockels
zal via een satelliet-afstands
bediening een vlag in de top
van de toren in Rotteram hij
sen. Beide live-verbindingen
lopen via het Intelsat-circuit
waarvan de grote parabool-an
tennes staan opgesteld in het
Friese Burum. De derde ver
binding, met Londen, loopt via
de Europese ECS-2 kunst
maan. Via deze maan en via
het Intelsat-circuit kunnen
sinds kort videoconferenties
gehouden worden. Dat wordt
maandag in Rotterdam gede
monstreerd.
De PTT grijpt de gelegenheid
aan om het glasvezelnet van
Rijnmond officieel in gebruik
te nemen. Dit net is voor zry'n
dezer dagen heeft u, net als alle andere
mensen van 15 jaar en ouder in uw omgeving, een
brief ontvangen van de belastingdienst Daarin werd
u een belastingnummer, het fiscaal nummer, gegeven.
Is het u niet duidelijk of hebt u nog vragen
Bel dan (gratis) 06-0543. De medewerkers van de
BelastingTelefoon helpen u graag
BELGEWOON 06-0543 DE BELASTING TELEFOON
Het hoogstamunt van het nieu
we gedeelde van het World
Trade Center in het hartje, van
de Maasstad, wordt maandag
bereikt. Hollandse Beton Maat
schappij zal het hoge gebouw,
dat de Rotterdamse sky-llne
gaat beheersen, in 1987 ople
veren.
maandag in Den Haag te vol
gen op kanaal 63.
25 miljoen gulden aangelegd
en biedt het bedrijfsleven in
de regio mogelijkheden tot
snelle, betrouwbare en hoog
waardige communicatie. Een
dergelijk net speciaal aange
legd voor het bedrijfsleven be
staat nog niet elders in West-
-Europa. Het programma, dat
maandagavond 7 oktober nog
maals wordt uitgezonden, js
