'wintigste eeuw weegt
ooralsnog 7,2 pond
nale
FRAAIE
ATALOGUS
ZONDER
DIEPGANG
ZATERDAG 14 SEPTEMBER 198S
uwen'
edere
ar het
dame
eilijk
naakt
in ind
>ee te
nacht?
De Nederlandstalige editie
van de vorig jaar in Dortmund
verschenen Kroniek van de
20ste eeuw" biedt van maand
tot maand een keuze uit de
feiten die zich tussen 1 januari
1900 en 28 december 1984 in
de wereld hebben voorge
daan. Ruim duizend maanden,
meer dan twintigduizend fei
ten, waarvan ongeveer een
kwart in meer of minder uit
gebreide berichten nader is
uitgewerkt. Vele honderden
illustraties, deels in kleur, sie
ren de tekst die de duizend
pagina 's fors overschrijdt. Een
geweldige onderneming dus,
waaraan tientallen medewer
kers hun keuze uit de gebeur
tenissen in Nederland en Bel
gië hebben toegevoegd.
Uiteraard fascineert dit boek het
meest waar het graaft in de jaren
die het verst achter ons liggen. Men
ziet er de wortels liggen van al wat
verder volgen zou. vaak ook een
weerspiegeling van de bijbelse wijs
heid dat er niets nieuws is onder de
zon. De gretige lezer vindt hier stof
voor vele dagen vol historische ge
neugten. En naarmate hij dichter
nadert tot onze eigen tijd, biedt de
kroniek de samenvattende bevesti
ging van wat wij ons herinneren
uit krant, radio en beeldscherm.
Nochtans leert een kritische steek
proef ook dat deze forse uitgave,
die vele redenen tot waardering
biedt, niet in elk opzicht tot een
gave prestatie heeft geleid.
Er zijn nogal wat vraagtekens te
zetten bij de subjectieve keuze uit
de feiten en de manier waarop zij
in berichten zijn verwerkt en van
koppen voorzien. Natuurlijk moest
de onafzienbare hoeveelheid mate
riaal sterk worden gecomprimeerd,
waardoor het boek vaak aan de op
pervlakte blijft steken. Maar met
name de kroniek van de jaren
1940-1945 lijkt verre beneden rede
lijke maat. Er zijn aanwijsbare on
juistheden zoals de weergave
van de evacuatie bij Duinker
ken en forse leemten rond bij
voorbeeld de spoorwegstaking en
de hongerwinter. Er zijn ook teke
nen van haastwerk, waaraan wel
licht mede de onvolledigheid van
het verwijsregister te wijten valt.
Daar staat gelukkig heel veel aar
digs tegenover.
Hadjememaar
Hadjememaar komt bijvoorbeeld
goed uit de verf. De Vlaamse kwes
tie met al haar verwikkelingen
evenzeer. Tussen het overwegend
politieke en militaire nieuws doen
de sportbijdragen nogal eens pot
sierlijk aan, al zou niemand de
fraaie berichten over de eerste ja
ren van de Tour de France willen
missen. Kunst, wetenschap en reli
gie komen er evenals bijvoorbeeld
economie tamelijk bekaaid af.
Op weinig uitzonderingen na staan
er helaasgeen authentieke
nieuwsberichten in het boek, al is
bij voortduring de schijn van het
tegendeel beproefd. Men heeft zich
daardoor wel heel wat kansen op
historische kleurenrijkdom laten
ontsnappen, al wordt in dat gemis
ten dele voorzien door vele foto's
en reprodukties van affiches en
spotprenten. Jammer is het dat
daaraan niet enig kaartmateriaal is
toegevoegd. En helaas is ook ten
aanzien van de tekst elke vermei-,
ding van de gebruikte bronnen
achterwege gelaten. Stellig echter
biedt dit panorama zonder diep
gang als fraaie catalogus van feiten
en feitjes een nuttig uitgangspunt
voor ieders eigen onderzoek, zoweL
naar meer details als naar groter
samenhang.
JAN ONSTENK-
„Kroniek van de 20ste eeuw";
Eindredacteur Maarten Valken
Ui tg. Elsevier, Amsterdam/Brus
sel; Prijs tot 31 december 99,50
gulden, daarna 129,50 gulden.
e latei i
illema
n met
nlang
«/an dwaar zal de twintigste
iezenjdie onafwendbaar naar
ïn «inde spoedt, uiteindelijk
ireisjer Voor geschiedschrij-
hakei^0 open vraag. Reagan
g jaarrorbatsjov bijvoorbeeld
hakem elkaar nog spreken,
taakpbij Elsevier weten ze het
k odI twintteste eeuw weegt
tyid. Het gewicht van een
kwaijk geschapen boreling,
damsenk niet dat de mensen
i allesuit de winkel zouden
het ajuwen als hij nog zwaar-
pe'°i geweest", zegt Maar-
daaralken zuinig,
en. Hi
van fco'n beetje de maximale dik-
Hij isiarbij de kanttekening dat er
n eerk van de vijftien jaar die er
oeten millennium resten, een half
iik. ,Jtn wordt toegevoegd. De de-
'e twintigste eeuw zal dus op
SNOId komen.
inde lezers zullen door heb-
§■■1 het hier om een boek gaat.
ek van de 20ste eeuw" luidt
en de historicus drs. Maar-
lken is er de eindredacteur
latste feiten die hij heeft ge-
kafd, zijn de giframp die de
I stad Bhopal heeft geteis-
ft eindrapport van de enquê-
liissie over RSV, het ak-
dat bereikt is over Hong
en de dood van de Ameri-
filmregisseur Sam Peckin-
aarmee is pagina 1043 en af-
ig nummer tweeduizend be-
le maximale dikte, en houdt
niek op. „Maar jaarlijks ver-
n er bijlagen zodat de kro-
an de twintigste eeuw een
(te en up-to-date informatie-
jlijft", belooft Elsevier in de
ier van de pil. Noch is daar-
e kous af. „Het boek staat
Handel
Maar eerst de kroniek van de twin
tigste eeuw. Want precies zoals de
afgelopen lente het herdenken van
veertig jaar bevrijding voor de uit
gevers handel heeft betekend, zo
wordt de twintigste eeuw straks
handel. Valken geeft het grif toe.
En die het eerst komt, die het eerst
maalt. Toch blijkt dit niet de be
langrijkste reden te zijn geweest
voor de ietwat premature verschij
ning van het boek. Elsevier is trou
wens ook niet de eerste. Readers
Digest bracht al in 1978 zijn „Mijl
palen van de 20ste eeuw" op de
markt, om maar iets te noemen.
Laatste nieuwsfeit daarin: de Ame
rikaanse president Carter schort de
produktie van de neutronenbom
op. Dat wordt straks helemaal in
halen geblazen.
Nee, de aanleiding voor Elsevier
om nu al met zijn kroniek te ko
men, is gelegen in het succes dat de
Duitse uitgeverij Harenberg Kom-
munikation in Dortmund met een
soortgelijke uitgave heeft geoogst
Het schot in de roos, denkt Valken,
is te danken aan de nooit eerder
vertoonde opzet van de turf. Waar
in dat unieke schuilt „Als naslag
werk voor de twintigste eeuw", al
dus de eindredacteur, „geeft de
Als kranteberichten
De kroniek is chronologisch opge
bouwd van jaar tot jaar en daar
binnen weer van maand tot maand.
Voor elke maand is een hele tot an
derhalve pagina uitgetrokken,
daarbij inbegrepen een kalendari-
um met de belangrijkste voorvallen
in de betrokken maand plus de ge
boorte- en sterfdata van vooraan
staande persoonlijkheden. Per
maand worden twee tot zes onder
werpen bij de horens genomen in
artikeltjes met een gemiddelde
lengte van vijfendertig regels. Ze
zijn gekopt en opgemaakt als kran
teberichten en er wordt gebruik
gemaakt van een kranteletter: de
Times. Allemaal zeer bewuste keu
zes. „Niet voor niets luidt ons mot
to: de krant van de eeuw op
schoot", zegt Valken, voorbijgaand
aan het feit dat dit een lezer met
een wel zeer stevige kniepartij ver
eist. „Het zaait verwarring", geeft
hij toe. „Op het eerste gezicht zou
den de mensen kunnen denken:
het boek is met de schaar en lijm
pot uit oude kranten samengesteld.
Maar ze zullen snel merken dat de
artikelen in een moderne stijl ge
schreven zijn, vanuit een heden
daagse visie bovendien".
Belangrijk, dit laatste. Valken:
Op schoot
De krant van de eeuw op schoot.
Nu wil het geval dat journalisten
van normale kranten werken van
uit het deprimerende besef dat hun
produkt voornamelijk gebruiks
waarde heeft als verpakking voor
een krop sla. Desondanks doen ze
hun best de pagina's, behalve met
nieuws, ook te vullen met com
mentaren, achtergrondinformatie,
diepte-reportages en kritieken. Al
draagt een Elfstedentochtrijder de
krant slechts als extra verwarming
onder de borstrok, dan nog zal deze
niet slechts de blote feiten, maar
ook hun verbanden, hun plaats in
het grotere geheel op zijn huid
meedragen. De krant van de eeuw
echter is andere koek. Die past on
der geen enkele borstrok, laat staan
dat er sla in te verpakken zou zijn.
De krant van de eeuw hoort thuis
op de boekenplank. En liefst niet
eentje van spaanplaat, want dat wil
nog wel eens doorbuigen. De krant
van de eeuw is er, mits met enige
zorg omringd, voor de eeuwigheid.
Des te opvallender mag het heten
dat in dit papieren monument elke
vorm van commentaar, van grotere
verbanden, van historische per
spectiefwerking, van kritische
kanttekeningen ontbreekt. Het
„wat" staat er allemaal voorbeeldig
in; het „waarom" en „waartoe"
echter zal de lezer in andere boe
ken dienen na te pluizen.
Waarom 1900
Het begint al op de allereerste blad
zijde met de allereerste zin van de
kroniek. „Het was de paus die het
precieze begin van de twintigste
eeuw moest vaststellen", staat daar.
„Leo XIII koos voor 1 januari 1900
in plaats van 1 januari 1901 en hoe
wel protestanten het er niet mee
eens waren, bleef zijn keuze van
kracht". Maar waarom de paus
Waarom de aarzeling tussen 1900
en 1901 Waarom het dwarsliggen
van protestanten Dat wil de lezer
dan en passant ook wel even we
ten. Geen woord van nadere ver
klaring echter. Het blijft bij die ene
kriptische zin. Valken, geconfron
teerd met de kritiek: „Het pro
bleem is dat je in zo'n kroniek niet
alles kunt uitdiepen. We hebben
gewerkt vanuit de begrenzing die
een strikt chronologische opzet nu
eenmaal met zich meebrengt. Je
hebt gemiddeld vijfendertig regels
per onderwerp. Daarin moet je ver
melden wat er gebeurd is, tegen
welke achtergrond de gebeurtenis
zich afspeelt en welke reacties er in
die tijd op gekomen zijn. Dan ben
je uitgepraat. Je komt niet toe aan
een analyse, aan uitdiepen, aan het
leggen van verbanden. Ik denk dat
het een boek is om iets in na te
slaan. Wie was die McCarthy ook
weer Wat deed hij Veel verder
dan het voorpagina-beeld kun je
niet gaan. Wanneer werd Kennedy
vermoord En wat gebeurde er
nog meer rond die dag Meer vind
je inderdaad nauwelijks, daar ben
ik het mee eens".
Echter: „Die verbrokkeldheid, dat
wegvagen van de grote lijnen, daar
ontleent het boek juist zijn charme
aan", gaat Valken met verve in de
verdediging. „Noem het voor mijn
part een leuk bladerboek. We heb
ben de tijd willen laten zien in een
dwarsdoorsnede. Wat gebeurde er
zo'n beetje per tijdvak Het grote
en het kleine nieuws naast elkaar.
Ik vind het eigenlijk helemaal niet
zo gek dat een boek met een derge
lijke opzet er juist nu gekomen is.
We leven in een periode waarin de
informatieoverdracht steeds be
langrijker wordt. De geschied
schrijving van de voorafgaande tijd
is vooral een zoeken naar golven
en dalen geweest, naar een groter
plan, naar lessen die getrokken
kunnen worden. Maar op het ogen
blik zie je een neiging terug te gaan
naar de feiten. En de manier waar
op in onze kroniek de feiten naast
elkaar worden gezet, kan wel dege
lijk tot andere inzichten leiden,
denk ik. We spelen niet alleen in
op de groeiende waardering voor
feiten die het informatietijdperk
met zich meebrengt, maar we be
reiken ook een verrassingseffect.
Door de feiten zo naast elkaar te
Koude oorloj
Wie in het boek de ontwikkeling-
van de Koude Oorlog wil nazoeken
waarachtig toch niet de minst
gezichtsbepalende factor van de
tweede eeuwhelft komt van een
koude kermis thuis. Het begrip
staat niet in het register vermeld
Evenzo zal de leergierige lezer ver- -
geefs speuren naar begrippen als
apartheid, antisemitisme, de crisis
van de jaren dertig, de derde we
reld, de emancipatie, de technologi
sche revolutie, om maar enkele."
dwarsstraten te noemen die de
mensheid gedurende de twintigste
eeuw is ingeslagen. „Daar heb je
andere boeken voor", wuift Valken
weg. „Het aardige van ons boek is
juist dat mensen kunnen grasdui
nen zonder dat daarbij ingegrepen
wordt. We leiden de mensen niet
bij de hand. We drukken geen
stempels. Hadden we dat wel ge
daan, dan zou je bijvoorbeeld een
artikel over de dolle jaren twintig
gekregen hebben. Door zulke stem
pels te vermijden en de feiten naast
elkaar te zetten, ontdekken de
mensen juist dat het echt niet alle
maal lollig was in de jaren twintig".
Een relativerende werking. „Ik
ben vijfendertig en heb dus de oor
log niet meegemaakt", zegt Valken.
„Dan denk je: april 1940, alleen
maar donkere wolken pakken zich
samen boven de wereld. In het
boek zie je dat er ook gewoon ge-'
voetbald werd. Hier: 21 april 1940/;
het Nederlandse elftal wint met 4—
2 van België. De oorlog Bij dat
woord dacht ik vroeger aan veld
slagen. In het boek zie dat er in
de oorlog ook Elfstedentochten ge-„
reden werden: 22 januari 1942. Irf
weerwil van Duitse bezetting wa
ren er 970 .wedstrijdrijders en 3862
doorbijters voor de toertocht. Op
dezelfde pagina lees je dan hoe vijf
dagen tevoren de eerste Nederland-^
se joden naar Westerbork zijn gede
porteerd. Dat effect bedoel ik. Of
op dezelfde pagina de crisis rond
het Suezkanaal en de Russische iiv--.
val in Hongarije. Pang opeens
staat de wereld in brand. Die ge
lijktijdigheid. De verbanden moet
de lezer er dan zelf maar bij ver
zinnen. Toegegeven, het vereist;
enige zelfwerkzaamheid. Maar,,
hoort ook dat niet bij de geest van
deze tijd
PIET SNOEREN.,
niet op zichzelf", zegt Valken,
„maar maakt deel uit van een
reeks die de hele geschiedenis van
de mensheid in een chronologische
volgorde zal presenteren. Volgend
jaar rond deze tijd komen we met
de kroniek van de mensheid waar
in de wereldgeschiedenis is vastge
legd tot 1900 waarna we het drie
luik completeren met een kroniek
van de Nederlanden, weer een jaar
later".
kroniek antwoord op vragen als:
wanneer werd Kennedy vermoord
of wanneer is prinses Juliana gebo
ren Maar vooral ook wordt ant
woord gegeven op de vraag: wat
gebeurde er nog meer in november
1963 Juist het naast elkaar plaat
sen van de grote politieke ontwik
kelingen en van gebeurtenissen die
niet direct in het brandpunt van de
nationale aandacht stonden, maakt
het boek tot iets unieks".
„Geheime verdragen of onderhan
delingen waren op het moment zelf
uiteraard niet bekend. Van bepaal
de zaken is de werkelijke betekenis
pas later duidelijk geworden. Denk
aan het niet-aanvalsverdrag dat
Hitler met Stalin sloot. Het boek is
daarom geen spiegel van de tijd en
ook geen weergave van krantebe
richten van vroeger, maar een pa
norama van de gebeurtenissen en
persoonlijkheden van deze eeuw,
gezien vanuit de dag van vandaag.
Daarbij hebben we ons laten leiden
door het criterium: wat zou van
daag de voorpagina van de krant
halen Van een Nederlandse of
een Vlaamse krant wel te verstaan.
Je kiest dus voor de grote wereld
gebeurtenissen en voor het nieuws
uit Nederland en Vlaanderen dat
uitkomt boven een bepaald niveau.
En voor sport hebben we gekozen.
Dat moest erin, vonden we. Ook
dat is nieuw aan de opzet. In geen
enkel geschiedenisboek zul je iets
over sport vinden, terwijl het toch
een heel belangrijke maatschappe
lijke uiting is, een onderdeel van de
cultuur".
zetten, krijg je een zekere relative-
rende werking".
Eindredacteur
Maarten Valken:
„Het plaatsen
van de grote
politieke
ontwikkelingen
naast
gebeurtenissen
die niet direct in
het brandpunt
van de
belangstelling
stonden, maakt
het boek tot iets
unieks".
