Omwegen
,eEngel (berthaFavier- Zandbergen:
40 jaar gastvrouw en gebiedster
fft.ans op bollen vreemde
:!>edriiven in Duin-
ièn Bollenstreek
Werkgelegenheidssubsidies voor Leidse projecten
Honderd-jarige
schrijft nog steeds
gedichten
Op mijn omwegen door stad en land I
kom ik graag mensen tegen. U kunt I
mij telefonisch of schriftelijk vertellen JH
wie u graag in deze rubriek zou willen I
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10. door Ton Piclers
üIDEN OMGEVING
SleidteQowuvnt
VRIJDAG 13 SEPTEMBER 1985 PAGINA 15
van een goede bekende en de
overblijvers voelen zich okay.
De tuin van Engelbertha
zie hoe de vergaderende en
naar een verzorgde lunch
snakkende leden van de
Maatschappij voor Nijverheid
en Handel er zich allergenoe
glijkst vermaken; hoewel ze
stipt half 1 aan tafel willen
krijgt extra accenten door jon
ge fruitboompjes en heemtui-
nachtige aanplant. Enkele
dwerggeitjes aan een koord
wonen er in een fust. De
goudvissen in de vijver
zwemmen er te kijk: deze
week werden er vier bij een
raid door een reiger veror
berd. De enige afweerwapens
zijn dan een stenen Adonisje,
met de bevalligheden van een
cherubijntje, op een dito dol
fijn, en een paar plastic drij-
feenden die geen kwek kun
nen zeggen en zich vastzetten
op de agave-achtige beplan
ting. Dat alles onder een rijke
wilg en een zuchtje wind:
„the wind in the Angels wil
lows". Een eindje verderop, in
de luwte, staat een grote ren,
eens bestemd voor de kalkoe
nen met de rode hangwangen
van Bram Favier, maar nu
pikken er fazanten en kippen
een graantje mee. Er is een
medewerker die liever wat
„klein goed" erin zou hebben.
„Nieuw Minerva doet me
niets meer. Ik heb hier de
ruimte, met een tuin waarin
men kan lunchen. Veel gasten
zijn „familie" geworden. Ze
komen nog steeds, die oud
studenten uit de Minerva-tijd.
Oude bekenden die je niet in
!N HAAG De mogelijk-
ngeden tot vestiging van bol-
00 «vreemde bedrijven in de
0 enin- en Bollenstreek worden
D71-|licht iets verruimd. Een
nogpt deel van provinciale
d* nmissie voor economische
(gelegenheden bepleitte dal
termiddag bij de behande-
van een notitie over het
tnomisch Structuuronder-
Duin- en Bollenstreek
in opdracht van de tien ge-
ïnten van het Samenwer-
Orgaan Bollenstreek
•B). de Kamer van Koop
del en de provincie is ver-
it. De onderzoeksresultaten
>n overigens al in januari
het daglicht.
fder besprak de commissie
m telijke ordening het on-
,V/niwerP bij het standpunt
in 4 Gedeputeerde Staten (GS)
ojtalle reacties die zijn bin-
öïgekomen op het vooront-
rp van de herziening van
streekplan Zuid-Holland
St dat de periode 1990-2000
iaat. GS stelden daarin dat
hiet van plan zijn het vesti-
gsbeleid voor bollenvreem-
topafbedrijven in de Duin- en
iog flenstreek te versoepelen.
wok uitzondering is gemaakt
ïgeni r het bedrijventerrein
wAlustkade in Sassenheim,
oridjdat daar lange tijd binnen
temt regio geen belangstelling
.ir is gebleken en de ge-
>ktoknte in ernstige financiële
•••Dfblemen komt door de lang-
ïteritige leegstand. Op de lange
T/Iunijn zouden ook onder
ad"|ngente voorwaarden bol-
ivreemde activiteiten ont-
pid mogen worden op het
[renzende terrein Sassen-
i-Zuid.
■feuillehouder economi-
helj® zaken H.A. Smith van het
rnoJp bepleitte gisteren nog-
een.Ms een soepeler opstelling
'80, l^at er door schaalvergro-
- en mechanisatie steeds
Ier mensen in de bollen
en -handel werkzaam
:n zijn, hoewel het bolle-
aal gelijk blijft. „We wil-
- geen tweede mijnstreek
irden, maar de werkgele-
ïheid voor de nu nog jonge
(in- en Bollenstreekbevol-
veilig stellen. Wij willen
:est.]daarom naast 't Heen in
s toifwijk nog twee regionale
tfeofrijfsterreinen bij zowel
bjjPr bollenverwante als bol-
jvreemde bedrijven. Het is
'?k dat de tien (SOB-)ge-
inten unaniem zich achter
cdJ)B BEPLEIT BIJ PROVINCIE TWEE REGIONALE
oonEDRUFSTERREINEN
nogj J
'de steek laten en je weer ko
men opzoeken: „Hoe is het er
mee. Engel, mevrouw Fa-
vier?" Promotiediners, tot 150
man. Verzorgde „grapjes", zo
als met een „Fleur de cou
chette": een bloem om op te
eten, gevuld met zalm. „Ach
man, ik ben gek op sauzen,
lekkere sauzen, dat vind ik 't
heerlijkst. En de groenten
hè". Engelbertha Favier
maakt een ontspannen in
druk, veel meer dan een jaar
of wat geleden. Ze kan genie
ten van haar Opkamer, de
Hooizolder erboven, de Koe
pelkamer en het Koetshuis
dat als restaurant is ingericht,
van de Stal en de Hooiberg en
de dit jaar aangebouwde Ser
re. In de Stal, op de boven
verdieping, hangt Willem de
Zwijger op een schilderij als
beschermheer; de Vader des
Vaderlands die de Moeder
van deze Hoeve in diepe ernst
inspireert. Je kunt er nog
dansen ook, als het helemaal
moet.
3000 rozen
De Hoeve van Engelbertha is
tot in alle uithoeken gevuld
met planten. Het oude beeld
van Nieuw Minerva. En met
bloemstukken, rozen waar
mee de Faviers zich altijd om
geven hebben. Rozenstukken:
3000 rozen in de week; zo
„vreselijk veel rozen voor
jou". De Engel zou er niet van
buiten kunnen. Het is alles
ook zilver en koper wat er
blinkt. En maar poetsen. „Je
moet wat voor de zaak over
hebben, m'n beste", zegt En
gel Favier; „daar spendeer je
nog aardig wat aan Maar ik
ben hier gelukkig, dat is een
voornaam ding. Het personeel
houdt je ook jong". Engel
wandelt, als een Zonnekonin-
gin, aan de arm van de gerant
door haar lusthof: „De Hoeve,
dat ben ik". Het gezicht van
de man, gelouterd door de
dienst aan een Engel van een
vrouw, staat op ondoorgron
delijk. Hoveling van een vor
stin. Je moet die lui nooit te
veel vertrouwen. Deze na
tuurlijk wel; maar goed.
„Het is en blijft een interes
sant vak. Als ik het over kon
doen, deed ik het weer", ven
tileert de Engel, volgens een
afgezaagde schabloon die door
veel jubilarissen en scheiden
den gehanteerd wordt. Wat
voor haar onverflauwd geldt
is: „Je moet hier komen voor
een avondje lekker uit dine
ren. De mensen, onze gasten,
vragen ook nooit naar de
prijs. Dat geeft ook zo z'n ca
chet". Veertig jaar gastvrouw.
Ze leve hoog. Als een onver
beterlijke aarts-Engel die
veertig jaar lang legioenen
van gelegenheidszoekers op
het goede, welvoorziene pad
der gezelligheid geholpen
heeft. En ze gaat trouwens ge
woon door. Als Hugo de
Groot Engel Favier gekend
had, was hij nooit in die boe
kenkist gekropen om uit Loe-
vestein te geraken. Dan had
hij zich uitgebreid laten ver
troetelen door een vrouw als
Engel, aangetrouwde telg van
een hugenotengeslacht, be
hept met een lekkere eet-
zucht....
die doelstelling hebben gezet".
Smith bepleitte ook de vesti
ging voor Schiphol-gebonden
bedrijven omdat die gebruik
kunnen maken van de han
delskennis en buitenlandse er
varing en contacten die de uit
de bollenbranche afkomstige
mensen hebben. De regionale
bedrijfsterreinen, zo staat in
het regionale onderzoek en de
daarop geproduceerde SOB-
nota „Zorg voor Werk" te le
zen, zouden gevestigd moeten
worden op de strook grond
tussen Hillegom, Lisse en Sas
senheim. „Dat is toch geen
bollengrond. Het is „ape-
grond", zelfs met omspuiten is
daar niets van te maken", al
dus Smith. Hij stelde ook nog
dat de provincie strenge eisen
mag stellen aan voorwaarden
waaraan de bedrijven moeten
doen voor ze zich in de streek
mogen vestigen. Als voorbeeld
voor voorwaarden noemde hij
de angst van gedeputeerde
Borgman dat bedrijven van
buiten ook medewerkers van
buiten meenemen en dat die
een beroep op de toch al krap
pe woningmarkt in de streek
zullen doen waardoor gemeen
ten claims zullen gaan leggen
op subsidies voor de woning
bouw.
VVD-Statenlid R.E. Water
man acht het namens zijn
fractie toelaatbaar dat bollen-
vreemde activiteiten gevestigd
worden in de strook Hillegom,
Lisse, Sassenheim. Hij stelde
echter duidelijk dat die geen
gevolgen mogen hebben voor
de woningbouw in het gebied.
„Wij zijn voor een zo groot
mogelijke diversiteit van acti
viteiten". CDA-collega ir.
H.M.C. Voorn voegde daaraan
toe dat dit soort bedrijvigheid
noodzakelijk zal zijn om de
centrumfunctie van Lisse in
dit gebied veilig te stellen. Drs.
A.H. de Jongh meent namens
RPF/GPV dat per geval beke
ken moet worden of een be
drijf zich in die strook mag
vestigen en D'66-woordvoer-
der H.A.C. van Woerder is te
gen enige versoepeling van
het vestigingsbeleid en vindt
de mogelijkheid van GS om
vrijstelling van de bepalingen
te verlenen voldoende. Na
mens de PVDA pleitte me
vrouw L.E. Stolker voor een
dipegaand onderzoek voordat
enige versoepeling wordt toe
gepast. Ala argument voerde
zij daarvoor aan dat de werk
loosheid in de streek nu nog
niet verontrustend is. Er is
daarom volgens de PvdA-
spreekster voldoende tijd aan
wezig om te onderzoeken hoe
je kunt controleren dat bedrij
ven van buiten geen mensen
meetrekken en dus een beroep
doen op de woningmarkt. In
dat licht bezien is zij met name
bang voor de vestiging van
Schiphol-verwante bedrijven.
DEN HAAG De provincie
Zuid-Holland overweegt Lei
den subsidie te geven om een
passantenhaven te realiseren
in de Haven. Dit project scoort
hoog op een prioriteitenlijst
die is samengesteld van moge
lijke subsidies in het kader
van de bevordering van de
werkgelegenheid. Andere pro
jecten die hoog op deze lijst
staan zijn: de aanleg van een
weg naar industriegebied De
Waard in Leiden, het over
kluizen van de Paradijslaan in
Alphen aan den Rijn en het
verbetering van de Hilinnen-
weg in Hillegom. De provinci
ale commissie economische za
ken besprak gisteren de lijst.
Het rijk zal de lijst uiteindelijk
moeten goedkeuren.
Voor de passantenhaven in de
Leidse Haven, geplaatst als
nummer 3 van de in totaal 13
projecten, wil de provincie
230.000 gulden subsidie be
schikbaar stellen in het kader
van de terugploegregeling
voorwaardescheppend beleid
(bedoeld om langdurig werklo
zen aan het werk te helpen).
Het rijk heeft bovendien 2,25
miljoen gulden beschikbaar
gesteld uit de pot bespaarde
sociale uitkeringen. Die uitke
ringen worden bespaard om
dat ze niet meer hoeven wor
den uitbetaald aan mensen die
via de terugploegregeling aan
het werk geholpen zijn. Daar
uit zou voor de passantenha
ven nog eens een subsidie van
140.000 gulden kunnen wor
den verleend. Dit project zou
de toeristiche aantrekkelijk
heid van Leiden moeten ver
groten. Watersporters kunnen
dan vanaf de Kaag bijvoor
beeld Leiden invaren en afme
ren om de stad te bezoeken.
Het totale project kost 560.000
gulden.
Het andere Leidse project, de
aanleg van een ontsluitings-
weg voor het industriegebied
De Waard, kosten een miljoen
gulden, staat voor een subsidie
van 350.000 gulden van de
provincie en 200.000 gulden uit
de pot van de bespaarde uitke
ringen op de prioriteitenlijst.
Voor de ontsluiting van het
vanuit het oosten slecht be
reikbare bedrijfsterrein Horst
en Daal in Hillegom richting
Haarlemmermeer moet een
bedrag van 5.292.000 gulden op
tafel komen. De aanpassing
komt tevens ten goede aan het
internationaal vervoer. De
provincie wil als de minister
het goedkeurt, een half mil
joen gulden beschikbaar stel
len en uit de bespaarde uitke-
ringsgelden kan dan nog eens
245.000 gulden worden geput.
PvdA-woordvoerder D.P. van
der Waals pleitte, gesteund
door S.J. van der Helm van
PSP/CPN/PPR, er voor het
Alphense project, overkluizing
van de Paradijslaan, maar on
derop de lijst te zetten in
plaats van op de zesde plek,
omdat het project planologisch
nog niet rond is. Dit naar
schatting 18 miljoen gulden
kostend plan voor een multi
functioneel gebouw van drie
tot vier verdiepingen met 3700
vierkante meter winkelopper
vlak, 4600 vierkante meter
kantooroppervlak en en par
keerdak met 90 plaatsen en
twee woningen. Ter hoogte
van de overkluizing van de
Paradijslaan is een uitbreiding
van de parkeervoorzieningen
nodig. Dat is, zelfs voorwaarde
voor het slagen van het totale
plan. Door verbreding van de
Paradijslaan en overkluizing
ervan zouden 80 parkeerplaat
sen kunnen worden gereali
seerd. De provincie wil, op
voorwaarde dat het bouwplan
wordt goedgekeurd, 400.000
gulden beschikbaar stellen.
Omdat het gebouw ook een
verbetering levert aan de
structuur van de gemeente Al
phen, het winkelgebeuren is
door de komst van de Aarhof
verschoven, kan er bovendien
een evengrote bijdrage worden
gegeven uit de pot bespaarde
uitkeringen.
De heer N.F. Delsasso, die woensdag honderd jaar
werd, is één van de oudste inwoners van Leiden en
waarschijnlijk de oudste dichter van de stad. Bur
gemeester C. Goekoop bracht de bejaarde poëet
gisteren een bezoek in het Elisabeth Gasthuis. De
burgemeester liet zijn felicitaties vergezeld gaan
van een doos tabak en een fotoboek van Leiden.
Delsasso is ondanks zijn hoge leeftijd een verwoed
schrijver. Behalve het dichten houdt hij nog een
dagboek bij. De Leidenaar van Italiaanse afkomst
heeft verschillende beroepen in zijn leven gehad.
Hij was oorspronkelijk metselaar/schoorsteenve
ger, maar heeft ook een groente- en fruitzaak ge
dreven. De laatste jaren voor zijn pensioen was hij
rijwielbewaarder. Zijn gezondheid is uitstekend.
984 poen mijn man in '79,
rscHt zijn verbazing, de eer-
realfc officiële steen in de
n. jhiur moest metselen wa-
198jn we natuurlijk allang
i Lifer de naam van de
gehierderij bezig geweest,
/an wilde het nieuwe res-
urant zoiets als Mors-
gtaurant of Rijnoever
fiJemen. „Niks daarvan,
uhain nu helemaal!", riep
aadfjn schoonzoon uit. „Je
ompfemt het de Engelbert-
i hei Hoeve en daarmee
tot ft" Mijn schoonzoon is
ltaatis de naamgever ge-
het^* en hen met die
jritilun hest wel in m'n sas.
horpfet is nog steeds „Engel-
:ampj" hè, toch wel leuk
en djor. Er zijn weieens
J °4nsen die zeggen: „Dat
ee^[zeker uw eigen naam".
ehe fn zeg ik weer: „Ja ze-
rbanir mevrouw, ik ben die
hettgel. Alleen dat Bertha
rfcakt de zaak wel wat
ertur* Maar ze krijgen mij
in uJBt omver en dat heeft
kenijk wel z'n voordelen,
Iet fetwaar?"
Dl Li
nijgeUbcrtha) Favier-Zand-
uur reen, half Oegstgeestse, half
""genjnsburgse, dochter van Wil-
ati van Janus van 't Molen-
n °1d, regeert nu alweer vier
inzfr prinsheerlijk over haar
nontfreca-rijk op de Hoge Mors-
aad inden langs de Oude Rijn
andi|) de rand van een Leidse
celinfuwbouwwijk. Ze is in het
jft evende decennium van haar
ien, maar nog immer is
—ar lust tot het bijhouden
n kasboeken en het contro-
agten van rekeningen onbe
dwingbaar. Een onverzettelij-
vrouw, die veertig jaar ge
len in het hartje van Lei-
1 p begon met het hotel-res-
irant Nieuw Minerva. In
trokken zij en haar man
pm Favier zich terug op
n nieuwe bastion, de Engel-
J enrtha Hoeve. Bram heeft het
ester zo^an^ meer mogen mee-
»nd'
Engelbertha Favier-Zandbergen: soevereine van een domein...
maken, hij stierf anderhalf
jaar terug, maar de Engel is
nog steeds gastvrouw. Een ju
bileum, dat de hele maand
september duurt; „Tot 1 okto
ber mag men mij komen com
plimenteren; rond een feest-
menu", nodigt Engel Favier
de clientèle uit.
Gouden speld
Eén van de eersten was bur
gemeester Cees Goekoop, die
gistermiddag even kwam aan
waaien. Wat haalde de magi
straat uit z'n binnenzak en
stak het Engel op de boezem?
Wel, het was de gouden ge-
den kspeld van de gemeente
Leiden, toegekend bij besluit
van B en W. Engel Favier be
hoort nu tot de weinige vrou
wen die zich met zo'n onder
scheiding mogen tooien.
Een gesprek in het „Salonne
tje", één van de machtsgebie
den van de Hoeve waar men
een aperitiefje kan gebruiken
alvorens op de in damast, zil
ver en rose rozen vervatte
heerlijkheden aan te vallen.
Onwillekeurig denk ik terug
aan de tijd dat het echtpaar
Favier z'n stempel drukte op
Nieuw Minerva. De oude
Bram als het goede heertje,
weggedoken in zijn hoekje,
minzaam wuivend naar een
bekende, soms ook de boeken
inziend en nippend aan een
glaasje met hartversterker. De
Engel, daarentegen, manifes
teerde zich anders, bedeeld
met veldheerschap en links
en rechts haar directieven uit
delend. Korte commando's
klonken dan en zonder aan-
ziens des persoons vertelde 't
Engeltje hoe ze het wilde heb
ben.
Ze beheerste alle wereldtalen
in gebroken Nederlands en de
belangrijkste gasten smolten
als was onder haar regime.
Engel was een Ka; er waren
opposanten die haar een Ke
nau noemden. Maar dat heeft
haar nooit verdroten; ze
groeide zelfs in attitude naar
mate de tegenkantingen te
vergeefs haar gezag trachtten
te ondermijnen. Het personeel
kon het opperbest bij haar
hebben, anders kon men
maar beter het veld ruimen.
„Ik doe hier zaken", zei de
gebiedster altijd; „En ik doe
het zoals het mij past. Er zijn
nog gelegenheden genoeg als
men het er niet mee eens is".
Zoals Wilhelmina eens, vol
gens Churchill, de „enige
man" onder Europa's staats
lieden was, zo was Engel Fa
vier-Zandbergen de enige
heerser in haar gastheerlijke
omgeving.
Ogen op de rug
En dat is ze nog steeds. Op de
Engelbertha Hoeve houdt ze
zitting in een strategisch gele
gen kantoortje, een epicen
trum van waaruit haar ge
rommel opklinkt, en maakt
nu en dan rondes door alle
onderdelen van haar impe
rium. Vandaag in een blauw
complet: de Blauwe Engel. De
gegalonneerde kapitein
met een kapsel a la Julienne
op de brug. Forse kracht
termen zijn haar niet vreemd.
Hoegenaamd niets ontgaat
haar; ze heeft ook tal van
ogen op haar rug. De soeve
reine van een domein dat in
een paar jaar tijd tot in verre
verten faam heeft gekregen.
Deze roergangster met twintig
man en vrouw personeel
heeft al haar lokaliteiten in
haar zak. Als ze door de ecla
tante tuin wil schrijden biedt
.een gerant aan, haar stok te
gaan halen: „Niks daarvan; ik
doe het vandaag zonder!" Zo
wat het enige mankement aan
de Engel is, dat ze wat slecht
ter been is, maar voor de rest
blijft ze als moeder-overste
alom tegenwoordig. En de ge
rant mag haar hoogstens zijn
arm aanbieden bij een rond
gang door de tuin der lusten
van zijn meesteres.
Aan de boorden van de Oude
Rijn ter plaatse kunnen ple
zierboten aanleggen. Soms
zijn er gasten die na een ex-
quisiet feestmaal geen auto
meer kunnen zien en in de
luxe stallen van Moe Engel de
nacht willen doorbrengen. Nu
zijn daar twaalf bedden, maar
die zijn dan doorgaans alle
reeds beslapen. In zo'n geval
requireert de Engel het jacht
