betuigen zien de daders
reer haarscherp voor zich
£cidóc6omout
PNOSE BRENGT UITKOMST IN VASTGELOPEN POLITIEZAKEN
Winkelier
Babylijkje
B
Linkshandig
Politieman
ZATERDAG 24 AUGUSTUS 1965
i enige tijd maakt de politie in
and gebruik van een nieuwe
>ortechniek: slachtoffers en
gen worden ondervraagd on-
iypnose.
.evert vaak spectaculaire re
en op. Gebleken is dat men-
trance veel scherper in hun
igen kunnen kijken en zich
details kunnen herinneren
ij aanvankelijk dachten. Deze
verhoren worden niet afgenomen
door rechercheurs, maar door
twee gespecialiseerde professione
le psychologen.
Een van hen is de Limburger drs.
G. Goltstein, klinisch psycholoog
in het Sint-Jozefziekenhuis in
Kerkrade en voormalig inspecteur
van politie in Amsterdam. Hij was
na lang aandringen bereid ope
ning van zaken te geven over deze
tot nu onbeschreven opsporings
methode die mede door haar
aanvankelijk nog wat experimen
tele karakter voor de pers een
gesloten boek bleef. Goltstein
werd ingeschakeld bij twintig on
oplosbaar lijkende zaken waarin
hij meestal weer schot wist te
brengen door zijn speciale ver
hoortechniek.
Oud-commissaris Heijboer: „Hoe verser de getuige, hoe beter"
Een 46-jarige filiaalhouder van een groot
winkelbedrijf in Hilvarenbeek werd 's a-
vonds in zijn magazijn door twee onbeken
de overvallers neergeschoten en bloedde ter
Elekke dood. Elk aanknopingspunt ont-
rak, er waren geen getuigen en het onder
zoek kwam op den duur volledig vast te zit
ten. Wel meldde zich een man die daar om
die tijd twee jongens meende gezien te heb
ben, die niet in het dorp thuis hoorden.
Maar verder reikte zijn herinnering niet.
Onder hypnose nota bene vier tot zes we
ken later kon hij heel gedetailleerde be
schrijvingen geven van die knapen, met in
begrip van him kleding en de auto die ze bij
zich hadden. De politie kon nu met concrete
gegevens aan het werk gaan en toen de ge
tuige later met een groep mensen werd ge
confronteerd, wist hij er feilloos de ver
dachten uit te halen. De overeenkomst tus
sen het uiterlijk van de daders en de ver
klaringen onder hypnose waren frappant.
In een bos werd het lijkje ontdekt van een
vermoorde baby, die daar onder de struiken
was begraven. In haar speurtocht naar de
dader riep de politie mensen op die moge
lijk iets gezien hadden. Er meldde zich een
meisje dat regelmatig in dat bos trimde en
daar in het voorbijgaan ooit een vrouw had
opgemerkt die wat zat te hannessen in een
auto. Verder herinnerde zij zich niets. On
der hypnose zag ze het tafereel weer zo
scherp voor zich dat ze zelfs merk, type,
kleur en het kenteken van de auto kon noe
men, waarvan de middelste letters haar
hadden gefrappeerd omdat het de initialen
waren van een vriendin.
RADE De jonge
leunt behaaglijk ach-
in de luie stoel in de
van de politiecommis-
De ogen gesloten. De
ttn.de man in hemds-
»n tegenover haar
zacht, haast verleide-
st dus een auto, heel
Kunt u mij ook zeg-
ilke kleur hij heeft
l, geloof ik",
naar op uw gemak, we
1 geen haast".
>en, ik zie duidelijk dat
en is
1 me eens hoe de voor
ruit ziet".
kt en kijkt op de „vide-
van haar herinnering.
Het is een R-4!".
voorden komen haast on
tbaar. De man maakt aan-
;en. Een kleine bandrecor-
ait geruisloos mee. Ander-
p duurt de séance. Daarna
og een uitvoerig gesprek,
e gang opstappen, nemen ze
met een hartelijke hand-
k voel me opgelucht", zegt
opt met klikkende hakken
trap. De man heeft zweet
in zijn overhemd. Zijn
fd glimt. Voor psycholoog
i lijkt het karwei geklaard,
tt maar zo", zucht hij met
noeide grijns. „Nu moet ik
_jport nog schrijven".
t de auto op weg naar zijn
het Limburgse Hulsberg,
„Dit werk is heel intensief,
verhoor ben ik bekaf en
^van de inspanning. Geluk-
ft justitie niet vaker dan
wee keer per maand een
p mij te doen".
Goltstein (41) is een van
gedragswetenschappers die
Nederland bezig houden
isische hypnose: het ver-
i getuigen, slachtoffers of
len onder hypnose. De po
en in ons land roepen re-
J zijn hulp in als in zeer
misdrijven het onderzoek
is vastgelopen. Samen met
se psychotherapeut drs. J.
die hetzelfde werk doet in
sn van het land en drs. H.,
>er uit Heerlen, oud-com-
van politie, is Goltstein lid
Werkgroep Forensische
die zich vooral bezig
et het perfectioneren van
■ieken op dit voor de Ne-
politie vrij nieuwe ge-
t het diepteverhoor (zoals
zavel genoemd wordt) komt
k meer en gedetailleerdere
ie ter tafel dan bij een nor-
'hoor. Hypnose brengt de
ing boven aan voorvallen
i haast onbewust heeft
>men.
oncentratie
nsen zijn huiverig voor de
Drs. G. Goltstein: „Je moet deze techniek wél uit handen houden van politiemensen
term hypnose", zegt Goltstein.
„Lekker in iemands brein peuteren
zonder dat de persoon in kwestie er
iets tegen kan doen. Maar zo is het
niet. Het heeft niets te maken met
parapsychologie of vreemde, mys
tieke zaken. Het is puur een con
centratietechniek".
Mensen die een diepteverhoor on
dergaan worden overigens wette
lijk beschermd. Het ministerie van
justitie heeft strikte regels vastge
steld. Het wordt alleen toegepast
als alle andere recherchemethoden
gefaald hebben en de zaak op dood
spoor zit. Het mag uisluitend wor
den afgenomen door psychiaters of
psychologen en met volledige toe
stemming van de getuige. Boven
dien moet de te verhoren persoon
vooraf uitvoerig worden geïnfor
meerd over wat hypnose inhoudt
en hoe het verhoor in zijn werk
gaat. De ondervrager is gebonden
aan zijn beroepsgeheim en na af
loop van het verhoor heeft de be
trokkene het recht verklaringen in
te trekken of te wijzigen en kan hij
besluiten wat ervan bekend wordt
gemaakt.
Goltstein: „In tegenstelling tot wat
men vaak denkt is bij mensen on
der hypnose wel degelijk de vrije
wil aanwezig. Ze kunnen me zelfs
flessen als ze dat willen. Het is ook
niet zo dat je iemand onder hypno
se alles kunt laten doen wat je
maar wilt. Oké, als ik iemand ver
tel: straks krijgt u het zo warm dat
u een venster wilt openzetten, dan
zal hij dat waarschijnlijk wel doen.
Maar dat is niets wezenlijks. Zou ik
daarentegen een miljonair probe
ren wijs te maken dat hij mij zo
ontzettend sympathiek vindt dat hij
me een deel van zijn vermogen
moet overmaken, dan is de kans op
succes toch uitermate klein".
V erkrachtingen
Een gemaskerde man drong de slaapkamer
binnen van een winkelier die hij met ge
weld trachtte te dwingen zijn geld af te ge
ven. De winkelier werd vermoord. Zijn
vrouw, die in doodsangst over het randje
van de deken had gekeken, was zo in de
war van het drama dat zij nauwelijks in
staat was een gedetailleerd verslag te ge
ven. Toen zij later onder hypnose werd ver
hoord waarbij haar werd gevraagd zich
te concentreren op de gemaskerde overval
ler kwam de situatie weer zo helder in
haar herinnering dat ze kon vertellen dat
de man met zijn linkerhand sloeg. De poli
tie leidde daarbij af dat de dader linkshan
dig was, hetgeen van doorslaggevende bete
kenis bleek te zijn bij het onderzoek.
Naar zijn mening is de hypnose-
methode vaak heilzaam voor de be
trokkene. Dat geldt met name voor
slachtoffers van bijvoorbeeld ver
krachtingen, emotionele ervarin
gen waarover men maar moeilijk
kan praten.
„Ik heb twee slachtoffers gehad
van zware geweldsmisdrijven en
enkele verkrachtingsslachtoffers.
In al die gevallen werkte het ver
hoor onder hypnose voor een be
langrijk deel als therapie". Hij zegt
tot nu toe alleen maar positieve re
acties te hebben gekregen. „De
meesten voelen zich onder hypnose
buitengewoon plezierig en zijn na
afloop altijd erg opgelucht. Ik heb
het nog nooit meegemaakt dat het
een getuige is tegengevallen of dat
iemand niet wilde terugkomen
voor een tweede sessie, als die wen
selijk mocht zjn. En dat gebeurt
nogal eens".
Steeds meer politiekorpsen doen
een beroep op hem en zijn Haagse
collega O'Breen en het aantal ver
horen onder hypnose neemt toe.
Maar volgens Goltstein nog lang
niet in alle gevallen waarin dat
goed zou werken. „Was dat wel zo
en dan beperk ik me nog tot het
toenemend aantal moorden en ern
stige zedendelicten dan zou ik
er op het ogenblik al dagwerk van
kunnen maken. Maar dat is zeker
niet mijn bedoeling. Daarvoor
Spieren slap
„De grondslag van hypnose is een
totale onspanning", zegt hij. „De
spieren moeten helemaal slap, hele
maal los gemaakt worden. Ik begin
de man of vrouw te vragen de ar
men te strekken en zich te concen
treren op de handen, die ze al spoe
dig warm,m zwaar en loom voelen
worden. Zo werk ik verder. Als de
totale ontspanning is bereikt, neem
ik hen in gedachten mee terug naar
het gebeuren dat ik in hun herin
nering wil oproepen. Ik vraag hun
dan mij te volgen naar een ruimte
waar de „videobanden" liggen op
geslagen van hun persoonlijke her
inneringen. We nemen daar de
band uit van de dag die we in hun
herinnering willen terugbrengen
en we gaan die samen op ons ge
mak bekijken. Het slachtoffer kan
met die band doen wat hij wil:
vooruitspoelen, inzoomen, terug
spoelen en stil laten staan. Maar hij
kan hem ook op elk gewenst mo
ment uitzetten".
Beginnen bij het begin, is het vaste
uitgangspunt bij de ondervragin
gen. De „film" is helemaal terugge
spoeld naar het startpunt en gaat
van daaruit weer draaien; beeldje
voor beeldje. „Het is eigenlijk de
zelfde methode die je moet volgen
als je naar de keuken gaat om iets
te halen, maar staande voor de
kastdeur opeens niet meer weet
wat je wilde doen. Als je dan terug
gaat naar het vertrekpunt schiet
h'et je meestal weer te binnen". De
maar daar ben ik principieel op te
gen, want dan ga je een therapeu
tisch instrument in handen geven
van iemand die daar totaal geen
kaas van gegeten heeft Wat wel
nuttig zou zijn is als men in de op
leiding of door bijscholingen meer
aandacht besteedde aan gespreks
techniek, want die biedt veel toe
passingsmogelijkheden voor een
verhoor. Ik ken de sfeer van een
opsporingsonderzoek uit eigen er
varing en ik weet dat de houding
van de politiële ondervragers héél
anders is. De doorsnee rechercheur
heeft een directe verhoormethode.
Die wil feiten horen en die stelt
zijn vragen haast per definitie sug
gestief. Vaak wordt daardoor het
hele herinneringspatroon ver
stoord".
En om dat laatste draait het juist
allemaal. Het geheugen is de schat
kamer, de bron vol kostbare herin
neringen, die de ondervrager met
fluwelen handschoenen en op kou
sevoetjes moet benaderen. De span
ning die in een normaal verhoor
wordt opgeroepen, werkt ave
rechts".
Te laat
H.J. Heijboer, oud-politiecommissa
ris en mede-commissielid van Golt
stein, wordt de geestelijke vader
genoemd van de toegepaste psycho
logie in de politiepraktijk. Volgens
hem is de politie in Nederland nog
te weinig op de hoogte van de mó
gelijkheden en de grote waarde
van dit soort verhoren. Door de on
bekendheid met de nieuwe metho
de gebeurt het vaak dat de hypno
tiseur te laat wordt ingeschakeld.
Heijboer noemt het voorbeeld van
een man die jaren geleden het
slachtoffer van een steekpartij had
begraven in een bos. Hij wist niet
meer precies waar. Onder hypnose
kreeg hij een tamelijk helder beeld,
dat echter niet bleek te kloppen.
De man was al zo vaak met de poli
tie in dat bos aan het zoeken ge
weest, dat hij onder hypnose een
vermenging van allerlei geheugen-
indrukken kreeg.
„Dus", zegt Heijboer, „hoe verser
de getuige, hoe beter".
Dat sommigen in het politievak er
nog sceptisch tegenover staan komt
volgens hem voornamelijk doordat
niet graag wordt toegegeven dat
men er zelf niet is uitgekomen. Er
zijn echter ook getuigen die door de
onbekendheid met hypnose huive
rig zijn mee te werken, vaak uk
angst dat ze geheimen gaan prijsge
ven. Bijvoorbeeld dat ze gisteren
nog geknoeid hebben met een be
lastingaangifte.
„Maar daar hoeft niemand be
nauwd voor te zijn", zegt Heijkoop.
„Want iemand die onder hypnose
is, is zich veel meer bewust van
wat hij zegt. Zijn aandacht is er
heel sterk op gericht en al lijkt het
niet zo, hij is wakkerder dan ooit
Een geheim laat je je ontvallen; het
ontsnapt je als je niet oplet en
daarvan is hier geen sprake".
JAN HENDRIKS
getuige vertelt wat hij ziet en de
psycholoog volgt hem op de voet.
Hij probeert door middel van de
tailvragen hetzelfde beeld op zijn
netvlies te krijgen.
„Dat is slopend werk", zegt Golt
stein. „Je moet ook constant op je
woorden letten. Als je vraagt: hoe
lang is die man, ben je al suggestief
bezig. Beter is in dit geval de vraag:
Kunt u iets zeggen over zijn lengte?
De vragen moeten zo neutraal mo
gelijk zijn. Bovendien moet je
scherp luisteren, want de antwoor
den worden vaak gemompeld. Dat
komt door de diepe ontspanning.
Het articuleren wordt minder door
dat ook de hele keel ontspannen
is".
„De herinneringen worden leven
diger naarmate de trance dieper
wordt. Ik heb een paar keer mee
gemaakt dat mensen slachtof
fers de situatie weer zo intens
beleefden dat ze riepen: Nee, nee,
doe 't niet! Op zo'n moment, als ze
overweldigd dreigen te worden
door de herinneringen en bang
worden, ga ik meteen over op een
techniek die de angst terugdringt".
Goltstein werkt bij voorkeur met
mensen die zich goed kunnen con
centreren, die van nature een beet
je sceptisch zijn en die een goede
verbeeldingskracht hebben, het
geen wat anders is dan fantasie,
beelden kunnen denken. Hun kost
beelden kunnen denken. Hen kost
het de minste moeite om in trance
te komen. Men denkt vaak dat la
biele personen sneller onder hyp
nose te brengen zijn dan sterke
persoonlijkheden en dat het bij
vrouwen eerder lukt dan bij man
nen. Maar dat is een fabeltje. Wat
wel een rol speelt is de leeftijd. Het
is een fluitje van 'n cent om kinde
ren in trance te brengen. Het gaat
ook sneller als je moe bent en geen
weerstand hebt. Maar nogmaals: je
kunt uitsluitend in trance komen
als je dat zelf wilt. Bij iemand die
zich verzet, gebeurt het niet".
„Wel is het heel goed mogelijk
trance voor te wenden. Dat kun je
niet controleren. Even goed kun
nen ze me iets wijsmaken, maar
daar krijg je langzamerhand een
zesde zintuig voor. Vaak doen de
mensen dat niet met opzet, maar
uit een soort faalangst, bang dat ik
ontevreden over hun antwoorden
zou zijn. Om te voorkomen dat ze
zomaar iets gaan zeggen, alleen om
mij een plezier te doen, probeer ik
hun verwachtingen vooraf dan ook
steeds te relativeren. Kijk, zeg ik
dan, er is een kans dat u straks iets
meer weet dan nu, maar hoe groot
die kans is, weet niemand".
„Er zijn politiemensen die zeggen:
Jongens, leer ons dat nou ook,
Op de Tegelse heide, in de buurt van de
Duitse grens, werd op 29 mei 1977 een briga
dier van politie met vijf schoten om het le
ven gebracht. De politie had alleen twee
personen, die rond dat tijdstip op de hei
hadden gefietst en mogelijk iets hadden op
gemerkt. De eerste ondervragingen lever
den nauwelijks meer op dan de vage ver
klaring dat zij daar auto's en een paar men
sen hadden gezien. Maar dat werd anders
toen zij onder hypnose werden verhoord en
onder leiding van de psycholoog in gedach
ten hun fietstocht meter voor meter recon
strueerden. Nu konden zij het kenteken van
een van die auto's noemen en herinnerden
zij zich de kleur, het merk en het type van
de andere auto. Bovendien kwam een vrij
duidelijk signalement boven water van de
vermoedelijke daders. Dank zij deze gege
vens kreeg men de zaak rond, al waren de
verdachten twee Amerikaanse militai
ren die in een drugsaffaire waren verwik
keld inmiddels wegens een ander ver
grijp uit de dienst ontslagen en teruggevlo
gen naar de VS. Daar waren zij door de ge
compliceerdheid van het Amerikaanse
strafprocesrecht ongrijpbaar geworden
voor de Nederlandse justitie.
