u
TAFEL
„Iedereen in Stava wist
dat dam gevaarlijk was'
Onjuiste religieuze visies
op jodendom mede
oorzaak van vervolgingen
CëidóeSouAtW
BTTïïTi
p
kerk
wereld
weer
MAANDAG 22 JULI 1985 PAGINf—
els
ifi<
ACHTERGROND
!£eidóe6ou/ictfit
Fransen niet aan één Avondmaalstafel
Ter gelegenheid van de herdenking van de opheffing van het
Edict van Nantes nu 300 jaar geleden, waardoor de Franse pro
testanten vogelvrij werden, zal op 12 en 13 oktober een groot
scheepse herdenking worden gehouden te Parijs. Voorts staat
een oecumenische kerkdienst op het programma, georgani
seerd door de in 1913 opgerichte Féderation Protestante de
France FPF. Het heeft opzien gebaard dat daarbij is afgezien'
van één Avondmaalsviering. Een deel van de aangesloten acht
Kerken van Hervormden, Lutheranen en Baptisten vindt de
Avondmaalsopvatting van de andere te licht en meent voorts,
dat het Avondmaal alleen door de plaatselijke gemeente kan
worden gevierd.
Infocentrum Franciscanen in Assisi
De Nederlandse Franciscaanse Samenwerking heeft een infor
matiecentrum geopend in de Italiaanse stad Assisi. De Neder
landse Franciscanen werken hierbij samen met hun collega's
in het Duitse taalgebied. Zij komen met het centrum tegemoet
aan de grote belangstelling voor de geboorteplaats van de H.
Franciscus en de H. Clara bij toeristen en pelgrims uit Neder
land. Het infocentrum in Assisi staat onder leiding van drie
Franciscanessen, onder wie de Nederlandse Dymphna Preijde.
Zij bieden onder meer rondleidingen met behulp van teksten
uit Franciscaanse bronnen. Tenminste eenmaal per dag is er
sen gebedsdienst in de Duitse en/of Nederlandse taal.
Geef ieder u w oor maar
weinigen uw stem.
William Shakespeare
Mag men, zoals de Haagse
predikant dr. B. Wentsel
doet, openlijk en bij her
haling verklaren dat de
holocaust Gods straf was
voor joodse zonden? Of is
hier sprake van beledi
ging en aanzetting tot
haat wegens ras, gods
dienst of levensovertui
ging zoals bedoeld in
137 c/e van het Wet
boek van Strafrecht? Een
vraag die door het gezond
verstand makkelijk te be
antwoorden lijkt. Stel je,
als niet-jood, even voor
dat heel je familie in de
oorlog is uitgemoord.
Daar komt dr. B. Wentsel
en poneert: hoe erg het
allemaal ook was, het
drama was wel jullie ei
gen schuld. Een grovere
belediging schijnt nauwe
lijks denkbaar.
Toch ligt het minder eenvou
dig. Op de eerste plaats, zo
bleek uit het vraaggesprek
dat onze krant begin deze
maand met de' predikant had,
verpakt dr. Wentsel zijn bele
digingen in een deken van
liefdesbetuigingen aan het
adres van de joden. Zijn aan
vallen, zo stelt hij zelf, wor
den gevoed door zijn „liefde"
voor het joodse volk. Ten
tweede komt Wentsels visie
op de joden voort uit een the
ologie die tot de Tweede We
reldoorlog gemeengoed was in
heel de christenheid, Is het
uitdragen van een theologie
die de ouderen onder ons nog
met de paplepel ingegoten
hebben gekregen nu ineens
strafbaar? Overwegingen
waar de rechter zich over
mag buigen als de Haagse of
ficier van justitie mr. R. A.
Schimmel inderdaad besluit
de affaire Wentsel aan hem
voor te leggen. Zoals gemeld
hebben de Stichting Bestrij
ding Antisemitisme en de
Anne Frank Stichting hierop
bij mr. Schimmel aangedron
gen.
Tot het materiaal dat de offi
cier van justitie zou kunnen
raadplegen om zich een oor
deel over de strafklacht te
vormen, hoort een uitgave
van het R.K. Kerkgenoot
schap in Nederland onder de
titel „Vaticaan en jodendom
in de periode 1965 1985".
De brochure is dezer dagen
uitgegeven en behelst een
bundeling van de belangrijk
ste r.-k. documenten die er de
afgelopen twintig jaar over de
relatie met het jodendom zijn
verschenen.
Wie deze taaie kost doorwor
stelt, ontkomt niet aan de
pijnlijke gewaarwording dat
het nog maar zeer kort gele
den is dat de R.K. Kerk zich
officieel distantieerde van
anti-semitische pseudotheolo-
gie. Theologie dus zoals die
door dr. Wentsel wordt uitge
dragen en die behelst dat God
de joden door de eeuwen heen
blijft straffen omdat zij zelf de
vervloeking over zich hebben
afgeroepen door zich van
Hem af te wenden en Jezus te
vermoorden. (Dr. Wentsel:
„Voorop staat dat dat de joden
zich van de Here hebben af
gekeerd. Daarmee hebben ze
het onheil van de holocaust
over zich afgeroepen".)
Nostra Aetate
Pas in 1965, tijdens het Twee
de Vaticaans Concilie, werd
deze opvatting in voor
zichtige bewoordingen, maar
definitief naar de stort
plaats van de gevaarlijke on
zin verwezen. In de conciliai
re verklaring "Nostra Aeta
te", over de houding van de
Kerk ten opzichte van niet-
christelijke godsdiensten,
kwam toen'te staan: „Hoewel
de gezagsdragers van de joden
met hun aanhangers de dood
van Christus hebben doorge
dreven, kan toch datgene wat
tijdens zijn leven werd bedre
ven noch alle toen levende jo
den zonder onderscheid noch
de joden van onze tijd worden
aangerekend. Alhoewel de
Kerk het nieuwe volk van
God is, mogen de joden toch
niet als door God verworpen
noch als vervloekt worden
voorgesteld, alsof dit uit de H.
Schrift zou volgen".
In latere verklaringen is de
officiële afwijzing van anti-se
mitische theologie herhaald
en verduidelijkt. Daarbij is
ook meerdere keren, in elk
geval impliciet, erkend dat
deze eeuwenlang beleden the
ologie het anti-semitisch kli
maat in de hand heeft ge
werkt waarin de talloze jo
denvervolgingen en uiteinde
lijk de holocaust mogelijk zijn
gebleken. Zo formuleerden de
Franse bisschoppen in een do
cument gedateerd 16 april
1973 dat „de voorstelling van
de jood als godsmoordenaar
nog veel gevaarlijker is" dan
die van de jood als woekeraar
of samenzweerder. „Hét anti
semitisme is een erfenis van
het heidendom, maar pseudot-
heologische argumenten heb
ben het binnen de christelijke
leefwereld nog versterkt", al
dus deze verklaring.
In een toespraak tot de verte
genwoordigers van de joden
te Mainz op 17 november 1980
legde ook paus Johannes Pau-
lus II een duidelijk verband
tussen religieus anti-semitis-
me enerzijds en jodenvervol
gingen anderzijds. Hij sprak
toen onomwonden over de
noodzaak tot correctie
van onjuiste religieuze visies
op het joodse volk, die de mis
kenningen en vervolgingen in
de loop der geschiedenis ten
dele mede hebben veroor
zaakt.
Vindt de R.K. Kerk dat de
theologische opvattingen van
ds. Wentsel opwekken tot jo
denhaat? De verhouding tot
het jodendom ressorteert in
het Vaticaan onder Johannes
kardinaal Willebrands, presi
dent van het Secretariaat
voor de Eenheid der Christe
nen. Als de affaire Wentsel
De openbare twistgesprekken
tussen joodse geleerden en
christelijke geestelijken
schommelden eeuwenlang
tussen beschimping en ogen
schijnlijk vriendschap. Op
deze 16de-eeuwse houtsnede
zien we een debat tussen jo
den en christelijke humanis
ten.
voor de rechter komt, lijkt het
interessant om ook kardinaal
Willebrands als getuige-des-
kundigete horen.
WILLEM SCHEER
N.a.v. „Vaticaan en joden
dom in de periode 1965
1985". Verkrijbaar bij het
secretariaat van het R.K.
Kerkgenootschap, Bilt-
straat 121, 3572 AP Utrecht.
Tel. 030—334244. Prijs ƒ3,50
exclusief portokosten.
Beroepen door de provinciale
kerkvergadering Utrecht tot
predikant voor buitengewone
werkzaamheden (secretaris
provinciale kerkvergadering
'Utrecht) G.J. Wisgerhof te
Amersfoort die dit beroep
heeft aaangenomen.
Beroepen te Mijdrecht, M.van
Manen te Breskens en Hoofd
plaat.
Aangenomen naar Achter
berg (part-time) en de benoe
ming tot bijstand in het pasto
raat te Rhenen (part-time;
t.b.v.'de gereformeerde bond)
H. Vermeer kandidaat te Ede.
Herschikking onvoldoende'^
!el
VOOR vakantiegangers in Italië was het vandaag extra
hun gulden. Dat is het gevolg van de herschikking vai^ Tsje
Europese munten waartoe de ministers van Financiën he^aar
gelopen weekend halsoverkop moesten besluiten. De I(verd<
aanse munt was vrijdag volkomen in elkaar gezakt toeii tot si
Italiaanse staatsoliemaatschappij een poging deed 125 miljjnd-
dollar te lenen.
■ge
DAT een poging tot zo'n relatief kleine lening een munt|C
vrije val kan laten maken van 20 procent toont aan hoe z\
de lire is. Zij werd in feite kunstmatig hoog gehouden <f
de afspraken binnen het Europees Monetair Stelsel, die vc
zien in het onderling steunen van eikaars munten. De tuif
ling van vorige week vrijdag, veroorzaakt door een rei
daanbod van lires op de valutamarkt, was natuurlijk vee)»
gortig: de munt moest er aan geloven en is sinds vandaag!
procent minder waard. Met een opwaardering van de and
Europese munten met twee procent maakt dat met vrij;
een totaal-verschil van acht procent. IPH(
hc
De vraag is of deze herschikking voldoende is. Het versetali
in economische ontwikkeling van de verschillende EG-|aan
staten geeft aanleiding voor twijfel. Met name de inflatiqwor
fers, sterk bepalend voor de waarde van een munt, lopeijg v<
de gemeenschap ver uiteen. Italië zat nog sinds de laai het
herschikking van maart 1983 vrijwel permanent in de deen
bele inflatiecijfers, terwijl landen als Nederland en Duitslanen
hun geldontwaarding structureel hebben teruggedrongen
een niveau van 2 a 3 procent. peft j
die
ry E reg
ZjOU dit inflatieverschil als richtsnoer zijn gehanteerd ëen 1
had een devaluatie van de lire in de dubbele cijfers nfwes
voor de hand gelegen. De vrije val van vrijdag met 20 p—
cent duidt daar ook op. Nu zal de Italiaanse munt een zwrjVT
ke broeder blijven en wellicht over niet al te lange tijd w
zo'n noodgreep onvermijdelijk maken. 'li
OPMERKELIJK is voorts dat de Europese ministers j
Financiën niet hebben besloten tot een grotere opwaardeer
van de Nederlandse gulden en de Duitse mark. Gezieir-'c
kracht van de economieën van deze landen was daar zei
aanleiding toe geweest. Niemand minder dan de presitj
van De Nederlandsche Bank, dr. Wim Duisenberg, dit 1
daar in april van dit jaar al zeer openlijk op aan. Hij vl.JX
zelfs een grotere opwaardering van de gulden dan van de
mark voor de hand liggen, omdat de Nederlandse econoi
het verhoudingsgewijs nog beter doet dan de Duitse. 1
De ministers van Financiën beslisten anders. Met de gul|
en de D-mark gingen ook de andere Europese valuta tj
.procent omhoog. Waar Nederland volgens alle voorspela
gen volgend jaar de laagste inflatie zal kennen van de ECK
relatief veruit het grootste overschot op de betalingsbal
(meer dan 25 miljard gulden) geeft deze herschikking dl
mee toch een vertekend beeld van de feiten. [rJen
HA/
Gebakken ham met
postelein en
gestoofde
aardappelen - vla
met rumbiscuits
Voor twee personen heeft u
nodig: 2 plakken schouder
ham a 100 g, ei, paneer
meel, 15 g margarine;
0.5 kg postelein, zout, 1
flinke ui, 10 g margarine, 2
tomaten, peper, paprika
poeder, selderij; 0.5 - 1 kg
aardappelen, zout, 25 g
margarine;
0.5 liter gele vla (0.5 liter
melk, 25 g custard, 30 g sui
ker), 4 lange vingers, paar
lepels rum of water met
rumessence.
Haal de plakken ham door
het met één lepel water los
geklopte ei en door paneer
meel en bak ze in warme
margarine bruin. Keer de
ham voorzichtig, want het
korstje stoot er vrij gemak
kelijk af.
Maak de postelein klaar op
de dag van aankoop. Kijk de
groente na op onkruid, snijd
er zonodig de worteltjes af,
was haar en laat haar uitlek
ken. Zet de postelein op met
aanhangend water, laat hem
slinken en nog een paar mi
nuten doorkoken. Schenk de
pan leeg in een vergiet dat in
de gootsteen staat en snijd de
uitgelekte groente met twee
messen wat kleiner. Fruit,
als de postelein net opstaat,
dunne ui-ringen lichtbruin
in de margarine. Warm ver
volgens een paar minuten de
ontvelde en in achten gesne
den tomaten met zout, peper,
paprikapoeder en fijngeknip
te slederij mee en schep er
dan de postelein door.
Kook de aardappelen net.
gaar in weinig water met
zout, giet ze af, voeg de mar
garine toe en laat ze nog vijf
minuten met het deksel op
de pan op een zeer kleine pit
staan. Schud de aardappelen
in die tijd een paar keer om.
Sprenkel de rum of met wa
ter verdunde rumessence
over de in stukjes gebroken
lange vingers en leg er na
een kwartiertje de vla op.
JEANNE
(Van onze correspondent
Cees Manders)
TESERO Tesero, het
dorp in de Dolemieten
waartoe het afgelopen
vrijdag door een modder-
golf verwoeste gehucht
Stava behoort, telt vijf
duizend inwoners en ie
der van hen heeft wel
een vriend, kennis of fa
milielid onder de slacht
offers. Het gebied rond
Tesero is een stuk onver
valst Zuid-Tirol: een fris-
-groene Alpenwei, het
zuivere geluid van een
kabbelend bergstroompje,
slome koeien met bellen
om de nek, zo ver als het
oog reikt piepkleine
dorpjes weggedrukt tegen
de hellingen van een
enorm bergmassief en
overal van die kleine
kerktorentjes, die par
mantig en spits de blauwe
hemel in prikken.
Tesero ligt op de plaats waar
het riviertje de Stava uit
mondt in de iets grotere Avi-
sio. Naar de Stava is ook het
gehucht genoemd dat vier ki
lometer stroomopwaarts ligt.
Het dorpje Stava bestond uit
vijftien huizen, buitenhuizen,
boerderijen en houtzagerijen,
en uit drie hotels. Van dit
huizenbestand zijn er na het
passeren van de moddergolf
nog zeven over. Twee kilome
ter boven het buurtschap Sta
va bevinden zich de mijn en
de twee waterbassins, die de
oorzaak zijn van de ramp.
De bassins, die als terrassen
boven elkaar tegen de berg
helling zijn gebouwd, behoren
bij een fluroridmijn. 'In de
bassins, waar weinig van over
is, werd de fluorid schoonge
wassen. De bassins waren niet
erg groot: veertig bij honderd
meter en de diepte kan nooit
meer zijn geweest dan een
meter of vier. Maar volgens
de officiële cijfers waren bei
de bassins toch nog goed voor
honderdvijftigduizend kubie
ke meter water, ongeveer de
inhoud van eenentwintig
Olympische zwembaden.
Hoop los zand
Als je bovenop de resten staat
van de dam, zie je dat deze
niet meer was dan hoop los
zand met een laagje moeilijk
groeiend gras, dat het hele'
zaakje bij elkaar moest hou
den. Waarom het die zand-
muur vrijdagmiddag ineens
niet meer lukte om het water
tegen te houden, is nog niet
bekend. Vermoed wordt dat
de mijnbouwmaatschappij
BULLDOZERS GRAVEN NAAR SLACHTOFFERS MODDERGOLF
meer water in de bassins
heeft gedaan dan was toege
staan. In Tesero spreekt men
ook over slecht onderhoud. Al
enige tijd zou op een aantal
plaatsen water door de dam
sijpelen. Het slechte weer varf
de afgelopen weken, met
vaak hevige regenval, zou de
situatie nog eens hebben ver
slechterd.
Op het moment dat de dam-
wand het begaf, stortte het
water over een breedte van
wel honderdvijftig meter naar
beneden. De grootste kracht
kreeg de watermassa echter
toen het driehonderd meter
lager terechtkwam in de bed
ding van het riviertje de Sta
va en werd samengeperst tot
een breedte van ruim twintig
meter. Aan de bomen die nog
zijn blijven staan kun je zien,
dat de samengebalde modder
stroom een hoogte van wel
dertig meter moet hebben ge
had.
Daar waar de modder in de
geul van de Stava werd ge
dwongen, was haar vernieti
Een kerk in Tesero is ingericht als rouwcentrum. Overigens is
nog maar de helft van alle slachtoffers geïdentificeerd. Door de
kracht van de modderstroom zijn talrijke lijken onherkenbaar
verminkt.
gende kracht het grootst. Van
de hotels Erica, Miramonte en
Stava is niets overeind geble
ven. Hoeveel gasten zich in de
hotels bevonden toen de
zondvloed passeerde, is nog
steeds niet bekend. Op het
moment van de ramp hadden
de hotels de gastenlijsten nog
niet bij het toeristenkantoor
ingeleverd. Hotel Miramonte
was geheel gehuurd door de
Italiaanse jongerenorganisatie
„Acli". Daar zijn meer dan ze
ventig slachtoffers gevallen.
Zwaar gebrom
Verderop is de modderstroom
een huis van twee verdiepin
gen op een afstand van nau
welijks twintig meter gepas
seerd. De bewoonster staat op
het terras van haar woning de
reddingswerkzaamheden te
bekijken. Ze vertelt nog dui
delijk geschrokken haar ver
haal. „Ik stond in de keuken,
toen ik ineens een zwaar ge
brom hoorde. Net alsof er een
helikopter landde. Ik ging
naar het raam om te kijken
wat er aan de hand was en
toen zag ik een enorme hoop
modder voorbijrazen, in de
richting van het dorp. Ik riep
mijn man en ben gillend de
straat opgerend". Het huis
staat nu op een fraaie, licht-
glooiende Alpenwei, op de
rand van een soort modder-
krater. „We zijn bang dat ons
huis zal instorten. We denken
aan niets anders. Maar waar
moet je heen. Ik kan hier toch
niet zomaar weg?"
Guiseppe Longo (60) was tot
vrijdagmiddag eigenaar van
een houtzagerij. Nu is hij zijn
hele hebben en houwen kwijt.
Nadat hij is geïnterviewd
door de Japanse, Duitse en de
Zwitserse televisie, is hij niet
te beroerd om zijn verhaal
ook nog voor de Nederlandse
krant af te draaien.
„Nederland? Maar ik heb toch
zoveel vrienden in Nederland,
mensen die hier jaren geleden
vaak op vakantie kwamen".
De namen en woonplaatsen
kan hij zich niet herinneren.
„Die staan in mijn opschrijf
boekje en dat had ik thuis".
De plaats waar zijn huis en
zijn houtzagerij stonden is nu
een maanlandschap van mod
der, waaruit de wortels van
een vernielde boom omhoog
steken. Verderop ligt wat
huisraad, stukken matras, wat
elektrische bedrading, een ge
broken ski en warempel twee
knotten blauwe wol. „Die zijn
niet van mij", zegt Longo la
chend. „Ik ben maar alleen
en breien heb ik nooit ge
leerd".
Verwacht wordt dat de hele
komende week nog zal wor
den gezocht naar de slachtof
fers van de ramp. Niet meer
met de hand of met de spade,
maar met bulldozers. Want de
kans dat er nog levenden on
der de modder zitten is nu ni
hil.
De hulpverlening na de ramp
is dit keer uitstekend georga
niseerd, misschien wel te
goed. De wegen raakten vrij
dag verstopt met brandweer
auto's, hijskranen en bulldo
zers, die onmogelijk allemaal
in Tesero emplooi kunnen
vinden.
„Maar het zou natuurlijk be
ter zijn als we dergelijke ram-,
pen zouden kunnen voorko
men", zegt een boze dorpsbe
woner. „Die bassins daarbo
ven, iedereen kon toch zien
dat die dingen gevaarlijk wa
ren. Nou, waarom hebben ze
de damwanden niet beter ge
controleerd. Beter nog: Tesero
had moeten kiezen tussen het
toerisme en die mijn. Je kunt
die bassins niet vlak boven
hotels aanleggen. Het ergste
vind ik het voor de toeristen
in die hotels. Die wisten niet
eens dat die waterbassins daar
waren. In het dorp wisten ze
ervan, maar daar heeft ook
nooit iemand openlijk gezegd
dat de situatie gevaarlijk
was".
Tijdens een heilige mis in de
kerk van Tesero, waar giste
ren ook de Italiaanse presi
dent Cossiga aanwezig was,
heeft de plaatselijke bisschop
aangedrongen op berechting
van de schuldigen. Onder de
slachtoffers bevinden zich vijf
neven van bisschop Gottardi.
Ook de mensen in het dorp
hebben de mond vol over de
verantwoordelijken of „schul
digen". Het is een natuurramp
die door de mens is veroor
zaakt, zo is de algemene con
clusie.
Functionarissen van de Itali
aanse nationale geologische
inspectiedienst zeiden dat de
ramp de regering zal dwingen
de duizenden kunstmatige
bassins in Italië te inspecte
ren. Gianluca del Bono, een
functionaris van de inspectie
dienst, zei dat de faciliteiten
van zijn dienst hopeloos te
kortschieten voor het inspec
teren, van het vaak instabiele
terrein rond de bassins. „Italië
is geologisch gezien een van
de wildste landen ter wereld
en toch hebben wij een natio
nale inspectiedienst die met
30 vaste medewerkers kleiner
is dan die van het Afrikaanse
Ghana", aldus Del Bono. Veel
lokale instanties hebben hun
eigen inspectiediensten opge
richt, maar die beschikken
vaak niet over voldoende
middelen en kennis om uitge
breide geologische onderzoe
ken te verrichten.
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Klagenfurt
Kopenhagen 1
ïtori
tie i
lanst
29 12 ssor
Zonnige periode
DE BILT (KNMI) EenPs.
aandepreSsie bepaalde f 11
daag ons weer in ongunJnS(
zin. Deze depressie kfoss
voort uit de tropische cycP°r.
Ana, die enkele dagen gele1*"1
in het zeegebied ten oonk
van Florida ontstond. De L 6£
aandepressie wordt gev{e£l
door een rug van hoged?at
Deze nadert ons met opkl«
gen vanuit het westen. Zif11
ons weer morgen in gunr
zin gaan beïnvloeden. Er f
den dan zonnige perioden r
wacht. Het blijft op de m4£
plaatsen droog. De temjf
tuur loopt op tot een graa'
21. Aan zee en in het wadi6!1'
gebied blijft de tempera^"
bij 18 graden steken.
Ook voor woensdag en f13*
derdag zijn de vooruitzie)1
gunstig: dan kan v#
Frankrijk warmere lucht h
ons land stromen. Tempei£|
ren tot rond 25 graden wol
dan weer mogelijk. De kaïjf
onweer neemt echter
donderdag weer toe.
Weersvooruitzichten voor
Europese landen, geldig voor v
dag en donderdag:
Benelux en noord-Duitsland:jo
zonnig. Vanaf donderdagmidda
het zuidwesten onweerskansen I
dagtemperatuur 23 tot 28 graden
Zuid-Duitsland en Alpengebiedif
nig. Op laaglandniveau 26 tot 3^|
den. Nul-graden-grens op rondi
meter hoogte.
'1
