a
Sowuvnt
ouwparkeerdek achter
Morssingel niet nuttig
STAD OMGEVING
Ontbreken van arbeiders deed Krantz de das om
Riool per vergissing
met beton volgepompt
AMSTERDAMS PROTEST
TEGEN LEIDSE UITMARKT
n
Dronkaard
mishandelt konijn
1NDERZOEK LVI WIJST UIT:
2
Seiden...
werkt dat?
DINSDAG 9IULI1985 PAGINA 9
ilichters geven zich
Ivoor controleurs
ÉN De Leidse politie heeft gisteren verschil-
I meldingen binnengekregen van mensen die
bezocht door nepcontroleurs van het ener-
ijf Rijnland. Steeds belden twee of drie man-
i en zeiden dat zij het gas moesten controle-
en vrouw aan de Schelpenkade wist het drie-
er de deur uit te werken, toen de mannen
[identiteitsbewijs konden overleggen. Toen zij
het energiebedrijf belde bleek, dat er helemaal
controleurs naar haar toe waren gestuurd. Een
ivrouw van een woning aan de Marislaan, zei,
it aanbellen door twee nepcontroleurs, dat zij'
izoon even zou roepen. Toen de mannen dit
je, namen ze snel de benen met de mededeling
^.werden „opgeroepen".
ONBEKEND
MEISJE
MISHANDELT
VROUW
LEIDEN Een onkend
meisje van een jaar of twin
tig, heeft gistermorgen om
streeks elf uur een vrouw
die in een telefooncel Op de
hoek Zijlsingel en Tromp
straat stond te bellen, mis
handeld. Het meisje sloqg
en schopte de 31-jarigJ
vrouw in de telefooncel en
trok haar aan het haar.
Waarschijnlijk duurde het
gesprek te lang.
LEIDEN De Leidse politie heeft gisteravond
een 44-jarige Leidenaar uit de Margrietstraat aan
gehouden, die zijn konijn ernstig mishandelde met
een mes. De politie werd door buurtbewoners ge
waarschuwd. Zij zagen dat de man, die erg dron
ken was, in zijn tuin het konijn met een mes te lijf
ging. Toen de politie arriveerde leefde het diertje
nog. Het had verschillende diepe sneden in de
hals, zodat het kopje er half af hing. De politie
heeft het konijn naar de dierenarts gebracht, waar
het beestje uit^zijn lijden werd verlost. Tevens
werd een ander konijn meegenomen, omdat de
man dreigde ook dat beestje te zullen slachten.
Omdat de man te dronken was, kon hij gister
avond nog niet worden verhoord. Hij is ter ont
nuchtering ingesloten.
Brandweer
redt man
uit lift
LEIDEN Een 21-ja-
rige jongeman, bewo
ner van een flat aan
de Kiekendiefhorst,
heeft gistermiddag ze
ker vijf kwartier vast
gezeten in een lift van
die flat. De'lift was
tussen de tweede en
derde verdieping blij
ven hangen en zat
muurvast. De Leidse
brandweer heeft de
man uiteindelijk we
ten te bevrijden.
n paj
'e botaTT~vruvT rv r j te laten bouwen. Het is ech
tele\|ElL)EN De Leidse ter n0g maar de vraag of er
dagflereniging voor Indus- een geldschieter voor gevon-
niljo»e (LVI) vindt de bouw den kan worden.
levisan een parkeerdek op Het LVI vindt de bouw van
DmdT binnenterrein achter een parkeerdek echter „een
l0r Morssingel geen nutti-
e spiP zaak. Weliswaar heeft
iet hen onderzoek van het
n zijVI uitgewezen dat er in
e. Stationsbuurt een te-
oord?1*1 van ^50 parkeer
plaatsen dreigt, maar dat
an volgens het LVI be-
redefcr elders opgevangen
atora0rden. De gemeente
of tlleeft in het onlangs vast-
^pgjestelde bestemmings-
3rd jlan rekening gehouden
modiet de bouw van een
-eerdarkeerdek. De bewo-
ideeijers van de flats aan het
1 V0|tationsplein hebben
opfeich hier altijd tegen ver-
len it. Zij weten zich nu ge-
t vrfeund door het LVI.
r ka
moe
Pll&lomenteel is het binnenter-
;/n van de flats ook al in ge
lik als parkeerruimte. Het
|edt ruimte aan 260 auto's,
gemeente wil deze capaci-
it vergroten door er een Het parkeerterrein achter de Stationsweg en de Morssingel. De gemeente wil de parkeerruimte
brkeerdek van twee lagen vergroten door er een extra verdieping op te zetten.
ingrijpende _4_0
wanneer het tekort op simpe- tel/vergadercomplex op de
Ier wijze opgevangen kan hoek van het Schuttersveld,
worden. Het LVI heeft geko- Het LVI pleit er ook voor Tunnel
zen voor een uitbreiding van om. wanneer de woningbouw
de nog te bouwen parkeerga- op het Schuttersveld opgele- £)e LVI js het slechts gedeel
telijk eens met de al jaren
oude plannen van de ge
meente om een tunnel onder
het Stationsplein aan te leg
gen. Door het verkeer voor
het station onder de grond
door te leiden, wordt een
vrije oversteek voor voetgan
gers en fietsers vanaf het sta
tion naar het buseiland
beoogd. De tunnel zou, vol
gens de plannen van de ge
meente, voor het Rijnsbur-
gerviaduct boven de grond
moeten komen. Volgens de
LVI wordt de verkeerssitua
tie op het kruispunt bij het
viaduct waar het tunnel
en bovengrondsverkeer zich
zou gaan samenvoegen zo
ingewikkeld dat het middel
erger is dan de kwaal. De
LVI pleit er daarom voor de
tunnel alleen aan te leggen
voor het verkeer dat vanaf
het Stationsplein naar de
Schipholweg wil. De tunnel
behoeft dan pas na het kruis
punt boven de grond te ko
men. Voorwaarde is, volgens
het LVI, dat de parkeergele-
genheden op het Schutters
veld rechtstreeks op de tun
nel worden aangesloten.
Op de Hoge Rijndijk is men druk doende het beton onder de grond te* verwijderen.
LEIDEN Het gloed
nieuwe riool onder de
Hoge Rijndijk is ongeveer
veertien dagen geleden
door de aannemer „per
vergissing" volgepompt
met beton. Een deel van
het riool raakte hierdoor
verstopt. Momenteel
wordt getracht het beton
weg te boren, een karwei
waarvan men hoopt dat
het nog deze week ge
klaard kan worden.
De Hoge Rijndijk werd de af
gelopen maanden stevig aan
gepakt. Het gehele wegdek
moest er uit om een vrije bus
baan aan te leggen waarbij te
gelijkertijd een nieuw riool
werd gelegd. Het oude riool is
blijven liggen, omdat het weg-
halen ervan feitelijk een over
bodig karwei is en alleen maar
geld kost. Het was de bedoe
ling dat het oude riool volge
pompt zou worden met beton.
Terwijl men veertien dagen
geleden hiermee bezig was,
bleek er bij een rioolafvoer
van één der woningen langs
de Hoge Rijndijk ter hoogte
van de Cobetstraat een verbin
ding te bestaan tussen het
oude en nieuwe riool. De ope
ning was weliswaar met een
houten schot afgedekt, maar
dat begaf het onder de hoge
druk al gauw. Hierdoor
stroomde ook het nieuwe riool
vol met beton.
Op de plaats van de verbin
ding hoopte het beton zich op
en sloot het gehele riool af.
Voor deze versperring is in
middels een pomp geplaatst
waardoor van het niet gevulde
gedeelte van het riool gewoon
gebruik gemaakt kan worden.
Volgens een woordvoerder
van de gemeente is het niet
nodig een gedeelte van de weg
open te breken om een gedeel
te van het riool te vervangen,
maar kan volstaan worden
met het uitboren ervan. De
kosten hiervan zijn voor reke
ning van de aannemer.
LEIDEN De organisatoren
van de Amsterdamse Uitmarkt
hebben tegen de Stichting
Vrienden van de Pieterskerk,
die in Leiden de Uitmarkt or
ganiseert, een proces aange
spannen. De Amsterdammers
zijn tegen het gebruik van de
naam „Uitmarkt" door de Lei-
denaars. Ze zijn van mening
dat het gebruik van deze naam
verwarring geeft en dat hun,,
reputatie, die zij met de Am
sterdamse Uitmarkt hebben
opgebouwd, schade wordt aan
gedaan. Zij noemen de naam
„Uitmarkt" beschermd en wij
zen daarbij op hun deponeren
van die naam bij het Benelux
merkenbureau.
Volgens de heer Potheine, van
de stichting Vrienden van de
Pieterskerk, is het inschrijven
van een naam bij dit bureau
maar een begin van bescher
ming. „Wij zijn heel regionaal
bezig met onze Uitmarkt en
daarbij veeleer gericht op
amateur gezelschappen. In
Amsterdam is het vooral een
presentatie van allerlei com
merciële gezelschappen, die
het komende jaar hun geld in
de hoofdstad nopen te verdie
nen. Bij ons zijn het meer de
amateurs die zich presenteren.
Een totaal andere opzet dus",
aldus de heer Portheine.
De Stichting Vrienden van de
Pieterskerk is ook niet van
plan klakkeloos de wensen
van de Amsterdammers op te
volgen. „Wij richten ons met
de Uitmarkt op Leiden en di
recte omgeving. Dat bijt de
Amsterdamse organisatie in
generlei mate, daarom vinden
wij het niet nodig een andere
naam aan te nemen. Ik hoop
dat de president van de recht
bank dat ook vindt", aldus de
heer Portheine.
De zaak zal in een zogenaam
de verkorte procedure vooral
schriftelijk worden gevoerd bij
de Haagse rechtbank. Een uit
spraak zal sneller dan nor
maal, maar niet direct volgen.
°KiailDEN Menig Lei-
zal als hij over
^2*3 Oude Singel wan-
23.}t, een gevoel van
imoed niet kunnen
^ontierdrukken. Ter
ido3°ete van supergrut-
1 Digros aan de Lan-
racht, in een van
isher door de textie-
ustrie gekenmerkt
lied, was tot 1977 het
yriekscomplex van
*d °J. Krantz en Zn., fa-
Hiiveikant in wollen stof-
io Di" gevestigd. Met
sN0^antz mag de Leidse
,gpJiustrie van na de
Veede Wereldoorlog
oiitie^h verheugen in een
"Innemende belangstel-
ig. In de Waag is een
positie met de titel
>eiden... werkt dat?"
gericht. Daar is, in
^dracht van de FNV,
10.3» aantal gegevens sa-
i3.ofengevat over de
^^rkgelegenheid in
'jiden tussen '45 en '85.
7.o\ expositie duurt nog
3 H4 11 juli. Een van de
^(drijven die er nader
varti belicht worded, is de
]i-3flliet gegane textie-
pIDShderneming Krantz.
rk©3t bedrijf was ook on-
ngeirwerp van studie tij-
is een werkcollege
de subfaculteit Ge-
iedenis van.de uni-
iêoirsiteit. Veertien stu-
rt d|nten speurden onder
ding van prof. dr.
ille de Vries in de ar-
traijieven van een van de
^n~ tste Leidse textiel
fabrieken. Zo ontstond
in beeld van de werk-
ilegenheid bij een tra-
ioneel familiebe-
jf. En werd een op-
jrkelijke conclusie
3trokken: het textiel-
rijf Krantz ging
it failliet door ge-
ik aan orders of af-
logelijkheden. Inte-
ideel. Belangrijkste
aak voor het ver
men was het nage-
ig ontbreken van ge-
ikte werknemers en
gigantisch gestegen
•nkosten.
Leiden is altijd al een tex
tielstad geweest. In zekere
zin heeft het daaraan zijn
voormalige bloei te dan
ken. J.J. Krantz, de op
richter, was in 1778 dan
ook zeker geen vernieu
wer toen hij zijn onderne
ming startte. Na de Twee
de Wereldoorlog ging het
het bedrijf jarenlang voor
de wind. Wel waren er
problemen, maar nog in
1973 werd een recordwinst
geboekt. Daarna ging het
in een bijzonder snel tem
po bergafwaarts. Gedwon
gen door een nijpend per
soneelstekort, besloot de
directie in 1977 overhaast
te fuseren met de Vaalser
textielfabriek en de pro-
duktie naar Limburg over
te brengen. De kosten van
deze operatie waren veel
hoger dan aanvankelijk
werd verwacht. Zo stegen
de personeelslasten in eén
jaar met 25% en kon ook
het overbrengen van de
machines niet naar jDeho-
ren geregeld worden. Bin
nen een jaar werd het
faillisement uitgesproken.
Krantz stond in deze moeilijk
heden hier in Leiden zeker
niet alleen. Het had zelfs rela
tief lang het hoofd boven wa
ter kunnen .houden. Andere
textielfabrikanten hadden al
eerder afgehaakt. Vreemd ge
noeg was een van de grootste
problemen het vinden van
voldoende geschoold perso
neel. Met name wevers waren
erg moeilijk te krijgen. Vanuit
Krantz, maar ook door de con
currentie is er al vanaf de vijf
tiger jaren herhaaldelijk bij de
gemeente gewezen op de wen
selijkheid van een textieloplei-
ding. Initiatieven daartoe ble
ven echter zonder werkelijk
resultaat, omdat de animo bij
de Leidse bevolking voor een
dergelijke opleiding ontbrak.
In de zestiger jaren groeiden
de bomen immers nog tot ir
de hemel en de Leidse arbei
der gaf de voorkeur aan werk
in andere sectoren. Dit had tct
gevolg dat het aantal werkne
mers in de textielindustrie
vanaf 1956 een sterke daling
vertoonde. Waren er in dat
jaar nog een kleine 3600 men
sen werkzaam in de textielin
dustrie, binnen 25 jaar was dat
aantal tot ongeveer 250 ge
daald (1980). Ook het aantal
Leidse textielondernemingen
(1952: 21, 1970: 12) en de ge
middelde bed rijf sgrootte zijn
sterk teruggelopen. Een histo
rische lijn die terug gaat tot de
middeleeuwen lijkt hiermee
tot een einde gekomen.
Krantz bleef na 1945 lange tijd
aan de gunstige kant van deze
ontwikkeling. Van 1953 (het
eerste naoorlogse jaar waar
voor cijfers gereconstrueerd
konden worden) tot 1965
schommelde het aantal werk
nemers rond de 250, daarna
daalde dat aantal tot 125 ten
tijde van de fusie. In dezelfde
periode stegen de loonkosten
echter enorm. Ondanks de da
ling van het aantal werkne
mers met de helft, vertienvou
digde zich de loonkosten (in
clusief de sociale lasten). De
loonexplosie van 1963 was daar
debet aan maar met name
vanaf 1972 (totale loonkosten
2,7 miljoen gulden, 1976: 4,3
miljoen gulden^stegen de per
soneelskosten enorm. Naast
het tekort aan arbeidskrachten
is dit een van de redenen
waardoor Krantz over de kop
g»ng-
Directeur van Krantz was
vanaf 1951 G.W. Borgemeester,
een krachtige persoonlijkheid.
De commissarissen, onder wie
mr. G.H. Hintzen en mr. H.
van Riel, moesten hem nog al
eens afremmen. Directie en
commissarissen hebben allerlei
mogelijkheden onderzocht om
het personeelsprobleem op te
lossen. Een daarvan was het
pogen een textielschool op te
richten. Dat bleek geen succes.
Wel succesvol was de automa
tisering. De textiel is, vergele
ken met andere industrietak
ken arbeidsintensief. Dat
neemt niet weg dat zeker na
1963, toen de daling van het
aantal personeelsleden inzette,
de produktie per arbeider
moest toenemen. In 1953 werd
er nog 118 meter stof per
werknemer geproduceerd, een
geringe hoeveelheid die vooral
te maken had met het ontbre
ken van machinerieën, die in
de oorlogsjaren waren wegge
haald. Toen de meeste machi
nes weer terug waren, was de
produktiviteit in 1955 al op
1250 meter gebracht. Tussen
1964 en 1975 vervijfvoudigde
zich de hoeveelheid per werk
nemer geproduceerde meters
stof. Voor de produktie was
voldoende afzetgebied. Aan
orders heeft het Krantz zelden
ontbroken.
Werk in de textielindustrie (foto 1900).
Krantz aan de Langegracht.
Op verschillende manieren
probeerde Krantz mensen aan
het bedrijf te binden. Zo wer
den er premies uitbetaald,
kwam er een winstuitkerings
reglement, buitenlandse werk
nemers werden aangetrokken,
en aan het begin van de jaren
zestig werden zwarte lonen
uitbetaald, om de zuigkracht
van andere bedrijven tegen te
gaan.
Zwarte lonen
Uitbetalen van zwarte lonen,
dat wil zeggen extra bedragen
die boven de vastgestelde
CAO-norm voor de textiel la
gen, was destijds een vrij veel
voorkomend verschijnsel. Met
name in Twente schijnt het re
gelmatig te zijn gedaan. Daar
door werden er in de textiel
goede lonen verdiend. In 1963
zou daar voor Krantz onge
veer 35.000 gulden mee ge
moeid zijn geweest.
Vanaf 1960 was er in de Leidse
textielindustrie ook een aantal
buitenlandse werknemers ac
tief. In de arbeidsmarktversla
gen van het GAB wordt ge
sproken over een percentage
van rond de 7% voor de textie
lindustrie. Bij Krantz was in
1975 ongeveer 13% dus onge
veer 20 man, van buitenland
se, meest Marokkaanse, af
komst.
Ook door winstuitkering (van
af 1962) probeerde Krantz zich
meer populair bij de werkne
mer te maken. De direktie
ging niet graag tot winstdeling
over, maar het voorbeeld van
andere, met name Clos
Leembruggen, moest gevolgd
worden, om te voorkomen dat
er in een concurrerend bedrijf
betere arbeidsvoorwaarden
zouden gelden. Vanaf 1962
werd ongeveer 140.000 als
winstdeling aan het personeel
uitgekeerd.
Doordat er een constant tekort
aan arbeidskrachten was,
moest men regelmatig terug
vallen op alternatieve metho
des om de geplande produktie
te halen. Naast loonwerk door
derden was overwerk een van
de meest gebruikte manieren.
Gemiddeld werd er per week
in de laatste jaren acht uur
overgewerkt, maar in de som
mige afdelingen zoals de
droogapprêtuur en de weverij,
kon dat tot twintig extra uren
oplopen (gegevens over 1976).
Een en ander had weer tot ge
volg dat het ziektepercentage
enorm toenam. Meestal
schommelde dat rond de 13%,
maar in 1976 bijvoorbeeld was
het tot een kwart van het aan
tal gewerkte uren opgelopen.
De bruto uurlonen die op dat
moment bij Krantz uitbetaald
werden, variëerden voor het
produktiepersoneel tussen de 6
en 11 gulden, maar konden
door overwerk flink oplopen.
Een voorbeeld uit de stopperij
toont aan dat daarmee spron
gen van 3 gulden per uur ge
maakt konden worden (van
7,80 tot ƒ11,52). Daarover
moest uiteraard wel meer be
lasting betaald worden. Spoel-
sters verdienden met 6 gulden
verreweg het minst, de wevers
werden het best betaald (10,80
in 1975).
Het personeel ondernam zelf
ook activiteiten. Zo was er een
bedrijfsblad, dat echter door
een kleine groep leidingge
vend personeel werd volge
schreven. Vanaf 1954 was ook
bij Krantz de wettelijk ver
plichte ondernemingsraad ac
tief. Aanvankelijk werd die
door de direktie voornamelijk
gebruikt om met de arbeiders
te overleggen De organisatie
graad van het personeel bij
Krantz is tamelijk onduidelijk.
In 1960 was ongeveer de helft
van het aantal werknemers
georganiseerd. Een grote rol
hebben de bonden binnen het
bedrijf niet gespeeld. Aan de
landelijke staking in 1973 werd
in ieder geval niet meegedaan.
Samen werking
Krantz was een familiebedrijf,
maar eén dat oog heeft gehad
voor de mogelijkheden tot uit
breiding. De direktie en
commmissarissen hebben in de
naoorlogse jaren herhaaldelijk
besprekingen gevoefd met an
dere textielondernemingen in
en buiten Leiden met als doel
tot samenwerking te komen.
Zo werd gepraat met de firma
Diepen te Tilburg en is daad
werkelijk samengewerkt met
de spinnerij Brands, met de
firma Pessers Zn. te Geld
rop (weinig succesvol) en met
de Tilburgse firma's Blomjous
en Franken. Tot een echte fu
sie is het nooit gekomen. In
Schotland stichtte Krantz een
nevenbedrijf: de "Cumber
nauld Woolen and Worstied
Mills". In 1977 werd er door de
Wolcon, een overkoepelende
organisatie van fabrikanten
van wollen stoffen waar
Krantz lid van was. en door
het ministerie van Economi
sche Zaken op aangedrongen
tot fusie over te gaan. In Lim
burg leek zich in de Vaalser
Textielfabrieken (VTF) een
goede fusiepartner aan te die
nen De personeelsproblemen
in Leiden waren inmiddels zo
groot geworden en er dreigde
zo'n afleveringssachterstand te
ontstaan, dat de onderhande
lingen snel afgerond werden.
De fusie was een feit. Krantz
zou de produktieafdeling naar
Vaals overbrengen. Het perso
neel uit Leiden werd de moge
lijkheid geboden mee te ver
huizen, maar die keuze werd
door hooguit 10 arbeiders echt
in overweging genomen. Voor
de ontslagen werknemers
werd met de vakbonden een
Sociaal Plan opgesteld. Daarin
was een afvloeiingsregeling
opgenomen, die het bedrijf on
geveer 7,5 ton kostte.
De fusie had desastreuse ge
volgen voor Krantz. VTF
draaide al met verlies, de ver
wachte toeloop van personeel
in Limburg bleef uit en de
kosten voor het overbrengen
van de apparatuur werden
veel hoger dan aanvankelijk
was begroot. Een gedeelte van
de machines heeft de gang
naar Limburg nooit gemaakt.
Binnen een jaar was de firma
failliet
AD VAN FESSEM
