MARION
BRADLEY
Vrouwelijke
visie op
legende van
Koning Arthur
internationale
bestseller
rl5L
ZATERDAG 15 JUNI 1985
ÈLEY SAN FRANCISCO
r de bruggen van San Fran-
By naar Berkeley is een reu-
je laat de skyscrapers van
bus Avenue achter je, pas-
e Fisherman's Wharf met de
die door hun talloze restau-
en souvenirwinkels de in
leven van een slecht in de
inVfttend super-Scheveningen,
I de brug op, de baai over en
.Berkeley binnen. Hoe San
1 fco met z'n artiestenkolonies,
plaatste langharigen, de wat
restanten van de flower-po-
lJK 8%ur van weleer, qua menta-
gro<| verschilt van wat wij zo
rils Amerika zien, Berkeley is
Tg merkwaardiger mengsel.
?n zelen omdat de stad (een dikke
dduizend inwoners) z'n
neu6fe danken heeft aan de Ierse
f Vw[ George Berkeley, zeker
,ecuit^e sta(j js ontstaan rond de
«f»." van de universiteit van
ritane^ia en omcjat het een
!n i is voor kernonderzoek.
Perertellingen die je er bijna
wend tegemoet komen. Na
i et ilta' bezoeken aan de riante
l. Tomens van diverse Ameri-
j. J bestseller-auteurs komt het
x kn Marion Bradley in een
vijk van Berkeley als een
r f1 in al die glamour. Het is re-
P.verveloos, een kruising tus-
elv J1 spookhuis en het stulpje
heks in Hans en Grietje. Er
p bgt een tuin, met een serie
- he planten (de trots van de
a ^W), waarvoor Gerrit-Jan-
lan onmiddellijk schoffel
ter hand zou nemen en
,n is de chaos nauwelijks te
Haar werkkamer ziet er
-Je twee aanwezige wordpro-
P dol zijn gedraaid en via de
var een oneindige hoop tekst op
[men werelc' in gespuugd heb-
^ïiskamer en keuken tellen
diest noodzakelijke meubilair
s peken, boeken, boeken. Al-
edel<rn serie speeldoosjes op de
p, .«eenmantel lijkt uit een an-
gjstaan afkomstig. „Ik houd
variff" overdecoratie", mompelt
1 Bradley en je speurt ver-
naar een spottende toon in
Gdem ^,°cl1 Past d'e omgeving
"pen. bij haar persoonlijkheid. Ze
met '°°r ^et interview geen extra
'gepakt, geen kam door haar
rehaald en niet haar beste
^Ingetrokken. „Ik ben een ge-
j IWsvrouw", zegt ze. „Goed,
1 meer dan een gemiddelde
,i puw, maar ik kook ook m'n
hröb m'n vloeren en maak
ij etrf
ns zo iemand ontmoet".
Zé
rken*
romen
?rlOh Bradley (de tussennaam
op»r is die van haar vader, Les-
hetnmer, van Duitse afkomst)
s biif eerder een achttiental boe-
mieiSen paar „fantasy"-werkjes,
oor este science-fiction. Ze werd
udii^Engelstalige wereld bekend
haaeur van de „Darkover-serie",
ten Bningen van een verre pla-
faar de vrouw ook al een op-
Be rol speelt, en redigeert
opexketserie („Sword and sorce-
ypiet heroïsche fantasieverha-
jjj haar op de omslag geen Co-
eweilhti8e barbaar, maar een ele;
tuurf*ame' zwaard- ..Iedereen
manlijk-sexistische fictie
ren; iedereen kan feministi-
propaganda schrijven", zegt
;y in haar voorwoord. „Ik
üllebei te vermijden en u te*
■■grtijd te boeien". Boeken die
)rood op de plank zorgden,
le rViooit op de bestsellerslijsten
0lfar6n. Dat deed „The mists of
wel. Merkwaardig? „Ja",
dbe^grion Bradley zuinig. „De
"joelde bestseller is in Ameri-
^Jn spionageverhaal of een
J>ek. En dit is een historische
5 een historische fantasie. In
•J> van onze geest, we weten
PP'êtat er precies gebeurd is. Ge-
k .^cnis schrijven heeft iets van
rdMmen. Elke nieuwe generatie
ard .t de Arthurroman opnieuw
^"Ischrijft die op zijn manier",
k kB. „Ik was altijd al gefasci-
ne®door Romaans Engeland. Op
l0.® ïpaalde manier lijkt het op
zUnjgen tijd. Het was een apoca-
he tijd, de mooie, ordelijke
nse beschaving stortte in.
*™4oals onze materialistische,
icratische samenleving om
■M^en in brokstukken uiteen
deleeuwen
i inderdaad opvallend dat juist
^middeleeuwen goed zijn voor
verkoopcijfers in de boekhan-
Imberto Ecco's roman „De
Van de roos", Barbara Tuch-
studie „A distant mirror" (de
ijk vertaalde titel „Een verre
l" spreekt wat dat betreft
ijker taal dan de officiële ti
le waanzinnige 14de eeuw"),
Btorische werk van Georges
Allemaal middeleeuwen, ter-
verhalen van Arthur toch
Ie vijfde eeuw na Christus, in
fenaamde „Dark Ages" spe-
ou je kunnen tegenwerpen,
niet helemaal. Want wat wij
trthur weten, dateert wel uit
ddeleeuwen. Een stukje Art-
'schiedenis in zakformaat:
ining Arthur heeft bijna ze-
oit bestaan. Er is wel sprake
m „dux bellorum", een lege-
irder Arthur die onder
in de Slag bij Badon vocht,
irste optekeningen over de
re eeuwen na Christus vin-
"is veel later plaats. Pas in de
eeuw, na de slag bij Hasting,
Aer in Engeland zelf een her-
lering van een legendarische
ir plaats, en via barden uit on-
nfl*eer Wales, die via het huidige
>tte|ne langs de hoven van
trijk trokken, werd diens ge-
itiseerde geschiedenis daar
wid. De draad wordt opgepikt
k. tender anderen Chretien de
f, die alle losse verhalen in
Koning Arthur aan de westkust van de Verenigde Staten, de nevelen
van het mythische eiland Avalon waar de legendarische Brit in de
„Dark Ages" stierf om er weer tot leven te komen wanneer 't
Brittanie ooit slecht zou gaan („Arthur, waar blijf je?", ben je geneigd
te roepen) in de zon van Californië. Het heerserszwaard van de
Keltische geschiedenis in de hand van een piekharige, bebrilde vrouw
in een bloemetjesjurk. De Amerikaanse schrijfster Marion Zimmer
Bradley is met haar turfhoge „De nevelen van Avalon"
verantwoordelijk voor een internationale bestseller. „Zeg maar dag
tegen dat mooie, glanzende macho-Camelot", schrijft een Canadese
recensent. „De beste hervertelling die ik ooit van de
Arthur-legenden gelezen heb. Absoluut onweerstaanbaar", roept
Isaac Asimov. „De vrouwen van de Tafelronde", varieert een
Amerikaanse vrouwelijke criticus trots. De herschepping
van Koning Arthurs wereld in het perspectief van de vrouw.
Marion Zimmer Bradley schreef een boek dat haar leven
veranderde. Het is inmiddels ook in Nederland uit. Een gesprek
met een opvallende vrouw.
Marion Zimmer Bradley: „Een schrijver kan meer veranderen dan hij vaak denkt".
«nirlekt de Arthur-
„Elke generatie ontdek
.tomen opnieuw"
een kader vatte en aan wie we de
aaneensluitende mythes van Ar
thur, Guinevere, de Ridders van de
Tafelronde, Lancelot en Gawain te
danken hebben. In onze eigen Mid
delnederlandse of Nederfrankische
literatuur hebben we maar een
schijntje over van wat er mogelijk
geweest is. Fragmenten van verta
lingen, een enkele oorspronkelijke,
verwante ridderroman („Wale-
wein", „Ferguut", Van Maerlants
„Roman van Torec"). De schrijver
die in Engeland een mijlpaal voor
Arthur neerzet is Thomas Malory
aan Koning-Arthurverhalen zal
verschijnen, valt voor het grootste
deel op zijn prozawerk terug te
voeren.
Stamleidsters
Marion Bradley: „Mijn boek gaat
over hoe de vrouwen in de „Dark
Ages" leefden. Hun levens leken
niet op de onze. Er was geen sprake
van dat zij geen doel in hun leven
hadden. Zodra ze oud genoeg wa
ren om een spoel vast te houden,
zorgden ze voor voeding en kle
ding. Ze spinden en weefden niet
alleen, ze verbouwden het vlas,
schoren de schapen, en zij haalden
de mantels van de weefgetouwen.
Bij de Kelten, de oorspronkelijke
bewoners van Brittannië voor de
Romeinen kwamen, stonden vrou
wen in hoog aanzien. Vrouwen wa
ren bij hen stamleiders en prieste
ressen. De Romeinen dachten uit
gesproken patriarchaal, die waren
alleen geïnteresseerd in wat man
nen deden. Daarom zijn de Arthur-
-legendes voornamelijk geïnterpre
teerd als de belevenissen van Ko
ning Arthur en zijn ridders. Mijn
boek speelt in de vijfde eeuw. Al
leen via de archeologie weten we
iets van de wereld in die tijd. Het is
het donkerste deel van de „Dark
Ages". Nadat Rome gevallen was
en de legioenen Engeland verlie
ten, was het tot de zevende eeuw
allemaal erg onduidelijk. Twee
monniken, Gildas en Nennius,
schreven toen hun kronieken.
Maar voordien zijn er een paar
honderd jaar waarover we niets
weten. Arthur, als hij ooit geleefd
heeft, leefde in die tijd. Wat we ons
wel beginnen te realiseren is dat er
sprake moet zijn geweest van een
opleving temidden van die wanor
de. In de geest van de Arthur die
we uit de mythes kennen. Dus als
er geen Arthur bestaan heeft, wa
ren er anderen die deden wat hij
deed". Haar eerste Arthur-verha-
len kreeg ze toen ze een meisje van
negen was van haar grootvader.
Excalibur
Voor haar boek trok ze naar zuid-
-west-Engeland, waar allerlei histo
rische plekken een mogelijke band
met de Arthurverhalen verraden
(een middeleeuwse Ronde Tafel,
Tintagel) en waar twijfelaars
„overtuigd" moeten raken via een
Volendams aandoende serie souve
nirs. Tot en met King-Arthurmaal-
tijden.
Hoofdpersoon van „De nevelen
van Avalon" is bij Bradley echter
niet Arthur, maar de priesteres
Morgaine LeFay, zijn halfzuster die
uiteindelijk zijn dood zou bewerk
stelligen en het zwaard Excalibur
terug zou geven aan de „Lady of
the lake". Opvallend in het boek is
haar vasthouden aan de oude waar
den van haar Druïde-geloof en
haar verzet tegen de priesters van
het christendom. Pas aan het eind
van haar leven komt ze tot het be
sef dat beide één enkele God die
nen. Marion Bradley: „Morgaines
houding ten opzichte van het chris
tendom lijkt erg op die van mij. Ik
heb niets tegen het christendom,
maar ik houd niet van de meeste
mensen die het verkondigen. Het is
meestal „a pretty poor sort", een
wat zielig stelletje dat zo nodig voor
het christendom moet spreken.
Hier in Amerika zitten we met de
„moral majority", mensen die de
wereld alleen beoordelen vanuit
hun eigen taboes. Een van de din
gen die ik in mijn boek probeer te
zeggen is: Zij zijn niet nieuw, ze
zijn hier al sinds St.-Jerome en z'n
aanhang, schijnheiligen en fana
ten". Voor dat vroege, pre-Augus-
tijnse christendom bestudeerde ze
de Syro-Chaldeese riten, het litur
gische materiaal van Amerikaanse
groeperingen als de Sint-Thoma
s-christenen en de Pre-Niceense
katholieken. Voor de Keltische ge
loofswereld ging ze te rade bij de
New Reformed Druids in Amerika
en groepen Nieuwe Heidenen, aan
wie ze trouwens het wat bouwvalli
ge huis achter het hare afstond
voor hun bijeenkomsten. „Er zijn
hier heel veel mensen die ontevre
den zijn met de georganiseerde
kerk en wat die voor de mensen
doet",zegt Marion Bradley. „Ze
vinden het gemakkelijker te gelo
ven in een „Goddess", dan in een
verdoemende, patriarchale God.
Paus Johannes Paulus I heeft in
een van z'n weinige openbare uit
spraken gesteld: „Het is belangrijk
er steeds aan herinnerd te worden
dat God Onze Vader is, maar het is
nog belangrijker te herdenken dat
God Onze Moeder is". Ik denk dat
het goed is aan God op meerdere
manieren te denken, bijvoorbeeld
aan het voedende, zorgende aspect.
Als God onze Moeder is praat ik
niet over een of andere heidense
godin, dan denk ik aan het vrou
welijke aspect van God, van de
goddelijke impuls in ons. Want
waar je de nadruk ook legt, er is
maar één God. Die andere soorten
van geloven, van aanbidden, die je
hier tegenwoordig vindt, zijn niet
wezenlijk anders. Wat al die men
sen zoeken, zouden ze ook in het
christendom kunnen vinden, als
dat zich maar niet zo eenzijdig zou
hebben uitgesproken. Ik denk dat
al die mensen proberen dichter bij
een soort oer-God te komen".
Denkpatronen
devol als ie doet wat jij zelf belang
rijk vindt, geestelijk gesproken.
Staan voor watje denkt dat goed is.
Het enige dat voor een schrijver
belangrijk is, is de waarheid vertel
len zoals hij die ziet. En die niet om
politieke of modieuze redenen aan
te passen. Dat is een leerproces. Net
zoals je pas later ontdekt waar een
boek eigenlijk over gaat. Mijn boek
is een roman, die ik historisch zo
accuraat mogelijk heb geschreven.
Als er twee opinies waren, heb ik
die genomen die het beste in mijn
verhaal paste. Maar misschien ont
dek ik pas over twintig jaar waar
het boek werkelijk over ging. Je
zou nu al kunnen zeggen dat „De
nevelen van Avalon" niet over Ar
thur gaat en zelfs niet over Morgan
LeFay. Het gaat over manieren om
de werkelijkheid te zien. De een
ziet een andere werkelijkheid dan
de ander. Ik heb over de toekomst
geschreven en over het verleden.
Wat dat met elkaar gemeen heeft,
is dat j&je hoofd uit je eigen wereld
moet steken. Proberen in het denk
patroon van een ander en een an
dere werkelijkheid binnen te ko
men. En dan maakt het eigenlijk
niet meer uit of je over hedendaags
Amerika schrijft, over een maat
schappij miljoenen jaren in de toe
komst, of over het Romeinse Rijk,
Koning Arthur, Charlemagne of El
Cid. Het gaat steeds om zo eerlijk
mogelijk je plek te vinden in het
denkraam van een ander. In „De
nevelen van Avalon" gebruik ik
het idee van die mist waarin Ava
lon verdwenen is. Waardoor de
meeste mensen het niet meer kun
nen bereiken. Dat is voor mezelf
een erg sterk beeld. Het idee dat
wat we wat gebeurd is niet kunnen
zien zoals het was. Onze waarne
mingen zijn aangeslagen door onze
eigen misvattingen. Zoals de bijbel
zegt: „Als in een donkere spiegel".
Dat had ook een mooie titel voor
mijn boek geweest. Ik ben nu weer
bezig met het verleden. Aan een
boek over de vrouwen van Troje.
De antieke Griekse toneelschrijver
Euripides heeft daar ooit een stuk
over geschreven en als meisje heb
ik daar op school een rol in ge
speeld. Ik denk dat die
interessanter zijn dan de mannen
van dat antieke Griekenland. „Tro
jaanse vrouwen" is het meest aan
grijpende anti-oorlogsdocument dat
ooit geschreven is".
Feminisme?
In het huis van Marion Bradley
werken een spichtige assistente, die
zelf net haar eerste boek heeft ge
publiceerd, en een aan haar in om
vang omgekeerd evenredige pleeg
dochter aan het lezen en selecteren
van ingezonden verhalen voor de
bloemlezingen van Marion Bradley.
Op de computer een aantal voorge
programmeerde brieven die een af
wijzing moeten begeleiden. Het is
al vrouw wat de klok slaat in huize
Bradley. Het sleutelwoord valt: fe-:
minisme? Marion Bradley: „Ik
denk dat elk boek dat zich volko
men in een vrouw wil verplaatsen,
feministisch is; een boek dat wer
kelijke vrouwen tekent en niet
fantasie-vrouwen die er alleen
maar zijn opdat mannen verliefd
kunnen worden, feministisch is. En
ik denk dat het succes van mijn
boek te danken is aan het feit dat
een hoop vrouwen doodmoe zijn
van het in mannentermen over his
torie lezen. Alleen als verhalen van
wat mannen gedaan hebben. Vrou
wen zijn er altjd geweest en ze heb
ben niet stil gezeten. We hebben in
dit land een gezegde: „Achter elxe
man staat een vrouw te zeuren".
De tijd van Arthur was geen uit
zondering. Vrouwen beïnvloedden
mannen toen net zo als ze nu man
nen beïnvloeden. Nog steeds zijn er
vrouwen die denken dat, als ze iets
interessants willen schrijven, het
over mannen moet gaan. Omdat
het de mannen zijn die vanouds in
een cultuur de interessante dingen
zouden doen. Maar ik geloof dat
vrouwen dat ook deden. Dat vond
ik als kind al. Er waren alleen te
weinig vrouwen die dat zeiden. Ik
zelf heb als schrijfster overigens
weinig te klagen gehad. Er is nog
nooit een uitgever geweest wie het
kon schelen of ik een man was of
een vrouw of een chimpansee die
heeft leren tikken. Zolang ik maar
een goed verhaal vertelde".
Potboilers
Marion Bradley leeft gescheiden
van haar echtgenoot, Walter Breen,
die voor haar boek de geciteerde
bijbelteksten opnieuw uit het
Grieks vertaalde en die ze in haar
inleiding dankt voor zijn hulp. ..Hij
zei op een keerpunt in mijn carriè
re, dat ik moest stoppen met op
veilig te spelen door het schrijven
van „potboilers" en heeft me de fi
nanciële steun gegeven om daaraan
te voldoen. En potboilers", zegt Ma
rion Bradley, „zijn boeken die je al
eens geschreven hebt en waarvan
je bij voorbaat weet dat ze succes
opleveren. Boeken die de huur be
talen zogezegd". Het is merkwaar
dig dat de eerste keer dat Marion
Bradley geen „potboiler" schrijft,
maar zich op vreemd terrein be
geeft het succes komt. Ze lacht wat:
„Het betekent da; ik me niet zulke
zorgen over geld hoef te maken.
Dat ik m'n dochter naar een goed
conservatorium kan sturen in
plaats van naar dat hier in de
buurt. Het betekent dat mijn zoon
naar een betere College kan. Maar
succes betekent ook dat je verant
woordelijkheid als schrijfster
opeens veel groter is. Mensen ne
men je blijkbaar serieus. Ik heb
opit de horoscooprubriek gedaan
voor een paar kranten. Dan zei ik
ook nooit: doe dit of doe dat Stel ie
voor dat een of andere idioot op de
paardenrennen z'n huurgeld er
doorheen gaat jagen. Ik hield me
op de vlakte: „Dont step on any
elephants", zei ik dan maar. Van
daag niet op olifanten trappen".
Waarheid doorgeven]
„Ik denk dat schrijvers veel meer
kunnen veranderen dan ze zelf
denken. Als jij de waarheid vertelt
zoals je hem ziet, herkent een an
der die misschien weer. En die zal
die waarheid door-echoën. En weer
met een ander praten die weer met
een ander praat. Zo spreekt al
gauw een hele gemeenschap dezelf
de taal en is die gemeenschap ver
anderd. Kijk naar het geloof, wat
daar al niet veranderd is. Vrouwen
zijn dominees, priesters. In New
York heb je een vrouwelijke rabbi.
Dat was ondenkbaar. Maar „rabbi"
betekent leraar, dus waarom mag
een vrouw wel voor de klas lesge
ven, maar niet in godsdienstzaken?
Als ik over de taak van een schrij
ver denk, denk ik aan iemand die
ooit zei: „Geef me de liederen van
land, dan hoef ik niet te weten
wie de wetten maakt". Als ik ver
halen vertel, maakt 't niet uit wie
een land leidt. De mensen volgen
de verhalenverteller, dat hebben ze
altijd gedaan".
Het laatste lachje van Marion Brad
ley heeft iets spijtigs: „Ik hoop dat
alles wat er geschreven wordt een
boodschap voor vandaag heeft. Wat
een populair boek van een onpopu
lair boek onderscheidt, is dat een
populair boek een boodschap ver
telt die de mensen willen horen. En
een onpopulair boek niet. Mis
schien is het (en hier volgt het spij
tige lachie van de nieuwe Ameri
kaanse bestsellerschrijfster) beter
een onpopulair boek te schrijven
dan een bestseller. Misschien is een
bestseller op een bepaalde manier
een mislukking. Omdat het bete
kent dat men jouw boodschap toch
al wilde horen. Misschien is het
eerlijker een boek te schrijven
waar de mensen niet zo gretig op
reageren".
BERT JANSMA
