Bevrijders
die de boot
net misten
mdwOoivuMit
Ik was nog geen vier, maar toch
Ik had zelf mee willen vechten
Diep gevoel van dankbaarheid"
i)h
BE VRIIDIN GSBIJL AGE
„DE VERGETEN HOEK"
ZATERDAG 27 APRIL 1985
a/ waar ze kwamen werden ze als helden ingehaald, de Ameri- Amerikanen en Canadezen. Verslaggever Jos Timmers sprak met de
ise, Britse en Canadese soldaten die hadden gevochten voor de ambassadeurs van deze voormalige geallieerde landen, onder meer
Ijding van Nederland. De vele herdenkingsplechtigheden in deze over het belang van de vele herdenkingen, die zij zoveel mogelijk pro-
éten, veertig jaar na dato, geen twijfel bestaan over de dankbaar- beren bij te wonen, én over hun persoonlijke herinneringen aan de
\van Nederland voor de inzet en de zware offers van de Tommies, oorlog. De foto's zijn van Milan Konvalinka en Cees Verkerk.
i/IERIKAANSE AMBASSADEUR PAUL BREMER III:
j j
sreen heeft wel van die vroege
ineringen. Ik was drie en een
jaar oud, maar weet nog pre-
de dag dat de oorlog in Europa
gde. Omdat mijn vader bij de
jie diende, woonden we bij mijn
touders in een plaats even bui-
llew York City. Ik herinner me
fiik door het raam naar buiten
naar alle auto's en brand-
i/vagens die toeterend en met
hde sirenes de straat op en
reden".
Amerikaanse ambassadeur in
Irland, L. Paul Bremer III, heeft
igenstelling tot zijn Britse en
Idese collega's de oorlog niet
1st meegemaakt, afgezien dan
|iet hierboven beschreven mo-
1 in 1945. En terwijl zijn colle-
de komende dagen stad en
afreizen om herdenkingsbij-
omsten bij te wonen, heeft de
'fikaanse ambassadeur de
ite daarvan al maanden achter
ug. ,,De Amerikaanse troepen
n vooral betrokken bij de be
ing van Limburg en de slag om
fem. Daarna zijn zij doorgegaan
r J Duitsland. Vorig jaar hebben
il talrijke plechtigheden bijge-
id".
'"mmerikaanse regering heeft er
1 geheim van gemaakt bij de
inde herdenkingen vooral de
uk te willen leggen op wat er
L 945 is gebeurd, meer dan op
v lorlog zelf. Ambassadeur Bre-
l lontkent dat zijn regering daar-
i een oog zou hebben voor de
Jèlens van hen die nog steeds
L. Paul Bremer III: „Bij alle herdenkingen vieren we vooral de overwin
ning van de vrede".
te lijden hebben van de gevolgen
van de oorlog. ,,Maar we mogen
niet uit het oog verliezen dat West-
Duitsland tegenwoordig een sterke
democratie is. Zowel voor Neder
land als voor de Verenigde Staten
is het een zeer belangrijke bondge
noot. Bij alle herdenkingen vieren
we daarom vooral de overwinning
van de vrede, de terugkeer van de
democratie. We worden herinnerd
aan het enorme succes van de we
deropbouw van tal van landen,
waaronder landen die tijdens de
oorlog onze vijand waren. Ook zij
hebben sindsdien de persoonlijke
vrijheid, de democratie en de men
senrechten omhelsd. Dat is een
groot politiek succes".
,,We moeten vooral vooruit kijken.
Naar de toekomst. Proberen voort
te bouwen op het succes van de af
gelopen veertig jaar. Tegelijkertijd
moet je echter voorkomen dat je in
de waan geraakt, dat er altijd vrede
is geweest. Het is goed je af te vra
gen wat de bedoeling was van de
bevrijding. Waarom moest Neder
land, Europa, worden bevrijd? Een
van de lessen uit de Tweede We
reldoorlog is dat de landen zich niet
voldoende hebben kunnen verdedi
gen. Daaruit moet je consequenties
trekken. Oorlog is doorgaans een
gevolg van zwakte, niet van militaire
kracht. De na-oorlogse generaties
hebben de morele plicht zich in dat
vraagstuk te verdiepen".
,,lk begrijp de Europeanen niet die
zeggen dat er geen verschil bestaat
tussen de beide supermachten. Er
kan toch geen twijfel zijn over de
plaats van Europa tussen Oost en
West? Wij kunnen er soms andere
opvattingen op na houden. Maar de
landen van de NAVO hebben meer
met elkaar gemeen dan dat zij van
elkaar verschillen. Onze alliantie
heeft gezorgd voor veertig jaar vre
de in Europa. Dat is een regelrechte
succes-story".
,,Je kunt gerust stellen dat de be
vrijding een goede investering is
geweest. Op de eerste plaats van
de mensen in Europa zelf, die het
meeste van de oorlog te lijden heb
ben gehad. Maar ook van mijn land,
dat in beide wereldoorlogen een
zware tol heeft betaald. De bezet
ting in Europa is in 19^5 vervangen
door een systeem van vrijheid. Dat
heeft ons de afgelopen veertig jaar
een ongekende sociale en economi
sche vooruitgang gebracht. Zonder
dat systeem zouden we nu niets
hebben, ook geen herdenkingen".
kNADESE AMBASSADEUR LAWRENCE A. H. SMITH
J J
'eg li
omp(
n vedag dat op de radio het einde
tse de oorlog werd bekendge-
oveikt, staat mij nog helder voor de
hetit. ledereen was uitgelaten en
De NMaar ik was helemaal niet zo
ra's.tfogen. Teleurgesteld zelfs, dat
er zcallemaal voorbij was. Ik vroeg
waaf of de strijd niet wat langer
e hakunnen duren. Dan had ik ook
d koi kunnen vechten. Later kijk je
n mi' heel anders tegenaan. Maar
i. gafr in een land als Canada had je
vuujbngeman een wat geromanti-
i. mab, vals beeld van de oorlog",
sneuv
het juidige Canadese ambassadeur
heelNederland. Lawrence A. H.
weih, was zestien jaar oud toen
"i ze fenden van zijn landgenoten een
wildefifantelijke intocht maakten in
muniijjd Nederland,
r Drfterinner me nog de foto's van
zagefedese tanks en soldaten, omge-
lam idoor uitzinnig blijde Nederlan-
datj. Al waren Europa en Azië ver
>rug j Canada was in alle opzichten
andjv bij de oorlog betrokken. Op
^evrijten in' de kranten kon je het
ren"j)op van de strijd op de voet
t meen. Ook hoe in '44-'45 Neder-
?war$ werd beyrijd".
nden Tweede Wereldoorlog speelt
omm'belangrijke rol in de relatie tus-
ingertonze beide landen. Sinds 1945
Per 'aan er op velerlei terrein innige
'kamden. Enkele duizenden van mijn
a' Sgenoten komen dit jaar spe-
lat hil naar Nederland en bezoeken
edrijfj
Lawrence A. H. Smith: „In Canada had je als jongeman een wat gero
mantiseerd, vals beeld van de oorlog".
de plaatsen waar zij veertig jaar ge
leden hebben gevochten. Zo was ik
laatst in Coevorden. Een van de
oud-strijders liep daar naar een
weggetje en zei: ,,Hier werden twee
soldaten van mijn peloton gedood".
Veertig jaar later komen dergelijke
herinneringen weer boven drijven.
Dat laat je niet onberoerd".
,,Als Canadees word je in Neder
land overal groots verwelkomd. Be
dankt dat jullie ons hebben bevrijd,
krijg je te horen. We hebben het sa
men gedaan; we vochten tegen een
gezamenlijke vijand, is dan mijn
antwoord. En eigenlijk zouden wij
Canadezen de Nederlanders moe
ten bedanken, want die hebben het
in de oorlog veel zwaarder te ver
duren gehad".
„Een groot bevrijdingsfeest zoals
nu in Nederland voor de deur staat,
kennen wij in Canada niet. Rond
deze tijd van het jaar worden in Eu
ropa de graven bezocht van Cana
dezen die in de oorlog zijn gevallen.
Maar de belangrijkste herdenking
vindt plaats in november. Dan her
denkt Canada al zijn oorlogsslacht
offers. Toch is er in mei wel iets te
doen. Met name in Ottawa, waar uw
koninklijke familie tijdens de oorlog
verbleef. Daar staan dan overal tul
pen in bloei. Zij vormen een leven
dige herinnering aan de oorlogsja
ren en bevestigen tegelijkertijd de
band tussen onze landen".
„Als ik Canadese oorlogskerkhoven
in Nederland bezoek, zie ik daar
jonge mannen liggen die hun leven
hebben gegeven voor de vrijheid. Ik
kan mij niet voorstellen dat iemand
van mening is, dat waar deze men
sen voor zijn gestorven niet meer
de moeite waard is om te herden
ken. Anderzijds moet je niet in het
verleden stil blijven staan. Het heeft
geen zin de veldslagen die toen ge
wonnen zijn, opnieuw te vechten.
We moeten zowel naar het verleden
als naar de toekomst kijken. Zodat
we de fouten van toen kunnen ver
mijden; zodat een oorlog zoals
veertig jaar geleden zich niet meer
zal herhalen".
3ITSE AMBASSADEUR J. W. D. MARGETSON:
sc9n op 5 mei 1945 de oorlog in
stoppa afgelopen was, verzamelden
3Q ^leerlingen van onze school zich
s jjge kapel. Ik moest orgel spelen
itserju' we „Oh God our help in ages
je 0j" zengen, ledereen was zo ont
geld, dat er ondanks mijn pogin-
Mjlij om het juiste tempo aan te
lidenden steeds langzamer werd ge-
;en Jen. Bij het laatste couplet zon-
we het lied op halve snelheid".
i '44
andBritse ambassadeur in Den
wep, J. W. D. Margetson, geboren
'yye p27, heeft de oorlogsjaren als
1 te ieman meegemaakt. Op school
we Cornwall, West-Engeland, waar
dg j het feitelijke strijdgewoel niet
n z(f was te merken. Toch zijn de
t 'hjjpgsjaren niet ongemerkt aan
i en zijn generatie voorbijge-
p.
rqelij schepen in de marinehavens,
icht pödelrantsoenering en de kust-
eqerfnsie. Daar konden we zelfs in
bevvl afgelegen Cornwall niet om-
je ji. Persoonlijk heb ik er echter
n te: onder geleden. Maar toen de
uisr£>g eenmaal ten einde was,
wlT||
g nj^ke periode eindelijk voorbij
nei Zelf was ik vooral blij dat mijn
n de|r' d'e 'n het leger zat, levend
le strijd was gekomen".
jEL)* mensen in Nederland en
Dt-Brittannië hebben de oorlog
J. W. D. Margetson: „We moeten de vrijheid nu beschermen met een af
gewogen defensiepolitiek".
natuurlijk verschillend ervaren. Wij
hebben weliswaar te lijden gehad
van bombardementen, maar de
verschrikkingen van een bezetting
hebben wij nooit gekend. Daarom
liggen er bij de herdenking wellicht
andere accenten".
„In Nederland gaat de herdenking
van de bevrijding gepaard met
dankbaarheid jegens de landen, die
offers hebben gebracht om de be
vrijding mogelijk te maken. In het
Verenigd Koninkrijk leeft sterk het
gevoel, dat we behalve het einde
van de oorlog ook herdenken dat
we sindsdien al veertig jaar in vrede
leven. Die vrede, zo realiseren wij
ons, krijg je niet voor niets. Gedu
rende de Tweede Wereldoorlog
hebben vele mensen offers ge
bracht om anderen in vrijheid en
vrede te kunnen laten leven".
„Vrijheid, dat betekent voor mij de
mogelijkheid binnen de grenzen van
de wet te doen, te denken, te
schrijven en te zeggen wat je wilt.
Dat is de basis van het bestaan in
de westerse wereld. Om die situatie
voort te kunnen laten duren, moe
ten ook nu offers worden gebracht.
Veertig jaar geleden moest men er
voor vechten. Nu moeten we die
vrijheid beschermen met een afge
wogen defensiepolitiek. Beide lan
den hebben zich daarvan verzekerd
door hun lidmaatschap van de
NAVO; Thank Goodness dat we dat
hebben gedaan".
„Ik ben er trots op, dat ik nu am
bassadeur ben in een land dat mijn
mede-landgenoten hebben helpen
bevrijden. We zijn al volop bezig
herdenkingsbijeenkomsten te be
zoeken. Daar constateer ik steeds
veel dankbaarheid jegens ons Brit
ten. En ik van mijn kant benadruk
onze dankbaarheid over de vele po
gingen van bijvoorbeeld de verzets
mensen, die Britse piloten uit han
den van de vijand hielden"
„In onze ambassade-computer zit
een lijst van alle belangrijke her
denkingsplechtigheden. Ik heb er
zelf zeker twaalf op mijn agenda
staan. En als ik zelf niet kan, dan
gaat er iemand anders van onze
ambassade naar toe. Daar hecht ik
„Een donderdag of een vrij
dag Ik zou beslist niet weten
op welke dag de bevrijding viel".
Oud-marineman Henk van Meer
beek uit Den Haag herinnert zich
nog wel. dat toen hij medio mei
1945 voor het eerst na vijf jaar zijn
verloofde Bep in de armen sloot, er
in ons land nog volop straatfeesten
werden gevierd.
„Henk had sloffen sigaretten bij
zich en chocola. Van die grote peu
ken gooide hij weg. Zonde, hè, daar
deden ze hier in de oorlog een
moord voor", zegt Bep. zijn vrouw
en moeder van twee getrouwde
zoons. Bep zal nooit meer zijn reac
tie vergeten toen Henks moeder
hem thuis zijn eerste en vermoede
lijk ook laatste kopje surrogaatkof
fie inschonk. „Hij staarde vol af
schuw in zijn kopje en zei met een
vreselijk vies gezicht: Er zit een ver
keerde boon in die koffie".
Gek"
Henk heeft de vijfjarige oorlog op
zee doorgebracht en daarvan het
grootste deel in de machinekamer
van het luchtverdedigingsschip Hr.
Ms. Jacob van Heemskerck. waar
hij als stoker werkte. Bep: „Sommi
ge jongens hielden het er niet uit,
die zijn helemaal gek het dek opge-
vlucht". Henk haalt zijn schouders
op: „Maar ik werd niet gek".
In 1950 ontving Van Meerbeek het
oorlogsherinneringskruis met vijf
gespen voor algemene en bijzonde
re verrichtingen. Op het certificaat
dat hem daarbij werd uitgereikt,
worden de perioden en plaatsen
genoemd, die betrekking hebben
op de Krijg ter Zee van 1940 tot en
met 1945: Nederland mei 1940, Ja-
vazee 1941-1942. Middellandse Zee
1940-1945. Oost-Azië Zuid-Paci-
fic 1942-1945.
Sabotaqe-acties
Henk: „Toen de oorlog uitbrak, zat
ik in IJmuiden op het batterijschip.
Ik was ingedeeld bij de demolitie-
groepen, die belast waren met spe
ciale sabotage-acties, zoals het op
werpen van blokkades tegen de
Duitsers. Ik heb zelfs nog meege
holpen aan het tot zinken brengen
van de Jan Pietersz. Coen tussen
de Noorder- en Zuiderpier van IJ
muiden. Ik voer mee op het sleep
bootje Atjeh om de Jan Pietersz.
Coen op te blazen. Engelse genie
soldaten hebben ons geholpen met
het aanbrengen van de springladin
gen en het openzetten van de bui-
tenboordkleppen. De hele operatie
is verricht terwijl de mitrailleurko
gels uit Duitse vliegtuigen ons om
de oren vlogen. De havenmond zou
voor de rest van de oorlog voor
grotere schepen gesloten blijven".
Vluchtelingen
Henk van Meerbeek Harry heet
te hij in de oorlog vertelt hoe de
Atjeh uiteindelijk, met de Scheve-
ningse reddingsboot Zeemanshoop
in zijn kielzog, de Engelse kust be
reikte. De Atjeh had de Zeemans
hoop, een schip met tientallen
vluchtelingen aan boord, halverwe
ge de oversteek op sleeptouw ge
nomen. „Het wemelde in die dagen
al van de joden en Engelsen die er
vandoor wilden. Voordat de Jan
Pietersz. Coen was opgeblazen,
werden die mensen vanuit IJmuiden
met vissersschepen in veiligheid ge
bracht".
Op 25 mei 1940 werd Henk op de
Jacob van Heemskerck geplaatst.
Dat schip was bij de Duitse invasie
op 10 mei 1940 vervroegd in dienst
gesteld. Het week uit naar Enge
land om in juni van dat jaar Hr. Ms.
Sumatra met prinses Juliana en de
twee oudste prinsesjes aan boord
naar Canada te begeleiden. Na te
rugkeer op de staatswerf te Ports-
mouth werd het verbouwd tot lucht
verdedigingskruiser. Het verrichtte
gedurende 1941 escortediensten in
de Atlantische Oceaan en de Ierse
Zee. In januari 1942 vertrok het in
middels zwaar bewapende en tot
anti-aircraft-cruiser omgedoopte
marineschip naar Nederlands-lndië,
waar het werd ingedeeld bij de Eas
tern Fleet. Van januari tot juni 1944
verrichte de Jacob Van Heems
kerck konvooidiensten in de Mid
dellandse Zee.
Henk: „Het was een gevaarte van
132 meter lang en een bemanning
van 464 koppen. Het schip was uit
gerust met tien kanonnen, acht mi
trailleurs van 40 mm en vier mitrail
leurs van 20 mm. Ik heb er vrijwel
de hele oorlog op gevaren. Natuur
lijk heb ik veel nare dingen beleefd.
Ik heb genoeg bombardementen
meegemaakt, maar ik wil er niet
over praten. Denk Je dat het leuk is
als je wordt beschoten, of als er in
de Middellandse Zee twee torpe
do's op je af worden gestuurd?"
.Gezellige tijd"
„Mijn vrouw en kinderen heb ik al
tijd verteld dat ik een gezellige tijd
heb gehad. Bij mijn afscheid als
bode van de Zeekrijgsraad in 1976
heeft de fiscaal mr. H. van Ee voor
de aanwezigen een tipje van de
sluier opgelicht. Hun monden vielen
van verbazing open. Niet alleen van
mijn eigen familie, maar ook van de
lui van het Paleis van Justitie. Ach,
die jongeren die nu op kantoor zit
ten, weten er niets van af".
Henk heeft indertijd een kopie van
het logboek van de Jacob van
Heemskerck op de kop getikt Hij
bladert er in. Een enkele bladzijde
is geïllustreerd met haarscherpe,
vierkante foto's, waarschijnlijk ge
maakt met een boxje. Stoere ma-
trozensmoelen, Henk (Harry), la
chend in het midden, met ontbloot
bovenlijf. (Bep: „Wat een mager
ventje was je toen".)
Maar ook vermeldt Henks scheeps
journaal dit: „2 maart 1942, 09.00
uur ten zuiden van de Straat Soen-
da. Japans verkenningsvliegtuig
waargenomen, werd door hem ge
schaduwd. 12.00 uur: het vliegtuig
verdween. 12.30 - 13.00 uur in ge
vecht met 9 Japanse bommenwer
pers. in totaal 2 aanvallen. Vier
lichtgewonden, een van hen moest
een operatie ondergaan. Fraai
weer. Onbewolkt". Henk slaat het
blad snel om.
Dansen
Het stapeltje paperassen op tafel
wordt groter. Bep: „Henk bewaart
alles, maar kan nooit iets vinden"
Voor hem ligt een in het Engels ge
stelde brief, gericht aan de hoofdin
genieur van de Hr Ms. Sumatra,
een schip waar Henk ook nog een
tijdje op heeft gediend. De brief is
afkomstig uit Bombay en geschre
ven door ene Irys Wood, danslera
res. Ze vraagt de officier toestem
ming om zijn stoker een avondje te
missen voor het geven van een
dansdemonstratie. Bep „Henk kon
vroeger ontzettend goed dansen
Verlegen schuift hij een bedrukte
uitnodiging over het tafelkleed van
de revue „Oranje Boven", verzorgd
door de bemanning van de Jacob
van Heemskerck en gedateerd op
20 januari 1943, de dag na de ge
boorte van prinses Margriet. Het
feest wordt gehouden in de grote
zaal van de Town Hall te Fremantle
(Australië). Het programma ver
meldt: „Valma (Kift) and Harry will
danse the one and only original Jit
terbug".
.Lieve Henk"
Bep: „Slechts twee keer gedurende
de oorlog heb ik via het Rode Kruis
een levensteken van hem verno
men. De strookjes heeft ze be
waard Een ervan is afgestempeld
op 2-11-'42: „Lieve Bep, ben nog
steeds gezond. Hoop van jou het
zelfde. Nog geen bericht ontvan
gen. Groet aan de familie Groeten
Henk". Bep antwoordt: „Lieve
Henk, je bericht ontvangen en wa
ren gelukkig. Wij allen maken het
goed, hopende van jou ook. Stuur
weer gauw bericht. Dag. Je verloof
de Bep"
Henk „In 1944 werd ik op de mij
nenveger Marken II geplaatst. Op
een gegeven moment lagen we bui
tengaats voor de haven van Oost
ende, die nog niet geheel door de
Duitsers was ontruimd We werden
permanent door hen onder vuur ge
nomen, als we aan het vegen wa
ren. We zaten tussen de Duitsers en
de Canadezen in. Onophoudelijk
werden we bestookt door hun kust-
batterijen De Engelsen hebben er
een einde aan gemaakt. Ze hadden
een seintje gekregen dat het zo niet
langer ging Nadat we de haven van
Oostende hadden schoongeveegd,
hadden we vrije vaart naar Terneu-
zen en van daaruit naar Hoek van
Holland en vervolgens naar Rotter
dam".
Bevrijders
Henk: „Ik heb de huldigingen aan
wal nooit meegemaakt, want daar
voor kwamen we te laat Over de
jongens van de koopvaardij, de ma
rine en de visserij wordt nooit ge
rept Kijk maar straks naar de tele
visie, dan hebben ze het weer over
onze bevrijders de Amerikanen,
de Canadezen en de Engelsen
maar daar horen wij kennelijk niet
bij. Ze zijn zeker vergeten wie in de
oorlog de troepen aan wal hebben
gezet, de vaarroutes open hielden,
de schepen begeleidden, de vluch
telingen hielpen en op de wereld
zeeën vochten. Die jongens hebben
het zwaar gehad, reken mear Ook
zij hebben hun leven voor Neder
land in de waagschaal gesteld Zij
zijn de vergeten hoek".
Bep. zijn verloofde van destijds,
zegt „Jullie werden door de meis
jes hier geroemd, hoor ledereen
sprak vol bewondering over de ma
rine".
Henk van Meerbeek „Van de Mar
ken I heeft één bemanningslid het
overleefd, een Scheveninger
PETER VIERING
MHÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊKKKÊHÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊKÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊm
