yiontgomery richtte
jijn kijker niet
p Den Haag; hij
roomde van Berlijn
e:
leidxMQowiant
BEVRIJDINGSBIJLAGE
Zo verliep de bevrijding van
ZATERDAG 27 APRIL 1985
t Johann Blaskowitz die milde
lenacht van 12 op 13 april 1945
ar niet over de Afsluitdijk naar
I Westen ontsnapt, vlak voor
r Eerste Canadese Leger uit,
i dat Friesland en Groningen
Itormde. Hem zou de vernede-
bespaard zijn gebleven dat
(óp 5 mei in het Wageningse ho-
De Wereld onder het toeziend
van prins Bernhard de on-
Jrwaardelijke overgave van alle
troepen in Nederland
jast tekenen. En misschien zou
dood, veroorzaakt door een
Ivan een stalen trap in de ge-
genis het gevolg van licha-
■ijke uitputting, zegt de een;
■moord, zegt de ander min-
smadelijk zijn geweest. Maar
Johann Blaskowitz moest zo
flig over de Afsluitdijk ontsnap-
^BjBwas immers een plichtsgetrouw
^®*laat. Een voorbeeldig veldheer.
500.Cin de militaire plooi dat hij wei-
re eede aan de gruweldaden van de
3 stristapo en de SS jegens de bur-
bevolking vooral de jood-
mee te werken toen hij tij-
Ierrus de overmeestering van Polen
d: ikl Achtste Duitse
getekjer leidde. Daar-
seg vi had Hitier hem
c naar het Wes-
weggepromo-
ird. De ironie van
I lot wilde dat hij
^_ens de laatste
^Gïdsstuipen van
van! Duizendjarig
t zicly uitgerekend in
e luii; westen de op-
icht kreeg de op-
irschirs van de geal-
in derden zoveel mo-
i stjijk te vertragen.
»on aarom?
egormdat er zoveel
ïgorggelijk Duitsers
instejr land of over
oorbr uit het Oosten
ben t,r het Westen
rnstöesten kunnen
Dorbchten", zegt lui-
Maant-kolonel (aan-
hebjeektitel: overste)
ft nar J. Schuiten,
bet» Duitsers begre-
ting n donders goed
)ij. j de grenzen met-
t ven dicht zouden
ir be^pen zodra de
t bejerikanen en de
ledrejssen contact
evenüden ge-
speclakt hetgeen op 25 april bij
laaktj-gau aan de Elbe ook metter-
ït ead gebeurde. En geen enkele
s hijiitser voelde er wat voor in het
jrdeiisten opgesloten te komen zitten.
JOEljhet Westen hadden de troepen
h Hitier nog enigermate rekening
^Hfiouden met het Volkenrecht en
MRt humanitaire beginselen. Maar
het Oosten hadden ze die totaal
,edeiin hun 'aars gelapt- Dat vind je
eqez^ telkens terug in de Duitse ar-
=ht zi'even die ik heb geraadpleegd,
h sl) stukken die betrekking hebben
en" i het Westen, spreken altijd over
'i vijand, maar wanneer het Oos-
om h ter sprake komt, vallen er ter-
ien en als de Mongoolse horden en
3n. W Untermensch. De Duitsers waren
>t. de dood voor wraak en dje pa-
erde^k wer"d natuurlijk nog aangewak-
om |rd door de Duitse propaganda
tot Ier Russen die aan de lopende
ijn jjnd verkrachtten en plunderden,
ten filosofie van de Duitsers was
t njefs: door stand te houden in Ne-
Hij vfHand binden we de tegenstander
t jk I winnen we tijd om in het Westen
n vc>n reservoir voor vluchtelingen uit
m scft Oosten te scheppen",
moe
lezin
ook
heb|lok aan been
ken, hoor. Het was een kwestie van
prioriteiten".
Nu overal in Nederland de feesten
rond veertig jaar bevrijding ont
branden veelal op plaatselijk of
regionaal niveau omdat de bevrij
dingsdatum van stad tot dorp ver
schilt is het leerzaam de puzzel
in elkaar te passen en het grote
verband te overzien. Waarom
moest de snakkende bevolking zo
lang wachten, met een hongerwin
ter op de koop toe? Waarom moest
de een langer wachten dan de an
der? Overste Schuiten, omzichtig
formulerend, zoekt de stukken bij
elkaar. Alles in zijn werkkamer bin
nen de muren van het kasteel van
Breda bureau, rooktafel, stoe
len buigt door onder boeken en
documenten. De asbak bewaart
een wankel evenwicht op een stapel
paperassen, de verovering van de
Noordduitse laagvlakte betreffende.
,,Daar ben ik een studie over aan
het schrijven. Onze jongens oefe
nen er geregeld, maar over het oor
logsverleden van dat gebied in
1945 weten ze niets. Jammer, want
enige kennis over wat zich veertig
jaar geleden op de Noordduitse
Luitenant-kolonel drs. J. Schuiten: „Montgomery
werd door Eisenhower uit zijn hoofdrol gestoten.
Daardoor kwam Nederland alsnog aan een bevrij
dingsdag tge die wanneer het aan Montgome
ry zou hebben gelegen had moeten wachten
tot na de val van Berlijn".
laagvlakte heeft afgespeeld, zou het
inzicht in de defensieve mogelijkhe
den van het terrein zeer wel kunnen
verdiepen".
jn'leferste Schuiten doceert krijgsge-
af. (jhiedenis aan de Koninklijke Milir
en)re Academie te Breda. Van hem
zoel fen vijfhonderd toekomstige le-
fanfrofficieren onder meer hoe de
ik i?vrijding van Nederland zich wer-
Z>aar|lijk voltrokken heeft, met alle
i jnfategische achtergronden en alle
e npen die daaruit te trekken vallen,
an n^ze 'es: „Enerzijds wilden de Duit-
zojrs onder kolonel-generaal Johann
laskowitz dus kost wat kost stand
er hjuden. Maar anderzijds stond de
Ca^vrijding van Nederland on-
ondÉnks heftig aandringen van konin-
klefi Wilhelmina bij de geallieer-
ig. \en laag op de lijst. Ze vonden dat
in (j er geen winst mee konden beha-
spefi Ze wilden naar Berlijn, niet naar
hij vPn Haag. En militair gezien kon-
skiniPn ze in Nederland alleen maar el-
„Alshde verwachten. In een dicht be-
e hrf'kt gebied is het nu eenmaal
;n, <oeilijk oorlog voeren. Het leidt tot
iraatgevechten die zware offers
1et >r9en. Bovendien word je opge-
hjj: ?heept met een grote burgerbevol-
ïsethg die je moet voeden. Dat is een
zetijok aan het been. De geallieerden
vadf'den Nederland niet laten verrek-
Hog
er doel
Terwijl koningin Beatrix en prins
Claus vanuit hun portretlijst mee
luisteren, slaat over Schuiten aan
het ontvouwen. Zijn studie blijkt
ook nog een hoger doel te dienen.
,,ln de militair-historische literatuur
van Oost-Europa wordt vaak ge
steld dat de Duitse Wehrmacht in
het Westen nauwelijks tegenstand
geboden heeft. Het zou de strategie
van de Duitsers zijn geweest de En
gelsen en Amerikanen zo ver moge
lijk naar het Oosten te laten opruk
ken, want daarmee zouden ze de
zegevierende opmars van de Rus
sen blokkeren. Deze redenering
moet bewijzen hoezeer het kapita
listische Westen ook toen al geme
ne zaak maakte met Duitsland.
Door na' te gaan of de Wehrmacht
inderdaad zonder slag of stoot zijn
westelijk front heeft prijsgegeven,
kunnen we misschien de beschuldi
ging uit Oost-Europa weerleggen".
Maar dit terzijde. Feit blijft dat de
geallieerden Nederland boven de
grote rivieren aanzienlijk eerder
hadden kunnen bevrijden, wanneer
ze dat hadden gewild. Overste
Schuiten althans: „Blaskowitz die
bezet Nederland moest verdedigen,
had maar 120.000 manschappen
onder zich. Geoefendheid nul. En
weinig materieel. Tanks met mond
jesmaat. Armoe troef. Het zootje
had in een handomdraai opgerold
kunnen worden. Maar de geallieer
den beschouwden het als een on
dergeschoven gebied. Er viel geen
militair garen te spinnen. Het was
een zijtoneel. Illustratief is dat
Montgomery zijn hoofdkwartier he
lemaal op de Lüneburger Heide
had. Die keek niet meer achterom.
Die keek naar Berlijn. Dat was zijn
obsessie".
Kwaaie pier
Burggraaf Bernard Law Montgome
ry. De held van El Alamein. Vaak
laat overste Schuiten die naam in
zijn analyse van het bevrijdingsver
loop vallen en zelden klinkt het
positief. Is Montgomery dan de
kwaaie pier geweest? Verontschul-
Bijna acht maanden nam de bevrij
ding van ons tand in beslag. Vanaf
14 september 1944, toen de Ameri
kanen Zuid-Limburg bevrijdden tot
aan 5 mei van het jaar daarop, toen
de Duitse generaal Blaskowitz in
Hotel De Wereld in Wagemingen de
capitulatie van het Duitse leger met
zijn handtekening bevestigde, zijn
grote delen van Nederland frontge
bied geweest.
In september 1944 rukten Polen en
Canadezen op in Oost-Zeeuws-
Vlaanderen, werden grote delen
van Oost-Brabant en Zuid-Oost-
Gelderland bevrijd en na vinnige
gevechten, die weken duurden, ten
slotte ook West-Zeeuws- Vlaande
ren en grote delen van Zeeland.
Daar waren vooral Schotten, Belgen
en Nederlandse commando's actief
in de Canadese bevrijdingsacties.
Nederlanders van de brigade Prin
ses Irene bevrijdden in oktober en
november, samen met Engelsen,
Canadezen en Amerikanen de rest
van Brabant. Eerst in november en
december 1944 kwam Limburg ten
westen van de Maas aan de beurt
om af te rekenen met de bezetters.
Als onderdeel van de grote slag te
gen de Duitsers op eigen grondge
bied volgde in januari, februari en
maart de rest van Limburg en grote
stukken van Duitsland. Polen en
Canadezen rukten inmiddels op
naar de Achterhoek, Overijssel en
de noordelijke provincies. Voor de
Veluwe gloorde de vrijheid in de da
gen na midden april. De laatste da
gen vóór de capitulatie kregen een
spannend en eigenlijk heel merk
waardig verloop.
Waar de oorlog op 10 mei 1940
voor Nederland tot een dramatisch
hoogtepunt kwam de Grebbeli-
nie daar trok het Duitse leger
zich vijf jaar later zelf terug op de
oude linies van het Nederlandse le
ger.
Door persoonlijk ingrijpen van de
opperbevelhebber van de geallieer
de strijdkrachten, generaal Eisen
hower, stonden de Duitsers toe dat
hongerend West-Nederland
waar vrijwel alle voorraden door
de Duitsers waren weggeroofd
door middel van voedseldroppings
een eerste proeve" van de vrijheid
kreeg. Honderden zware bommen
werpers gooiden geen bommen
maar voedsel
De capitulatie van de Duitsers volg
de tenslotte op 5 mei. Bij die gele
genheid in hotel De Wereld te
Wageningen veranderden de
brute barbaren van weleer, die vijf
jaar lang plunderend en moordend
in ons land waren rondgegaan, in
buigerige, taf-onderdanige solda
ten. Ze hadden hun Führer beloofd
tot de laatste druppel bloed te zul
len vechten. In Wageningen bogen
ze als knipmessen toen de Canade
se generaal Foulkes aan de tafel,
waarop de capitulatiepapieren la
gen, Blaskowitz te verstaan had ge
geven dat hij vanaf dit moment
niets meer te vertellen" had. De
hakken klakten weer tegen elkaar,
maar de hand ging niet meer om
hoog: ..Jawohl, Herr Oberbefehls-
haber
Ook in Frankrijk en Duitsland, even
als in de Oostduitse gebieden, waar
de Russen de nazi-legers hadden
verslagen, maakten pennestreken
een officieel einde aan wat Hitier
voor ogen stond het ..Duizend
jarig Rijk".
digend: „Ik klink misschien zo om
dat ik me als militair probeer voor
te stellen hoe het geweest zou zijn
als ik onder Montgomery had moe
ten dienen. Nou, bedankt. Maar los
daarvan: ik ben ervan overtuigd dat
Montgomery zijn prioriteiten ver
keerd stelde. Kijk: Eisenhower die
het opperbevel voerde over alle ge
allieerde troepen, wilde een breed
front. Hij wilde met een overmacht
aan mankracht en materieel als een
stoomwals over de Duitsers heen
walsen. Typisch Amerikaans. Mont
gomery daarentegen verwachtte
meer heil van een smal front, een
speerpunt-operatie om het achter
land te pakken zodat de rest van
zelf ineen zou storten. Typisch En
gels, want de Engelsen hadden al
tijd krap in hun spullen gezeten en
bovendien voelden ze nog heel
sterk de naweeën van de Eerste
Wereldoorlog met zijn brede fron
ten die tot niets hadden geleid".
Maar er was meer. Misprijzend:
„Montgomery wilde naar Berlijn
met zichzelf in de hoofdrol en de
Amerikanen als toeschouwers aan
de zijlijn. Immers: zo'n doorstoot
naar Berlijn zouden de Amerikanen
met hun logge militaire apparaat lo
gistiek nooit hebben kunnen bijbe
nen. Eisenhower vond dat Montgo
mery via Nijmegen naar het Oosten
moest proberen te gaan. Maar het
werd Arnhem. Montgomery dacht
via de Rijnbruggen daar de hoge
gronden van de Veluwe rond Nun-
speet te kunnen bereiken en zo ver
der te kunnen trekken in de richting
van Hamburg om dan met een
boog naar Berlijn op te rukken.
Nou, hoe dat is afgelopen, weten
we. En alle verhalen dat de lucht
landingen bij Arnhem mislukt zijn
omdat er verraad in het spel was,
noem ik flauwe kul. De rol van King
Kong is verschrikkelijk opgeklopt.
Ik zeg niet dat er geen informanten
zijn geweest, maar ik heb in de
Duitse archieven de rapporten gele
zen en daaruit blijkt dat de Duitsers
een uitstekend overzicht hadden
van wat er in bevrijd Nederland be
zuiden de rivieren gebeurde
ook van de opbouw van de troe
penmacht die voor de operatie
Market Garden, de slag om Arnhem
dus, nodig was".
Weinig doordacht
Vinger omhoog: „Maar zelfs wan
neer Montgomery met zijn speer
punt-actie de hoge gronden van de
Veluwe in handen had gekregen,
wat dan nog? Hij zou onherroepelijk
op de IJssel gestoten zijn. En het
zou nooit bij hem zijn opgekomen
dan maar naar de andere kant af te
zwenken en het Westen van Neder
land te bevrijden. Welnee. Dat inte
resseerde hem geen zier. Hoe dan
ook: de operatie Market Garden is
heel weinig doordacht geweest. Erg
haastig opgezet. In tien dagen.
Toen de Amerikaanse generaal Pat-
ton ervan hoorde, zei hij: ..Ik zou
minder verbaasd zijn geweest wan
neer Montgomery, dat toonbeeld
van Britse aristocratie, dronken en
vloekend het hoofdkwartier was
binnengevallen". Maar Arnhem
ging door en dat slokte veel brand
stof op ten koste van Patton en an
dere geallieerde generaals. De vrij
making van de haven van Antwer
pen werd erdoor verwaarloosd met
het gevolg dat de aanvoer van nieu
we troepen en materieel uit Nor-
mandië moest blijven komen. Nou,
ik ken die route en het is een hele
ruk, hoor".
Ondanks het fiasco van Arnhem
bleef Montgomery zijn zinnen gezet
houden op de dolkstoot naar Ber
lijn. „Het gaf knallende ruzies",
schildert overste Schuiten. „De ge
allieerde legerleiding kon zijn bloed
wel drinken. Al dat nutteloze vech
ten in de Peel, terwijl eigenlijk Zee
land veroverd had moeten worden
om Antwerpen veilig te stellen. Pas
in oktober 1944 zag Montgomery
zich gedwongen terug te krabbelen.
De Amerikanen pikten het niet lan
ger. Er stonden presidentsverkie
zingen voor de deur. Roosevelt kon
moeilijk met lege handen een nieu
we gooi doen naar het Witte Huis.
Hij kon zich door de Engelsen niet
voor schut laten zetten Eindelijk
kreeg Antwerpen de aandacht die
het krijgskundig al lang verdiend
had. Maar toen viel de winter in en
liep het offensief vast in de blubber
aan deze kant van de Rijn en in
weersomstandigheden, zo boos dat
elke steun vanuit de lucht onmoge
lijk werd".
Wesel
Wat deed Montgomery gedurende
die winter dat bezet Nederland hon
gerde? Hij droomde van Berlijn.
Links lag het samenraapsel, het al
legaartje dat Blaskowitz nog aan
Duitse troepen over had, voor het
grijpen. Maar Montgomery richtte
de veldkijker rechtuit, want daar
zag hij een nieuw en beter Arnhem
liggen de stad Wesel Overste
Schuiten schudt ontzet het hoofd
als hij eraan moet denken. „Drie le
gers verzamelde Montgomery on
der zich: het Eerste Canadese Le
ger, het Tweede Engelse Leger en
het Negende Amerikaanse Leger.
Dat was een onbeschofte hoeveel
heid mankracht. Het loopt al gauw
naar een miljoen Je moet je dat
eens voorstellen. Allemaal bedoeld
om bij Wesel de Rijn over te gaan".
En allemaal een beetje voor niets
zou de geschiedenis uitwijzen. Want
niet de gigantische overmacht van
Montgomery zou de primeur van de
Rijn-oversteek krijgen, maar op
7 maart 1945 bij Remagen een
kleine compagnie Amerikanen on
der leiding van een eenvoudige lui
tenant.
Zelfs de tweede plaats was voor
Montgomery niet weggelegd. Die
ging naar zijn rivaal, de Amerikaan
se houwdegen generaal Patton en
wel in de ochtend van 23 maart bij
Oppenheim. Het rapport waarin het
wapenfeit werd vermeld, bevatte
een duidelijke steek onder water
aan het adres van Montgomery.
„Zonder behulp van luchtlandin
gen", stond er, „zonder de steun
van Amerikaanse of Britse mari
niers, zonder het grootste rookgor
dijn uit de geschiedenis van de mo
derne oorlogvoering, zonder een
voorbereidingstijd van drie maan
den, zonder een versterking met
een compleet extra Amerikaans le
ger, zonder een inleidend bombar
dement en zelfs zonder gebruik van
een codenaam zijn luitenant-gene
raal Patton en het Derde Ameri
kaanse Leger gisteren over de Rijn
getrokken".
Maar desondanks moest de show
van Montgomery doorgaan. Met de
holle ogen van uitgehongerd bezet
Nederland in de rug ontketende de
Britse bevelhebber in de middag
van diezelfde 23e maart onder de
dubbele codenaam Plunder en Var
sity bij Wesel een vernieuwde, ver
beterde versie van Arnhem
Opgeklopt
Overste Schuiten: „Een geweldig
overdreven gedoe. Opgeklopt Het
had zowat de omvang van de inva
sie in Normandië Tja, de Britse
premier Winston Churchill was spe
ciaal overgekomen om er naar te
kijken en die moest zijn klapstuk
krijgen Duizenden kanonnen voer
den een drie uur durende beschie
ting uit op de overkant van de Rijn,
1700 transportvliegtuigen en 1350
zweefvliegtuigen zetten er een
30.000-koppige luchtlandingsmacht
neer. Ruim 2100 jagers verduister
den de hemel, terwijl de drie legers
van Montgomery golf na golf over
de Rijn spoelden Vijf dagen later
was er een bruggehoofd van 60 bij
30 kilometer gevestigd Volgende
halte Berlijn, juichte Montgomery
Maar diezelfde avond liet Eisenho
wer hem weten dat hij het Negende
Amerikaanse Leger kwijt zou raken
en dat hij met zijn twee resterende
legers naar het Noordoosten moest
trekken om de Amerikaanse op
mars naar Berlijn flankdekking te
geven Daarmee was Montgomery
eindelijk uit zijn hoofdrol gestoten
Eisenhower had wraak genomen"
Dank zij deze wraak kwam bezet
Nederland alsnog aan een bevrij
dingsdag toe die wanneer het
aan Montgomery zou hebben gele
gen had moeten wachten tot na
de val van Berlijn. Het Canadese
Eerste Leger kreeg opdracht
Noordoost-Nederland te zuiveren
Doetinchem, Lochem en Almelo
smaakten als eerste het zoet van de
vrijheid en van de geallieerde cho
cola. Aan de Poolse Eerste Pant
serdivisie werd de eer gelaten Coe-
vorden, Emmen en Winschoten te
veroveren. De Canadese Tweede
Divisie koos haar weg langs Holten,
Beilen, Assen Zo waaierde de be
vrijding over bezet Nederland uit
16 april Groningen. 17 april Apel
doorn Totdat op 25 april de oude
Grebbelinie werd bereikt Daar
brak de Canadese legerkorpscom
mandant luitenant-generaal Foulkes
de bevrijding af Waarom?
„Hij was op de hoogte van de ver
schrikkelijke ellende In de randstad
Holland", zegt overste Schuiten so
ber. „maar hij wist ook dat die el
lende nog veel groter zou worden
wanneer hij was doorgegaan met
zijn militaire operatie Noem het een
geruisloze wapenstilstand Per slot
van rekening was er al sinds 9 april
een Duits aanbod om geen land
meer onder water te zetten en
voedseldroppings toe te staan op
voorwaarde dat de geallieerden halt
zouden houden „Nog anderhalve
week moest zieltogend Nederland
aan de verkeerde kant van de
Grebbelinie de Duitse terreur ver
duren. terwijl aan de goede kant de
vreugdevuren tegen de hemel gloei
den „Toch was het een juiste be
slissing". zegt overste Schuiten „Ik
kom uit Den Haag Ik heb zelf als
kind de hongerwinter meegemaakt
Ik ken nu de militaire achtergron
den Als ik terugkijk, zeg ik zonder
aarzeling: ik kan die beslissing billij
ken"
PIET SNOEREN
