naie
La Villette,
het Versailles
van de socialist
Mitterrand
1kerheid
Italië
ZATERDAG 20 APRIL 1985
ROME Carlo is 37 jaar, geschei
den „met een kind", huiseigenaar
bovendien. Maar toch woont hij
nog samen met zijn vader en moe
der, zijn oma (van vaderskant) en
met zijn iets jongere broers en zus
sen. In één appartement. Een veel
te klein appartement, gezien de ge
zinsgrootte. Hij denkt er niet over
weer bij „mamma" weg te gaan, na
die desastreuse eerste poging. „Io
sto bene con i miei", zegt Carlo, „ik
heb het naar mijn zin thuis", en het
is praktisch onmogelijk bij hem
enige twijfel te stichten.
Aan de overkant van de straat
woont zijn ex-vrouw met zijn doch
tertje. In dezelfde wijk heeft hij
nog een appartement. „Dat heb ik
verhuurd. Want het is beter het
niet leeg te laten staan", 's Middags
komt hij thuis van zijn werk (een
overheidsbaan), eet wat zijn moe
der en zijn oma hem opscheppen,
en stapt dan weer op naar zijn
tweede (zwarte) baan. Als hij 's a-
vonds daarvan terugkeert, staat de
„cena", de avondmaaltijd gereed,
en gaat de (hele) familie aan tafel.
Zoals Carlo zijn er miljoenen Italia
nen, die het zo naar hun zin heb
ben thuis, bij de familie, dat een
zelfstandiger bestaan niet eens
wordt overwogen. Wat Carlo ver
dient, gaat voor een groot deel in
de familiepot, hetzelfde „depot"
waarin ook de salarissen van vader
en broers en zussen, en de (even
tuele) uitkeringen van opa of oma
terecht komen. Daar wordt het fa
miliehuishouden mee bekostigd, de
auto's (drie stuks) van onderhou
den, en natuurlijk gespaard, voor
„later", voor de vakantie en voor
resterende huwelijksondernemin
gen.
..Mamma'
Italië is nog grotendeels een kwes
tie van familie of in elk geval van
gezin. Of je nu progressief denkt of
een behoudende levensinstelling
hebt, de „famiglia" blijft in je leven
centraal staan. Neem nou Carlo.
heeft hij al bewezen heel wat socia
le conventies te kunnen overstij
gen. Want de kerkt zijn kerk, ver
biedt echtscheiding, en ook de staat
werkt niet mee, gezien de gebrek
kige echtscheidingswetgeving.
familie, vooral na dat ongelukkige
huwelijksa von tuur.
Die hechte familieband in Italië uit
zich op vele manieren. Waarom is
het in Italië zo gewoon dat een ge
trouwde vrouw werkt? Omdat de
zorg voor de kinderen en het huis
houden kan worden afgeschoven
naar de „mamma" van haarzelf of
van haar echtgenoot. Deze „mam
ma" woont ofwel bij hen in, of op
steenworpafstand, in dezelfde
straat, of althans in dezelfde wijk.
De jonge moeder moet in de meeste
gevallen wel blijven werken, om
dat het inkomen van de man alleen
niet genoeg is. Maar met de onbe
zoldigde „mamma"permanent over
de vloer is de uithuizigheid van de
werkende vrouw nooit een pro
bleem. Integendeel.
Landhuis
De buurman beneden in het flatge
bouw is er een jaar geleden komen
wonen. Hij is dolblij dit huis gevon
den te hebben. Want hij woonde al
in de wijk, en wilde er dus blijven.
Zijn vrouw is er geboren, en de
kinderen. Zijn broer woont op kor
te afstand. De ouders van zijn
vrouw wonen ook in de wijk, twee
straten verder, om precies te zijn.
Bij de buurman woont zijn moeder
in, die weliswaar gezien haar leef
tijd niet meer het huishouden kan
doen, maar zich nog altijd met de
organisatie van de familie belast.
Geen luxe als (buur)man en buur-
)vrouw allebei werken.
Deze hele voorbeeldige familie ont
moet elkaar uiterst frequent, soms
elke dag. Daarvoor wonen ze ook
allemaal bij elkaar. Iedereen weet
dat het moeilijk is in Rome zich te
verplaatsen, vanwege het verkeer.
De familie past zich daaraan aan.
Overigens heeft de hele familie
van de buurman samen nóg een
project: een landhuis in de bergen.
Als ze daar niet allemaal tegelijk
van genieten, dan een voor een,
maar dat is echt zeldzaam.
,,E la famiglia?", vroeg de buurman
me verbaasd toen hij hoorde dat we
slechts met z'n tweetjes in Rome
woonden. „En „la mamma"? Jullie
zien haar toch wel vaak zeker? En
je broers en zussen? Mamma
mia!!!". Dit „mamma mia" is in het
Italiaans een uitdrukking van op
perste verbazing. Zelfs voor de ver
bazing blijven ze dus dicht bij huis.
Het waarom van deze „familieziek
te" zit in de traditie. De familie is
in Italië veel belangrijker dan die
in Nederland ooit geweest is. Het
heeft iets te maken met de grotere
onzekerheid die het leven in Italië
kenmerkt, met de strijd om het be
staan, die hier veel evidenter is dan
in Nederland. De goede sociale
wetgeving in dit land kun je met
gemak op de achterkant van een
lucifersdoosje schrijven. Aow, wao,
ww etceteraWellicht komen ze
daar in Italië in de volgende eeuw
aan toe.
Verdedigingslinie
Het gezin, en dan vooral de familie,
is de enige sociale zekerheid die
hier functioneert, dank zij en on
danks de staat. Oude vaders en
moeders leven bij en in de meeste
gevallen van hun kinderen Werk
lozen worden opgevangen door de
familie. Zieken, arbeidsongeschik
ten, zij zullen door de familie net
zolang en net zo liefdevol worden
verpleegd als de situatie rechtvaar
digt. In Italië is de familie de enige
verdedigingslinie tegen de vijandi
ge „Umwelt".
Ook in het economisch leven is het
alles familie wat de klok slaat.
'Wellicht zelfs is geen enkele econo
mie zozeer gebaseerd op de familie-
kern als de Italiaanse Het onder
nemen, al het ondernemen, gaat
hier familie-gewijs. Zo is in Neder
land de middenstand vrijwel een
monopolie van winkelketens en
groot-winkelbedrijven geworden.
De kleine middenstanders vormen
nog maar een amusante beziens
waardigheid. In Italië is het tegen
overgestelde het geval In de Ro
meinse wijk Trieste-Salaria met
250.000 inwoners, en zo groot als
het centrum van Den Haag, zijn
slechts drie of vier kleine super
markten, en twee Hema-achtige za
ken. De rest van de middenstand
wordt gevormd door kleine fami-
liezaakjes, duizenden „eenmansbe
drijfjes" waar de hele familie ach
ter de toonbank staat, oma en opa,
neef en nicht incluis De omzet van
deze winkels is gelijk aan de omzet
van de familie. Door de personeels
kosten op een laag en de kwaliteit
van het aangebodene op hoog peil
te houden, slagen de familiebedrij
ven erin te overleven. Trouwens,
het Romeinse publiek zou niet zon
der deze winkeltjes kunnen. De
klanten kennen de familie achter
de toonbank, en vice versa. Tussen
klant en verkoper kan het hier dan
ook best tot een intieme band ko
men. „Je moet naar die bakker
gaan", zegt mijn buurman. „Dat is
een oude vriend van de familie".
Voor het doorsmeren van mijn auto
heeft hij mij doorverwezen naar
een monteur di fiducia", een ver
trouwd adres dus „Hij heeft altijd
alle auto's van de familie gerepa
reerd".
Uit de hand gelopen
De „nieuwe familie" van de jaren
negentig, waar onconventionele so
ciologen m Italië wel eens over wa
gen te schrijven, zal waarschijnlijk
veel weg hebben van de „oude".
Italië is nu eenmaal „roba di fami
glia", iets van de familie. Trou
wens, het is toch bekend dat de Ita
liaanse georganiseerde misdaad (de
mafia, de camorra en de 'ndrang-
hetta) waarvoor dit land elders in
de wereld zo 'n vermaardheid bezit,
oorspronkelijk een fam 1 lie-affaire
was en eigenlijk nog is? De familie
affectie is daar alleen wat uit de
hand gelopen.
CEES MANDERS
[JS Wie op weg naar
uiden Parijs via de ooste-
periferie passeert, heeft
3 e afslag Porte de Pantin
cht met enige verbazing
p^ken naar de blinkende
n^n de rand van de rond
je Die kolossale kogel is op-
j% ijcken uit 6.400 driehoeki-
Destvrij-stalen spiegels en
een diameter van 36 me-
jSinds kort heeft 's v
i jongste ruimtetheater er
traaJ-dak in gevonden en aan
d edent Mitterrand de eer
kanaeze zogeheten ,,Geode"
'en Jnde maand in gebruik te
fe die tussen alle inhaalma-
Ires op de eeuwig drukke Pa-
iondweg gelegenheid hebben
^de omgeving wat beter te be-
zullen hebben opgemerkt
e *r<» Geode geen losstaand feno-
lis. Tot vele honderden me-
noorden en ten zuiden er-
n P'jn betonmolens en hijskranen
1 vfin de weer om de noord-
find van de Franse hoofdstad
jieuwe decor te geven. Die
jlrift moet uiteindelijk resul-
'in het reusachtige Pare de la
te, het Franse centrum voor
ig bschap, techniek en industrie.
uit$ een van de veel besproken
ieuïten van Francois Mitterrand,
estajiien niet het meest bekende
idrujle acht presidentiële bouw-
rrpn, maar zeker wel het duur-
;ende totale kosten lopen naar de
ece) miljard gulden. Hiervoor
i dadan zo iets als een Frans Ep-
ui$ntre verrijzen. Zonder tegen-
dat Pare de la Villette me-
)88 klaar zijn. Men verwacht
esisiks 6 a 7 miljoen bezoekers,
te voorkomen:
(jillette wordt geen pretpark,
van grootschalig ker-
ezier zullen, wat Frankrijk
geduld moeten oefenen tot
tdefcgin van de jaren '90, wanneer
ftharingen een Disney-achtig
'waffenland" zijn poorten opent,
en I heeft andere pretenties. Het
rt".fe Centrum voor Wetenschap,
andiiek en Industrie La Villette
öfficiele benaming daarvan
nog niet vast) wil in de eerste
—4 informeren of, zoals Maurice
de verantwoordelijke man
egt, de Fransen gelegenheid
i hun mentaliteit kwalitatief
rbeteren. De Galliërs moeten
Mjigd worden van de noodza-
pe modernisering en toepas-
£van nieuwe industriële tech-
^n. Niet toevallig past La Vil-
■tvonderwel in de strategie van
jent Mitterrand en diens pre-
de technocraat Laurent Fabi-
in Frankrijk zo snel mogelijk
van technische
als Amerika en Ja-
araie maken.
k van La Villette is zon-
teer groots. Hoewel de meeste
iten van het „park van de
iw" nog in de steigers staan,
andeling over het, 50
metende bouwterrein nu al
:rpletterende indruk. Vanwe-
soms monarchistische voor
neigingen tot grandeur
de socialist Mitterrand in
;rijk wel eens spottend verge-
met de zonnekoning Lode-
XIV. Aan de buitenkant doet
-.ba Villette van de een inder-
onder voor het Versailles
rwejde ander. Het dominerende
r» cum voor wetenschap bijvoor-
3 is vier keer zo groot als de
ngande „kunstfabriek" Beau-
k ob. Met een beetje fantasie kan
loufc immense gebouw een tiental
;an'de Triomphe een gure winter
opgestald. Niet verbazing-
lend derhalve dat het museum
Irmanente exposities gaat be-
i, verdeeld over de vier secto-
,Van de aarde naar het heel-
!et avontuur van het leven",
laterie en het werk van de
Talen en communica-
het kader hiervan komt
|dan weer zaken tegen als: een
voor diepzeeduikboten
grootte, een drie étages be-
wolk, duizendmaal vergro-
aéps, Ariadne- en Airbus-attri-
en honderden video-appara-
computers. Allemaal onder
antjg van Franse deskundigen te
h0!ken, te betasten en te bedie-
0,lpoor het publiek. De perma-
n- ten i
1te,fend
De Geode van dichtbij. Hij heeft een diameter van 36 meter en is opgetroken uit 6.400 driehoekige roestvrijstalen spiegels, waarin de gebouwen in aan
bouw weerspiegelen als ware het een spookstad.
den museum voor wetenschap, dat
in een groot pl^k zou komen. De
president beval een ontwikkeling
van het projekt, die model moest
staan voor zorgvuldig beleid. Tot
1981 bleven de kosten inderdaad
binnen de perken. De nieuwe soci
alistische president Mitterrand ech
ter blies La Villette opnieuw op tot
een complex, dat grandeur en pres
tige moest uitstralen. Een etalage
van Franse kennis en industrie
werd het nu. En alsof de economi
sche crisis aan de grenzen van
Frankrijk kan worden terugge
stuurd, werden daar miljarden
franken voor uitgetrokken. Nu dat
allemaal nog niet genoeg blijkt, en
La Villette in 1988 hooguit 60 pro
cent kan laten zien van wat is be
loofd, hebben de critici natuurlijk,
het hoogste woord. Achtte men
Mitterrand's nieuwe volksopera al
overbodig, zijn piramide voor het
Louvre te duur en de „bekroning"
van de zakenwijk La Defense bui
ten proporties, voor La Villette
constateerde men een ziekte, die
„monumentaal gigantisme" heet.
De symptomen zijn vergelijkbaar
met grootheidswaanzin. President
Mitterrand zou daarom recht
streeks afstammen van de verkwis
tende Zonnekoning. „Onze presi
denten waren vroeger veel beschei
dener", vond oppositieleider Jac
ques Chirac, al klonk dat wat hy
pocriet. De burgemeester van Pa
rijs hoopt ooit zelf president van
Frankrijk te worden. Hij zinspeelde
wat roekeloos op een belastende er
fenis die Mitterrand hem zal nala
ten. „Het is duidelijk dat La Villet
te een bodemloze put wordt", aldus
Chirac.
Niet zo denkt Jack Lang. de Franse
minister van Cultuur. Volgens hem
is de president nog te bescheiden.
Lang wijst dan graag op de sleep-
touwfunctie van de staat voor de
ontwikkeling van de Franse cul
tuurwetenschap en industrie. Bo
vendien, zo vindt hij, leveren al die
projekten duizenden arbeidsplaat
sen op.
Hoe het ook moge zijn, duidelijk is
in ieder geval dat La Villette in
drukwekkend, maar veel en veel
duurder wordt dan het 304 miljoen
gulden-projekt, dat Giscard voor
ogen stond. Toen vanuit de tempel
van de 21e eeuw in 1983 het ver
zoek kwam om nog eens 400 mil
joen gulden extra, reageerde presi
dent Mitterrand knorrig met een
streng „non". Hij zag de bui blijk
baar hangen en eiste meteen dat er
in plaats van meer geld 76 miljoen
gulden zou worden bezuinigd. De
gevolgen daarvan zijn nu volgens
de directie van La Villette dat het
museum in 1988 „niet helemaal af
zal zijn". De Franse belastingbeta
ler weet waar zijn geld de komende
jaren aan wordt besteed.
BOB VAN HU ET
MILJARDEN-PROJECT STRAALT
GRANDEUR EN PRESTIGE UIT
De noord-oostrand van de Franse hoofdstad krijgt een nieuw decor, het reusachtige Pare de la Villette, het toekomstige Franse centrum van wetenschap, techniek en industrie. Rechts de
Geode, de grootste ruimtebioscoop ter wereld die volgende maand reeds in gebruik wordt genomen..
nente exposities bestrijken een
vloeroppervlakte van 60.000 vier
kante meter. Daarbij komen nog
eens de tijdelijke tentoonstellingen.
In de „Zaal der actualiteit" bijvoor
beeld wordt uitgebreid ingegaan op
technische en wetenschappelijke
kanten van pas gebeurde scheeps
rampen of op ongelukken in de
chemische industrie. Slechts ge
deeltelijk toegankelijk voor het pu
bliek is de wetenschappelijke me
diatheek. Die moet uiteindelijk een
miljoen naslagwerken en 20.000 au
diovisuele documenten in huis heb
ben.
Stad in stad
La Villette geeft het idee van een
stad in een stad. Op het complex
vindt men onder de typisch Parijse
noemer „folies" een serie kleinere
gebouwen, waarin theaters, biosco
pen, zwembaden, een rolschaats-
baan, een centrum voor astrologie,
een meteorologisch instituut en tal
van andere zaken zijn onderge
bracht. Tot en met kopieën van be
faamde Parijse huizen als het Pa
viljoen van Le Corbusier. De gees
telijke vader van die ongeveer 40
dwaasheden is de Zwitsers-Franse
bouwmeester Bernard Tschumi. Hij
tekent ook voor de uiteindelijke
groene afwerking van het weten
schappelijke park. Andere architec
ten verantwoordelijk voor La Vil
lette zijn Adrien Fainsilber (het
museum) en het duo Reichen-Ro-
bert. De laatste hebben de prachtig
gerestaureerde 19e eeuwse evene
mentenhal afgeleverd. Het lijkt een
hommage aan de tijd van futuro
loog Jules Verne geworden met
een oppervlakte van 2 hectare en
een capaciteit van 400 personen.
Deze „grande halle" is al door Mit
terrand geopend. Tot 21 mei kan
men er de „architecture biennale"
van Parijs bezoeken. Verder heeft
La Villette een eigen popconcert-
zaal en komen er nog een conser
vatorium, een hotel en woningen.
De Parijzenaars zien de nieuwe at
tractie wel zitten. Zeker de mid
denstand in deze wat vergeten
buurt. De bouw van La Villette
biedt tal van nieuwe commerciële
mogelijkheden. Uit een opinie-on
derzoek kwam dan ook naar voren
dat 90 procent van de bewoners
van de Franse hoofdstad achter dit
projekt van de president staat. Een
percentage, dat de Fransen eigenlijk
alleen kennen van achter het IJze
ren Gordijn.
Wanbeheer
Maar ondanks al het bouwkundige
fraais en de instemming van de
Franse bevolking heeft ook deze
bouwput van Francois Mitterrand
niet kunnen ontsnappen aan pole
mieken en wilde geruchten over
wanbeheer en verspilling. Volgens
het populair-wetenschappelijke
maandblad „Science et Vie" is de
omvang van het budget van La
Villette de verantwoordelijken ter
plaatse naar het hoofd gestegen.
Tot in detail wordt bericht over
verkwisting en een moordende in
terne strijd om de beste baantjes.
Enige vorm van coördinatie bij de
verschillende activiteiten in deze
tempel van de toekomst kon het
blad niet bespeuren. Talloze studie-
en controle-commissies blijken er
aan de gang, zonder dat men exact
weet wat te bestuderen of te con
troleren. Organisatorische blun
ders, fantastische declaraties, dure
spelletjes onder het personeel
(hoofdprijs: een reis naar Japan),
overbezetting, een 4 miljoen gulden
kostende film voor de Geode die
volkomen is mislukt, en nog veel
meer doen de journalist die het al
lemaal tot in detail heeft uitge
zocht, vrezen dat dit La Villette het
meest ruïneuze idee is, ooit tot mu
seum omgezet.
Voor de Franse pers was het ver
nietigende verslag, dat overigens
door de directie van La Villette
nauwelijks is tegengesproken, aan
leiding nog eens terug te komen op
het destijds roemruchte „slacht
huis-schandaal" dat op dezelfde
plaats speelde. Alsof de lucht in
noordoostelijk Parijs daartoe
dwingt, had ook president Pompi
dou voor la Villette grootse plan
nen. Onder zijn bewind werden de
bestaande, verouderde slachthuizen
vervangen door niets minder dan
„het abattoir van het jaar 2000".
Een centrale vleesmarkt naar mo
del van Chicago moest dat worden.
Het superabattoir was nog niet
klaar, of de zaak ging failliet. Mo
derne invriestechnieken en een ge
decentraliseerde vleeshandel had
den het grandioze idee meedogen
loos achterhaald. La Villette kreeg
iets van een spookstad toen ook so
ciale woningbouw er onhaalbaar
bleek. De grond was te duur ge
worden en Pompidou zat met een
schandaal van formaat, toen de
deskundigen tot de conclusie kwa
men dat volledig slopen nog de bes
te, want de goedkoopste oplossing
was. De grap kostte alles bij elkaar
zo'n anderhalf miljard gulden
Uitwissen
Pompidou's opvolger Giscard wilde
de eer van politiek Frankrijk red
den en de schande van La Villette
uitwissen met een tamelijk beschei
