Zwarte revolutie met economische wortels 575.- YS en Iran leveren strijd over miljarden dollars schadevergoeding FILM 50 MEER TV-ROLLEN VOOR ZWARTE ACTEURS IN AMERIKA: Ruimte-vervolg op „2001" doet Kubrick niet vergeten ZWITSERLAND 5"SIJTHOF^SERS HAAGS TRIBUNAAL NASLEEP GIJZELING IN TEHERAN ^dócSowianf VRIJDAG 19 APRIL 1985PAGIN, DEN HAAG Eddie Murphy is een fenomeen, „Beverly Hills Cop" is een hit. In Amerika breekt de film alle records, in Ne derland ook. Sinds tijden stonden er in de Paasva kantie weer rijen voor de theaters waar Murphy zijn gezicht liet zien. En Murp hy is zwart. Zou er dan toch een kentering plaats vinden in Hollywood, waar men het pitje onder de integratie liefst zo laag mogelijk hield? En hoe zit dat met de televisie? Zelfs in Nederland is het merk baar dat er steeds meer zwarte acteurs in tv-series verschijnen. In de witte wereld van „Dynasty" stonden opeens zwarte Amerikanen op, iedereen kent inmiddels het on schuldige bolle smoeltje van de kleine Webster en dan hebben we nog „A- team" en „Hill Street Blues". Wat is er veran derd? Het antwoord moet teleurstel lend klinken: in wezen niet veel. Geld blijft de drijfveer achter Hollywood en de Ame rikaanse tv. En onder Holly wood moet je dan in feite de geldschieters, de banken en de distributiemaatschappijen ver staan. Dat Hollywood maakt het liefste vervolgen, probeert aan elk bewezen succes zeker heden te ontlenen. Zo voor spelt criticus Vincent Canby van de New York Times naar aanleiding van Eddie Murp hy's succes in de komedie „Be verly Hills Cop": „We lopen best de kans dat we straks met meer Eddie Murphy-komedies komen te zitten dan zelfs zijn fans nog kunnen verwerken, of we lopen het risico van een aantal „ontdekkingen" van imitatie-Murphy's". Het wezen van Murphy's succes blijkt Eddie Murphy: mogelijk vervolgen en namaak Links: Howard E.Rollins Jr. in „A soldier's story": geen com mercieel succes, geen status als topacteur. Rechts: Eddie Murphy, succes bij blank en zwart als brutale vrijbuiter, maar ook trendset ter? Webster (Emmanuel Lewis), onderdeel van de „zwarte revolutie" op de Amerikaanse tv. moeilijk in te schatten. Het lijkt er op dat het niets, maar dan ook niest met zijn zwart zijn te maken heeft. Zijn pu bliek in Amerika is een in sterke mate een „cross over"- publiek, meer blank dan zwart. Hij heeft inderdaad een enorm gemakkelijk aanspre kend talent, maar hij is wél zeer zorgvuldig in „under- dog"-rollen neergezet. Een boefje in „48 hours", een bede laar die rijk wordt in „Trading places", een slordig politiea- gentje dat het opneemt tegen dure zakenlieden en - vooral - sjiekere politie-collega's: Het onderdeurtje dat het woord neemt om dat niet meer af te staan, de vrijbuiter die de we reld in z'n zak steekt. Daar ligt - vooral voor de jeugd - zijn succes. Murphy-effect Behalve die negatieve kanten van Murphy's succes - de ver volgen, de namaak - is er de positieve kant dat Hollywood naast hem meer zwarte acteurs rollen moet geven. Het is het „privé-effect" dat Murphy heeft en het zegt niets over veranderende tendenzen. Want het blijft moeizaam zo lang andere films met zwarte acteurs niet dat financiële suc ces halen. De knappe, degelij ke speelfilm, „A soldier's sto ry" deed het redelijk, maar niet overdreven en een topcar- rière voor de voortreffelijke zwarte acteur Howard E. Rol lins (ook „Ragtime") zit er nog niet in. Compleet, maar dan ook com pleet anders zit het met de Amerikaanse televisie. Net zo min als bij de film spelen ideeële motieven daar een rol. Kijkdichtheid en adverteer ders zijn de polen waar het om draait. En juist die - o ironie - dicteren sinds enige tijd dat er meer rollen voor zwarten moeten komen. Er hebben meer zwarte acteurs werk op de grote nationale tv-netten dan ooit tevoren, elke locaal tv-station heeft wel een serie met zwarte (hoofdrolspelers en zelfs in de commercials worden zwarten wat de NAACP (National Association for Advancement of Coloured People) jarenlang zo graag en zo vergeefs wilde: een zicht baar deel van de Amerikaanse maatschappij. De tendens schijnt zich - volgens het blad Variety - al enkele seizoenen aan te kondigen, het succes van de Cosby-show, dit sei zoen de grootste tv-hit, zette er een vet uitroepteken achter. Kijkcijfers En nu aan de oorzaak voor die „omwenteling". Aan het slot van het seizoen '83-'84 bleken de „ratings" (de kijkdicht- heidscijfers) het volgende beeld te vertonen: Niet-blanke gezinnen keken 68,5 uur tv per week, terwijl blanke ge zinnen slechts 50,6 uur keken. De cijfers die alleen overdag werden gemeten, vertonen nog grotere verschillen. Dan blijkt zwart Amerika bijna twee keer zo lang tv te kijken als blank Amerika. De cijfers zijn nog verder uitgespecifi- ceerd: Zwarte mannen kijken acht uur per week meer tv dan blanke mannen, zwarte vrouwen zeven uur meer dan blanke en zwarte kinderen 5,5 uur meer dan hun blanke leef tijdsgenootjes. Helaas valt ook dit grotendeels terug te brengen op de econo mische situatie: Er is een veel grotere werkeloosheid onder de zwarte bevolking van Ame rika dan onder de blanke, waardoor er voor de zwarte Amerikaan meer tijd is om tv te kijken. En tv is'goedkoop. Goedkoper dan film, uitgaan en andere buitenshuis-activi teiten. Een tv-omwenteling met economische wortels dus. Een tv-hit zónder een zwarte acteur in een van de hoofdrol len is zo goed als onmogelijk. Overigens wordt niet elke se rie met zwarte acteurs een succes. Zo simpel is het ook weer niet. De negatieve kant van dat alles heeft positieve bijgeluiden: Er zijn bijna geen adverteerders meer, die - zoals in het verleden - geen zwarte Amerikanen meer in hun commercials willen om de blanke kijkers „niet te beledi gen". Als ze landelijk willen adverteren, weten ze dat een groot deel van hun publiek zwart is, en „puur-blanke" re clamespotjes kunnen dan voor hen ook niet meer. Massa-ideaal De marketing-mensen in de Verenigde Staten knopen ove rigens nog enkele conclusies vast aan de onderzoeken die er naar kijkgedrag zijn gedaan. Volgens hen speelt ook de ver traagde emancipatie van de zwarte Amerikaan mee. Ter wijl men bij het blanke pu bliek steeds sterker de neiging ontdekt om „anders" te zijn, andere dingen te kopen dan die iedereen koopt - een ten dens die we in Nederland ook zien - telt bij het zwarte pu bliek juist nog de wens „er bij te horen", dat wil zeggen te kopen wat de gemiddelde Amerikaan geacht wordt te kopen, te doen wat hij doet. Daar hoort televisie-kijken ook bij, en daar speelt de tv- reclame op in. Op een recla me-congres in Amerika stelde een deskundige dan ook wat cynisch: „Zwarten en Hispa- nics (Amerikanen van Latijns- Amerikaanse afkomst. BJ) zijn misschien wel de laatsten die geloven in het massa-ideaal". Het moet wie Mr. T in „A- team", zwarte zakenmannen in „Dynasty" en Webster in z'n eigen tv-show ziet, in elk geval iets om over te denken geven. BERT JANSMA LUXOR: „2010" (a.l.) met Roy Scheider, John Lith- gow en Keir Dullea. Regie: Peter Hyams. Stanley Kubricks „2001: a Spa ce Odyssey" is altijd blijven gelden als een voorbeeld voor talloze science-fictionregis- seurs. De film werd indertijd in 1968 beschreven als een meesterwerk, een belangwek kend filmisch epos, maar ook als onbegrijpelijke kitsch en gezwam in de ruimte. De laat ste kwalificaties sloegen dan vooral op het voor velen onbe vredigende einde van de film, dat talloze vragen onbeant woord liet. Peter Hyams, ma ker van de uitstekende ruim tevaartthriller „Capricorn One", heeft nu in „2010" de draad opgepakt waar Kubrick hem liet liggen. In samenwer king met schrijver Arthur C. Clark, die ook voor het ver haal zorgde van Kubricks „2001", maakt Hyams in zijn film opnieuw de ruimtereis naar Jupiter en de geheimzin nige rechthoekige massa die daarbij zweeft, de monoliet. De verschillen zitten hem in de tijd: het is negen jaar later en bovendien zeventien jaar nadat „2001" werd gedraaid. Dat laatste maakte het voor Hyams niet eenvoudiger. Sinds „2001" zijn er talloze SF- films uitgekomen, waaronder hele goede, die het hele scala aan speciale effecten en ruim tevaarttrucs uit de kast haal den. Waar „2001" in 1968 nog verbazing en bewondering wekte om de fantasievolle beelden, daar haalt de kijker anno 1985 bij het aanschouwen van „2010" zijn schouders op. Hyams en Clark hebben hun verhaal uiteraard wel aange past aan de inzichten van deze tijd. De jarenlange tocht naar het ruimteschip dat bij Jupiter zweeft, wordt ondernomen door een Amerikaans-Russi sche ruimtevaartploeg, die ge spannen de oorlogszuchtige neigingen van hun broodheren op aarde volgen. De appara tuur is moderner dan in „2001". Wat bleef waren de basisgegevens, de onbenader bare monoliet, de onverklaar bare verdwijning van astro naut Bowman, de sterke krachten van de sprekende computer. Daarom draait „2010", en inderdaad worden de vragen beantwoord die na „2001" overbleven. Het maakt „2010" nog niet uit zonderlijk. Wordt hij los ge zien van „2001", dan blijft er een spannende, onderhouden de film over, echter niet zó goed dat onmiddellijk naar de bak met superlatieven gegre pen hoeft te worden. KOOS VAN WEES Foto onder: Roy Scheider sa men met zijn Russische colle ga's in de ruimte terwijl Oost en West op aarde bakkeleien. (ADVERTENTIE) 8 dagen met uw krant naar VERTREK 12 MEI van de imposante Rigi. beschut tegen het noorden en open naar het zuiden - en daardoor overvloedig j prachtige zuidelijke tlora (met o.a fraaie vijgebomen) ligt aan het VIERWOUDSTEDENMEER het rustieke plaatsje GERSAU. waar we verblijven. Reeds sinds 1850 bekend bij toeristen en meerdere jaren als vakantieoord verkozen door o.a. de componist Brahms. Het programma omvat behalve een bezoek aan Brunnen, een volle dagtocht door het imposante Berneroberland en Grin- delwald met een bezoek aan een houtsnijwerkplaats, alsmede een dagtocht rond het gehele Vlerwoudstedenmeer met be zoek aan diverse bekende toeristenoorden waaronder Interlaken. Voorts wordt een bezoek gebracht aan de stad Luzern met een rondrit langs de markante stadspunten. gelegenheid tot winkelen en een bezoek aan o.a. het grootste automu seum van Zwitserland. Het programma biedt ruime mogelijkheid om op eigen gelegenheid bijzonder fraaie wandelingen te maken alsmede voor een eventuele romantische boottocht over het Vierwoudstedenmeer. Het verblijf is gedurende 6 volle dagen in het centraal gelegen hotel Mimosa. De tweepersoonskamers hebben douche en toilet. Bij de eenpersoonskamers Is een docuhe. en direct naast de kamerdeur een toilet. De prijs voor deze mooie m vakantietrip bedraagt slechts O/D." per persoon op basis van halfpension logies, ontbijt en diner) en een 2-persoonskamer met douche en tollet. Toeslag voor een 1 -persoonskamer 75.-. Inbegrepen alle vervoer incl. excursies per luxe touringcar alsmede het afscheidsdiner In Nederland^Gecombineerde reis verzekering 20.- per persoon 5 - poliskosten. Annuleringsverzekering 3 Hi diner wordt gebruikt In het op enkele minuten loopafstand gelegen hotel llge. n de reissom 6.- poliskosten. Inlichtingen en boekingen: telefo nisch onder nr. 070-190882 (van maandag t/m vrijdag van 9 tot 16 uur) of persoonli|k In onze vestiging Spulstraat 71. Den Haag (op de hoek van het Spul). POSTBUS 16050 2500 AA DEN HAAG h^Vt/liir TEL 070-190882 10([/tUmAl Ptl kte INDIES IN FILMHUIS Het Haagsfilnmhuis laat komende week zes films uit de in Nederlandse film Pm< zen roulerende serie „Ind ndei En dat is een koosnaai at h voor de onafhankelijke fili kr van de Verenigde Staten „independents". Al lijkt tok Amerika al Hollywood w; Maa klok slaat, het belang van die onafhankelijken moet' onderschat worden. Ze hebjde het financieel moeilijk ideeën te realiseren, zijn „trendsetters" en worden »t 1 al eens „beloond" door Hollywood dat die trends pikt en uitbouwt als ze sui )tl vol blijken. Vaak blijven onafhankelijken zich ah |p houden van de grote n schappijen en Hollywood, dat hun politieke instel hun artistieke toonzetting daar niet toe leent, het ook dat de onafhankelijke nu, de Hollywood-ster straks is. In het geval vai rond broeders Coen lijkt het ,ntvi Hun film „Blood simple" t n di los van de grote financien i draaid, opgepikt voor in te tionale distributie en de l d: gekke broers kunnen zich It middels wentelen in de a e biedingen. IVORY fc'r lel Het wil dus absoluut niet f*0 gen dat de „Indies" een j ming vormen. De naam sq reert een gelijkenis die er uns is. We hebben in Nederlan erP werk gezien van vele fili aa die je tot de „independt moet rekenen. Zeer vera 1 lend werk. Van James 7fn°€ bijvoorbeeld, wiens films i !8ro („Heat and Dust") worden r~ gepikt voor internationale tributie door de zogenaa erP major distributors" op zelfde manier zoals die „Schatjes" en „De lift" A I steeds in Amerika op de p te liggen. Maar dit ten Ook een man als Amos die een soort kunstzin anti-films maakt, vaak steund door en voorzien K Deborah Harry Blondie rdvs een „indie". In feite zijl :gl mensen van de American Wave, zoals ze enige tijd noc den gepresenteerd wei 6 door de filmhuizen dat oo isstr F zie )rd\N 'ens Een vijftiental Amerikm^ió regisseurs komt over Amsterdam om er hun t wee mee te delen. Drii hen mogen naar het filmhuis afdwalen om hun voorstellingen te bep& den. Twee van hen zijn F* A beetje veteranen van de (PUHf hankelijke film. De et" A' Frederick Wiseman, regis van voornamelijk documi res van wie het Kijkhui dertijd al werk liet zien. man die zijn onderwerpt een bedeesde, maar indrii de manier behandelt en niet laat leiden door efft of sensaties. Hij geeft aai en hij vraagt aandacht, april draait zijn „Titticut lies" uit 1967 en zijn li film „Racetrack" (1985). april is Shirley Clarke er] ooit faam behaalde met „The connection", naar Living Theatre-toneelpi tie over een verslaafde musicus. Die film is daarna een nieuwe ja. van haar getoond wordt: nette: Made in America saxofonist Ornette Colt verniewuer, a van t-gardist, i zijn zoon een ensemble mend en de laatste keer hem hoorde (North Sea een mengsel van etnischi en harmolodics spelend, tussendoor, op 23 april, films van Robert „Alambrista" en het „The ballad of Gregorio tez", gebaseerd op een M caans-Engels conflict in Texas van de vorige Producer Moctesuma Esp is er om toe te lichten. BERT JANShUI WISEMAN deli jdsla itd: lit DEN HAAG Nog steeds overeenstemming zijn geko- lijkt het einde van de nas- ove£ de °Pvo[g'ng van J i twee rechters van het tribu- leep van de gijzeling in de naaj Misschien dat het een Amerikaanse ambassade signaal is voor een verbeterde in Teheran niet in zicht, relatie in de nabije toekomst. In Den Haag wordt nu al Gold Iran onder de sjah nog weer drie jaar lang gebek- als ideaal verkoopadres voor vecht over een vergoeding Amerikaanse bedrijven, daar j j was nog maar weinig van over van de schade, die de Ver- na revoIutie in februari enigde Staten en Iran 1979 j}e anti-Amerikaanse hebben geleden na de val sentimenten in Iran liepen zo van het sjah-regime in hoog op. dat een ingrijpend 1979. In het Verdrag van conflict niet te vermijden looi Kil bleek. Met de bestorming van Algiers (januari j Amerikaanse ambassade en de vrijlating van de 52 gij- gijzeling van 52 diplomaten zeiaars) kwamen Iran en jn november '79 bereikte de de VS overeen via een ar- Amerikaans-Iraanse verhou- bitragecommissie hun ge schillen verder uit te vechten. Wat heeft dat tot nu toe opge leverd? En, heeft het enige in vloed gehad op de verstoorde Iraans-Amerikaanse relatie? Het is in ieder geval opvallend dat beide partijen snel tot ding een dieptepunt. Vooral Amerikaanse onderne mingen werden getroffen door de maatregelen van ayatollah Khomeini. Onteigening en na tionalisatie had tot gevolg dat veel bedrijven hun geïnves teerde geld als sneeuw voor de zon zagen verdwijnen. Maar ook eerder afgesproken zake- novereenkomsten en onderlin ge leveranties werden niet langer nagekomen. Zo vordert Iran voor een bedrag van 40 miljard gulden aan niet gele verde wapenleveranties. Om al die geschillen te beslechten is de arbitragecommissie in het leven te roepen. Dat de onder handelingen moeizaam zouden verlopen, stond bij voorbaat vast. Toen de commissie begin 1982 aan haar eerste hoorzit tingen begon, waren er in to taal 3.800 schade-claims inge diend, tot een totaal bedrag van 200 miljard gulden. Vredespaleis Iran en de VS kozen Den Haag als zetel van het tribu naal, omdat daar het Interna tionale Gerechtshof is geves tigd. Het arbitragecollege be staat uit negen rechters, drie uit Iran, drie uit de VS en drie „neutrale" arbiters: een West duitser, een Zweed en tot voor kort eeji Nederlander. De ge schillen worden op basis van meerderheid afgehandeld. In de regel komt het tribunaal twee a driemaal in de week bijeen in een hoorzitting. De kosten van het tribunaal wor den door de twee betrokken partijen gedeeld. De Neder- landse Bank beschikt over een denen is vervangen, speciaal fonds waaruit de toe gewezen schadevergoedingen worden betaald. Dit fonds is geopend met een tegoed van drie en een half miljard gul den. afkomstig uit vroegere Iraanse tegoeden op Ameri kaanse banken, waarop de toenmalige president Carter beslag had laten leggen als re présaillemaatregel voor het gijzelen van de 52 Amerika nen. Al spoedig bleek dat de Ira- niërs zich weinig ingenomen voelden met het tribunaal. De Iraanse autoriteiten en hun Schikkingen vertegenwoordiger Moham med Karim Eshragh vonden Van een snelle afwikkeling dat het tribunaal een pro-wes- van de eisen is zeker geen terse houding aannam. „Zy be- sprake. Tot nu toe is over oordeelden het tribunaal als slechts 380 claims (van de Sfeer verbeterd politieke gebeurtenis, 3.800) een uitspraak gedaan. waarbij de VS werd gezien als Maar er zijn wel enkele argu- een exponent van het imperia- menten aan te voeren, die het lisme, die een Derde Wereld- langzame verloop mede ver- land tot betaling tracht te klaren. Riphagen: „De eerste dwingen", aldus prof. W. Rip- tijd is vooral besteed aan het hagen, de Nederlandse arbiter bepalen van de te volgen pro die onlangs om gezondheidsre- cedure. Er kunnen nu meer denen is vervangen. schikkingen getroffen worden, Emoties bleven het verloop omdat meer uitspraken zijn van het tribunaal beheersen, gedaan". Juist omdat veel ei- Twee Iraanse rechters be- sen toegelicht moeten worden, schuldigden de Zweedse rech- neemt de juridische afhande- 11-j Wing de hooi eft ik dat de VS en Iran overeenstemming hebbeden Als gevolg van het incident reikt". Vanwege het e< g|0 rond de Zweedse rechter Man- conflict had hij, om Iran |g^ gard heeft het tribunaal een moet te komen, zelf ar 0 T"*1„ \irIJlI maand min of meer stugele- ter Mangard van partijdigheid. In september vorig jaar liepen de Iraanse emoties zo hoog op, dat twee Iraniërs de Zweed aanvielen en enkele lichte verwondingen toebrachten. Na dat incident werd het tribu naal tijdelijk stilgelegd. ling toch veel tijd in beslag. Als het aan de VS ligt, zouden de kleine commerciële claims snel afgehandeld kunnen wor den. De Amerikaanse regering behartigt 3.200 „kleine" scha- deverzoeken, tot een bedrag van 800.000 gulden. Volgens Crook, hoofd van de Ameri kaanse staf op het tribunaal, wordt de totale afhandeling aanzienlijk versneld wanneer die kleine claims opgelost zijn. Desalnietemin zal het zeker tot 1990 duren voordat alle ei sen zijn afgehandeld. gen. Pas na de vervanging van de Iraanse arbiters en de komst van de Westduitser Karl-Heinz Bockstiegel als nieuwe voorzitter van het tri bunaal, werden de werkzaam heden weer volop voortgezet. Zowel van Iraanse als van Amerikaanse kant wordt met lof over deze hoogleraar uit Bergisch Gladbach gesproken. „Het is een eerlijk man, die luistert naar twee kanten en Iraanse kant is men zeer te spreken over de inzet van Bockstiegel. Poordat de sfeer op het tribu naal aanzienlijk is verbeterd, kon de benoeming van de twee overige rechters snel worden geregeld. Riphagen noemt het „verbazingwekkend uit Derde-Wereldlanden gedragen. Maar Iran he< gestemd met twee Westeuropese arbiters, namen overigens nog g worden gehouden ome eerst hun huidige werk *^0 heden moeten afronden Crook verwacht overige dat de snelle Iraanse i ^!ee' ming met de twee 1 ,v rechters (positieve) p« 1 gevolgen zal hebben O00 standpunten zijn beke zullen niet verandert BtS" culturele verschillen Iran en de VS zijn te ril al: Deze kloof zou minder ket r kunnen worden als er t aid c lossing zou komen vdyy ei Iraanse en Ameri n N claims. In zoverre kan left e bunaal dus ook politie 4 volgen hebben voor beii den". PETER VAN DE 1

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1985 | | pagina 18