Zwarte revolutie met economische wortels
575.-
YS en Iran leveren strijd over miljarden dollars schadevergoeding
FILM
50
MEER TV-ROLLEN VOOR ZWARTE ACTEURS IN AMERIKA:
Ruimte-vervolg op
„2001" doet Kubrick
niet vergeten
ZWITSERLAND
5"SIJTHOF^SERS
HAAGS TRIBUNAAL NASLEEP GIJZELING IN TEHERAN
^dócSowianf
VRIJDAG 19 APRIL 1985PAGIN,
DEN HAAG Eddie
Murphy is een fenomeen,
„Beverly Hills Cop" is een
hit. In Amerika breekt de
film alle records, in Ne
derland ook. Sinds tijden
stonden er in de Paasva
kantie weer rijen voor de
theaters waar Murphy zijn
gezicht liet zien. En Murp
hy is zwart. Zou er dan
toch een kentering plaats
vinden in Hollywood,
waar men het pitje onder
de integratie liefst zo laag
mogelijk hield? En hoe zit
dat met de televisie? Zelfs
in Nederland is het merk
baar dat er steeds meer
zwarte acteurs in tv-series
verschijnen. In de witte
wereld van „Dynasty"
stonden opeens zwarte
Amerikanen op, iedereen
kent inmiddels het on
schuldige bolle smoeltje
van de kleine Webster en
dan hebben we nog „A-
team" en „Hill Street
Blues". Wat is er veran
derd?
Het antwoord moet teleurstel
lend klinken: in wezen niet
veel. Geld blijft de drijfveer
achter Hollywood en de Ame
rikaanse tv. En onder Holly
wood moet je dan in feite de
geldschieters, de banken en de
distributiemaatschappijen ver
staan. Dat Hollywood maakt
het liefste vervolgen, probeert
aan elk bewezen succes zeker
heden te ontlenen. Zo voor
spelt criticus Vincent Canby
van de New York Times naar
aanleiding van Eddie Murp
hy's succes in de komedie „Be
verly Hills Cop": „We lopen
best de kans dat we straks met
meer Eddie Murphy-komedies
komen te zitten dan zelfs zijn
fans nog kunnen verwerken,
of we lopen het risico van een
aantal „ontdekkingen" van
imitatie-Murphy's". Het wezen
van Murphy's succes blijkt
Eddie
Murphy:
mogelijk
vervolgen
en
namaak
Links: Howard E.Rollins Jr. in
„A soldier's story": geen com
mercieel succes, geen status
als topacteur.
Rechts: Eddie Murphy, succes
bij blank en zwart als brutale
vrijbuiter, maar ook trendset
ter?
Webster (Emmanuel Lewis), onderdeel van de „zwarte revolutie"
op de Amerikaanse tv.
moeilijk in te schatten. Het
lijkt er op dat het niets, maar
dan ook niest met zijn zwart
zijn te maken heeft. Zijn pu
bliek in Amerika is een in
sterke mate een „cross over"-
publiek, meer blank dan
zwart. Hij heeft inderdaad een
enorm gemakkelijk aanspre
kend talent, maar hij is wél
zeer zorgvuldig in „under-
dog"-rollen neergezet. Een
boefje in „48 hours", een bede
laar die rijk wordt in „Trading
places", een slordig politiea-
gentje dat het opneemt tegen
dure zakenlieden en - vooral -
sjiekere politie-collega's: Het
onderdeurtje dat het woord
neemt om dat niet meer af te
staan, de vrijbuiter die de we
reld in z'n zak steekt. Daar ligt
- vooral voor de jeugd - zijn
succes.
Murphy-effect
Behalve die negatieve kanten
van Murphy's succes - de ver
volgen, de namaak - is er de
positieve kant dat Hollywood
naast hem meer zwarte acteurs
rollen moet geven. Het is het
„privé-effect" dat Murphy
heeft en het zegt niets over
veranderende tendenzen.
Want het blijft moeizaam zo
lang andere films met zwarte
acteurs niet dat financiële suc
ces halen. De knappe, degelij
ke speelfilm, „A soldier's sto
ry" deed het redelijk, maar
niet overdreven en een topcar-
rière voor de voortreffelijke
zwarte acteur Howard E. Rol
lins (ook „Ragtime") zit er nog
niet in.
Compleet, maar dan ook com
pleet anders zit het met de
Amerikaanse televisie. Net zo
min als bij de film spelen
ideeële motieven daar een rol.
Kijkdichtheid en adverteer
ders zijn de polen waar het om
draait. En juist die - o ironie -
dicteren sinds enige tijd dat er
meer rollen voor zwarten
moeten komen. Er hebben
meer zwarte acteurs werk op
de grote nationale tv-netten
dan ooit tevoren, elke locaal
tv-station heeft wel een serie
met zwarte (hoofdrolspelers
en zelfs in de commercials
worden zwarten wat de
NAACP (National Association
for Advancement of Coloured
People) jarenlang zo graag en
zo vergeefs wilde: een zicht
baar deel van de Amerikaanse
maatschappij. De tendens
schijnt zich - volgens het blad
Variety - al enkele seizoenen
aan te kondigen, het succes
van de Cosby-show, dit sei
zoen de grootste tv-hit, zette er
een vet uitroepteken achter.
Kijkcijfers
En nu aan de oorzaak voor die
„omwenteling". Aan het slot
van het seizoen '83-'84 bleken
de „ratings" (de kijkdicht-
heidscijfers) het volgende
beeld te vertonen: Niet-blanke
gezinnen keken 68,5 uur tv
per week, terwijl blanke ge
zinnen slechts 50,6 uur keken.
De cijfers die alleen overdag
werden gemeten, vertonen
nog grotere verschillen. Dan
blijkt zwart Amerika bijna
twee keer zo lang tv te kijken
als blank Amerika. De cijfers
zijn nog verder uitgespecifi-
ceerd: Zwarte mannen kijken
acht uur per week meer tv
dan blanke mannen, zwarte
vrouwen zeven uur meer dan
blanke en zwarte kinderen 5,5
uur meer dan hun blanke leef
tijdsgenootjes.
Helaas valt ook dit grotendeels
terug te brengen op de econo
mische situatie: Er is een veel
grotere werkeloosheid onder
de zwarte bevolking van Ame
rika dan onder de blanke,
waardoor er voor de zwarte
Amerikaan meer tijd is om tv
te kijken. En tv is'goedkoop.
Goedkoper dan film, uitgaan
en andere buitenshuis-activi
teiten. Een tv-omwenteling
met economische wortels dus.
Een tv-hit zónder een zwarte
acteur in een van de hoofdrol
len is zo goed als onmogelijk.
Overigens wordt niet elke se
rie met zwarte acteurs een
succes. Zo simpel is het ook
weer niet. De negatieve kant
van dat alles heeft positieve
bijgeluiden: Er zijn bijna geen
adverteerders meer, die - zoals
in het verleden - geen zwarte
Amerikanen meer in hun
commercials willen om de
blanke kijkers „niet te beledi
gen". Als ze landelijk willen
adverteren, weten ze dat een
groot deel van hun publiek
zwart is, en „puur-blanke" re
clamespotjes kunnen dan voor
hen ook niet meer.
Massa-ideaal
De marketing-mensen in de
Verenigde Staten knopen ove
rigens nog enkele conclusies
vast aan de onderzoeken die er
naar kijkgedrag zijn gedaan.
Volgens hen speelt ook de ver
traagde emancipatie van de
zwarte Amerikaan mee. Ter
wijl men bij het blanke pu
bliek steeds sterker de neiging
ontdekt om „anders" te zijn,
andere dingen te kopen dan
die iedereen koopt - een ten
dens die we in Nederland ook
zien - telt bij het zwarte pu
bliek juist nog de wens „er bij
te horen", dat wil zeggen te
kopen wat de gemiddelde
Amerikaan geacht wordt te
kopen, te doen wat hij doet.
Daar hoort televisie-kijken
ook bij, en daar speelt de tv-
reclame op in. Op een recla
me-congres in Amerika stelde
een deskundige dan ook wat
cynisch: „Zwarten en Hispa-
nics (Amerikanen van Latijns-
Amerikaanse afkomst. BJ) zijn
misschien wel de laatsten die
geloven in het massa-ideaal".
Het moet wie Mr. T in „A-
team", zwarte zakenmannen
in „Dynasty" en Webster in
z'n eigen tv-show ziet, in elk
geval iets om over te denken
geven.
BERT JANSMA
LUXOR: „2010" (a.l.) met
Roy Scheider, John Lith-
gow en Keir Dullea. Regie:
Peter Hyams.
Stanley Kubricks „2001: a Spa
ce Odyssey" is altijd blijven
gelden als een voorbeeld voor
talloze science-fictionregis-
seurs. De film werd indertijd
in 1968 beschreven als een
meesterwerk, een belangwek
kend filmisch epos, maar ook
als onbegrijpelijke kitsch en
gezwam in de ruimte. De laat
ste kwalificaties sloegen dan
vooral op het voor velen onbe
vredigende einde van de film,
dat talloze vragen onbeant
woord liet. Peter Hyams, ma
ker van de uitstekende ruim
tevaartthriller „Capricorn
One", heeft nu in „2010" de
draad opgepakt waar Kubrick
hem liet liggen. In samenwer
king met schrijver Arthur C.
Clark, die ook voor het ver
haal zorgde van Kubricks
„2001", maakt Hyams in zijn
film opnieuw de ruimtereis
naar Jupiter en de geheimzin
nige rechthoekige massa die
daarbij zweeft, de monoliet.
De verschillen zitten hem in
de tijd: het is negen jaar later
en bovendien zeventien jaar
nadat „2001" werd gedraaid.
Dat laatste maakte het voor
Hyams niet eenvoudiger.
Sinds „2001" zijn er talloze SF-
films uitgekomen, waaronder
hele goede, die het hele scala
aan speciale effecten en ruim
tevaarttrucs uit de kast haal
den. Waar „2001" in 1968 nog
verbazing en bewondering
wekte om de fantasievolle
beelden, daar haalt de kijker
anno 1985 bij het aanschouwen
van „2010" zijn schouders op.
Hyams en Clark hebben hun
verhaal uiteraard wel aange
past aan de inzichten van deze
tijd. De jarenlange tocht naar
het ruimteschip dat bij Jupiter
zweeft, wordt ondernomen
door een Amerikaans-Russi
sche ruimtevaartploeg, die ge
spannen de oorlogszuchtige
neigingen van hun broodheren
op aarde volgen. De appara
tuur is moderner dan in
„2001". Wat bleef waren de
basisgegevens, de onbenader
bare monoliet, de onverklaar
bare verdwijning van astro
naut Bowman, de sterke
krachten van de sprekende
computer. Daarom draait
„2010", en inderdaad worden
de vragen beantwoord die na
„2001" overbleven.
Het maakt „2010" nog niet uit
zonderlijk. Wordt hij los ge
zien van „2001", dan blijft er
een spannende, onderhouden
de film over, echter niet zó
goed dat onmiddellijk naar de
bak met superlatieven gegre
pen hoeft te worden.
KOOS VAN WEES
Foto onder: Roy Scheider sa
men met zijn Russische colle
ga's in de ruimte terwijl Oost
en West op aarde bakkeleien.
(ADVERTENTIE)
8 dagen met uw krant naar
VERTREK 12 MEI
van de imposante Rigi. beschut tegen het noorden en open naar het zuiden - en daardoor overvloedig
j prachtige zuidelijke tlora (met o.a fraaie vijgebomen) ligt aan het VIERWOUDSTEDENMEER het rustieke
plaatsje GERSAU. waar we verblijven.
Reeds sinds 1850 bekend bij toeristen en meerdere jaren als vakantieoord verkozen door o.a. de componist Brahms.
Het programma omvat behalve een bezoek aan Brunnen, een volle dagtocht door het imposante Berneroberland en Grin-
delwald met een bezoek aan een houtsnijwerkplaats, alsmede een dagtocht rond het gehele Vlerwoudstedenmeer met be
zoek aan diverse bekende toeristenoorden waaronder Interlaken. Voorts wordt een bezoek gebracht aan de stad Luzern
met een rondrit langs de markante stadspunten. gelegenheid tot winkelen en een bezoek aan o.a. het grootste automu
seum van Zwitserland. Het programma biedt ruime mogelijkheid om op eigen gelegenheid bijzonder fraaie wandelingen te
maken alsmede voor een eventuele romantische boottocht over het Vierwoudstedenmeer.
Het verblijf is gedurende 6 volle dagen in het centraal gelegen hotel Mimosa. De tweepersoonskamers hebben douche en
toilet. Bij de eenpersoonskamers Is een docuhe. en direct naast de kamerdeur een toilet.
De prijs voor deze mooie m
vakantietrip bedraagt slechts O/D." per persoon op basis van halfpension logies, ontbijt en diner) en een
2-persoonskamer met douche en tollet. Toeslag voor een 1 -persoonskamer 75.-.
Inbegrepen alle vervoer incl. excursies per luxe touringcar alsmede het afscheidsdiner In Nederland^Gecombineerde reis
verzekering 20.- per persoon 5 - poliskosten. Annuleringsverzekering 3
Hi diner wordt gebruikt In het op enkele minuten loopafstand gelegen hotel llge.
n de reissom 6.- poliskosten.
Inlichtingen en boekingen: telefo
nisch onder nr. 070-190882 (van
maandag t/m vrijdag van 9 tot 16
uur) of persoonli|k In onze vestiging
Spulstraat 71. Den Haag (op de hoek
van het Spul).
POSTBUS 16050
2500 AA DEN HAAG h^Vt/liir
TEL 070-190882 10([/tUmAl
Ptl
kte
INDIES IN
FILMHUIS
Het Haagsfilnmhuis laat
komende week zes films
uit de in Nederlandse film Pm<
zen roulerende serie „Ind ndei
En dat is een koosnaai at h
voor de onafhankelijke fili kr
van de Verenigde Staten
„independents". Al lijkt tok
Amerika al Hollywood w; Maa
klok slaat, het belang van
die onafhankelijken moet'
onderschat worden. Ze hebjde
het financieel moeilijk
ideeën te realiseren, zijn
„trendsetters" en worden »t 1
al eens „beloond" door
Hollywood dat die trends
pikt en uitbouwt als ze sui )tl
vol blijken. Vaak blijven
onafhankelijken zich ah |p
houden van de grote n
schappijen en Hollywood,
dat hun politieke instel
hun artistieke toonzetting
daar niet toe leent, het
ook dat de onafhankelijke
nu, de Hollywood-ster
straks is. In het geval vai rond
broeders Coen lijkt het ,ntvi
Hun film „Blood simple" t n di
los van de grote financien i
draaid, opgepikt voor in te
tionale distributie en de l d:
gekke broers kunnen zich It
middels wentelen in de a e
biedingen.
IVORY fc'r
lel
Het wil dus absoluut niet f*0
gen dat de „Indies" een j
ming vormen. De naam sq
reert een gelijkenis die er uns
is. We hebben in Nederlan erP
werk gezien van vele fili aa
die je tot de „independt
moet rekenen. Zeer vera 1
lend werk. Van James 7fn°€
bijvoorbeeld, wiens films i !8ro
(„Heat and Dust") worden r~
gepikt voor internationale
tributie door de zogenaa erP
major distributors" op
zelfde manier zoals die
„Schatjes" en „De lift" A I
steeds in Amerika op de p
te liggen. Maar dit ten
Ook een man als Amos
die een soort kunstzin
anti-films maakt, vaak
steund door en voorzien K
Deborah Harry Blondie rdvs
een „indie". In feite zijl :gl
mensen van de American
Wave, zoals ze enige tijd noc
den gepresenteerd wei 6
door de filmhuizen dat oo isstr
F zie
)rd\N
'ens
Een vijftiental Amerikm^ió
regisseurs komt over
Amsterdam om er hun t
wee mee te delen. Drii
hen mogen naar het
filmhuis afdwalen om
hun voorstellingen te bep&
den. Twee van hen zijn F* A
beetje veteranen van de (PUHf
hankelijke film. De et" A'
Frederick Wiseman, regis
van voornamelijk documi
res van wie het Kijkhui
dertijd al werk liet zien.
man die zijn onderwerpt
een bedeesde, maar indrii
de manier behandelt en
niet laat leiden door efft
of sensaties. Hij geeft aai
en hij vraagt aandacht,
april draait zijn „Titticut
lies" uit 1967 en zijn li
film „Racetrack" (1985).
april is Shirley Clarke er]
ooit faam behaalde met
„The connection", naar
Living Theatre-toneelpi
tie over een verslaafde
musicus. Die film is
daarna een nieuwe ja.
van haar getoond wordt:
nette: Made in America
saxofonist Ornette Colt
verniewuer, a van t-gardist, i
zijn zoon een ensemble
mend en de laatste keer
hem hoorde (North Sea
een mengsel van etnischi
en harmolodics spelend,
tussendoor, op 23 april,
films van Robert
„Alambrista" en het
„The ballad of Gregorio
tez", gebaseerd op een M
caans-Engels conflict in
Texas van de vorige
Producer Moctesuma Esp
is er om toe te lichten.
BERT JANShUI
WISEMAN
deli
jdsla
itd:
lit
DEN HAAG Nog steeds overeenstemming zijn geko-
lijkt het einde van de nas- ove£ de °Pvo[g'ng van
J i twee rechters van het tribu-
leep van de gijzeling in de naaj Misschien dat het een
Amerikaanse ambassade signaal is voor een verbeterde
in Teheran niet in zicht, relatie in de nabije toekomst.
In Den Haag wordt nu al Gold Iran onder de sjah nog
weer drie jaar lang gebek- als ideaal verkoopadres voor
vecht over een vergoeding Amerikaanse bedrijven, daar
j j was nog maar weinig van over
van de schade, die de Ver- na revoIutie in februari
enigde Staten en Iran 1979 j}e anti-Amerikaanse
hebben geleden na de val sentimenten in Iran liepen zo
van het sjah-regime in hoog op. dat een ingrijpend
1979. In het Verdrag van conflict niet te vermijden
looi Kil bleek. Met de bestorming van
Algiers (januari j Amerikaanse ambassade en
de vrijlating van de 52 gij- gijzeling van 52 diplomaten
zeiaars) kwamen Iran en jn november '79 bereikte de
de VS overeen via een ar- Amerikaans-Iraanse verhou-
bitragecommissie hun ge
schillen verder uit te
vechten.
Wat heeft dat tot nu toe opge
leverd? En, heeft het enige in
vloed gehad op de verstoorde
Iraans-Amerikaanse relatie?
Het is in ieder geval opvallend
dat beide partijen snel tot
ding een dieptepunt.
Vooral Amerikaanse onderne
mingen werden getroffen door
de maatregelen van ayatollah
Khomeini. Onteigening en na
tionalisatie had tot gevolg dat
veel bedrijven hun geïnves
teerde geld als sneeuw voor de
zon zagen verdwijnen. Maar
ook eerder afgesproken zake-
novereenkomsten en onderlin
ge leveranties werden niet
langer nagekomen. Zo vordert
Iran voor een bedrag van 40
miljard gulden aan niet gele
verde wapenleveranties. Om
al die geschillen te beslechten
is de arbitragecommissie in het
leven te roepen. Dat de onder
handelingen moeizaam zouden
verlopen, stond bij voorbaat
vast. Toen de commissie begin
1982 aan haar eerste hoorzit
tingen begon, waren er in to
taal 3.800 schade-claims inge
diend, tot een totaal bedrag
van 200 miljard gulden.
Vredespaleis
Iran en de VS kozen Den
Haag als zetel van het tribu
naal, omdat daar het Interna
tionale Gerechtshof is geves
tigd. Het arbitragecollege be
staat uit negen rechters, drie
uit Iran, drie uit de VS en drie
„neutrale" arbiters: een West
duitser, een Zweed en tot voor
kort eeji Nederlander. De ge
schillen worden op basis van
meerderheid afgehandeld. In
de regel komt het tribunaal
twee a driemaal in de week
bijeen in een hoorzitting. De
kosten van het tribunaal wor
den door de twee betrokken
partijen gedeeld. De Neder-
landse Bank beschikt over een denen is vervangen,
speciaal fonds waaruit de toe
gewezen schadevergoedingen
worden betaald. Dit fonds is
geopend met een tegoed van
drie en een half miljard gul
den. afkomstig uit vroegere
Iraanse tegoeden op Ameri
kaanse banken, waarop de
toenmalige president Carter
beslag had laten leggen als re
présaillemaatregel voor het
gijzelen van de 52 Amerika
nen.
Al spoedig bleek dat de Ira-
niërs zich weinig ingenomen
voelden met het tribunaal. De
Iraanse autoriteiten en hun Schikkingen
vertegenwoordiger Moham
med Karim Eshragh vonden Van een snelle afwikkeling
dat het tribunaal een pro-wes- van de eisen is zeker geen
terse houding aannam. „Zy be- sprake. Tot nu toe is over
oordeelden het tribunaal als slechts 380 claims (van de Sfeer verbeterd
politieke gebeurtenis, 3.800) een uitspraak gedaan.
waarbij de VS werd gezien als Maar er zijn wel enkele argu-
een exponent van het imperia- menten aan te voeren, die het
lisme, die een Derde Wereld- langzame verloop mede ver-
land tot betaling tracht te klaren. Riphagen: „De eerste
dwingen", aldus prof. W. Rip- tijd is vooral besteed aan het
hagen, de Nederlandse arbiter bepalen van de te volgen pro
die onlangs om gezondheidsre- cedure. Er kunnen nu meer
denen is vervangen. schikkingen getroffen worden,
Emoties bleven het verloop omdat meer uitspraken zijn
van het tribunaal beheersen, gedaan". Juist omdat veel ei-
Twee Iraanse rechters be- sen toegelicht moeten worden,
schuldigden de Zweedse rech- neemt de juridische afhande-
11-j
Wing
de
hooi
eft
ik
dat de VS en Iran
overeenstemming hebbeden
Als gevolg van het incident reikt". Vanwege het e< g|0
rond de Zweedse rechter Man- conflict had hij, om Iran |g^
gard heeft het tribunaal een moet te komen, zelf ar
0 T"*1„ \irIJlI
maand min of meer stugele-
ter Mangard van partijdigheid.
In september vorig jaar liepen
de Iraanse emoties zo hoog op,
dat twee Iraniërs de Zweed
aanvielen en enkele lichte
verwondingen toebrachten. Na
dat incident werd het tribu
naal tijdelijk stilgelegd.
ling toch veel tijd in beslag.
Als het aan de VS ligt, zouden
de kleine commerciële claims
snel afgehandeld kunnen wor
den. De Amerikaanse regering
behartigt 3.200 „kleine" scha-
deverzoeken, tot een bedrag
van 800.000 gulden. Volgens
Crook, hoofd van de Ameri
kaanse staf op het tribunaal,
wordt de totale afhandeling
aanzienlijk versneld wanneer
die kleine claims opgelost zijn.
Desalnietemin zal het zeker
tot 1990 duren voordat alle ei
sen zijn afgehandeld.
gen. Pas na de vervanging van
de Iraanse arbiters en de
komst van de Westduitser
Karl-Heinz Bockstiegel als
nieuwe voorzitter van het tri
bunaal, werden de werkzaam
heden weer volop voortgezet.
Zowel van Iraanse als van
Amerikaanse kant wordt met
lof over deze hoogleraar uit
Bergisch Gladbach gesproken.
„Het is een eerlijk man, die
luistert naar twee kanten en
Iraanse kant is men zeer te
spreken over de inzet van
Bockstiegel.
Poordat de sfeer op het tribu
naal aanzienlijk is verbeterd,
kon de benoeming van de
twee overige rechters snel
worden geregeld. Riphagen
noemt het „verbazingwekkend
uit Derde-Wereldlanden
gedragen. Maar Iran he<
gestemd met twee
Westeuropese arbiters,
namen overigens nog g
worden gehouden ome
eerst hun huidige werk *^0
heden moeten afronden
Crook verwacht overige
dat de snelle Iraanse i ^!ee'
ming met de twee 1 ,v
rechters (positieve) p« 1
gevolgen zal hebben O00
standpunten zijn beke
zullen niet verandert BtS"
culturele verschillen
Iran en de VS zijn te ril al:
Deze kloof zou minder ket r
kunnen worden als er t aid c
lossing zou komen vdyy ei
Iraanse en Ameri n N
claims. In zoverre kan left e
bunaal dus ook politie 4
volgen hebben voor beii
den".
PETER VAN DE 1