I-
nale
CeidócSowumt
ft
ZATERDAG 6 APRIL 198S PAGINA 17
raat tegenwoordig bijna geen dag voorbij of ergens in Zuid-Afrika
en eet het tot felle botsingen tussen de zwarte betogers en het leger of de
itie. De ongeregeldheden zijn een uiting van het toenemende verzet
de zwarte Zuidafrikanen tegen het blanke bewind in Pretoria, dat
>k van buitenaf onder steeds grotere druk komt te staan om een
amentele wijziging door te voeren in 's lands machtsverhoudingen,
ing vad een machtsoverdracht aan de zwarte meerderheid niet direct de
ra, irgang van het land hoeft te betekenen, leren de ontwikkelingen in
loordelijke buurland Zimbabwe. Tien jaar geleden werd dat land nog
testuurd door het blanke minderheidsbewind van Ian Smith. De
!en mende week is het precies vijf jaar geleden dat het land op eigen,
,A -te benen kwam te staan. Verslaggever Jos Timmers reisde onlangs
Zimbabwe en maakte de balans op van vijf jaar onafhankelijkheid.
- f*
DERSRE Zimbabwe anno 1985
RANTjen ontnuchtering zijn voor al
.ën, die zich in hun idealisme
n'!e jaren zestig en zeventig
ingespannen voor de boy-
^1 het toenmalige blanke be-
Tk ingespannen voor de boy-
het toenmalige blanke be-
Wajn Rhodesië. Toen het regi-
rith in 1980 uiteindelijk de
eaan de zwarten moest over-
i, werd dit gezien als het be-
het einde van het Grootste
i op het zwarte continent,
artheidsbewind in Zuid-Afri-
aar Zuid-Afrika bestaat nog
En in Zimbabwe, deze
1 precies vijf jaar op eigen,
vMÈk benen, lijkt ondanks de
fojffifötisch-Ieninistische retoriek
||||$emier Robert Mugabe weinig
I^Hnenteel veranderd.
^^Buïteit is het sleutelwoord,
^^ftee de huidige zwarte macht-
^^rs Zimbabwe in het uiterst
e zuidelijk Afrika overeind
n kunnen houden. „Zimbab-
Bde parel in de kroon van
Laat hem niet dof worden",
huwde de Tanzaniaanse pre-
Nyerere bij de onafhanke-
id in 1980. Droogte, economi-
problemen en interne strijd
fn het land de afgelopen jaren
nberoerd gelaten. Maar onder
aagje stof is de parel blijven
u de fegering-Mugabe denkt ideolo-
Martir maar handelt buitengewoon
a- jiatisch", zegt Willie Moezoe-
/.a. fi hoofdredacteur van de
igskrant Sunday Mail. „In de
toep^g tjjj zjjn dingen tot stand ge
en ZAt waar het hele land nu pro-
lalist, an heeft. Waarom zouden we
fschaffen? We bewaren wat
.was en verbeteren wat slecht
Alleen dan kom je als land
lit
lamebord
ink
komst in de hoofdstad Hara-
vroegere Salisbury, valt het
reet op een metershoog recla-
-.o'uord, waarmee onbeschaamd re-
wordt gemaakt voor de
Pnfrikaanse luchtvaartmaat-
^pij (SAA). Elders op het conti-
wordt de SAA van de vlieg-
:n geweerd, maar in Zimbab-
is de maatschappij (noodge-
ifgen?) nog steeds te gast.
rewzwAfrika was én is de belang-
|||||e handelspartner van Zimbab-
^^lultinationale bedrijven, voor
(deel dochters van Zuidafri-
se moederbedrijven, beheersen
-.uijnbouw en de industrie. Een
r rt er van bedrijven doet ook
1 en veetee^- De naar
on© 'S;ting 6.000 commerciële (blan-
u®" boerderijen zijn zo belangrijk
|2g«het land, dat premier Mugabe
lgs verzekerde dat zij van hem
iopig niets te duchten hebben.
__foorwaarde natuurlijk, dat zij
i werk naar behoren blijven
De blanke boeren produce-
zoals katoen, sui-
en tabak en brengen
vreemde valuta binnen.
Warte boeren dragen in toene-
de mate bij aan de eigen voed-
Irzorging van het platteland en
eiland"
RPLA
i
Bts te beleven
Steden in Zimbabwe zijn on-
kaans. Brede, Amerikaans aan-
Jde straten, geordend verkeer,
I flatgebouwen, parkeergara-
Igrote luxe winkels, 's Avonds
yijf uur, als de kantoren zijn
gestroomd, valt er niets meer te
pen. In de straten en de parken
n tientallen zwarte en blanke
leren in keurige schoolunifor-
Veel straten hebben trouwens
oude. Engels-Rhodesische na-
behouden.
tegenstelling tot veel andere
kaanse landen heeft Zimbabwe
gepoogd het koloniale verle-
met één pennestreek uit te
en. Men lijkt zich ervan be-
t, dat je een geschiedenis nodig
om een toekomst op te kun-
bouwen. Zelfs, of misschien
vooral, als dat een verleden is
racisme, onderdrukking en ge-
Wie in 1985 in Zimbabwe rondreist,
kan zich nauwelijks voorstellen dat
in dit land zo'n vijftien jaar een
guerrilla-oorlog heeft gewoed. In
1965 verklaarde de toenmalige
blanke premier Ian Smith Rhode
sië eenzijdig onafhankelijk van het
Verenigd Koninkrijk, maar in 1980
moest hij de macht toch overdra
gen aan de zwarten. Guerrilla-lei
der Robert Mugabe werd premier
van het land, dat op 18 april 1980
als Zimbabwe werkelijk onafhan
kelijk werd.
De bevrijdingsoorlog heeft aan
meer dan 20.000 mensen het leven
gekost. De slachtoffers vielen met
name onder de burgers, zowel bij
operaties van het verzet in Zimbab
we zelf, maar vooral tijdens groot
scheepse vergeldingsacties van het
Rhodesische leger in de buurlan
den Zambia, Botswana en Mozam
bique.
De blanke elite van Zimbabwe had
dus alle reden een zwarte machtso
vername te vrezen. Duizenden
blanken besloten dat moment niet
af te wachten. Tussen 1975 en 1982
hebben naar schatting 200.000 van
de 300.000 blanken het land verla
ten. De meesten trokken naar
Zuid-Afrika. Anderen gingen naar
Australië. Engeland, de Verenigde
Staten en Canada.
Premier Robert Mugabe.
De eerste maanden na de onafhan
kelijkheid verliepen chaotisch,
maar tot collectieve wraakoefening
op de blanken is het in Zimbabwe
nooit gekomen. Als er wraak werd
genomen, dan was dat vooral op
zwarten die in het Rhodesische le
ger aan de kant van de blanken
hadden gevochten. „De Grote Ver
zoening" noemen de Zimbabwea-
nen de politiek die ertoe heeft ge
leid dat blank en zwart tegenwoor
dig vreedzaam naast elkaar leven.
Tegen
onrechtvaardigheid
Volgens Moezoerowa ligt het succes
van deze politiek onder meer in het
feit, dat veel blanken het Zimbab-
weaanse verzet hebben gesteund.
„Het is hier nooit een puur raciaal
conflict geweest", zegt hij met grote
stelligheid. „Er waren talrijke blan
ken in binnen- en buitenland die
het verzet steunden. Er waren ook
zwarten die aan de kant van de
blanken vochten. De strijd in Zim
babwe was op de eerste plaats een
gevecht tegen de onrechtvaardig
heid, tegen de ongelijke verdeling,
tegen oneerlijke kansen. Dat is een
van de redenen waarom hier nooit
een bijltjesdag is geweest. Boven
dien is de positie van de blanken
vastgelegd in de akkoorden van
Lancaster House. En daar wil de
regering-Mugabe zich aan houden".
Belangrijk is verder, zo zegt hij, dat
de regering het grote belang van de
blanken voor 's lands economie
vroegtijdig heeft onderkend. „De
blanken zullen nog lang hun stem
pel drukken op de economie", al
dus Moezoerowa. „Het runnen van
een bedrijf is immers een deel van
jullie cultuur. Daar hebben we
geen problemen mee. We hebben
gezien hoe het de landen is ver
gaan, die een economisch belangrij
ke bevolkingsgroep van de ene op
de andere dag het land uitgooiden.
Dat wilden we voorkomen. Na
tuurlijk zullen de Afrikanen een
steeds belangrijker rol gaan spelen,
ook in de bedrijven. Maar op dit
moment gaat het er om dat alle
mensen eerlijke, gelijke kansen
krijgen. Zimbabwe is een multi-ra-
ciale samenleving met een multi-
raciale cultuur. Zwarten, blanken
en Aziaten: niemand heeft hier wat
mogelijk dat de voormalige blanke
premier Ian Smith nog steeds een
zetel in het Zimbabweaanse parle
ment bekleedt. De vroegere blanke
premier verdeelt zijn tijd tussen
zijn woning in de hoofdstad en zijn
boerderij op het platteland.
Achterblijvers
Ian Smith is een van de weinige
blanken-van-de-oude-stempel, die
in Zimbabwe zijn achtergebleven.
Maar zou er voor de overige
100.000 achterblijvers de afgelopen
vijf jaar veel zijn veranderd? Die
vraag leggen we voor aan Eddie
Cross, een blanke Zimbabweaan,
die voor de regering de supervisie
heeft over een groot aantal koel
huizen in Matabeleland, de vlees
producerende provincie van Zim
babwe.
We ontmoeten de 47-jarige Cross
voor zijn huis in een van de uitge
strekte (blanke) buitenwijken van
Bulawayo, de hoofdstad van Mata
beleland. Een riant huis, aan alle
kanten omgeven door bomert, bloe
men, planten en gazons, en met op
de veranda twee brommerige hon
den. Zoals zoveel blanke Zimbab-
weanen gaat Cross als het niet per
se anders hoeft het liefst gekleed in
overhemd met korte mouwen en
een korte broek. „En waarom niet.
Zeg nou zelf, het klimaat is hier
toch uitstekend".
„Of er voor ons veel is veranderd?
Ja en nee. Als je de wetten beziet,
is het land op zijn kop gezet. We
hebben een andere regering, die
andere doelen nastreeft. In het
overheidsapparaat kom je nauwe
lijks meer blanken tegen. Na jaren
van isolatie hebben we weer con
tact met de buitenwereld. En mil
joenen zwarte kinderen gaan nu
dagelijks naar school", aldus Cross.
„Maar of er in ons dagelijks leven
veel is veranderd? Ik denk van
niet. Wij leven niet anders of min
der comfortabel dan vroeger De
zwarten hebben de politieke macht,
maar intussen trekken de blanken
nog steeds aan de (economische)
touwtjes. En als ik af en toe beluis
ter hoe de huidige machthebbers
over hun zwarte tegenstanders pra
ten, is het net of ik Ian Smith weer
hoor".
Blank en zwart leven in Zimbabwe
naast elkaar, maar nog lang niet
met elkaar Ze hebben een redelij
ke onderlinge verstandhouding,
maar nog lang geen vaste verke
ring. Dat blijkt met name op straat,
in de bars en in de restaurants,
waar je over het algemeen maar
weinig gemengde gezelschappen
aantreft. Eddie Cross over de per
soonlijke contacten tussen zwarten
en blanken: „Die zijn er nog niet
veel, behalve dan bij de mensen die
ook in de Smith-periode al zwarte
vrienden hadden en in de hogere
kringen. Gemengde huwelijken
kom je nauwelijks tegen. Het ver
zet daartegen is trouwens ook af
komstig van zwarte zijde".
Witte Afrikanen
In Zimbabwe leven 100.000 blan
ken temidden van ruim acht mil
joen zwarten. De blanken wonen in
de buitenwijken van de steden in
prachtige huizen in parkachtige
landschappen. Vanuit de lucht
krijg je een goede indruk van de
uitgestrekheid van die wijken en
kun je de privé-zwembaden en -
tennisbanen tellen.
De overgrote meerderheid van de
zwarten woont als boer of landar
beider op het platteland. Het groot
ste deel van de zwarte stedelingen
woont in de zogenoemde „towns
hips": op vele kilometers van het
centrum aangelegde, volgestouwde
zwarte woonwijken, 's Ochtends en
's avonds bevolken ze te voet, op
de fiets en in bussen de wegen van
en naar de steden.
In die steden heeft zich intussen
ook een zwarte bourgeoisie ge
vormd, die zich beetje bij beetje een
plaats verovert in de buitenwijken.
Ondanks die grote verschillen in
leefwereld, voelen de blanken zich
100 procent Zimbabweanen. Eddie
Cross: „Onze voorvaderen zijn hier
als immigranten gekomen. Maar
wij zijn hier geboren. Wij zijn witte
Afrikanen. Wij hebben geen ande
re geboortegrond. Wij zijn gevoels
matig even sterk met dit land ver
bonden als een zwarte Zimbab
weaan. Ik geloof niet dat ik elders
zou kunnen aarden. Toen ik in het
verleden moeilijkheden had met
het Smith-regime ben ik wel elders
gaan kijken. Uiteindelijk hebben
we er vanaf gezien. Ik geloof niet
dat er ondanks alle problemen die
we hier hebben een land is, waar
het leven even goed is als in Zim-
Spijtoptanten
Cross is niet de enige blanke die er
zo over denkt. Er is sinds enige tijd
een even bescheiden als opmerke
lijke terugkeer waarneembaar van
blanke boeren, die het land rond
1980 hebben ontvlucht maar nu be
sluiten naar hun vaderland terug te
keren.
Een van die spijtoptanten is Ross
Murray-Mackay. In 1981 verkocht
hij zijn boerderij en verhuisde met
vrouw en kinderen naar Zuid-Afri
ka. Nu, vier jaar later, treft hij
voorbereidingen om naar Zimbab
we terug te keren.
„Waarom ik terugkomen? lek kon
niet Afrikaans praten", aldus Ross,
die vervolgens in het Engels uitlegt
dat hij zich moeilijk kon aanpassen
aan de zakelijke mentaliteit van de
Zuidafrikanen. Daarnaast maakt
hij zich zorgen over het steeds fel
ler wordende verzet in Zuid-Afri
ka. Hij heeft zoiets al eerder mee
gemaakt en kiest, ondanks alle be
denkingen die hij jegens de huidige
regering in Harare heeft, voor „de
veiligheid van Zimbabwe". Een
grotere tegenstrijdigheid lijkt nau-
welijks denkbaar; een kapitalist-
pur-sang, die kiest voor een land
dat het socialisme tot staatsideolo
gie heeft verheven.
Boss heeft nog een verrassing in
petto. Hij staat niet onwelwillend
tegenover premier Mugabes om
streden plannen voor een één-par-
tij-staat. „Afrikaanse landen heb
ben een sterke man nodig, die met
zijn vuist op tafel kan slaan. Muga
be is zo iemand. En wat zijn socia
lisme betreft: de Afrikaanse boer is
in feite een pure kapitalist, die gro
te waarde hecht aan zijn bezit. Ik
moet nog maar zien wat er in de
praktijk van dat socialisme terecht
komt Hoe beter wij werken, des te
moeilijker zal het voor hem en zijn
opvolgers zijn om het huidige eco
nomische bestel, dat nog volkomen
kapitalistisch is, om te buigen in so
cialistische richting".
Stof op de kroon
De parel van Zimbabwe glanst nog
steeds, maar het stof op de kroon
blijkt moeilijk te verwijderen. De
problemen stapelen zich aan alle
den, lijkt Zimbabwe nog in staat de
moeilijkheden te overwinnen. Dat
is althans de overtuiging van Roger
Ridell RidtU, Brit van geboorte,
heeft 20 jaar in Zimbabwe gewoond
en kent de economie van het land
waarschijnlijk als geen ander. Ja
renlang was hij als econoom ver
bonden aan de Confederatie van
Zimbabweaanse Industrieën. Te
genwoordig is hij als onafhankelijk
economisch adviseur door de Vere
nigde Naties ingehuurd voor een
onderzoek naar de economie van
Zimbabwe.
„De economie van dit land heeft
een industriële basis, die eigenlijk
alleen met die van Zuid-Afrika is
te vergelijken. Door de internatio
nale boycot tijdens het Smith-regi
me is het land in belangrijke mate
zelfverzorgend geworden. In 1963
maakte de industrie nog slechts 603
afzonderlijke produkten. In 1980
waren dat er meer dan 6.200. In de
jaren van het blanke bewind is een
tamelijk afgewogen industrieel ap
paraat opgebouwd. Dat maakt het
extra moeilijk nieuwe bedrijven te
beginnen. Als je daarbij de econo
mische crisis en de droogte van de
afgelopen jaren in ogenschouw
neemt, dan heeft dit land het hele
maal niet zo gek gedaan. De afgelo
pen drie jaar zijn voor alle landen
op dit continent heel erg slecht ge
weest, maar voor 1985 zijn de voor
uitzichten weer veel beter. Pro
bleem voor Zimbabwe is alleen, dat
het te modern is voor de omringen
de landen. Die kunnen lang niet
alle produkten gebruiken en zelfs
als ze dat wel zouden kunnen, heb
ben ze geen geld om te betalen. Dat
heeft tot gevolg dat Zimbabwe
moet concurreren op de wereld
markt. En daar is het weer niet
sterk genoeg voor", aldus Riddel.
Hoop voor Afrika
Zimbabwe de hoop van Afrika? In
zo'n uitspraak zit een kern van
waarheid. Want ondanks alle poli
tieke, economische, sociale en an
dere problemen die het land teiste
ren, overheerst een voorzichtig op
timisme.
Vijfhonderd kilometer ten zuiden
van de hoofdstad Harare ligt de
grens met Zuid-Afrika, het land
dat zich in het verleden zo inten
sief met de binnenlandse aangele
genheden van Zimbabwe heeft be
ziggehouden (en nog doet?!).
De vraag dringt zich op of de ont
wikkelingen in Zimbabwe als voor
beeld kunnen worden gesteld aan
de blanke machthebbers in Zuid-
Afrika. Als bewijs dat een machtso
verdracht aan de zwarte meerder
heid niet per definitie leidt tot cha
os, burgeroorlog, moord en ontred
dering.
De meeste Zimbabweanen, zwart
en blank, zijn het daar roerend mee
eens, al vragen velen zich af of het
al niet te laat is voor een vreedza
me oplossing in Zuid-Afrika.
Daarover tot slot Ross Murray-
Mackay, vertegenwoordiger van de
groep die halsstarrig vasthield
(Zimbabwe) en vasthoudt (Zuid-
Afrika) aan de blanke overheer
sing. Over het systeem van geschei
den ontwikkeling in Zuid-Afrika
wil hij geen kwaad woord horen.
Desondanks is ook hij van mening,
dat in Zuid-Afrika niet aan een po
litieke omwenteling valt te ontko
men. „De blanke Zuidafrikanen
hebben dezelfde instelling als wij
in Rhodesie in de jaren zestig. Ze
hebben alleen aandacht voor hun
huis en auto en kijken niet naar de
veranderingen die zich in de we
reld voltrekken. Wij dachten ook
dat wat in alle andere Afrikaanse
landen gebeurde, ons nooit zou
kunnen overkomen. Maar we heb
ben het bij het verkeerde eind ge
had. Ook voor Zuid-Afrika valt er
niet aan te ontkomen, dat de zwar
ten het land overnemen"
JOS TIMMERS
BIJ DE FOTO'S:
Links bovenrln Zimbabwe laven
blank en zwart naast elkaar, maar
nog nauwelijks met elkaar.
Rechte boven: Harara, met zijn
brede straten, grote kantoren en
luie winkels koestert zich in de
zon. Middag op de dag wijst de
thermometer (rechts) een tempe
ratuur aan van 27 °Celcius.
