male
Filmer
en
fotograaf
I-PauldeNooiier
I verschuift
g de
^werkelijkheid
^Ëienkort worden in het Stedelijk Museum in
^^terdam korte Nederlandse films vertoond.
Nederlandse tegenvoeter van het Duitse
èrhausen? Op de programma-rol onder meer
is van Paul de Nooijer, 41 jaar, een
tassend eigenzinnig fotograaf. In 1974
inaar van het festival voor hedendaagse
jigrafie in het Franse Rouaan en in 1979 de
jier met het grootste succes in het eerder
joemde Duitse Oberhausen. Sinds vorig jaar
maker van twee video-clips voor Golden
ring: News en Something heavy. Een
chreven portret.
ZATERDAG 30 MAART 1965
gDELBURG De zwart-wit
qi van Paul de Nooijer roepen
c geheel verschillende reacties
Q)if ze nu tentoongesteld worden
oiew York, Parijs, Stockholm,.
Sterdam, Milaan of Apeldoorn,
5 bij het publiek een duidelijke
en afkeur. Een middenweg
^*it er niet te zijn. Geheel con-
Pauls ideeën, overigens. Zijn
zijn bizar, absurd, persifle-
moraliserend, pikant, ero-
1 humoristisch, verwarring
jpend, vertwijfeling creërend,
f bijna altijd waanzinnig mooi.
s foto's laten zich moeilijk in
ireven regels vangen. Vergelij
ken zijn nauwelijks te vinden,
^zijn korte kleurenfilms is het
jveel anders gesteld. Meestal is
Reactie afwachtend, onzeker.
M te denken bijvoorbeeld van
jring Holland bij bicycle", een
minuten durende rolprent
•in we de hoofdpersonen als
jiden een kamer rond zien pe-
niets gaf De Nooijer zijn
eigen produktie uitgege-
iotoboek de titel mee „Losing
head". Je moet, bladerend
dat boek, je hoofd er wel bij
len. Anders bpn je verloren.
34-3lotograaf liet een paar jaar gele-
42-31 vriend en vijand in opperste
staatvarring achter na de presenta-
duit pan zijn tweede boek „Losing
35-38 photo's". Een fotoboek zonder
28-Z's. In 64 blanco pagina's liet
22-281 ons weten welke foto's de af
gelopen jaren waren verdwenen.
Gestolen door een of andere louche
Italiaanse galeriehouder, plotseling
verdwenen na een expositie in
Spanje, beschadigd of niet terug ge
zonden na gebruik door een voor
aanstaand Duits fotomagazine. Zo
gaat dat blijkbaar. Het werd hem
niet in dank afgenomenm. Slecht
voor de fotografie, zo reageerden
velen.
Verschuiven
Pauls schuivende wolkenpartijen,
onwaarachtig geportretteerde per
sonages, filmisch gefotografeerde
situaties en vooral het zwevende
element in zijn foto's zijn ver
maard. Omdat ze oorspronkelijk
zijn. Nadat hij in de beginfase, van
wat hij zelf de vrije fotografie
noemt, vooral werkte met ongewo
ne montages en onwerkelijk aan
doende composities, kenmerkt zijn
werk zich de laatste jaren door
minder gecompliceerde expressies.
Ze zijn herkenbaarder, voor zover
je van herkenning spreken kan.
Rode draad door het werk van De
Nooijer is zijn onuitroeibare dwang
tot het verschuiven, het manipule
ren soms, van de werkelijkheid.
Houdt hij ons (echt) een spiegel
voor? Paul denkt in foto's. Heeft,
wanneer hij iets hoort of (be)denkt
daar onmiddellijk een beeld bij.
Droomt, zoals ieder ander, maar zet
een paar dagen later zijn beleefde
II-17 d
i. W
comb "1
24..
„De violist", uit een serie van zes.
„Ik had vroeger een droom waarin het gegeven dat ik kon zweven steeds terugkwam".
droom om in zichtbare fotografie.
De droom wordt werkelijkheid,
schreef jaren geleden menig recen
sent. Paul daarover nu: „Ik had
vroeger een droom waarin het ge
geven dat ik kon zweven telkens
terug kwam. Ik alleen en verder
niemand. Een beetje in de lucht
hangen en met mijn handen zo'n
beetje peddelen".
Dat werd een bekend thema in zijn
foto's. „Ook omdat het natuurlijk
best een eigenaardige ervaring is,
dat zweven in je eentje. Maar dat is
nu veel minder geworden. Fotogra-
ferén betekent voor mij het vast
leggen van een beleving, een erva
ring. Toch wel het verbeelden van
de werkelijkheid. Om de aandacht
vast te houden, verschuif ik dingen
dan een beetje".
Wat is voor jou belangrijk in de fo
tografie?
„Het is een soort drijfveer. Je moet.
Je ontkomt er niet aan. Iets tussen
nieuwsgierigheid en angst. Angst
om er aan te beginnen, nieuwsgie
righeid omdat ik wil weten waar ik
nu weer mee bezig ben. Wat me
telkens gaande houdt. Daar kom ik
overigens nooit achter. Ja, ik heb
inderdaad heel erg snel ergens
beelden bij. Iets dat je tegenkomt,
waarmee ie wordt geconfronteerd.
Die indrukken, die invallen. Toch
iets van herkenning. Dat werk ik
verder uit. Een continu proces van
dingen bij jezelf opbouwen en af
breken".
Pindakaas
Ruim tien jaar geleden zei de toen
in Eindhoven wonende en werken
de fotograaf de reclame-fotografie
abrupt vaarwel. Geen opdrachten
meer voor Sporthuis Centrum,
Stork, Ahrend of een of andere
Belgische koekjesfabrikant. Van de
potten pindakaas naar de vrije foto
grafie. Eigen werk, experimenten,
prijzèn, exposities, polaroids, films
workshops. Financieel was dat wel
even wennen, want de vlotte jon
gens van de publicity laten de
waardepapiertjes makkelijker flad
deren dan de armlastige galerie
houders in de regio.
„Het fotograferen van potten pin
dakaas was iets dat ik niet meer
met mezelf kon verenigen. Potten
pindakaas waar je niets mee kunt
doen en zodra je er wel iets mee
wil, dan kan het niet omdat er dan
minder pindakaas verkocht wordt
Ik moest ermee stoppen. Ook naar
mijn opdrachtgevers toe was dat
juister".
De Nooijer geeft twee dagen per
week les aan de lerarenopleiding in
Tilburg. Is inmiddels met zijn gezin
verhuisd naar een statig, maar
vooral ruim pand in de binnenstad
van Middelburg. Werkt op gezette
tijden aan éénprocentsopdrachten,
wanneer een (semi-)overheid weer
een nieuw gebouw mag neerzetten.
De Nooijers meest opvallende werk
in deze reeks is de fotomuur die hij
voor een scholengemeenschap in
Rotterdam vervaardigde Een reis
door de kunstgeschiedenis heeft hij
de verwezenlijking van deze op
dracht genoemd. Mensen spelen er
in tegenstelling tot bijna al zijn
andere werk nauwelijks een
zichtbare rol in. Wel de sporen die
zij achterlieten.
„Ja, in recenter werk komen inder
daad minder mensen voor. Ik weet
niet hoe dat komt. Ik had ze waar
schijnlijk niet nodig. Het kon blijk
baar ook zonder. Vandaar dat ze er
niet zijn. Maar het is niet zo dat ik
ze door een zijdeur heb afgevoerd.
Ze komen wel weer terug".
Videoclips
De Nooijer heeft onlangs twee vi
deo-clips gemaakt. In wezen een
verkapte STER-spot.
„Nou ja, misschien is dat ook wel
zo. Je probeert de muziek onder de
aandacht te brengen. En dat moet
nu met een film. Daar staat tegen
over dat ik met name in „News"
geprobeerd heb en dat is ook ge
lukt, vind ik mijn ei kwijt te ra
ken. Het is een moeilijke film,
maar past uitstekend bij mijn ande
re films. „News" heeft ook vrijwel
direkt gedraaid op het Los Angeles
Art Festival.
„Wat ik sinds 1975 doe, is in grote
lijnen gelijk gebleven. Het is wel
waar dat ik niet meer alleen een
bepaalde humor in mijn foto's stop.
Dat heeft met m'n leeftijd te ma
ken. denk ik. Ik ga nu dieper op de
dingen in. Veel serieuzer. Ik zie die
video-clips niet hetzelfde als de
puur commerciële opdrachten van
vroeger".
Je wilt geen clips maken bij mu
ziek die niet de jouwe is?
„Nee, dan kunnen ze 't vergeten.
Dat is ook het begin geweest van
het afzeggen van commerciële op
drachten, omdat ik mij niet meer
kon verenigen met wat ik moest
doen. Je zit toch voor een deel. ze
ker bij de slechte reclame-makers,
het publiek te belazeren. Daar
komt het op neer. de goeden niet te
na gesproken. Echt slechte muziek,
nee. vader Abraham hoeft bij mij
niet aan te komen".
Niettemin is zo'n clip minder be
langrijk dan de muziek, terwijl dat
voor jou andersom ligt.
„Nou, ja en nee. Ik heb kritiek ge
hoord dat de film bij „News" be
langrijker was dan de muziek,
maar ik denk dat die kritiek van
de echte Golden Earring-fans
kwam die in dat nummer teleurge
steld waren omdat ze er niet hun
echte favorieten in hoorden spe
len".
„Heel veel muziek en zeker pop
muziek heeft beeldende kwalitei
ten. Ik weet niet of ik dat heb om
dat ik elke dag met dit vak bezig
ben, maar er is popmuziek waar
van ik direct zeg: dat is film. Dat er
korte filmpjes gemaakt worden om
een plaat beter te verkopen, ja dat
kan ik natuurlijk niet tegenspre
ken".
„Maar je kunt nog zo'n prachtige
film hebben, als de fans net num
mer niks vinden dan helpt het niet
De eerste reactie van Golden Ear
ring op de film was uiterst positief.
Dat veranderde wel naarmate de
single niet bleek te lopen. Niet dat
ze negatief waren, maar toch".
Alle vrijheid
Je bent gewend vrii te werken,
zonder verhaal, zonder script. Je
maakt ook eerst de film en pas
daarna het geluid. Bij de videoclips
moest je een andere werkwijze kie
zen.
„Voor..News" was er geen script, ik
had alleen een hele vage omschrij
ving. Toen ik begon wist ik ook
niet wat ik zou maliën. Dingen ont
staan gaandeweg. Dat is mijn werk
wijze. inderdaad. Dat is bij „News"
ook zo geweest. Ik had alle vrij
heid".
„In technisch opzicht voelde ik me
door die heel andere werkwijze
niet altijd even safe. Er was een
aantal dingen die ik nog niet eer
der gedaan had. Ik moest het ge
luid omzetten in beelden, terwijl er
nog helemaal geen beelden waren.
Uitgangspunt was de muziek en ik
begon net beelden te tellen zodat ik
later beeld en geluid synchroon
kon laten lopen. Met behulp van
een perfo-tape (een geluidsband
met de perforatie van een 16 mm
film) kreeg ik uiteindelijk een
schema met tekens en cijfertjes.
Toen wist ik hoeveel beelden ik
nodig had en wat daarin moest ge
beuren. Vreselijk arbeidsintensief".
„Voor „News" had ik drie maan
den de tijd, de tweede clip „Some
thing heavy"«moest in vier weken
af zijn. Mede omdat ik „Heavy" op
de klassieke manier wilde filmen,
heb ik daar wel een script voor ge
maakt. Is ook lip-synchroon opge
nomen. Heel anders, wel leuk.
Spannend ook, zeker als dingen
niet blijken te kunnen Maar dat
ben ik gewend, ik blijf wijzigen tot
het laatste moment".
„Heavy" heeft voor mil positief ge
werkt in die zin dat iK mijzelf nu
ook nog eens een speelfilm zie ma
ken. Daar dacht ik vroeger nooit
aan".
Geldschieters
Je financiert je films zelf. Is dat vol
te houden7
„Ja, ik blijf dat ook doen. daar
deins ik niet voor terug. Ik denk
dat dat de enige methode is om je
eigen films te Kunnen blijven ma
ken. Allerlei figuren die je als fil
mer nodig hebt om er een breder
publiek voor te krijgen, willen niet
meegaan als ze weten dat er geen
markt voor je is".
„Godard zei het onlangs nog voor
de VPRO-televisie. Hollywood is
de grote boosdoener Er wordt al
leen maar dat gemaakt wat al be
kend is. Er zijn mensen die bereid
zijn om veel geld in een film te ste
ken en die willen het tienvoudige
terug. Die geldschieters beginnen
zich meteen met de inhoud van de
film te bemoeien. Ik denk dat veel
Nederlandse filmers daar vreselijk
onder gebukt gaan Dat vrijwel nie
mand z'n eigen film kan maken.
Dat is heel treurig, natuurlijk"
„Film is duur, vergeet dat niet.
Echt, afgrijselijk duur, hoor. Dat
kun je bijna niet zelf doen. Negen
tig minuten kleurenfilm is bijna
niet zelf te betalen of je moet je als
filmer ontzettend veel beperkingen
opleggen. Maar ik heb liever min
der geld en meer vrijheid, dan een
ton en aan handen en voeten ge
bonden".
Sex, soft porno en geweld spelen in
veel films een rol. Een filmmaker
schijnt daar niet onderuit te ko
men. Ook in video-clips zie je dat
„Het is niet waar, zoals wel gezegd
wordt, dat sex en geweld alleen in
clips overheersen. Terugkomend op
wat Godard zei. ligt het erg voor de
hand dat, als een film veel geld op
moet brengen, sex en geweld een
belangrijke rol spelen Daar is bij
het publiek belangstelling voor"
„Toen ik voor Golden Earring die
filmpjes moest maken was er juist,
vooral in Amerika, een hoop ge
donder geweest met eerdere clips.
Vandaar dat tegen mij gezegd
werd: voorzichtig met sex en ge
weld".
Erotiek
Het zijn geen thema's die jouw fo
to's en films beheersen.
„Nee. Als er al sprake is van sex
dan zou ik dat erotiek willen noe
men. Dat zit wel in mijn foto's
en dan nog in een bepaald deel
Mijn films nebben 't in het geheel
niet. Sex en geweld zijn geen ele
menten waar ik mee werk. Hoeft
ook niet".
„Maar het is wel zo dat sex of ero
tiek iedereen aan gaat. welke ge
aardheid je ook hebt. De nieuws
gierigheid naar dat thema is groot,
het beheerst een deel van je leven.
Als je -12 jaar bent en naar popmu
ziek luistert, speelt dat helemaal.
Volgens mij is erotiek ook een van
de drijfveren waarop je alsmaar de
mouwen oprolt en weer aan de slag
gaat. Dan is het allemaal erg lo
gisch dat een aantal mensen daar
heel snel op inhaakt. Je trekt op
eenvoudige wijze de belangstelling
van de kijker".
„Mijn foto's en films gaan over per
soonlijke ervaringen. Je hebt, grof
weg. twee soorten van fotografie.
In Amerika noemen ze dat de sour
ce- en de bndge-photography. De
source-foto's kun je beschouwen als
reportages, bij voorbeeld om de ar
moede zo duidelijk mogelijk uit te
beelden Dat is in zekere zin
nieuws, ja. Daar bereik je eer. grote
groep mensen mee. je beïnvloedt
opinies".
Ook de shocking-foto's?
„Nee. dat hoeft niet eens. Een goe
de fotograaf heeft dat niet nodig.
De bndge-fotografie is het slaan
van een brug tussen de fotograaf
en de kijker. De kijker heeft deel
in de ervaringsereld van de maker
En dat is. denk ik. wat ik doe Met
mijn eigen werk probeer ik een
brug te slaan tussen mijn wereld en
die van de toeschouwer".
Toch zeg je dat je films niet zo open
ziin voor een breed publiek.
„Nee, het werk is niet zo toeganke
lijk. Niet zo herkenbaar, zeker niet
voor diegenen die me niet zo goed
kennen. Iets dat mij erg intrigeert
is het, wat Godard ook eens heeft
gezegd, met je films onzichtbare
dingen zichtbaar maken. Met je ca
mera, filmsnelheid, montage kun je
de werkelijkheid manipuleren.
Maar mijn films en dat geldt
overigens ook voor mijn fotos
zijn in werkelijkheid wel gemaakt
zoals je ze geprojecteerd ziet. Film-
realileiL
Wat komt er van die brug-functie
terecht7
„Het is niet in de eerste plaats mijn
probleem. Het klinkt wat onaardig,
maar in mijn films hanteer ik een
totaal andere beeldcombinatie en
een verhaalstructuur dan wat het
publiek gewoonlijk ziet Do ingre
diënten in mijn films zijn hetzelfde
als in een speelfilm, alleen is de
structuur andere Een Western
wordt volgens één codering ge
maakt en als je er een hebt gezien,
heb ie ze in wezen allemaal gezien
De kijker verwacht dat. Nou ja.
mijn films wijken daar sterk van
af.
Laatste vraag: Heeft de film nog
toekomst?
„De film verdwijnt nooit. De ma
nier waarop de films gemaakt wor
den verandert. In welke richting
weet ik niet Ik denk wel dat er
steeds meer goedkope produkties
komen. In de vrije vorm van finan
cieren ligt een kans. Het zou wel
eens afgelopen kunnen zijn met
Hollywood en alles wat daar om
heen gebeurt Want, ik zei het al,
op dit moment kun ie maar een
soort film maken en aal is de film
die geld opbrengt. En dat is niet in
teressant voor filmmakers".
„Ja, de film blijft".
GERARD CHEL
Foto's PAUL DE NOOIJER
voor de Golden Earring-videoclip „Something hea-
aps en bounds", met grote sprongen.
