TAFEL
Tweede Wereldoorlog voor
velen nog in volle gang
i
i
Mgr. Simonis verbiedt
Catharina Halkes
paus toe te spreken
CeidócSomarl'
3
HFTïïTl
r
kerk
wereld
Risico's gifwijkeri
vaak overdreven
CONGRES IN NOORDWIJKERHOUT:
weer
ACHTERGROND
EcidaeSou/uMii
VRIJDAG 29 MAART 1985 PAGINyfJs]
Hervormden steunen kernwapenbeleid
Nieuw-Zeeland
Het moderamen (bestuur) van de Nederlandse Hervormde
Kerk heeft de premier van Nieuw-Zeeland, David Lange, per
telegram steun toegezegd voor zijn kernwapenbeleid. De rege
ring van Nieuw-Zeeland, hierin krachtig gesteund door de ker
ken in het land, weigert schepen met kernwapens toe te laten.
De politiek van Nieuw-Zeeland betekent een grote morele
steun voor allen die streven naar beëindiging van de nucleaire
wapenwedloop, aldus het moderamen. Totnutoe heeft premier
Lange niet toegegeven aan de groeiende druk, onder meer van
de Verenigde Staten, om dit standpunt te herzien.
Bijzondere leerstoel Zwinglibond
Bij Koninklijk Besluit is aan de Zwinglibond de bevoegdheid
verleend aan de faculteit der Godgeleerdheid aan de Rijksuni
versiteit in Groningen een bijzondere leerstoel te vestigen in
de geschiedenis en de beginselen van het unitarisme. Het uni
tarisme ontkent de goddelijkheid van Jezus van Nazareth en
de Heilige Geest en wijst daarmee de leer van de Drieëenheid
af. De Zwinglibond, een vereniging van principieel vrijzinnige
christenen in de protestantse kerken, ijvert al vijf jaar voor de
oprichting van de leerstoel. De bond hoopt dat de nieuwe hoog
leraar in de loop van het komende universitaire jaar aan de
slag kan.
Er zijn mensen die hun
droefheid kweken als
een kostbare plant, die
zij niet graag zouden
zien sterven.
C.J. Wiinaends Francken
De aartsbisschop van
Utrecht, dr. A.J. Simonis,
verbiedt de feministisch
theologe dr. Catharina
Halkes paus Johannes
Paulus II toe te spreken
tijdens diens bezoek aan
Nederland. Mevr. Halkes
zou de paus toespreken
namens de Unie van Ka
tholieke Vrouwenorgani
saties, waarin vijf organi
saties samenwerken.
Mgr. Simonis zegt in een
verklaring „van meet af
aan" zijn uitdrukkelijke
wens naar voren te hebben
gebracht, dat personen die
„hoe integer en goedbedoe
lend ook" een polariserend
effect zouden kunnen heb
ben, geen woordvoerder tij
dens het bezoek van de
paus dienen te zijn. Dat zou
de tegenstellingen onder de
katholieken kunnen ver
sterken en het zou boven
dien in strijd zijn met de
bedoeling en het karakter
van het bezoek van de
paus, aldus aartsbisschop Si
monis.
Mevr. Halkes is sinds 1970
verbonden aan de theologi
sche faculteit van de Ka
tholieke Universiteit te Nij
megen. In oktober 1983
werd zij benoemd tot bij
zonder hoogleraar voor „fe
minisme en christendom".
Mevr. Halkes zou de paus
toespreken tijdens diens
ontmoeting met maatschap
pelijke organisaties op 12
mei in Utrecht. In de Unie
werken samen het Katho
liek Vrouwengilde, het Ka
tholiek Vrouwendispuut, de
Katholieke Plattelands
vrouwen Nederland, de
Vrouwenbeweging NKV en.
de Stichting Nederlandse
Vrouwelijke Religieuzen.
Het bestuur van het Katho
liek Vrouwengilde heeft
besloten „uit ontsteltenis"
over de beslissing van mgr.
Simonis niet deel te nemen
aan' de ontmoeting met de
paus. De vrouwenbeweging
NKV zal wel aanwezig zijn.
Namens deze organisatie
spreekt mevr. W. van den
Broek de paus toe.
Mevr. Halkes was wegens
verblijf in het buitenland
voor commentaar onbereik
baar.
Mevrouw Catharina i
polariserend
fect.
Paus-Fanclub organiseert reizen
naar Beek
De Paus-Fanclub organiseert busreizen naar Beek in Lim
burg voor katholieken die op dinsdag 14 mei de massale eu
charistieviering willen bijwonen waarin paus Johannes Pau
lus II voorgaat. Volgens een persbericht van de Paus-Fanclub
is het de bedoeling in Beek „nog eens met grote aandacht en
vurige instemming te luisteren naar de veroordeling van een
ook in ons land scheefgegroeide interpretatie van kerkelijke
wetten". Belangstellenden kunnen zich aanmelden bij alle er
kende reisbureaus. De prijzen variëren van ƒ42,50 tót 62,50.
Rabbijn L. van de
Kamp: verschillen
niet terzijde
schuiven
„Joden en christenen
kunnen niet samen bidden"
„Elke gezamenlijke dienst zou
onrecht doen aan het feitelij
ke gegeven, dat er geen reli
gieuze overeenkomsten zijn
tussen het gebed van de chris
ten en dat van de jood". Dat
verklaart desgevraagd rabbijn
L. van de Kamp van de Ne
derlands Israelietische Ge
meente van Den Haag in ver
band met het feit, dat ortho
doxe joden niet meedoen aan
de in de Kloosterkerk op 21
april te houden gedenkdienst.
Deze is georganiseerd door de
Haagse Raad van Kerken ter
herdenking van de in de
Tweede Wereldoorlog omge
brachte joden. De Liberaal
Joodse Gemeente doet hier
aan wel mee.
„Wij voelen het als onjuist
onze intiemste gevoelens van
geloof en wijze van godsdienst
te exposeren aan hen die onze
geloofsgevoelens niet delen",
verklaart rabbijn Van de
Kamp. Hij voegt hieraan toe,
dat het christendom terug
blikt naar zijn achtergrond in
het jodendom, maar dat het
Jodendom in feite geen relatie
leeft met het christendom.
Inzake de verschillen tussen
het religieus beleven van jo
den en christenen merkt rab
bijn Van de Kamp op, „dat
keer op keer in een ontmoe
ting tussen christenen en jo
den die verschillen terzijde
dreigen te worden geschoven
alsof ze er niet waren".
Wat betreft de op 14 april in
de Rotterdamse Laurenskerk
te houden herdenkingsdienst
merkt rabbijn Van de Kamp
op, dat daarbij inderdaad be
halve de Liberaal Joodse Ge
meente ook de Nederlands Is
raelietische Gemeente is be
trokken. Er bestaat daar ech
ter al jaren een vacature voor
de positie van (opper)rabbijn.
De Rotterdamse Raad van
Kerken heeft die dienst geor
ganiseerd en daarbij is de Ne
derlands Israelietische Ge
meente „volledig voorbijge
gaan aan een rabbinale beslis
sing over deze materie". Naar
de mening van rabbijn Van
de Kamp had dit moeten wor
den voorgelegd óf aan de ver
vanger van haar rabbinaat,
dan wel aan het opperrabi-
naat van Nederland, „hetgeen
niet is gebeurd".
Van groot belang
Rabbijn A. Soetendorp van de
Liberaal Joodse Gemeente
van Den Haag is het niet eens
met zijn collega Van de Kamp
en zegt: „Het is juist van groot
belang, ook voor de christelij
ke gemeenschap, een gedenk
dienst Jom Hasjoa te houden
ter herdenking van de in de
oorlog vermoorde joden, al
was het alleen maar om de
herinnering hieraan altijd le
vend te houden". Volgens
Soetendorp doen in Rotter
dam de orthodoxe joden daar
aan uit volle overtuiging mee,
ook al omdat Jom Hasjoa is
opgenomen in de kerkelijke
kalender van de Rotterdamse
Kerken. Hij bestrijdt dat er
sprake is van een oecumeni
sche dienst. De joodse ge
meenten zijn uitgenodigd
voor een dienst, waarvoor de
plaatselijke Raad van Kerken
de verantwoordelijkheid
draagt.
In Den Haag hoopt rabbijn
Soetendorp in de gedenk
dienst zelf enkele woorden te
spreken, waarna mevrouw
Frieda Menco als overlevende
van Auschwitz het woord zal
voeren. In de Verenigde Sta
ten is al eerder zo'n herden
king gehouden, waaraan ook
orthodoxe joden hebben deel
genomen. „Binnen de joodse
orthodoxie wordt geheel ver
schillend over deze materie
en het samen met christenen
bidden gedacht en ik betreur
het, dat intern-joodse me
ningsverschillen hierover
juist nu in Nederland open
baar worden", aldus rabbijn
Soetendorp.
Hij noemt wat op het gebied
van herdenkingsdiensten
voor joodse slachtoffers ge
beurt „uniek in Europa" en
denkt, dat dit een verblijdend
getuigenis is van een herbe
zinning in christelijke kring
op het joodse volk. Het is
daarom zaak deze belangrijke
ontwikkeling in Nederland
positief te benaderen. „Ik zou
het verschrikkelijk vinden als
hierop een smet zou worden
geworpen door de gang van
zaken in Den Haag", zegt rab
bijn Soetendorp.
x 0n
Op ons nummer gezet
.ter
n ni<
Over een jaar of acht hebben we nog wel een naamM'^
wat er officieel dan écht toe doet is ons nummer. Eeie va,
soonlijk registratienummer voor de computers van bra
heids- en semi-overheidsinstellingen. Het dient het g»tera
want computers zijn erg goed in nummers. Het werkt ^a<
dien kostenbesparend, terwijl het aantal banen dat vei
gaat zal meevallen, omdat de operatie immers over vele_een
wordt uitgesmeerd. En veel maakt het trouwens ni$ma£
want in feite hebban al tien miljoen Nederlanders een „zw
stratienummer dat in gemeentelijke computers is opgeslelinj
)de i
Op de een of andere manier staat het de gemiddelde Keen i
lander toch tegen. In een commissievergadering hr
Tweede-Kamerleden er zich dan ook wat zorgelijk ovë~
gelaten. De toekomst evenwel is nu eenmaal niet te sv—
en men heeft er zich inmiddels bij neergelegd.
XJlTERAARD hebben de Tweede-Kamerleden er
staatssecretaris Van Amelsfoort van Binnenlandse Zak
aangedrongen, te zorgen voor strenge regels. Die mT
misbruik van onze nummering bij de personeelsadminis
van gemeenten voorkomen. Ons privé-leven moet inj
zoveel mogelijk worden gewaarborgd.
Dat is niet helemaal zonder succes gebleven, want s]
ter bescherming van die privacy zal nog een wetsont
worden ingediend. Wellicht was het wat meer voor de
liggend geweest als eerst die wet zou zijn geregeld en
pas het principe-besluit zou zijn genomen ieder van
zijn eigen nummer te zetten. In de praktijk werkt dat
baar anders.
m
HOOGLERAAR LEIDEN:
ATI
iet 1
ingi)
har
to ii
an
vor:
LEIDEN De risico's voor bewoners van gifwijken (bijin n<
beeld de Merwedepolder in Dordrecht) worden zeer sterk eng:
dreven.
ei
Er blijkt vaak geen sprake te zijn van werkelijke blootstel]:-
i in wnnnkamprs pn
de?1 3
ic#g
Wa1
gevaren die zijn gebaseerd op metingen in woonkamers en
pruimten. Dit heeft prof.dr. G.J. Muller vanmiddag bij def
vaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de toxic<£,
aan de Leidse universiteit gezegd.
Muller stelde dat de gifwijken hebben geleid tot een sterkfeer
hoefte aan normen die kunnen worden gehanteerd bij bloo
ling aan gif. Volgens de hoogleraar is normstelling een hacl
probleem. Deze is namelijk vaak gebaseerd op onvolledige jsten
vens. Daarbij komt men in de praktijk vaak in aanrakingi in
meerdere giftige stoffen. n ti
Muller zei dat het schatten van risico's moet worden geba afg
op onderzoeken naar mechanismen van giftigheid. Er moetpinsi
moeilijk te interpreteren onderzoek in proefdieren worderd,
daan. Pas als de mechanismen bekend zijn hebben dierpro, ir
zin, aldus de hoogleraar. Hij stelde dat niet alle experimond
met dieren kunnen worden vervangen. Zv
in f
Geurige rijstschotel
met sambal goreng
boontjes
chokosvla
vegetarisch
Voor twee: 250 g droogko
kende rijst, 4 Vt dl water, 1
lepel of stukje santen,
zout, ui, knoflook, ketoem
bar, laos, trasi;
1 grote ui, 1 lepel olie, zout;
1 ei, zout, peper, 1 lepel
melk, 5 g margarine;
250 g tempé, 1 lepel olie, ui,
knoflook, sambal, laos,
zout, 'r dl water, suiker,
azijn;
paar grote augurken;
half blik sla bonen, ui,
knoflook, sambal, laos, 1
lepel olie, tomatenpuree,
zout, suiker, santen;
'/j liter chocoladevla (Vz li
ter melk, 20 g cacao, 45 g
suiker, 25 g maizena), 2 le
pels gemalen kokos,
schuimpjes.
Was de rijst en laat hem uit
lekken. Breng het water aan
de kook met santen, kleinge
sneden ui, geperste knoflook,
ketoembar, laos en trasi,
'voeg de rijst toe en roer tot
het mengsel weer kookt.
Laat de rijst in twintig minu
ten heel zacht koken gaar
worden.
Snijd de schoongemaakte ui
in dunne ringen en bak die
in de olie met iets zout. op
een kleine pit gaar en licht
bruin. Bak van het ei een
omelet en snijd die in repen.
Snijd de tempé in reepjes en
bak die lichtbruin in de olie.
Schep ze uit de pan en fruit
daarin vervolgens kleinge
sneden ui en geperste knof
look lichtbruin. Voeg de ove
rige ingrediënten en de tem
pé toe en laat het mengsel
nog twee minuten sudderen.
Leg de gare rijst op een rui-
mè schotel en garneer hem
met gebakken ui en tempé,
omelet en augurk.
Fruit (voor de boontjes) ui en
knoflook in de olie. voeg de
overige benodigheden toe
(gebruik een deel van het bo-
pennat) en laat het mengsel
yijf minuten sudderen.
Meng de chocoladevla met
de kokos en garneer haar
EANNE
BUSSUM Voor enige
tienduizenden Nederlan
ders duurt de Tweede
Wereldoorlog nog steeds
voort. Tot op de dag van
vandaag hebben zij te
maken met de schadelij
ke gevolgen van de oor
logsverschrikkingen
voor hun lichamelijk,
maar vooral voor hun
geestelijk welzijn. Hoe
zijn die mensen er nu
aan toe? Over deze vraag
wordt vandaag en mor
gen in Noordwijkerhout
een congres gehouden,
op initiatief van onder
meer de Stichting Infor
matie en Coördinatieor
gaan Dienstverlening
Oorlogsgetroffenen
(ICODO). Ongeveer 200
artsen buigen zich dan
over de vraag hoe de
symptomen van slecht
verwerkte oorlogsherin
neringen zijn te herken
nen en wat ertegen is te
doen.
Het onderwerp wordt extra
actueel als de komende
maanden een stortvloed
van herdenkingen over Ne
derland wordt uitgestort en
de oorlogsgetroffen hun er
varingen herbeleven. Nooit
eerder werd een dergelijk
congres in Nederland ge
houden en er is ook eigen
lijk niet zoveel onderzoek
verricht op dit gebied. Na
onder meer een studie in
1957 van de Leidse prof.
Bastiaans is het laatste be
langrijke onderzoek in 1979
verschenen van de hand
van de Bussumse zenuwarts
dr. H. Keilson (75).
Vooral zij die de oorlog als
kind hebben meegemaakt
en daarbij de ouders zijn
kwijtgeraakt, blijken anno
1985 nog grote problemen
te hebben. Keilson onder
zocht één van de groepen
die zonder twijfel do hard
ste klappen hebben moeten
incasseren, namelijk die
van de joodse oorlogswezen.
Ze zijn in de meeste geval
len op jonge leeftijd van de
ouders gescheiden. De uit
komsten van het onderzoek
zijn volgens Keilson groten
deels ook van toepassing op
de Indische wezen en op de
overgrote meerderheid van
niet-joodse wezen die de
oorlog hebben meegemaakt.
De kinderen die de ver
schrikkingen van de oorlog
indertijd hebben meege
maakt, zijn nu tussen de 42
en de 60 jaar oud. Hoe zijn
die volwassenen waar-
Zenuwarts dr. H. Keilson: „Niet iedereen heeft dóór
dat de oorlog voor veel mensen pas na 1945 goed is
begonnen".
van Keilson er nog elke het moment van de schei-
week een aantal op zijn ding van de moeder nog
spreekuur krijgt eraan peuter of kleuter waren,
toe? „Bij de mensen die op zijn veel karakterstoornis
sen opgetreden. Hpt zijn
vaak mensen geworden met
gesloten karakters, die on
zeker zijn, die moeilijk kon-
takt met anderen maken en
soms zelfs contactarm zijn",
aldus dr. Keilson.
Angst
Oorlogswezen die indertijd
al bijna in de puberteit za
ten, hebben niet zelden
angstneuroses. De ver
schijnselen bij de oudste
groep kinderen, die op het
moment van de scheiding
van de moeder in de puber
teit zaten, hebben vooral te
maken met chronische de
pressiviteit. „In hun depres
siviteit weren ze hun ang
stige herinneringen af.
Deze mensen hebben na
tuurlijk nog de levendigste
herinneringen aan de oor
log, omdat ze die periode
zeer bewust hebben meege
maakt".
Keilson onderzocht tien
procent van alle joodse oor
logswezen in Nederland. De
meeste kinderen (geboren
tussen 1925 en 1943) wer
den in de oorlog verborgen
gehouden en een klein aan
tal anderen heeft de kam
pen overleefd. De oorlog
heeft juist haar sporen op
deze groep achtergelaten,
omdat het hier ging om
mensen wier persoonlijk
heid nog in ontwikkeling
was. Stoornissen zijn op die
leeftijd beslissend voor het
latere leven.
Niet voorbij
De zenuwarts heeft de ver
volging onderverdeeld in
drie fasen. In de eerste be
gint de terreur tegen de
joodse gemeenschap in Ne
derland. De tweede fase be
slaat de directe vervolging,
inclusief het afvoeren naar
de concentratiekampen,
scheiding van het kind van
de moeder en onderduiken
in pleeggezinnen. In het on
derzoek blijkt de derde fase
de belangrijkste: de tijd na
1945, en zeker de periode
dat het kind nog niet vol
wassen was geworden.
In die fase wordt het pro
bleem van de joodse wees
kinderen ten volle duidelijk
en moeten er pleegmilieu's
(instituten of pleegouders)
worden gevonden. De ma
nier waarop deze pleegmi
lieu's na de oorlog in staat
zijn geweest het kind te
helpen bij het verwerken
wat het heeft meegemaakt
was veelal beslissend voor
het functioneren van de in
middels volwassen gewor
den wees anno 1985.
„Als pleegouders zich niet
volledig instelden op wat
het kind nog steeds mee
maakte en bijvoorbeeld het
kind lieten weten dat het
„maar eens afgelopen moet
zijn met het gezeur", dan
ging het in veel gevallen
mis met die oorlogskinde
ren. Voor de oorlogswezen
was de misère immers niet
afgelopen in 1945. Op dat
moment begonnen de moei
lijke jaren voor deze kinde
ren pas echt. Ze werden
met de harde realiteit ge
confronteerd dat ze hun
echte ouders kwijt waren
en alleen verder moesten.
Een schokkende ervaring,
ze werden immers keihard
geconfronteerd met hun ei
gen levensgeschiedenis. Dat
moesten ze eerst verwer
ken", aldus Keilson.
Onderschat
„Men heeft de moeilijkhe
den van die oorlogskinde
ren onderschat. Een mense
lijke reactie, het waren vijf
vreselijke jaren geweest en
men wilde er liever niet
meer over praten. Boven
dien kon geen mens zich
echt voorstellen hoe het in
de kampen was geweest",
zegt Keilson. Het verdrin
gen van het verdriet en het
zo onverwerkt laten ervan,
ziet Keilson als een belang
rijke boosdoener.
Uit de latere gesprekken
met de oorlogswezen en uit
statistische gegevens bleek
overigens dat de meeste
psychische problemen ont
stonden bij wezen die rela
tief minder schokkende er
varingen tijdens de oorlog
hadden opgedaan maar la
ter slecht waren opgevan
gen. Kinderen die de ergste
verschrikkingen van nabij
meemaakten maar later ge
luk hadden met het pleeg
gezin, kregen toen ze een
maal volwassen waren veel
minder problemen. Voor de
meeste kinderen bleek het
alsnog afmaken van de
door de oorlog afgebroken
schoolopleiding een doel
treffende therapie.
Nog steeds komen mensen
bij hun huisarts met licha
melijke en geestelijke
klachten die vaak na lang
speuren zijn terug te voeren
op hun oorlogservaringen.
Keilson kan de artsen die
het symposium in Noord
wijkerhout bezoeken aanra
den niet alleen te letten op
de gebeurtenissen die pa
tiënten hebben meege
maakt, maar zich te con
centreren op wat erna met
ze gebeurd is. „Wat hebben
ze voor hulp gehad, hoe zijn
ze opgevangen, dat is be
langrijk. Niet iedereen
heeft dóór dat de oorlog
voor veel mensen pas na
1945 goed is begonnen. Het
zware leven begon voor
deze mensen pas later. Ook
voor veel niet-wezen was
de bevrijding nog niet het
einde van de ellende.
ARJEN VAN DER SAR
Veel zachter, ma£^'
weinig zon E
DE BILT Het KNMI11 i'
wacht voor morgen eini°te
minder koud weer. Mef^Y®1
krachtige zuidwestelijke
ming wordt dan vochtigp
zachte oceaanlucht a)use'
voerd, die middagtempg
ren tussen 10 en 14 gr.
mogelijk maakt. Het bin
drijven van de zachte (TT
gaat echter wel gepaard! I
regen.
De aanvoer van de zj
lucht gaat ook na morger,
een paar dagen door, zodl
temperatuur op een ong(|
normaal niveau voor de|
van het jaar komt. De I
blijft echter nogal vochtig"
dat de zonneschijn zal te
vallen. Ook valt er af er
wat regen of motregen.
Weerrapporten v
Rotterdam
Zd. Limburg
odw-
j
w
•tig
te
er
ol
G
onbew. 11°
regenbui 7" 1'
«En
Innsbruck
Klagenturt
Kopenhagen
Stockholm rw
Casa blanca l.b
s Palmas l.bew.
jnbew. 21° 16°
zw.bew. 20° 16°
h.bew. 14° 8°
uUitC
;ee
t>b
Ier
Lit
|ens
Krakers
bedreigd
Rl
LEIDEN Krakers van
pand aan de Morsweg 5/5«
gisteren vrijwillig vertrok
omdat zij door de eigenaar
het pand zouden zijn bedn
De krakers waarschuwdei
politie, maar toen deze bi]
pand arriveerde, bleken
krakers al vertrokken,
pand was in de nacht
dinsdag op woensdag
kraakt.
