1
Alexander vroeg
om vrede maar kreeg
drie jaar strafkamp
ZATERDAG 16 MAART 1965
gegaen bet
len op
f 15t lastig
i achigeleden werd in Mos-
tfeUMedesgroep Trust Buil-
ken, (ficht. Vanaf het begin
organisatie door de au-
als dissident be-
behandeld. De le-
op alle mogelijke
lastig gevallen door
i KGB en in een aan-
chteri^n kwam het tot ver-
gren wegens daster te
met p Sovjet-systeemof
agitatie en propa-
^OgTrusf Builders („bou-
vertrouwen") lijken
161 van plan voor de
ezwijken. Integendeel.
Ilepe \onderhandelingen in
delijkf"1 het achterhoofd
rkastje Trust Builders een
dkarw opgesteld en ver-
irin wordt opgeroe-
sp rek ken op „gras-
•au", parallel aan de
tBklelingen in Genève.
is van mening, dat de
.en in Genève aange-
worden met een
wonder de burgers van
"Vest. Om die gesprek-
imuleren nodigen de
Jders iedereen uit deel
aan de gesprekken in
f 19((genaamde vredes-
fen aantal citaten uit
raat f
tage.
Ier &deze te laten circule-
je: vi) kunnen geen grote
QrVeruimten aanbieden
fjdize onderkomens. We
u uit in onze huizen,
eten na drie jaar vre-
itaan'teiten dat interessante
aan keukentafels
'orden genomen".
f 79e gesprekken zullen
jnlijk de vorm van
-stap discussies krij-
ce-fi£ komende groep doet
'tijdens het verblijf bij
ree; Moskou en daarna
amer|e volgende groep de
to' .flingen over om ver-
"f nieuwe stappen te
f Mtizovoort. enzovoort".
'Sr
buitenland reizen: we
i'wórfiet. Dat laat de enige
legepeid open voor onze
am«ten: ze te houden in
13i Het is een sleutel-
j de huidige internatio-
ttiek en in vele opzich-
t vaief van vitaal belang
<*desaktivisten uit het
hier te zijn en het
met ons te doen
•H Weerzien met Mos-
opnieuw die mengeling
'ganjzen en ontzag voor deze
v-"$>los van treurigmakende
oNer een 6rauwheid die hier
jgajompverloren wordt door-
ersOor een architectonische
oiietig of door de schittering
koepels van sprookjes-
17gioosters, paleizen en ker-
iangen er nog steeds: de
■de afbeeldingen van de
»rs van de revolutie, of de
KRiders en voorbeeldige
gPpvallend is de zee van
nige{en. Het is de dag van het
stager.
de Internationale Vrou-
p 8 maart en veel staat in
•an de ontwapeningsbe-
in Genève. „Mir" spre-
:aten in felrode letters,
iden wij zeggen, maar
"eft in het Russisch een
etekenis. Zonder het Mar-
[linisme geen vrede; dus
■^t voor de vrede op zijn
fcn de leer zegt: „De Sov-
de vrede".
•leer omvat ook de Russi-
het hele volk.
^Pkwam dan ook de afgelo-
.jaar „spontaan" de straat
"kr de vrede te demonstre-
y§pskou alleen al kreeg men
.Jensen op de been.
®lig? Alexander Sjatravka
l9n beter. Hij werd gearres-
12549 hij op straat handteke-
■ffrzamelde voor diezelfde
l\§ aanklacht: laster tegen
H/t-systeem. ofwel artikel
ÜShet Wetboek van Straf-
exander Sjatravka werd
j^Wld tot drie jaar werk-
TeJ was lid van de Moskouse
serr'eging. Maar niet de offi-
j
>ru<j tweede dag van ons be
lden we op straat aange-
Hoor een jongen die ons
schichtig een speldje
Het speldje laat een gebro-
svjt zien met het bijschrift:
jejij geeft ons zijn telefoon-
41'0>en vraagt contact met
te nemen. Nog dezelfde
-=dlen we. Een vrouw rea-
jIZi paniekerig en hangt zon-
Hi| weer op. Nog een tweede
ipofld; weer dezelfde reaktie.
rsvJ nieuwsgierig. Een onder-
Ofvredesbeweging in Mos-
^4val brengt uitkomst. Op
contacten in een andere
j^ben we via via (alles gaat
jr.Jia) een adres. In een ein-
>t.ttaat in een van de grauwe
[d!lken van de stad, staan we
hde dag voor de deur van
j^3a" 121 van „Dom" 119.
)0tt man doet open en laat
>r fcr een spoor van verbazing
enjr vragen binnen. Uit een
komt Olga Medvedkov
q'knoet, zich uitvoerig ver
lagend voor haar nog niet
fc toilet. Vanavond een
egt ze. vandaar de drukte.
En we zijn van harte welkom. Olga
Medvedkov, blijkt nu, is lid van de
Trust Builders, de „bouwers aan
vertrouwen", de alternatieve, of
liever de onofficiële vredesbewe
ging-
Het feest. Een zeer gemengd, bijna
bizar gezelschap: een ex-legeroffi
cier, dé dochter van een generaal,
twee vrouwen van Greenham
Common en een Amerikaanse tele
visie-journalist en zijn vrouw. Ver
der wat, familie en kennissen, al
dan niet lid van de Trust Builders.
Veel van hen zijn „refusenics": jo
den die hun aanvraag voor emigra
tie naar Israël hebben lopen. Zo
ook Olga Medvedkov en haar man
Joeri. „Niet zo zeer omdat we echt
willen", zegt Joeri, „maar omdat
we niet veel anders kunnen. Als
De toekomst van Olga en Joeri
kent slechts twee perspectieven: ar
restatie of, al dan niet vrijwillig,
naar het buitenland. Maar voor het
zo ver is, en niemand weet wan
neer dat is, wordt hun het leven
niet bepaald gemakkelijk gemaakt.
Joeri, professor in de geologie,
werd al diverse keren opgepakt en
verhoord en zat al eens een tijd
vast wegens een delict dat zich in
het Nederlands laat omschrijven als
straatschenderij of klaploperij. Zijn
werk wordt hem steeds moeilijker
gemaakt: hij heeft geen toegang
meer tot computers, werkt in totale
afzondering en studenten krijgen
het dwingende advies ver van deze
„refusenic" te blijven. Olga Med
vedkov werd vorig jaar opgepakt
toen ze zich ophield bij het gebouw
waar het proces werd gevoerd te
gen een van haar medestanders en
zij werd beschuldigd van het bijten
van een politieagent. Ze werd ver
oordeeld tot 2,5 jaar werkkamp,
maar het feit dat ze zwanger was
maakte de straf voorwaardelijk.
Olga's kind is nu een half jaar, re
den voor het feestje van deze
avond. Een bijzonder kind tenslot
te, dat Olga uit het kamp heeft ge
houden. „Mijn reddende engel",
zegt ze trots als de familie voor de
foto poseert. Maar het gevaar is nog
niet geweken. Zolang Olga's baby
nog geen jaar oud is, kan ze niet
worden gearresteerd. Is het ouder,
dan kan de KGB of de „Militia" elk
moment voor de deur staan.
„Schone stad"
Op het feest brengen de twee
Greenham Common vrouwen ver
slag uit van hun ontmoeting met
Joeri Zhukov, de voorzitter van het
Sovjet Vredescomité, de officiële
vredesbeweging in de Sovjet Unie.
Hij noemde de Trust Builders een
beweging van dissidenten. Joeri
Medvedkov: „Het is voor het eerst
dat het vredescomité ons bestem
pelt als dissidenten. Voorheen werd
het bestaan van onze groep steeds
verzwegen. Kennelijk is er nu voor
een hardere lijn gekozen. Dat is
slecht voor ons".
Niet zonder vrees zien de leden
van de Trust Builders het komende
Jeugdfestival in Moskou tegemoet,
een internationaal gebeuren waar-
Sergej Stepanov,
lid van het officië
le Sovjet-Vredes-
comité en verant
woordelijk voor
de betrekkingen
met Groot-Brit-
tannië. Van de
Trust Builders
heeft Stepanov
nooit gehoord,
zegt hij, maar hun
button wil hij wel
graag hebben.
bij veel buitenlandse jeugdorganisa
ties, journalisten en toeristen wor
den verwacht. De autoriteiten zul
len voor die tijd een „schone" stad
willen presenteren. En in dat ver
band ligt het jaar van de Olympi
sche Spelen in Moskou nog vers in
de herinnering van menig dissi
dent. In dat jaar, 1980, werden tal
loze aktivisten uit diverse groepe
ringen gearresteerd. Een aantal
werd voor de duur van de Spelen
vastgehouden, anderen zuchten nu
nog steeds in werkkampen of psy
chiatrische inrichtingen. Dat jaar
betekende tevens de doodsteek
voor de Helsinki-groep.
Onafhankelijk
Om het verhaal volledig te maken,
bezoeken we ook de officiële vre
desbeweging. Een groot pand aan
de Prospekt Mira (de Boulevard
van de Vrede) biedt onderdak aan
het Sovjet Vredescomité. Zhukov,
de voorzitter, blijkt ziek die dag.
We worden te woord gestaan door
Sergej Stepanov, verantwoordelijk
voor de betrekkingen met Groot-
Brittannië. Hoe bereidwillig Stepa
nov ook is, het levert niets op. Van
de Trust Builders heeft hij nog
nooit iets gehoord. Of hij dat meent
is niet te zeggen; mogelijk is Stepa
nov nog niet geïnformeerd over de
gewijzigde strategie van baas Zhu
kov. Geïnteresseerd is Stepanov
echter wel degelijk, en dan vooral
in de button van de Trust Builders.
Voor zijn zoon, zegt Stepanov glun
derend. Die verzamelt ze.
Stepanov wil nog wel even bena
drukken dat zijn vredescomité een
onafhankelijke organisatie is die
geen enkele financiële steun van
de regering krijgt. Het geld is af
komstig van de miljoenen suppor
ters en uit de pot van het „Sovjet
Vredesfront".
Een vluchtige blik in de indruk
wekkende stapel propagandamate
riaal leert al snel dat de onafhan
kelijkheid van het comité nogal
twijfelachtig is. Tot de schrijvers
behoren vooraanstaande Sovjet-po
litici en regelmatig citeert men
Constantin Tsjernenko en Tass- of
Pravda-commentaren. Weliswaar
wordt gepleit voor ontwapening in
zowel Oost als West, maar de
schuld van de huidige spanningen
wordt zeer nadrukkelijk bij de V.S.
gelegd. Verdere navraag maakt aan
alle twijfel een einde: de voorzitter
van het Vredesfonds blijkt Anatoli
Karpov te zijn, behalve schaak
kampioen ook staatsheid en model
burger. En voorzitter Zhukov van
het Vredescomité blijkt tevens lid
te zijn van het Centraal Comité van
de Communistische Partij en bui
tenlandredacteur voor de partij
krant Pravda. Dat wat betreft de
onafhankelijkheid.
Vredesclub
We spreken met Alex Loesnikov,
samen met echtgenote Olga ook lid
van de Trust Builders. De kleine
huiskamer is leeggeruimd voor een
die avond te houden „vredesclub",
de benaming voor hun openbare
bijeenkomsten. Die avond zullen
enkele leden gedichten over de
vrede voordragen.
Alex spreekt, evenals de andere
woordvoerders van de groep, zeer
goed Engels. Om dat
te houden, vertaalt hij
uit het Engels om ze vervolgens te
verspreiden. De vredesclubs wor
den dan ook geregeld muzikaal van
sfeer voorzien met „gouwe ouwen"
als „Give peace a chance" van
John Lennon of „The Universal
Soldier", van Donovan.
Alex zegt dat de Trust Builders
herhaaldelijk geprobeerd hebben
contacten te leggen met het Vre
descomité, maar de houding van
het comité is tot aan de krasse uit
spraak van Zhukov altijd twee
slachtig geweest. Een van de laatste
gesprekken blijkt daarvan een
wrang voorbeeld. Een aktie van de
Trust Builders waarbij leden pam
fletten en papieren duiven wilden
uitdelen in de straten van Moskou,
kreeg tot ieders verbazing de war
me steun van het Vredescomité.
Inderdaad werden de Trust Buil
ders tijdens hun aktie ongemoeid
gelaten. Maar een paar dagen later
kwam de KGB in aktie. De ouders
van Alex werden geïntimideerd en
langdurig ondervraagd. „Mijn va
der was daarna bijna helemaal ver
lamd", zegt Alex, „u moet weten
dat een ondervraging door de KGB
geen prettig gesprek is".
Alex: „De autoriteiten zijn kenne
lijk bang voor ons. Niet omdat we
voor de vrede zijn natuurlijk, maar
omdat we zelf het initiatief nemen.
Men is bang dat we teveel aanhang
krijgen. Een aanhang die niet meer
te controleren is. Eigen initiatief
wordt hier niet gewaardeerd. Maar
wij vinden dat naast de officiële in
stanties ook de mensen zelf moeten
kunnen meepraten over vredes
vraagstukken. Het betreft tenslotte
hun toekomst en die van hun kin
deren. Wij willen ook op een laag
niveau voorwaarden scheppen
waaronder mensen zelf aktief kun
nen meedenken over hun toe
komst. Bij jullie is dat heel gewoon
denk ik, maar hier is dat moeilij
ker Daarom hebben we ook onze
vredesclubs. Onze woningen stellen
we open voor iedereen die mee wil
praten, mensen uit Oost en West,
mensen uit alle geledingen. Nie
mand hoeft zijn naam te noemen
als hij of zij dat niet wil. Ze komen
en wij doen open".
Al hebben ook Alex en Olga de no
dige ondervragingen door de KGB
achter de rug, tot een arrestatie is
het nog niet gekomen. Maar het
blijft ook voor hen onzeker hoelang
de vrijheid nog duurt. Omdat Alex
en Olga joden zijn zonder familie in
Israël, is emigratie vrijwel uitgeslo
ten. Ook Alex vreest een hardere
aanpak van de autoriteiten met het
Moskouse Jeugdfestival in het
vooruitzicht Voorzichtigheid lijkt
dus geboden, maar daar zal geen
sprake van zijn. „We vechten voor
een goede zaak. we willen vrede,
zoals iedere Sovjet-burger dat wil.
We doen niets verkeerd, we over
treden geen wetten. Hoe kun je dan
voorzichtiger zijn? Wij kennen
geen voorzichtigheid".
Voordat Alex lid werd van de
Trust Builders, was hij aktief in de
Moskouse Amnesty International-
groep. Daar heeft hij voor betaald.
Alex Loesnikov, doctor in de filo
sofie en ooit werkzaam als physi-
cus, verdient nu zijn brood als
straatveger.
Klappen
De Trust Builders hebben in hun
relatief korte bestaan harde klap
pen moeten incasseren. De leden
Batovrin, Godjak, Fleischgakker en
Reitman vertoeven inmiddels on
der het motto „Liever kwijt dan
rijk" in Israël, terwijl vier leden
werden gearresteerd en gestraft
Naast de al genoemde Olga Med
vedkov, die een voorwaardelijke
straf kreeg, werden veroordeeld:
Alexander Sjatravka, Oleg Rad-
zinski en Nikolai Gramov. Sjatrav
ka werd opgepakt toen hij handte
keningen verzamelde. Zijn proces
vond plaats in Siberië waar hij ver
oordeeld werd tot drie jaar werk
kamp wegens laster tegen het Sov
jet-systeem. Radzinski werd ver
oordeeld wegens „anti-Sovjet-agita-
tie en propaganda" en kreeg vijf
jaar binnenlandse verbanning. In
zijn Siberisch verbanningsoord liet
hij echter weten afstand te nemen
van de methoden van de Trust
Builders, volgens de organisatie on
der druk van de autoriteiten. Het
laatste nieuws wil dat Radzinski nu
in Moskou is gesignaleerd, wat er
op zou kunnen duiden dat hij in
vrijheid is gesteld. Gramov tenslot
te werd in de lente van het vorig
jaar van de universiteit gestuurd en
in september voor een militaire
commissie gebracht. De om zijn
slechte ogen eerder voor militaire
dienst afgekeurde Gramov werd
door de commissie alsnog goedge
keurd Hij weigerde eenter zijn
dienstplicht te vervullen. Dat
kwam hem op zeven jaar binnen
landse verbanning te staan.
Het lot van de nog aktieve Trust
Builders is uiterst onzeker. Het sy
steem, en dan met name de gehei
me dienst KGB, uitgegroeid tot een
staat in de staat, handelt zelden
voorspelbaar. De vrees dat de re
pressie zal toenemen met het oog
op het komende Jeugdfestival lijkt
gezien de ervaringen van '80 ge
rechtvaardigd. Er komen angstige
tijden.
Model
De laatste avond brengen we door
bij een oude vriendin. Helena is
nog jong en pas getrouwd met de
ingenieur Sergej. Het jonge stel
staat model voor het gemiddelde
Sovjet-echtpaar Ze bewonen een
standaard flatie in een buitenwijk,
en verdienen het gemiddelde inko
men waarvan ze net rond kunnen
komen De moeder van Sergej
woont bij hen thuis ook dat is
gebruikelijk en verdient nog wat
bij als concierge van de flat Helena
is politiek niet bijzonder geïnteres
seerd maar is als vanzelfsprekend
lid van de Komsomol, de Russische
jeugdorganisatie van de Commu
nistische Partij. In die hoedanig
heid is ze aktief betrokken bij ae
voorbereidingen van het festival.
In gebrekkig Duits vertelt ze en
thousiast over de komende mani
festaties. Komen jullie ook?
De neiging is groot Helena te ver
tellen over onze ontmoetingen met
Joeri en Olga Medvedkov en Alex
en Olga Loesnikov. Dat hebben we
maar niet gedaan. Ze weet het niet
en zou het niet begrijpen.
JOS VISSCHER
Olga en Joeri
Medvedkov met
hun twee kinde
ren.
Het Sovjet Vredes
fonds voorzag de
bezoekers uit „Gol-
land" rijkelijk van
propagandamateri
aal. waaronder een
serie foto's van ver
schillende vr edes
man if est at les. Op
deze foto lopen
vrouwen met hun
kinderen mee in een
vredesmars in Kha
barovsk. Het bij
schrift luidt: „Zij de
monstreren hun wil
om de vrede te be
houden voor de vol
gende generaties en
geven blijk van hun
steun aan de vre
desinitiatieven van
de Sovjet-Unie".
DE „TWEEDE" VREDESBEWEGING IN MOSKOU
