Carel Birnie
kwaliteit in nieuw
theater aan Spui
Boeiende reconstructie van werk Vilmos Huszar
Eugene Ormandy overleden
ONTSLAG VOOR
LEIDING HOT
Cc*doe6owtanl
GEMEENTEMUSEUM BIEDT VERRASSINGEN
E$!
KUNST
WOENSDAG 13 MAART 1985 PAGjA]
Nancy Haynes
in Gemeente
museum
DEN HAAG In het Haags
Gemeentemuseum exposeert
de Amerikaanse kunstenares
Nancy Haynes van 16 maart
t/m 28 april. Haar werk sluit
in zeker opzicht aap bij de
traditie van De Stijl en de ab-
stract-geometrische schilder
kunst. De expositie in Den
Haag betekent haar eerste
presentatie in Europa. Het
werk van Nancy Haynes gaat
na Den Haag naar Brussel.
Eugene Ormandy.
II PHILADELPHIA De diri-
gent Eugene Ormandy, die tot
zijn pensionering in 1980 44
jaar lang aan het hoofd stond
van het wereldberoemde Phi
ladelphia Orchestra, is gisteren
op 85-jarige leeftijd overleden.
De van oorsprong Hongaarse
dirigent, die in 1982 nog het
Rotterdams Philharmonisch
Orkest leidde, werd in Neder
land vooral bekend door een
groot aantal grammofoonpla
ten.
Eugene Ormandy, die werd
opgevolgd door Riccardo Muti,
heeft langer dan enig ander
dirigent aan het hoofd gestaan
van' een orkest van wereld
klasse. Ormandy werd in 1899
geboren in Boedapest, waar hij
op zevenjarige leeftijd debu
teerde als concertviolist. Drie
jaar later trad hij op voor de
keizerlijke familie van Oosten-
rijk-Hongarije.
In 1921 vertrok hij naar de
Verenigde Staten, waar het
succes hem evenwel niet met
een in de schoot viel. Terwijl
hij zijn brood verdiende als
violist op de achterste rijen
van het Capital Theatdr Or
chestra in New York kwam hij
voor het eerst met het dirigen
tenvak in aanraking.
Zijn grote doorbraak kwam in
1931, toen hem werd gevraagd
in te vallen voor een zieke Ar-
turo Toscanini als gastdirigent
bij het Philadelphia Orchestra.
In 1936 volgde hij daar Leo
pold Stokowski op als vaste di
rigent.
Zijn vader heeft hem nooit
vergeven dat hij geen wereld
beroemd violist was geworden,
vertelde Ormandy later, ter
wijl hij toch gelukkig en trots
had moeten zijn met een zoon
die de grote Stokovski opvolg
de.
DEN HAAG De leiding en het personeel van het HOT
staat per 1 september op straat. Op die datum wordt ook de
sluiting van deze tot theater omgebouwde kerk aan de
Oranjebuitensingel een feit. Directeur Ricardo Nastasi en
zijn staf zullen een ambtelijke procedure beginnen die het
ontslag door de Haagse Kunststichting ongedaan moet ma
ken. Zij beschuldigen de gemeente van „onbehoorlijk be
stuur". In plaats van het HOT-theater dat, zoals gemeld,
wordt gesloopt om de bouw van het kantorencomplex De
Haagse Poort mogelijk te maken, moet achter de Koninklij
ke Schouwburg een nieuw theater worden gebouwd. Maar
daarover bestaat nog geen zekerheid.
„ORKESTNODIG BUALLE OPVOERINGEN
NEDERLANDS DANSTHEATER"
DEN HAAG Het Ne
derlands Danstheater
moet meer geld hebben
wil ze enigszins voldoen
aan de eisen die het
nieuwe onderkomen aan
het Spui stelt. Dat is de
strekking van de brief
die zakelijk directeur Ca
rel Birnie (59) van het
Danstheater onlangs
stuurde aan minister
Brinkman van WVC.
Komt dat geld er niet, zo
„dreigde" Birnie in die
brief, dan gaat hij niet
met VUT of pensioen,
totdat de eis wel is inge
willigd.
Carel Birnie kan er in het
huidige krakkemikkige on
derkomen van het NDT in de
voormalige Bewaarschool
aan de Haagse Koningsstraat
voldaan over gniffelen. „Een
grapje", zegt hij. „Bij de Sto
pera in Amsterdam heeft de
kandidaat-intendant van de
Nederlandse Opera Stichting,
Jan van Vlijmen, gezegd dat
hij zijn functie niet aanvaardt
als er niet meer geld beschik
baar komt, zo'n vijftien mil
joen gulden. Volgens hem is
dat geld nodig om te kunnen
voldoen aan het ambitieuze
karakter van de Stopera. Hij
heeft Brinkman de suggestie
gedaan over dat geld eens te
praten met minister Ruding.
Toen ik dat hoorde dacht ik
aan die lange lijst van ver
langens die wij door de jaren
heen aan de minister hebben
gestuurd en waarop wij nooit
antwoord hebben gekregen.
Vergeleken met de wensen
van de opera gaat het om een
bescheiden bedrag van 2,7
miljoen gulden. Ik heb dat de
minister geschreven en daar
bij het omgekeerde gedaan
van wat Van Vlijmen deed:
Hij dreigt niet te komen, ik
dreig niet weg te gaan. Of ze
dat erg zouden vinden weet
ik niet".
Orkest
Toch, het geld waar hij om
vraagt is volgens Birnie hard
nodig. Het Danstheater krijgt
een grote zaal in het nieuwe
theater aan het Spui, waarin
voor 15 miljoen gulden is ge
ïnvesteerd. Dat
derkomen, met een toneel
dat ongeveer even groot is als
het hoofdtoneel in de Stope
ra, vraagt om een aantal aan
passingen van het NDT. Bo
venaan Birnies verlanglijstje
staat genoeg geld om bij alle
balletuitvoeringen begeleid
te worden door een symfo
nieorkest en zonodig koren.
Nu is bij dertig opvoeringen
per jaar geen orkestbegelei
ding. Meestal wordt dan ge
bruik gemaakt van een ge
luidsband. Maar een opvoe
ring zonder orkest kan je het
publiek, zeker in het nieuwe
theater, niet voorschotelen,
meent Birnie.
„Voor anderhalf miljoen gul
den extra kunnen we alles
met een orkest begeleiden.
We hebben daarvoor nu
700.000 gulden beschikbaar.
Het mooiste zou een vast be
geleidingsorkest zijn, maar
daar vraag ik nog niet eens
om. Nu delen we het Neder
lands Balletorkest met het
Nationaal Ballet. Dat bete
kent dat bij een aantal opvoe
ringen van een ander orkest
gebruik moet worden ge
maakt. Dat is niet nieuw
voor ons. Het gaat er om dat
we dat bij alle opvoeringen
Bescheiden
Volgens Birnie kampt het
NDT met exact dezelfde pro
blemen als de Opera in Am
sterdam. Alleen de prijs die
betaald moet worden voor
oplossing daarvan verschilt
nogal. De Opera eist tenmin
ste 15 miljoen, het NDT
neemt genoegen met
„slechts" 2,7 miljoen gulden.
„We zijn bescheiden", zegt
Birnie dan ook. „We willen
niet overvragen. Ik vraag .de
minister niet om 25 costumiè-
res, zoals de Opera, maar
slechts om twee extra krach
ten, naast de twee costumiè-
res die we al hebben. Am
sterdam bouwt voor 180 mil
joen gulden, wij samen met
het Residentieorkest voor 27
miljoen gulden. Dat zeg ik
niet om me af te zetten tegen
de Stopera, want die groot
schaligheid willen we niet.
Dat zou het karakter van het
Danstheater aantasten. We
zijn, afgezien van de eisen
die we nu stellen, tevreden
met wat we hebben, met de
wijze waarop we kunnen
werken".
Het eisenpakket dat Birnie
heeft opgesteld betreft dan
ook de meest essentiele za
ken die nodig zijn, wil het
NDT in het „Spuitheater"
goed kunnen functioneren.
Afgezien van de muzikale
begeleiding gaat het om het
aantrekken van portiers, uit
breiding van de huishoudelij
ke dienst en het aantal thea
tertechnici. Maar ook achter
stallige zaken als het optrek
ken van de salarissen van de
dansleraren en het definitief
maken van een aantal tijde
lijke functies zijn enkele van
de al lang bestaande wensen
van het Danstheater. Birnie:
„Het is niet zo dat we zonder
inwilliging ervan niet zouden
kunnen werken, maar het
NDT functioneert beter als
het wèl gebeurt. Het publiek
dat straks het theater aan het
Spui bezoekt heeft daar recht
op".
Carel Birnie heeft lang moe
ten wachten op dè totstand
koming van dat nieuwe thea
ter. Het onderkomen aan de
Koningsstraat paste dertig
jaar geleden al niet meer in
de eisen van die tijd. „We
zijn 28 jaar geleden begonnen
met vragen om een nieuw
onderkomen. Dat heeft nu
geleid tot een gebouw dat
volledig voldoet aan onze
wensen. We hebben een gi
gantisch hoofdtoneel, dat ook
gebruikt kan worden als TV-
studio, een grote ruimte ach
ter het toneel die ook dienst
doet als decorwerkplaats en
bij kleine voorstellingen en
een studio die eveneens voor
de kleinere voorstellingen
gebruikt kan worden. Alle
ruimten hebben dus meerde
re bestemmingen".
Het NDT heeft in de inrich
ting van het gebouw zelf ook
een fors bedrag gestopt, dat
was gespaard uit de opbreng
sten van onder meer de bui
tenlandse toernees en de ver
koop van TV-opnamen aan
het buitenland. Op elke twee
voorstellingen die het NDT
in Nederland geeft, staat er
minstens een in het buiten
land. Op het programma
voor de komende jaren staan
opvoeringen in Moskou,
Warschau, Parijs, Melbourne
en New York.
Het belangrijkste blijven ech
ter de opvoeringen in het
nieuwe muziektheater aan
het Spui. Of die inderdaad
altijd begeleid kunnen wor
den door een symfonieorkest
en koren waagt Carel Birnie
te betwijfelen. „Eerdere ver
zoeken om meer geld daar
voor hebben ook niets uitge
haald. Ik verwacht er dan
ook niet te veel van. Maar je
kunt het altijd proberen".
KOOS VAN WEES
Toen Vilmos Huszér in
1960 op 76-jarige leeftijd
stierf, was hij geen be
roemd kunstenaar. Als lid
van De Stijl (1917-1931)
werd hij in de na-oorlogse
kunsthistorische literatuur
ondergeschikt geacht aan
Mondriaan, Van Doesburg
en Van der Leek.
Op de overzichtstentoonstel
ling van Huszar (1884-1960) in
het Haags Gemeentemuseum
is een schat aan beeldmateri
aal bij elkaar gebracht. Voor
de eerste keer is er een recon
structie van zijn oeuvre ge
maakt en dat was alleen moge
lijk omdat twee kunsthistorici,
Sjarel Ex en Els Hoek, gedu
rende vier jaar onderzoek de
den om de vele open plekken
in te vullen. Enkele maanden
geleden verscheen er nog een
oproep in het blad van Pulchri
Studio om zoveel mogelijk in
formatie over de kunstenaar
aan het museum door te ge
ven. Aangezien Huszér vanaf
1933 lid van Pulchri was, be
stond er een redelijke kans op
nieuw materiaal uit deze
kring, maar helaas leverde de
oproep weinig op. Wat wel
veel opleverde was het date-
ringsonderzoek bij het Cen
traal Laboratorium voor On
derzoek van Voorwerpen van
Kunst en Wetenschap in Am
sterdam.
Via een analyse van pigmen
ten in verf kan men tot een
vrij nauwkeurige datering van
een schilderij komen en daar
door konden enkele foutieve
dateringen recht gezet wor
den. Ook het Gemeentemu-
i Berssenbrugge aan de Haagse Zeestraat. Ruimte-kleur-compositie:
seum is in het bezit van zo'n
schilderij. Tot nu toe dacht
men dat „Danspaar" uit 1917
was, maar dit blijkt uit 1938/39
te zijn. Het is nog even wen
nen dat het werk z'n twintig
jaar later is gemaakt.
Resultaten
De resultaten van het date-
rings-onderzoek, maar ook een
uitvoerige beschrijving van
het leven en werk van de
kunstenaar, een corresponden-
Weer demonstratie tegen „Theater van de lach"
AMERSFOORT Ongeveer veertig demonstranten hebben gis
teravond in Amersfoort voor de ingang van het cultureel cen
trum De Flint geprotesteerd tegen de opvoering van het theater
stuk „Hoe versier ik een stuk", door het „Theater van de lach".
De demonstranten, verenigd in de groep „Theater van de lach is
om te huilen" deelden pamfletten uit waarin zij stelling nemen
tegen de teneur van de klucht, die er volgens hen van uit gaat
dat vrouwen aanranding niet onprettig vinden In het stuk
wordt een van aanranding verdachte boekhouder plotseling
aantrekkelijk voor zijn vrouwelijke collega's op zijn werk. Al
eerder waren er acties tegen deze klucht. Op 19 februari leidde
dat in Utrecht tot gevechten tussen demonstranten en theaterbe
zoek?!^.
tie tussen Huszér en de kuns
tenaar Chris Beekman, een
overzicht van exposities tussen
1902 en 1959, zijn bijeen ge
bracht in het boek „Vilmos
Huszér, schilder en ontwerper
1884-1960". Deze publikatie is
een bijna onmisbare aanvul
ling op de tentoonstelling, de
eerste monografie over „de
grote onbekende van De Stijl".
De in Budapest geboren kuns
tenaar, vestigde zich in 1906 in
de residentie; Voorburg werd
tot 1939 zijn woonplaats. In de
eerste zaal van de tentoonstel
ling hangen schilderijen uit
1906-1916, waarbij de invloed
van Gauguin en Van Gogh in
het oog springend is.
Heldere, intense kleuren, ge
stileerde vormen, expressieve
lijnvoering en milde humor
werden in de periode erna vol
ledig uitgewerkt. Als ontwer
per van glas-in-lood ramen
had hij een belangrijke in
vloed op Theo van Doesburg.
Maar ook als interieurontwer
per sloot hij aan bij De Stijl, in
zijn streven om schilderkunst
en architectuur te integreren.
Hij hield zich voornamelijk
met kleur bezig en hij was van
mening dat kleuraccenten een
wezenlijk onderdeel van de
architectuur moesten zijn en
niet zoiets als toegevoegde de
coratie.
Stijl
De vlak-geometrische stijl
leende zich daar uitstekend
voor en kleurvlakken van
verschillende afmetingen wer
den ritmisch op de wanden ge
ordend. Niet alleep wanden,
maar ook deuren, het plafond,
de vloer en meubelen werden
in het concept opgenomen en
moesten zoveel mogelijk een
eenheid vormen. Zij zouden op
elkaar inwerken en elkaar
.versterken in de ervaring van
de ruimte.
Van zijn talloze ontwerpen
heeft geen de tijd doorstaan.
De maquettes op de tentoon
stelling zijn naar aanleiding
van foto's gebouwd en geven
een goed beeld van de bedoe
ling van Huszér.
Eén van de nagebouwde
„Ruimte-Kleur-Composities"
is het bekende atelier van fo
tograaf Henri Berssenbrugge
aan de Zeestraat (1921). Archi
tect Jan Wils bouwde de hoge,
langwerpige ruimte en ont
wierp de functionele meube
len; Huszér bepaalde de kleur-
compositie. Op de vloer - twee
tinten grijs - lagen zwarte,
blauwe en roden kleden, de
meubelen waren zwart, de
wanden hadden als basiskleur
wit en zwart en de wandvlak-
ken hadden primaire (rood,
geel, blauw) kleuren.
Kunstkring
Zowel Jan wils als Henri Ber
ssenbrugge waren lid van de
Haagse Kunstkring en ook
Huszér schreef zich in 1916 in
bij de afdeling architectuur en
kunstnijverheid. Als typograaf
ontwierp hij bijvoorbeeld een
programmablad voor de afde
ling en een omslag van een
brochure.
Hij ontmoette in de Kunst
kring kunstenaars en architec
ten (o.a. Piet Zwart en Kees
van Moorsel) die door dezelfde
idealen gedreven werden, en
daaruit vloeide samenwerking
of opdrachten voort. Bij de
Kunstkring exposeerde hij re
gelmatig interieurontwerpen,
maar ook weefsels of glas-in-
loodramen.
Huszér was een veelzijdig
kunstenaar en op de tentoon
stelling worden de resultaten
hiervan getoond. Stofdessins
(Metz Co.), reclame-op-
drachten (Miss. Blanche),
drukwerk (PTT), schetsen,
schilderijen, glas-in-loodramen
en interieurontwerpen.
Met zijn diepgaande belang
stelling voor beweging wilde
hij „bewegende schilderkunst"
maken. Hij construeerde een
platte pop van een meter hoog,
die hij via een paneel met toet
sen kon bedienen. De pop met
zijn rechthoekjes van rood en
groen mica, werd voor een wit
laken geplaatst. Het spel der
kleuren op de klanken van de
muziek moest de rest doen. De
vertoning was opgenomen in
het programma van de fameu
ze Dada-veldtocht, die in 1923
in de Haagse Kunstkring be
gon.
Vilmos Huszór: Danspaar (1917).
Evenals zijn pop bezitten ook
een aantal van zijn schilderij
en een zekere humor en licht
voetigheid. De strengheid, die
zo typerend is voor Mondri
aan, ontbreekt bij Huszér. Na
1930, toen hij zich steeds meer
terug trok uit het culturele le
ven van Den Haag, trad hij
veelvuldiger met naturalis
tisch werk naar buiten. Hij
werd in 1933 lid van Pulchri
Studio en waarschijnlijk hin
gen zijn landschappen, portret
ten of stillevens vanaf die tijd
even braaf op de jaarlijkse le
dententoonstelling als het ove
rige werk der leden.
INGRID VAN SANTEN
Haagse Gemeentemuseum,
Stadhouderslaan 41, „Vilmos
Huszar 1884-1960, schilder en
ontwerper" tot 20 mei, dins
dag t/m zaterdag 10-17 uur,
zondag 13-17 uur.
De uitgebreide monografie
over Huszar, samengesteld
door Sjarel Ex en Els Hoek,
heeft 220 pagina's, 260 zwart
wit afbeeldingen en 23 kleu
renfoto's. De prijs is tijdens
de tentoonstelling 37.50.
Voor een uitgebi
agenda, ook voor dei
mende dagen, raadaN r.
men „UIT", de gratisP1
kelijkse bijlage van
krant.
ALPHEN AAN DEN RIJN l a.
ROCINEMA I (Van BoeU?r
straat 6, tel. 01720-2(var
Commando (12); 18.30, lga<
wo. ook 13.30. •EUROCINftiste
The terminator (16); L, r
21.00. EUROCINEMA
bubblegum (12); 18.45, r
wo. ook 13.45. EUROCIlfonl
IV: The key (16); 18.45, joof.
Ghostbusters (al); wo. 13in m
KINDERVOORSTELLING Tvo
EUROCINEMA II: Sneein1
je en de zeven dwergen (af~
13.45. 7
LEIDEN LUXOR (StatioA
19. tel. 071-121239): Taxi LI
(16); 14.30, 19.00, 21.15. i
I (Steenstraat 39, tel. 12<"
The killing fields (12);
18.45, 21.30. LIDO II: 4
deus (al); 20.00. LIDO lil
terminator (16); 14.30, P1
21.15. LIDO IV: Bachelorf C1
ty (16); 14.30, 19.00, igei
STUDIO (071-133210) FftnS
in love (al); 14.30, 19.00, f
TRIANON (Breestraat 3?Sar
123875): Hot bubblegum rha
14.30, 19.00, 21.15.
(Haarlemmerstraat 52. tel.!
125414): Prille poesjes di^atS
leiden (16); 14.30, 19.00, 2jm.
NOORDWtJK LIDO THELJ i
(Pr. Bernhardstraat 56,,ei
01719-12800): Once up*S C
time in the west (12); di. p(
Tinar Jna 1fi\- ma 1Qnn' T
N«
KATWIJK CITY THEATpri
(Badstraat 30, tel. 017l8-7Srif
Gremlins (al); wo. 14.45, Lu,.
21.15. ma. dl. 19.00, #nu
CITY THEATER II: Starkn
III (al); tijden zie City L vr
THEATER III: Dead and ft,
(12); tijden zie City I. *)10g
THEATER IV: Splash (al);
zie City I, beh. wo. 14.45. mai
KINDERVOORSTELLING
CITY THEATER I
Jerry, deel I
LIDO THEATER: i
het circus (al); wo. 14.30. t or
VOORSCHOTEN GREENj
Ghostbusters (al);
1984 (12); 20.00.
KINDERVOORSTELLING het
De onvoorstelbare tochtid
idt.
,prd
EATER IV: TonfC
I IV (al); wo. f
EATER. Dik Trd d<
0. t or
wo. 14.00.
met Dune ASTA 2 (Spil
tel. 463500): Falling in lovf'"*
15.00, 19.00, 21.30. ASlk, i
Gremlins (al); 15.00. tje
21.30. BABYLON 1 fet
Centraal Station, tel. 47'. j
Amadeus (al); 14.00,
BABYLON 2: (12): Ghofg v
ters (al); 14.00, 19.00, Eft.
BABYLON 3: An officer j ef
20, tel. 630637): De
(12); 14.00, 18.45, 21.30.1 va
NEAC 2: Body doublejn ei
14.00, 18.45, 21.30. CIWs i
3: Losin* it (16); 18.45, L_
ma. di. ook 14.00. EURfL
NEMA (Leyweg 910, tel. 66J
Silkwood (al); ma. di. 1
20.00. wo. 20.00. METRfl
LE 1 (Carnegielaan. tel. 4
The killing fields (12);
18.45, 21.30. METROPCj
A soldier's story (al);
18.45, 21.30. METROPl
Brian de Palmaweek:
18.45, 21.30. wo. 14.00, f
ma. The fury (16); di. f
(16); wo. METROPOLE I
prooi (12); 14.00. 18.45.
METROPOLE 5: Paris, f
(16); 14.00, 20.00. C
(Herengracht 13, tel. 46i30
The last breed (16); Dr(
18.45, 21.30. ODEON 2%
chelor party (12); 13.45, 1"*
21.30. ODEON 3: BraziUlt
13.45, 18.45, 21.30. ODElen
Places in the heart (al); iVai
18.45, 21.30. LE PARIS 1Rt,
tingstraat 12b, tel. 656402W®"
'n Jill (18); 12.00 tot 22.30.1™
PARIS 2: Sexpret (18); 12.125
22.45. LE PARIS 3: Sexide
gere sferen (18); 12.30 tot <va
PASSAGE (Passage 63
460977): The terminator
14.00, 18.45, 21.30. Zaal fWl
een donkere spiegel (16)M(
19.30. De grote stilte (16)15
21.30. Avondmaalsgasten
di. 19.30. Wat betreft de
wen (16); di. 21.30. Persomen
wo. 19.30. Cries and whq9e
(16); wo. 21.30. NC
KRUISWOORDRAAtfn
Horizontaal: 1 zwart paard;®®
materiaal; 7 Nederlandse scttAf
milie; 9 voorzetsel; 11 wijfje v|ve
rie; 12 vorm van mij; 13 I j€
strafwerktuig; 15 ingezet stukm
nigte; 18 insekt; 19 luilak; 2V1
21 bijbelse naam voor azijn}*"
penloop; 25 Japanse munt;€5
brandingsrest; 27 klein café;Vie
sterm (afk.); 30 land in Azie; jya
sel, eetwaar; 33 kegelvormig^/
Verticaal: 1 strafbaar feit; 2j™
sel; 3 plantaardig afval; 4 raa«®<
5 rund; 6 plaats in N.-Hollanfffli
hond; 10 plotseling; 12 harsfajj;
stekel; 15 stad in EngelandjSf
werktuig; 18 vragend vnw.; 2",.,
de taal; 22 wapen in vroeger''
24 vierhandig dier; 27 zang)«8
knaagdier; 30 persoonlijk iflC
voorzetsel. tl(
F
OPLOSSING:
bu ie :(|f oe 8^
:dee pz !sjou>) zz :suejj
'seui ll :speei gi :uioop ft®
zi :saopjed oi ^qoj g 'dsaam
:du p :dej e 'ujo z :pjooiu t
:s||ds zz :ueder 0G "O M t
'se 92 '-U9S sz zz :>f»P
02 Itaiuaop 61 :dsaM 91
:se| gi :pei gi 'au* 21 'dodfl
tsueyy 1 :mooi p '.joouj 1 q
