Toekomst Vliko afhankelijk
van zandwinning De Does
Tweede WaardbrugGepokt en gemazeld door de eeuwen
Studenten terug uit Boven Volta
HULDIGING SCHAA TSERS
^DEN OMGEVING
Eeidae Soman!
WOENSDAG 6 MAART 1965 PAGINA 15
«cket Centrum
AVI
sÏÏirdt kleiner
i pl
1RDWIJK Het Racket
jllg-um op het Casino-terrein
'onide Oude Zeeweg wordt
jliéenlijk kleiner dan men
1 (b in eerste instantie had
i dgesteld Wethouder Van
S meldde dit gisteravond
otjle vergadering van de
v&ommissie voor ruimtelij-
drdening.
-g(
cogt nieuwe plan is niet de
ir van woningen opgeno-
»f Piet Veentjer, de eige-
sni van de grond, sluit niet
r (dat de aanvankelijk ge-
Me dienstwoningen en ap-
zoementen in een volgende
le j gerealiseerd worden Op
voraag van Rubingh (VVD)
tajstigde de wethouder, dat
'oningbouw niettemin een
>o^raal onderdeel van het
plan blijft. Van de v
ibanen uit het oorspron-
e plan. verdwijnt er één,
handelsgedeelte wordt
ter (van 1080 naar 345
:ante meter) en een rac-
ill-zaal verdwijnt hele-
1. Verder worden de kan-
kleedgelegenheden
iger van omvang.
le discussie over het nieu-
tbouwplan ging het over
zaken: aan de ene kant
men in de raadscommissie
I wel gelukkig met de veel
per grootschalige bouw op
Jandschappelijk kwetsbare
fin (..We moeten blij zijn",
s Smit (VVD), maar an-
ijds bleek men beducht
een verarming van I
ien van het te bouwen
I. De gevel is vlak en min-
'raai. erkende de wethou-
In de commissie bestond
gdheid over de toe te
kleuren. Het moet geen
worden, dat wat aan-
betreft, op een industrie
ën thuis hoort, merkte Al
le (CDA) op. Maar ook
'fpvallende kleuren zouden
.oeilijk met de omgeving
agen De raadscommissie
uiteindelijk akkoord met
foorstel van burgemeester
'ethouders om voor het
)we bouwplan groen licht
LEIDERDORP De
eventuele zandwinning ir
De Does kan bepalend
zijn voor de toekomst var
het Leiderdorpse bedrijl
Vliko BV. De gemeente
heeft het bedrijf geen hin
derwetvergunning ver
leend, vanwege de over
last die het thans aan de
Hoogmadeseweg veroor
zaakt. Een deel van het
bedrijf zou kunnen ver
huizen naar de zandwin
put, als deze er al zou ko-
Het bedrijf verhuurt en trans
porteert containers, verricht
grond- en sloopwerkzaamhe
den en zorgt voor op- en over-
l van afval op het terrein
i de Hoogmadeseweg. Om
wonenden ondervinden over
last van het bedrijf. Onder
meer het activiteitencentrum
voor gehandicapten Gading
aan de Hoogmadeseweg. Een
vertegenwoordiger van dit
centrum zei gisteren bij de
Raad van State dat door over
last van stank, lawaai en stof
de activiteiten, met name in de
zomer, ernstig worden bemoei
lijkt.
Bij de Raad van State diende
het door eigenaar H.A. Koen
aangespannen beroep tegen de
beslissing van de gemeente
Leiderdorp om geen hinder
wetvergunning te verlenen en
tot sluiting over te gaan. Op de
zitting bleek dat vooral de
overslag en opslag van afval
stoffen in geen geval meer aan
de Hoogmadeseweg zouden
mogen plaatsviriden. De ande
re activiteiten zouden, mits ge
bonden aan strenge voorwaar
den, nog wel daar uitgevoerd
kunnen worden.
Pogingen om het bedrijf te
verplaatsen, gebruik makend
van de bijdrageregeling sane
ring milieuhinderlijke bedrij
ven hebben tot nu toe niet
veel resultaat opgeleverd. Er
staat echter nog een mogelijk
heid open, waarvoor de steun
van het provinciaal bestuur is
vereist. Leiderdorp heeft be
lang bij zandwinning in De
Does. omdat zand nodig is
voor het opspuiten en bouw
rijp maken van onder meer de
woonwijk Buitenhof. Als de
provincie zandwinning in De
Does toestaat, ontstaat daar
een zandwinput, die gebruikt
zou kunnen gaan worden als
regionale stortplaats voor afval
en puin. Vliko zou nabij de put
het gedeelte van het bedrijf
dat zich bezighoudt met de op
en overslag van afval kunnen
plaatsen.
Eigenaar Koen toonde zich
gisteren wel bereid tot een
eventuele splitsing van zijn be
drijf. De gemeentelijke verte
genwoordiger maakte echter
duidelijk, dat het nog lang niet
zeker is dat de provincie zand
winning zal toestaan. Wel zal
het provinciaal bestuur waar
schijnlijk binnenkort een be
slissing nemen over deze zaak
De advocaat van Vliko drong
bij staatsraad Hekkelman aan
op een beslissing die het Vliko
in ieder geval mogelijk maakt
er aan de Hoogmadeseweg een
bedrijfsgebouw met garage op
na te houden, waarvoor de ge
meente dan een vergunning
zou moeten verlenen Verder
bepleitte hij enig uitstel om het
bedrijf gelegenheid te geven
de sanering rond te krijgen
Uit gesprekken met de provin
ciale vertegenwoordigers was
hem gebleken dat er mogelijk
wel een gunstige beslissing ten
aanzien van de zandwinning
uit zou kunnen rollen.
NA DEELS MISLUKTE MISSIE
NOORDWIJK De Leidse
studenten die met twee bus
jes gereedschappen en mate
rialen naar Boven Volta gin
gen, zijn weer in Nederland
teruggekeerd. Zoals bekend
is hun op 2 februari gestarte
missie maar gedeeltelijk ge
lukt, want zij hebben zelf
wel de dorpen Kéra, Kosso
en Bobo Diolasso bezocht
maar de materialen bleven
bij de Algerijnse grens ste
ken. Inmiddels zijn de spul
len door de Werkgroep Ont
wikkelingssamenwerking
Noordwijk-Boven Volta via
een vervoersbedrijf alsnog
richting Burkina Faso (Bo
ven Volta) gestuurd.
Bij de Algerijnse grens waren
de busjes met goederen voor
de projecten die Noordwijk in
Boven Volta steunt, tegen ge
houden. De invoerpapieren
waren volgens de autoriteiten
niet in orde waardoor de bus
sen niet door Algerije mochten
rijden Chauffeur Bert Geu-
rink, die zichzelf voor het
transport had aangeboden,
laadde vervolgens alle materi
alen en gereedschappen in een
van de busjes en keerde daar
mee terug naar Nederland.
Een hele prestatie, gezien het
feit dat het busje zwaar over-
beladen was. De inhoud van
de bus is direct na aankomst in
Nederland, op 14 februari, via
een vervoersbedrijf naar Bo
ven Volta gestuurd. De kosten
van dat duurdere transport
worden gedeeltelijk betaald uit
de opbrengst van het inmid
dels verkochte busje dat Bert
Geurink heeft teruggebracht
De overige kosten zullen uit
de reguliere acties van de
Werkgroep Ontwikkelingssa
menwerking Noordwijk-Bo
ven Volta worden betaald.
De studenten mochten hun
reis met het andere, lege, busje
wel vervolgen. Zij hebben dat
afgeleverd bij Frère Isidore
van de lagere technische
school in Bobo Diolasso waar
voor dat ene busje bestemd
was als gift. Dat deel van de
actie „Een piek voor Boven
Volta", die in totaal 6.000 gul
den op heeft gebracht, hebben
zij dus wel kunnen afronden.
Hoe het met de materialen en
gereedschappen mis heeft
kunnen gaan is bij de Noord-
wijkse werkgroep nog onbe
kend. want Karei en Jan van
Herwaarden hadden zelf de
reispapicren geregeld en de
ambassade van Algerije had
hen voor de reis verzekerd dal
alle papieren in orde waren.
Leiderdorp tegen Apartheid levert zesduizend gulden op
„Voor onze zwarte broeders en zusters die eens vrij zullen zijn Deze woorden sprak Margaret
Roest, voorzitter van de werkgroep Leiderdorp tegen Apartheid gisteren in Leiden bij de over
dracht van de opbrengst van de collecte voor de ondergrondse vakbeweging van Zuid-Atnka. het
SACTU. Deze huis-aan-huiscollecte, die zesduizend gulden opgebracht heeft, is begin februari ge
houden tijdens de informatieweek „Leiderdorp tegen Apartheid Uit handen van Peter van der
Meer (geheel rechts), penningmeester van de werkgroep, nam de heer Aaron Pemba uit Lusaka
(tweede van links) gisteren op symbolische wijze het geldbedrag in ontvangst De heer Pemba is
hoofd internationale zaken van het SACTU en op dit moment in Leiden vanwege de actieweek
..Leiden tegen ApartheidBij de overhandiging was ook de heer Godfrey Motsepe (geheel links)
aanwezig ais vertegenwoordiger van het ANC (African National Congress)
LEIDERDORP Maar liefst
29 Elfstedenschaatsenrijders
die de tocht hadden volbracht
werden gisteravond door bur
gemeester M A. van der Have
gehuldigd in het restaurant
„In den Hollandschen Tuyn"
In het middelpunt van de be
langstelling stond wedstrijdrij
der Kees Borst, die met een
twintigste plaats op iets meer
dan elf minuten achterstand
op winnaar Evert van Ben-
them een enorme prestatie
heeft geleverd Wat nog eens
werd onderstreept met een ne-
nde plaats in de alternatieve
fstedentocht die afgelopen
weekeinde in Finland werd
gehouden.
Burgemeester Van der Have
overhandigde iedere deelne
mer het Leiderdorpse gedenk
boek „Langs Jaagpad en Snel
weg" Van secretaris Gijs de
Groot van de vereniging IJs-
sport Leiderdorp ontvingen de
deelnemers de brochure „Bijna
100 jaar georganiseerde ijssport
te Leiderdorp en Zoeterwoude
Hoge Rijndijk" Gehuldigd
werden J Beijer. J Bloemen-
Ht, W Dekkers, W
de Graaf. K van Haasieren, L.
Hermans. M Hoedt. A. Hoog-
crvorst. Rolf VM Houdt,
Ralph van Houdt. R. Hoogen-
boom. F van Huis, F les tra.
G v d Klaauw F A J Klein.
L de Klerk. P Kolk. F Kuijk.
K La bots. J de Lange, G.
Meindersma. L Mooijman, M
Okkers. P Rietkerk. Th
Schoots, P Tas. J J Vermeu
len en R Vermeulen.
W wj_
Bruggen, we maken er allemaal
gebruik van. Zeker in een water
rijke stad als Leiden zijn het on
misbare schakels in het wegen
net. Veel aandacht is er nooit aan
de Leidse bruggen besteed. De
stilte rond de Leidse bruggen is
met de presentatie van het Brug-
genboek al gedeeltelijk „ver
stoord". Het Gemeentearchief
aan de Boisotkade hoopt van 9
tot en met 29 augustus 1985 in De
Waag de tentoonstelling „De
Leidse bruggen" te houden. Als
inleiding op deze expositie ver
schijnt in deze krant een serie ar
tikelen over Leidse bruggen. Het
zijn geen technische verhandelin
gen, maar historische verhalen
waarin een brug als leidraad
dient. De gegevens zijn verza
meld door een werkgroep van
historisch geïnteresseerden, die
veel van de geschiedenis van de
Leidse bruggen heeft uitgezocht.
Samensteller is de begeleider van
deze werkgroep, de heer P.J.M. de
Baar van het Gemeentearchief.
Kees van Herpen tekent voor de
eindredactie. De reprodukties
zijn van fotograaf Wim van
Noort. Vandaag verschijnt het
vierenzeventigste artikel in deze
serie.
over de Waar
tussen de vijfde
zesde Groenesteeg
een simpele naam:
Waardbrug.
de naamgevers van
in 1915 aan
toe wa-
was hun inspiratie
licht uitgeput en
een eenvoudige,
Amerikaans aan-
ide, oplossing uit de
Vanaf de Nieuwe
tellend werden het
Eerste Waardbrug in
lieuwe Rijn (inmid-
vervallen door de
§jw van het Huis op de
fcrd), de Tweede
II ardbrug in de Groe-
i# ~1eeg, de Derde Waar-
tig in de Oosterkerk-
iat en de Vierde Waar-
P Jug in de Zuidsingel.
-aïe^Waardgracht ontstond bij
jjjjergroting van de stad van
TratlHet graven ervan vond
a/j660 plaats, maar kwam zo
stra 'n ^et seizoen klaar dat
>euh6een z'n roeer had om aan
r t0 bruggen te beginnen,
irom vond de aanbesteding
it op 19 maart 1661 door
ga de vier bruggen werden
i na elkaar aanbesteed,
i de Tweede Waardbrug
Hrefd de metselaar Gerrit
i hemensz. van Aerdenstoff
ordhemer voor 150. Hij
befde voor dat bearhg alleen
?dei werk te verrichten; alle
ouuerialen werden door de
rel geleverd. Het door hem
za-ichte werk moet van pri-
i di kwaliteit geweest zijn,
•geit het trotseerde eeuwen,
Verras natuurlijk wel het no-
onderhoud vereist.
spreekt vanzelf. Daarom wer
den alle voetvollerijen zoveel
mogelijk geconcentreerd aan
de Vollersgracht, die afgeslo
ten werd van de andere
grachten en bij geschikte
weersomstandigheden met
een paardenmolen leeggema-
len kon worden op de Oude
Vest.
Dit systeem voldeed niet en in
1609 werd een sloot (de
Stinksloot) gegraven naar de
Slaagsloot, waar een grote
windmolen het vuile water
probeerde te lozen in de rich
ting van Zijl en Warmonder
Leede. Toen in 1611 en vol
gende jaren echter een hele
reeks paardenvolmolens door
de stad gebouwd werd aan de
VolmQlengracht (deze werden
verhuurd aan elders weggesa
neerde vollers), verergde het
probleem weer. Er zijn in de
zeventiende eeuw heel wat
middelen uitgedokterd om de
doorstroming van het gfach-
tenwater vooral in de zomer
te verbeteren, maar echt af
doende was er niet een. Nadat
in 1712 de laatste plannen uit
gevoerd waren en niet het ge
wenste resultaat bleken te
•achlenwater
verversing van het grach-
water vormde een bron
i zorg al sinds het eind van
Zestiende eeuw. Vooral de
^"■erijen (waar wollen
>AfselS werden bewerkt)
duceerden afvalwater dat
tond uit oude urine, ranzi-
jboter, vette klei en zeep-
I. Dat dit afvalwater van de
ikmolens, zoals de volmo-
s in de wandeling genoemd
rden, het grachtenwater er
It drinkbaarder op maakte.
hebben, werden op het eind
van de achttiende eeuw alle
bouwkundige voorzieningen
die met de waterverversing te
fhaken hadden zodra men
voor de keuze stond of deze
vernieuwd zouden worden of
niet, de een na de ander ge
sloopt. Zo verdween zelfs als
laatste in de bitter armoedige
jaren na de inlijving van Hol
land bij Frankrijk de afdam
ming (de „beer") in de Zoeter-
woudse singel bij de kruitto-
ren Oostenrijk. Daarna was
men volledig overgeleverd
aan de nukken van het weer
als er veel wind was en
daardoor opwaaiing of af
waaiing van het grachtenwa
ter naar de toen nog niet
drooggemalen Haarlemmer
meer ging het nog wel, maar
bij een hete en windstille zo
mer bleef het water in de
grachten staan.
Dat verontreinigd water ge
makkelijk voor ziekten en
vooral voor epidemieën zorgt,
begon al in de zeventiende
eeuw tot de medici en be
stuurders door te dringen.
Vaak werd zelfs de bedorven
lucht van het grachtwater de
schuld van epidemieen gege
ven, terwijl dat daaraan niet
schuldig was. Pestepidemieën
waren al eeuwenlang een te
rugkerende gesel voor de be
volking, zoals bijvoorbeeld in
1502, 1505 en 1513. De „zwee-
tende sieckte" was daarmee
vergelijkbaar en werd ook
meestal pest genoemd. In Lei
den woedde die zeer hevig in
1574 tijdens het beleg (waar
door ongeveer 5000 v,an de
15.000 inwoners stierven), in
1601/02, in 1624. in 1635 (in de
18 weken tussen 1 juli en 10
november 12.485 doden op
een bevolking van ongeveer
50.000), in 1655 (ongeveer
15.000 doden op naar schat
ting 50.000 inwoners), in 1664
en vooral in 1669/1670
Pokhen
De Waardgracht was zodra er
maar iets aan besmettelijke
ziekte heerste meteen een le
verancier van slachtoffers. In
de vorige eeuw werd na de
belangrijke epidemieën steeds
een vrij uitvoerige bespreking
gepubliceerd, zodat we daar
over goed ingelicht zijn. Toen
De Tweede Waardbrug met op de leuning te drogen hangend textiel. Foto W.J. Kret, 1928.
De
Waardgracht
met in het
verschiet de
Tweede
Waardbrug.
Foto rond de
eeuwwisse
ling, wellicht
door J.
Goedeljee.
eind 1824 de „kinderziekte"
(pokken) uit Den Haag naar
Leiden overwaaide en in to
taal 1426 personen aantastte,
waarvan er 1190 volledig her
stelden, 80 met gebreken her
stelden en 156 overleden,
werd ook de Waardgracht
aangedaan. Nu werden slechts
heel weinig armen aangetast,
omdat deze door de Armenbe
sturen gedwongen werden
zich te laten inenten (de koe
pokinenting) op straffe van
verbeuring van de uitkering,
maar de onwil was erg groot
en wie niet bedeeld werd liet
zijn kinderen dan ook bij
voorkeur niet inenten.
B en W hadden in 1826 stad
sarchitect Salomon van der
Paauw opgedragen een rap
port over de waterverversing
samen te stellen. Op 10 april
1827 bracht burgemeester jhr.
De Meij van Streefkerk naar
voren „dat de aanhoudende
klagten welke er sedert eeni-
ge jaren bij de ingezetenen
waren gerezen over de meer
en meer toenemende stank
van stadsgragten gedurende
de zomer" en Van der Paauw
een uitvoerig en historisch
zeer goed onderbouwd rap
port opgesteld had; besloten
werd dit onder de raadsleden
te laten circuleren. Eerst op
10 juli 1827 kwam het weer
ter sprake en werd besloten
een der middelen die voorge
steld waren als proef uit te
voeren, zulks ter beoordeling
van een commissie van drie
leden: de burgemeester, mr.
N. Bucaille en mr. P. van Ou-
teren
Deze heeft dus gekozen voor
het dempen van de Waar
dgracht. Op 23 juli werd aan
besteed het „aanvullen en
verstraten van de Waar
dgracht met het amoveren en
ontruimen van de daarover
liggende bruggen". Eerst
werd bepaald dat het karwei
op 31 oktober 1827 klaar
moest zijn. maar nadien werd
dit gewijzigd (wat het defini
tieve bestraten betreft) in: de
zomer van 1828. De laagste
inschrijver was Theodorus
Molkenboer (de latere archi
tect) met ƒ5.900.- (de hoogste
vroeg maar liefst 13.200,-),
doch omdat Van der Paauw
het werk geraamd had op
f 4.395,- werd het hem niet
gegund.
Op een buitengewone raads
vergadering op 31 juli 1827
bracht de commissie rapport
uit en erkende dat door het
weghalen in plaats van het
vernieuwen van de beer in de
singel bij de Kruittoren Oos
tenrijk de situatie verslech
terd was, vooral in het Rapen
burg (waar de meeste Raads
leden zelf woonden) en „an
dere oostelijke mindere
grachten". Het plan om alle
oude verversingsmiddelen te
herstellen zou zo'n ƒ60.000
kosten en was dus niet haal
baar. Besloten werd om be
halve het rapport Van der
Paauw te laten drukken
waterschuttingen met drijf-
deuren aan de Koepoortsbrug,
Rijnsburgerbrug, Wittepoorts-
brug en ergens bij de Mare-.
Heren- of Zijlpoort aan te
brengen en de watergaten in
de stadswal aan de Groenha-
zengracht. Zijdgracht (Kore-
vaarstraat) en Levendaal
schoon te maken en eventueel
te verwijden. Het aanbrengen
van waterschuttingen aan de
eerste twee bruggen en het
schoonmaken van de water
gaten werd op 13 augustus
1827 aanbesteed; aannemer
voor 2000 werd Th. Molken-
boer, die daarmee dus toch
nog werk kreeg.
De Waardgracht bleef dus ge
woon een stinkgracht. en dat
zou men nog wel merken In
maart 1829 brak een mazele
nepidemie uit in de sloppen
aan de Langegracht, die voor
al in april ook in de buurt van
de Waardgracht ging woeden
Dr G.V.B. Suringar. die er
een uitvoerige beschrijving
van gegeven heeft, schreef
het gebruiken van gerstewa
ter, broodwater, een afkooksel
van zemelen, van heemstwor-
tel. van zoethout, van klapro
zen en dergelijke als drinken
voor en preekte tegen het
„misbruik" van saffraan en
vlierbloemen In de gevallen
dat zijn middeltjes niet hiel
pen om het „geweld van de
koorts, door welke de maze
len vergezeld werden, te ma
tigen" was zijn voornaamste
recept het aderlaten, „vermits
door dezelve het meest drei
gende gevaar niet zelden on
middellijk werd opgeheven
Het is verbazingwekkend dat
nog in 1829 naar dit paarde-
middel werd gegrepen! Dat er
in maart, april, mei en de eer
ste helft van juni zo'n 350 do
den ondanks dit soort medi
sche hulp aan mazelen te wij
ten waren, valt niet eens erg
tegen.
De cholera brak in 1832 voor
het eerst ook in Leiden uit.
Van 4 augustus tot 30 novem
ber werden 1088 personen er
door aangetast (op een bevol
king van krap 30.000), waar
van er 485 overleden Viel
deze epidemie eigenlijk nog
wel mee, dat kan niet gezegd
worden van de cholera-uit-
barstingen van 1849, 1855.
1859 en 1866. die vele honder
den slachtoffers eisten. Zo
werden tussen 4 mei en 29 au
gustus 1866 1324 personen
aangetast, waarvan er 881
overleden De medisch kandi
daat J.J Langelaan. die in het
noodhospitaal in De Lakenhal
poogde te redden wat nog mo
gelijk was. schreef er zijn
proefschrift(je) over. Zelfs
toen was nog niet iedereen er
van overtuigd, dat de besmet-
ung overgebracht werd door
het water en met bacillen ver
vuild textiel. In juni 1877
kreeg Leiden duinwaterlei
ding. waardoor het probleem
met besmet drinkwater ver
dween.
De Tweede Waardbrug werd
volgens bestek op 16 maart
1885 aanbesteed voor ingrij
pend herstel, waarbij gietijze
ren liggers het stenen gewelf
vervangen zullen hebben.
Omdat dit bestek niet gevon
den jis en er vijf bruggen tege
lijkertijd aanbesteed werden,
is het niet mogelijk aan te ge
ven wie deze brug en voor
hoeveel onder handen geno
men heeft. De brug werd ge
sloopt bij de demping van de
Waardgracht bij de sanering
van het Herengracht-Zijlsin-
gelgebied. Zoals bekend moest
deze gracht weer opengegra
ven worden en zo werd op 26
oktober 1979 aanbesteed het
vernieuwen van de walmuren
langs de Waardgracht tussen
de Derde Waardbrug en „'t
Huis op de Waard" (totaal cir
ca 425 meter), het maken van
de Tweede Waardbrug in de
Groenesteeg en het maken
van bestratingswerken. Sinds
1980 ligt er dus weer een
nieuwe betonnen brug over
een gracht, die hopelijk nooit
meer aanleiding zal geven
voor besmettelijke ziekten.
