Patmos,
het eiland
van de
Apocalyps
'OERISME
hum
A
„Die 1
palmenen
stranden,
daar
krijg ik
acuut
heimwee
van"
HE
PAGIN
£e4dóc(5oivuMit
ZATERDAG 12 JANUARI 1965 PAGINA 25
len en kapellen zijn gegroepeerd
van het klooster. Het schitterende
hoogtepunt van het klooster blijkt
het Catholicon te zijn, een kleine
Kerk waarin zich een beroemde
iconostase bevindt en tevens de
sarcofaag waarin men nog de sche
del kan bewonderen van de stich
ter van het klooster, Christodulus,
die leefde in de elfde eeuw.
Onherbergzaam
Deze monnik en wereldreiziger
voelde zich aangetrokken tot het
zeker in die tijd woeste, onherberg
zame eiland. Hij wilde er een „la
boratorium van de deugd" vesti
gen. Al het land dat Christodulus
op de overige eilanden van de Do-
dekanesos bezat waaronder dat op
Kos en Strovilos verkocht hij aan
de byzantijnse heersers in Constan-
tinopel in ruil voor de volledige
rechten op Patmos.
Het klooster in de vorm van een
zwaar versterkt fort herinnert nog
zeer duidelijk aan de tijd waarin
het ontstond. Het is de tijd van de
kruistochten en overal bouwden
kruisvaardersorden als de Johan-
riieters en de Ridders van Malta
zware forten om de eilanden te be
schermen tegen de oprukkende
muzelmannen en alom aanwezige
piraten. Ze zijn niet alleen te zien
op Patmos, maar ook op Kos, Rho-
dos en Leros.
Gemakkelijk was het overigens
niet voor Christodulus. „De man
nen met wie ik mij omringde lieten
me, uit angst voor de invallen van
Turken en piraten op het eiland,
voor het grootste deel in de steek",
schrijft hij in zijn testament. Niette
min heeft het doorzettingsvermo-
«13
gen van Christodulus zijn vruchten I ken dat zij van hun kwalen gene-
afgeworpen. Op weg naar het Hei- zen. een feit dat zij toeschreven aan
lige Land doen talloze pelgrims ook Cristodulus. Een meer wereldse
het eiland Patmos aan. waarbij ve- verklaring voor die genezingen is
len de heuglijke vaststelling sma- wellicht- gelegen in de omstandig
heid dat het klimaat op Patmos
op trouwens alle eilanden van
Dodekanesos bijzonder aangenaam
en gezond is Het verderop gelegen
Kos slaat bekend om zijn heilzame
klimaat. De eerst bekende genees
heer uit de Oudheid, Hippokrates,
oefende daar zijn praktijk uit. Op
instigatie van de Zuidafrikaanse
hartchirurg Christian Barnard is
daar nu bijna een supermoderne
kliniek klaar waar lijders aan mo-
derne-beschavingsziekten tegen
forse betaling genezing kunnen
vinden.
Terug naar de geschiedenis van
Patmos. Waarschijnlijk is de massa
le komst van de pelgrims de red
ding van het klooster geweest,
want de pelgrims vergrootten de
faam van het eiland en bezorgden
het klooster door middel van hun
schenkingen de voorspoed die het
in de tijd van zijn stichter had moe
ten ontberen. Het krijgt in de loop
der eeuwen nieuwe privileges van
de byzantijnse heersers en wordt op
den duur een geestelijk brandpunt.
De vestiging van het Ottomaanse
rijk in Klein-Azië verandert de po
sitie van Patmos niet wezenlijk
Patmos blijkt ook in de islamitische
periode zich te kunnen handhaven.
Toch is de situatie vrij penibel om
dat het eiland lange tijd inzet is van
de strijd tussen de Ridders van
Malta en de Turken De weinige
inwoners zijn grotendeels afhanke
lijk van het klooster en van de
handel. Het eiland zelf biedt te
weinig waarmee de inwoners zich
zouden kunnen bedruipen. Zij zijn
afhankelijk van de grote mogend
heden voor de vrije vaart en de
handel en het steeds slinkend aan
tal pelgrims.
Kennelijk om hun (kwade) gewe
ten te sussen kennen de elkaar be
strijdende heersers de kloosterlin
gen van Palmos steeds weer nieu
we privileges toe. op voorwaarde
evenwel dat zii zich buiten de be
langentegenstellingen van de toen
malige vorsten houden. Collectes in
de christelijke landen van Oost-Eu
ropa leveren ook de nodige inkom
sten op. Het eiland krijgt ook naam
door zijn school en de daarmee ver
bonden bibliotheek die in het begin
van de achttiende eeuw wordt ge
sticht. In de negentiende eeuw
heeft echter vergaand verval
plaats.
Na samen met de andere eilanden
van de Dodekanesos van Turkse m
Italiaanse handen te zijn overge
gaan, wordt Patmos als laatste
eiland in 1947 weer aan Grieken
land toegevoegd. Van de vroegere
privileges is dan nog maar weinig
Het massieve kloostercomplex is
niettemin nog steeds de ziel van
het eiland, maar de kloosterge
meenschap zelf is erg klein. Het
aantal kloosterlingen bedraagt
ruim dertig, van wie de meesten
ouderen. Er ziin echter de laatste
jaren ook enkele jongeren toegetre
den.
Het kleine stadje Chora met zijn
kronkelige middeleeuwse straatjes
dat aan de voet van het klooster
ligt, teert duidelijk op zijn herinne
ringen Het is de roem van een
groot verleden dat Patmos aantrek
kelijk maakt. Alles herinnert aan
hel verleden: de straatjes, maar ook
de oude gebruiken. Het klooster is
als een ingeslapen reus. waarin de
byzantijnse kloostertraditie wordt
gekoesterd. Een ideaal oord voor de
toerist die er tot rust en bezinning
wil komen
PAUL VAN VELTHOVEN
Het eiland Pat mos is dagelijks on
der meer per boot bereikbaar vanaf
Kos. een eiland met veel goede ho
telaccommodatie en waarmee ook
veel vliegverbindingen worden on
derhouden Patmos zelf kent
slechts enkele hoteli
aldus Neef, die daarbij niet alleen
denkt aan het aantal toeristen,
maar zeker ook aan de kwaliteit
van de hotels.
Kinderschoenen
Alle reclamecampagnes van de
voorbije jaren ten spijt, is het Euro
pese toerisme naar de Antillen in
de kinderschoenen blijven staan.
„Dat heeft onder meer te maken
met de kwaliteit", zegt Guillermo
Neef. „We moeten er geen doekjes
om winden. Het peil van de voor
zieningen op Curasao was diep ge
zonken. Het (Amerikaanse) massa
toerisme brengt met zich mee dat
de hotels, omdat ze niet goed wor
den onderhouden, binnen enkele
jaren totaal zijn uitgewoond. Ame
rikanen en Venezolanen letten
daar misschien wat minder op.
Voor hen zijn de Antillen wat
Spanje is voor de Nederlanders.
Maar Europeanen die naar het Ca-
ribisch gebied komen, maken een
lange, kostbare reis naar een avon
tuurlijke, exotische omgeving. Dan
willen ze niet terechtkomen in een
hotel dat zo uit Benidorm of van
Mallorca lijkt geplukt. Ze zoeken
kwaliteit, intimiteit en de daarbij
behorende ambiance".
Met die wetenschap in het achter
hoofd is door het eilandbestuur van
Curasao een holding-maatschappij
in het leven geroepen. Die maat
schappij zwaait nu de scepter over
zes hotels, die door de vorige eige
naren danig werden verwaarloosd.
Miljoenen guldens zijn inmiddels
geïnvesteerd om de hotels weer
leefbaar te maken en aan te passen
aan de Europese wensen en verlan
gens. „Kwaliteit moet voortaan
voorop staan. Een Amerikaan kun
je bijvoorbeeld elke lunch een
hamburger voorzetten. Dat is voor
het personeel lekker makkelijk.
Maar de Europeanen willen wel
eens iets anders. Natuurlijk, door
de aankoop van die hotels, die be
hoorden tot internationale ketens,
heeft Curasao een deel van zijn
wereldwijde promotie verloren. Nu
moeten we zelf reclame maken.
Met dat „nieuwe gezicht" van Cu
rasao gaai Guillermo Neef in Euro
pa de boer op.
Dure dollar
Alle pogingen om meer toeristen
naar de Antillen te krijgen worden
momenteel echter gefrustreerd
door de dure dollar. De waarde van
de Antilliaanse gulden (ongeveer
1,70) is gekoppeld aan de dollar,
die op de eilanden een volkomen
geaccepteerd betaalmiddel is. Door
die koppeling aan de dollar is het
toch al dure leven op de Antillen
naar Nederlandse maatstaven on
betaalbaar geworden. Maar wan
neer het aan Neef ligt, zal ook
daaraan het nodige gebeuren. „Als
een Antilliaan op een van de ande
re eilanden met vakantie gaat,
geldtvoor hem de zogenoemde An-
tillen-rate. Voor een hotelkamer
die normaal zestig dollar per nacht
kost (ruim tweehonderd Neder
landse guldens) betaalt hij slechts
zestig Antilliaanse guldens (ruim
honderd Nederlandse guldens). Dat
scheelt een slok op een borrel.
Waarom geven we de Nederlanders
niet een soortgelijk voordeel? Nog
zoiets. We hebben op Curacao een
eigen bierbrouwerij. Een pilsje kost
drie dollar. Voor een Amerikaan is
dat te doen. Maar als een dollar
ruim drie gulden kost, betaalt een
Nederlander voor dat pilsje ruim
een tientje. Dat is toch belachelijk!
Laat die man een normale prijs be
talen. Zo zijn er nog veel meer mo
gelijkheden om ervoor te zorgen,
dat het prijspeil voor de Europea
nen aantrekkelijk wordt".
Monopolie KLM
Als Guillermo Neef op al die pun
ten zijn zin zou krijgen, blijft er
nog één obstakel voor een massale
Nederlandse invasie op de Antillen:
de overtocht per KLM-vliegtuig.
Kort voor dit interview kreeg hij te
horen dat een reisbureau een lijst
heeft van 130 mensen, die op va
kantie willen naar de Antillen. De
hotels kunnen zo worden geboekt.
Het probleem is alleen dat de KLM
in de gewenste weken niet vol
doende vliegtuigstoelen vrij heeft.
De KLM is de enige maatschappij
die vanuit Europa rechtstreeks op
de Nederlandse Antillen vliegt. Vijf
keer per week zet een DC-10 passa
giers af op Curasao of Aruba, om
daarna door te vliegen naar be
stemmingen elders in Latijns-Ame-
rika. Andere routes om op de An
tillen te komen lopen via de Vere
nigde Staten of Venezuela, maar
zijn veel kostbaarder, zowel in tijd
als in geld
Het aanbod van pasagiers naar en
van de Antillen is te gering om een
aparte lijndienst Amsterdam-Cura-
Cao te rechtvaardigen. De beschik
bare capaciteit voor Antillen-gan-
gers is zodoende afhankelijk van
het aantal passagiers dat met de
KLM verder Latijns-Amerika in
wil. Een ticket naar Lima levert nu
eenmaal meer op dan een reisje
naar Curacao. „Dat geeft een enke
le keer problemen Dan kunnen
mensen niet vertrekken op de dag
dat zij zouden willen. Maar een
vliegtuig is nu eenmaal niet van
elastiek", aldus KLM-woordvoer-
der Peter Wellhüner.
Nadelige gevolgen
De KLM heeft in theorie niets te
zeggen over plannen van andere
maatschappijen voor een charter-
dienst vanuit Nederland op de An
tillen. En evenmin over het openen
van een lijndienst tussen de Neder
landse Antillen en een ander Euro
pees land. Dat zijn de zaken van
respectievelijk de Nederlandse en
de Antilliaanse luchtvaartautoritei
ten. Maar in de praktijk wordt in
Den Haag en Willemstad natuurlijk
terdege rekening gehouden met de
opvattingen én de belangen van de
KLM
Wellhüner: „Je moet het belang
van die geregelde lijndienst tussen
de Antillen en Nederland niet on
derschatten. Vijfmaal per week ko
men en gaan er DC-10's. Daar kan
men de klok op gelijk zetten". De
komst van andere lijndiensten of
van charters zou, zo blijkt uit zijn
ATMOS Er is waarschijn
lijk geen groter contrast te be
ienken dan tussen Patmos,
het wat slaperige eilandje in
de Egeïsche zee, en het boek
lat daar is ontstaan: de Open
kring van Johannes, vaker
aangeduid als de Apocalyps.
met luxi
dc
rankrijk e -
en boek.
120-1866
Het eiland Patmos behoort tot de
Dodekanesos, de twaalf Griekse ei-
ï-SJIU landen vlak voor de Turkse kust,
waar de sporen van de klassieke
oudheid nog zo overduidelijk aan
wezig zijn. Patmos was niet zo ge
zegend in dit opzicht, of liever, zijn
Gingere christelijke verleden heeft
oogstwaarschijnlijk oudere sporen
uitgewist.
rzee Het eiland werd pas goed aan de
vergetelheid ontrukt toen in 95 na
Christus de apostel Johannes voor
twee jaar naar dit eiland werd ver
bannen en een boek schreef dat
oorspronkelijk bedoeld was de aan
zware vervolgingen blootgestelde
christelijke gemeenschap in Klein-
Azië te bemoedigen.
Men kan nog steeds de grot zien
waarin de apostel tijdens zijn bal
lingschap verbleef en de spleet die
zich in die ruimte bevindt, waarin,
naar de vrome traditie wil. de ge
heimzinnige stem tot Johannes
heeft gesproken die hem tot zijn vi-
Hoenen over het duizendjarig rijk
en het einde van de wereld inspi
reerde.
De grot maakt nu echter deel uit
van een groot, zwaar ommuurd
kloostercomplex dat tegen de rots
aanligt en al op zeer verre afstand
waarneembaar is. Langs souvenir-
winkeltjes, die overladen zijn met
kopieën van iconen uit het kloos-
kruipt een weg omhoog naar
een kleine hof waaromheen de cel
Beeld van
blinkend witte stran-
ïzoomd door wuivende
en een kristalheldere,
zee. „Normaal
ik er geen last van. Maar
ik dat soort foto's zie, krijg
acuut heimwee", verzucht
«uillermo E. Neef, in zijn
«zitje directie en personeel
van het onlangs geopende toe
ristenbureau van Curasao
foor de Benelux. Hij heeft als
opdracht zoveel mogelijk Eu
ropeanen te verleiden tot een
vakantie op zijn vader(ei)land.
Aan de posters en folders zal
het niet liggen. Als Neef ze
achter zijn bureau doorbla-
iert, wekt hij de indruk alsof
lij de toeristen met onmiddel-
ijke ingang vooraf zou willen
jaan.
Buitenlandse toeristenbureaus ves-
igen zich bij voorkeur in luxe win
kelpanden in hartje Amsterdam.
__,Het toeristenbureau van Curasao
zal men er echter tevergeefs zoe
ten. Directeur Neef werkt voorlo
og vanuit een eenvoudig kantoor
Fiaan de Eendrachtsweg in Rotter-
dam. Bij aankomst daar versperren
twee agenten met kogelvrije vesten
en machinegeweren de weg. Past
-goed bij het beeld van Curasao als
een vreedzaam, vrolijk en veilig
stukje tropisch Nederland, is je eer-
i reactie. De agenten blijken ech-
de Turkse consul te bewaken,
i twee deuren verderop kantoor
iöudt.
„Het is nooit de bedoeling geweest
dat mensen massaal naar dit kan
toor zouden komen. En nu hele
maal niet, met die Turkse toestan
den hier op straat", aldus Guiller
mo Neef. „We richten ons in eerste
instantie op de vakhandel. Verzoe
ken om informatie van particulie
ren kunnen we veelal telefonisch
afhandelen of we verwijzen naar
gespecialiseerde reisbureaus".
Kwaliteit moet beter
Het toerisme naar de Nederlandse
Antillen, Arui>a en Curasao in het
bijzonder, heeft vorig jaar een
enorme klap te verwerken gekre
gen. De devaluatie van de Bolivar
dwong duizenden Venezolanen
thuis te blijven. Bovendien valt er
een teruggang waar te nemen in
het Amerikaanse toerisme. Geen
prettige ontwikkeling voor een
eiland als Curasao dat, behalve van
de olie-industrie en de dienstverle
ning, vooral afhankelijk is van zee-
en zónaanbidders. Bovendien zal
Aruba, nu de Lago-raffinaderij
wordt gesloten, zich nog sterker op
het toerisme gaan richten. Een in
zakkende markt en scherpere con
currentie: alle reden voor het ei
landbestuur van Curasao een ambi
tieus plan uit te werken om het ei
gen toerisme op te krikken. Daarbij
is, veel duidelijker dan voorheen,
het oog op Europa gericht. „Sprei
ding" van het toerisme is het nieu
we toverwoord, dat toeristisch Cu
racao van de ondergang moet red
den. „We moeten het toerisme naar
Curacao weer op niveau brengen".
Foto links boven:
Guillermo Neef: 1
„Die stranden en
palmen, daar
krijg zelfs ik
heimwee ven".
woorden, het voortbestaan van de
KLM-lijndienst in gevaar brengen.
„Met alle nadelige gevolgen voor
de Antillen van dien. De regering
in Willemstad weet dat ook".
Het verwijt dat de KLM op de An-
tillen-route te hoge prijzen rekent,
wijst Wellhüner resoluut van de
hand. „Zowel voor Curacao als
vóór Aruba hebben we in samen
werking met een aantal hotels op
die eilanden een goedkope aanbie
ding. Nog geen tweeduizend gulden
voor de overtocht en zeven nach
ten in een vijf-sterren-hotel. Wie
langer dan veertien dagen en
maximaal een maand op de Antil
len wil blijven, is eveneens voor
minder dan tweeduizend gulden bij
ons onderdak. Het IATA-tarief
voor een jaarretour bedraagt 5398
gulden".
De enige hoop voor Guillermo
Neef is dat Nederlanders, Belgen
en Luxemburgers zich in zeer gro
ten getale zullen bekeren tot een
vakantie op de Antillen. En dan
moet hij er in onderhandelingen
met de KLM een mouw aan zien te
passen. KLM-woordvoerder Wel
lhüner: „Ik begrijp best dat het
zuur is als je handel hebt, die je
niet kwijt kunt. Maar de KLM kan
niet zomaar de vliegsehema's om
gooien en extra vluchten op de An
tillen gaan uitvoeren. We houden
de zaak voortdurend en zeer nauw
in de gaten. Zodra er sprake is van
een blijvende toename van het aan
tal passagiers met als bestemming
de Nederlandse Antillen, dan zul
len wij er natuurlijk alles aan doen
om die mensen daar te krijgen".
JOS TIMMERS
Fotos: MILAN KONVAL1NKA
