finale
}olf van
elfdoding
mder jongeren
"tan worden
hgedamd
Pentagon geeft Moskou een koekje van eigen deeg
ZATERDAG 12 JANUARI 1985
laatst
cent aa
gebodi
klein, j
ril leger
en zittj
t ons d.
kwaliti
ijze op,
rapie.
PIE
L
1 IDEN „De hoogte van het aantal zelfdodingen onder
„CA geren vormt een aanwijzing voor de geestelijke gezond-
d van de samenlevingZinsnede uit het zojuist ver-
vv» enen boek „De opgroeiende dood", dat geschreven is
ir de Leidse hoogleraar in de sociale aspecten van de
fiische psychologie prof. René Diekstra. Als deze stelling
6r is, zou de samenleving wel eens een sluipende ziekte
de leden kunnen hebben. In Amerika spreken ze al
en epidemie. Elke negentig minuten pleegt daar een
zelfmoord, hebben verontruste hulpverleners bere-
Het betekent een verdrievoudiging in amper dertig
Nederland geldt een vervijfvoudiging van het aantal
(dodingen door jongeren sinds de jaren vijftig, zo valt
jde studie van Diekstra af te leiden. Hij schat dat het
dopen jaar zo'n vierhonderd adolescenten zichzelf het
•n hebben benomen. Daarmee is suïcide na ongelukken
et verkeer of elders de tweede doodsoorzaak bij de op-
;iende jeugd geworden. Het aantal mislukte zelfmoord-
ingen raamt Diekstra op tegen de tienduizend (hij han-
dan wel een leeftijdsgrens tot 29 jaar). Een bedrei-
cijfer, want onderzoek heeft uitgewezen dat jongeren
eenmaal een suïcidepoging hebben ondernomen, ver-
igens een veel grotere kans hebben hun leven door zelf-
Jing te beëindigen dan zij die nooit zo'n poging doen.
fi toename in de frequentie van zelfmoordpogingen leidt
vermijdelijk tot een toename in de frequentie van ge-
agde zelfmoorden.
Amerika zijn inmiddels grootscheepse campagnes ter
)rkoming van zelfdoding door jongeren van de grond
tomen. Onderwijskrachten worden er .bijvoorbeeld in
iraind veranderingen in het gedrag van hun leerlingen
ar te nemen: verlies van concentratie of interesse, ver-
lidheid, signalen zoals opmerkingen „Het leven heeft
geen zin" en „Ik wou dat ik dood was". Belangrijk,
zegt Diekstra, „de doorsnee
•idant wordt vaak tot het laatste
it heen en weer geslingerd
wisselende en tegenstrijdige
en. Hij of zij wil zowel leven
sterven. Hoopt en wanhoopt,
zijn toevalligheden die vaak de
slag geven in het al dan niet
:and komen van suïcidaal ge-
Veelal worden bij zulke ge-
n vooraf tekens of signalen
[ezonden waarmee anderen de
lelijkheden aangeboden krijgen
enbeide te komen, signalen die
iding li335 niet worden opgevangen,
en teg*21! omdat anderen als ontvan-
srnatieB niet gevoelig genoeg blijken en
de wel ontvangen boodschap
ae wei ontvangen Dooascnap
fivoudigweg niet reageren, hetzij
idat de uitgezonden signalen
niet-ingewijden moeilijk te
aandc» zwaar taboe
el de epidemie in Nederland
udingsgewijs ernstiger huis-
dan in Amerika, is er hier
geen sprake van enige vorm
pliikh preventieprogramma's, zelfs
s J t van enige aanzet daartoe. Op
onderwerp drukt een te zwaar
't"mët F* doordat men tot preventie
?le sDiër kan 6aan> m°et eerst de waar-
jd onder ogen worden gezien en
f waarheid is te bedreigend. In
nppkpf) toelichting op zijn studie heeft
jlrctrn OpHaaoH" Wp kiinnpr»
n wa uitgeven aan een
fèninertschapPelijke discussie
i Kpenergie, maar een brede
dien Di^jp
de'ther*
brede maat-
ippelijke discussie
r van leven is zo langzamer-
veel belangrijker". Immers,
citaat uit zijn boek: „De recente
toename van suïcides en suïcidepo
gingen onder jongeren is een inter
nationaal vastgesteld verschijnsel.
Uit een onderzoek dat ik in 1981 op
verzoek van de Commissie voor
Medisch Onderzoek van de EG heb
gedaan, bleek dat naar schatting
jaarlijks zo'n 1,4 miljoen suïcidepo-
gingen in de landen van de Ge
meenschap plaatsvonden. Het feit
dat het'gaat om landen met een ge
lijksoortige socio-economische
structuur, rechtvaardigt het ver
moeden dat in de verklaring van
het verschijnsel een belangrijke rol
moet worden toegekend aan sociale
factoren".
Alweer in Amerika, om precies te
zijn in Dallas, is zojuist een confe
rentie beëindigd van deskundigen
op zelfdodingsgebied. Onder ande
ren psychiaters van het Nationaal
Comité voor de Preventie van
Jeugd-suïcide en van de Vereni
ging voor Suïcidologie probeerden
er een aantal zelfmoordtypen en -
omstandigheden vast te stellen. Zo
kwam dr. Pamela Cantor, ontwik
kelingspsycholoog en autoriteit in
het specialisme van zelfdoding, tot
de volgende profielen.
„De vrouwelijke adolescent die een
zelfmoordpoging doet, is vaak een
oudste kind dat erg dicht bij haar
moeder staat, graag anderen helpt,
maar zelf geen hulp kan accepte
ren. Er is meestal geen vader, en
als die er wel is, zal hij in veel ge
vallen niet psychologisch beschik
baar zijn. Wanneer de ouders zijn
gescheiden, neigt het suïcidale
meisje ernaar zichzelf de schuld te
geven van die scheiding".
„Een naar zelfmoord neigende jon
gen", aldus dr. Cantor, „is meestal
jonger dan het suïcidale meisje. Hij
zoekt vaak tevergeefs verlichting
van alcohol- en drugsproblemen.
Ook hij is niet in staat aan anderen
hulp te vragen en probeert in een
zaamheid eigen oplossingen te vin
den. Net als bij meisjes is de onbe-
schikbaarheid van de vader vaak
doorslaggevend".
Studieprestaties
Voorts noemden een aantal psychi
aters op de conferentie in Dallas de
sterk toegenomen druk op scholie
ren om hoge studieprestaties te le
veren een duidelijke veroorzaker
van zelfmoordgedachten. „De jeugd
kiest zelf weer voor de prestatie
maatschappij. Het is opnieuw een
deugd de beste te willen zijn. Ach
terblijven is een grotere ramp dan
tien jaar geleden. De gedachte dat
men niet aan eigen en andermans
verwachtingen beantwoordt, vormt
een belangrijker motief voor zelf
moord dan bijvoorbeeld angst voor
een kernoorlog of voor milieuram
pen".
Prof. Diekstra trekt in zijn studie
ruimere contouren. „Elke vorm
van suïcidaal gedrag bij adolescen
ten", stelt hij, „staat in verband met
gevoelens van waardeloosheid en
minderwaardigheid, met de onmo
gelijkheid om voor zichzelf een be
tere toekomst te zien en met een
gevoel van machteloosheid om aan
het eigen leven een positieve wen
ding te geven". Wel somt de hoog
leraar enkele kenmerken op van
gezinnen waarin suïcidale kinde
ren voorkomen. Eén daarvan: „In
tense agressie tussen de ouders. Ge
woonlijk wordt de ene ouder voort
durend bedreigd (lichamelijk of
geestelijk) en gekwetst en is de an
dere de voortdurend bedreigende
of kwetsende. Een van de ouders
(gewoonlijk de bedreigde) heeft
suïcidale neigingen".
Meer begrip
Tweede mogelijkheid: „Gevoelens
van de ouders worden op het kind
geprojecteerd. De ouders dumpen
als het ware hun gevoelens voor el
kaar op het kind dat op deze wijze
het depot wordt voor sterke emo
ties die de ouders zelf niet goed
kunnen hanteren". Ofwel: „Het
kind heeft een bijzonder hechte en
afhankelijke band met een van de
ouders, gewoonlijk de moeder. De
aard van deze band is het gevolg
van de afhankelijkheidsbehoeften
van het kind enerzijds en van de
intense behoefte van de ouder om
het kind aan zich te binden en niet
onafhankelijk te laten worden an
derzijds". En als laatste: „Inflexibi
liteit van het gezinssysteem. De ge
zinsleden gaan op een zodanig rigi
de manier met elkaar om dat ver
anderingen vrijwel onmogelijk
worden gemaakt. In zulke gezin
nen wordt verandering als een re
gelrechte bedreiging van het voort
bestaan van het gezin ervaren. In
wezen wordt het streven van een
gezinslid naar onafhankelijkheid
ervaren als scheiding, desertie of
verraad of als vroegtijdige dood".
De sociaal-psycholoog Myra Her-
bert die in Amerika een grootscha
lig programma voor de preventie
van zelfdoding door jongeren heeft
opgezet (de televisie brengt zelfs
voorlichtingsfilms over het onder
werp) overkoepelt deze reeks ken
merken met de observatie: „Een
van de belangrijkste factoren is ge
legen in het feit dat veel jongeren
niet meer wortelen en daardoor de
tegenslagen in hun leven niet meer
aankunnen. Dat is niet hun eigen
schuld, maar die van de verande
rende samenleving. Het ideale en
solide gezin verliest terrein. Zeker
vanaf het moment dat ze voortge
zet onderwijs volgen, moeten veel
jongeren zichzelf opvangen als ze
uit school komen. Daarnaast passen
ouders op hun kinderen vaak klak
keloos nog hun waardepatroon van
dertig jaar geleden toe. Ze zouden
meer en met meer begrip naar hun
kinderen moeten luisteren. Niet
voor niets komt in veel afscheids
brieven die suïcidale kinderen ach
terlaten, het zinnetje voor: nu zien
jullie zelf eens wat er gebeurt als
jullie niet luisteren".
Dichter bij huis voegt pastor Jack
Snackers uit Den Bosch nog een
ander element toe aan de reeks. Hij
is de initiatiefnemer van een rouw-
verwerkingsgroep voor ouders van
kinderen die zelfmoord hebben ge
pleegd. Filosoferend over het ver
schijnsel komt hij tot de uitspraak:
„De jeugd van tegenwoordig is niet
meer in staat teleurstellingen te in-
Men is er aan gewend dat
alle wensen worden vervuld. Ik
noem het wel eens gemis aan bin
nenkant. Jongeren staren zich
blind op de buitenkant, gaan op in
de consumptiemaatschappij. Pro
blemen zijn er om ontlopen te wor
den, niet om te worden opgelost.
Als je niet meer met je ouders kunt
opschieten, ga je op kamers wonen.
Als je jezelf tegenkomt, sla je op de
vlucht. De samenleving heeft het
er kennelijk naar gemaakt".
Bij deze laatste zin sluit de veel ge
citeerde redevoering aan die de op
voedkundige prof. Lea Dasberg
hield toen ze haar leerstoel aan de
Universiteit van Amsterdam aan
vaardde. „Hangt de wijze waarop
kinderen de wereld zien", zei ze.
„niet in hoge mate af van de wijze
waarop pedagogen en opvoeders
die wereld presenteren? Er is een
tijd geweest waarin we de wereld
het liefst helemaal niet aan kinde
ren wilden tonen, waarin we uit
gingen van de illusie dat we ons
konden beperken tot individuele
karaktervorming. Maar de ontwik
keling heeft ons gedwongen het
kind weer te zien als een sociaal
wezen. We moeten rekening hou
den met de behoefte van kinderen
aan concreetheid en rechtlijnigheid
die het noodzakelijk maakt dat pre
sentatie van leed en onrecht ge
paard gaat met presentatie van
hoop en mogelijkheid tot verbete
ring. Het is pedagogisch onverant
woord in kinderen emoties te wek
ken zonder die te helpen ontladen
in daden. Zonder dat ontstaan
spanningen die gemakkelijk kun
nen leiden naar drugs, mystiek en
zelfmoord".
De Amerikaanse conferentiegan
gers ondertussen werden het er
over eens dat de meeste tiener-zelf
moorden voorkomen kunnen wor
den, mits de tekens en signalen
waarop ook prof. Diekstra wijst, de
plaats van bestemming bereiken.
„Nodig is", zei Alfred Del Bello,
ondergouverneur van de staat New
York en oprichter van het Natio-
"naal Comité ter Preventie van
Jeugd-suïcide, „een landelijk on
derzoekprogramma om de oorza
ken van zelfdoding door jongeren
te isoleren, de besmettelijkheid er
van vast te stellen en de signalen
die worden afgegeven, te ontcijfe
ren". Waarna de woorden die mis
schien nog wel meer op de Neder
landse dan op de Amerikaanse situ
atie van toepassing zijn: „Helaas
heerst er een maatschappelijke on
wil om het verschijnsel systema
tisch aan te pakken. Niet onze kin
deren schuwen het onderwerp; wij,
volwassenen schuwen het".
PIET SNOEREN
DALB lancering van een Space-Shuttle kan moeilijk onopgemerkt blij-
WASHINGTON Op 23 ja
nuari begint een Amerikaanse
ruimtemissie (de 46e sinds het
begin van de jaren zestig), die
zich in meer dan één opzicht
sterk onderscheidt van alles
wat zich tot dusver op het ge
bied van de bemande ruimte
vaart heeft afgespeeld. Het is
het puur militaire gebeuren,
dat officieel wordt aangeduid
als missie „5 IC" en de eerste
bemande-ruimtevaartonder-
neming van de Verenigde Sta
ten wordt, die met uitzonder
lijke geheimzinnigheid en
zwijgplicht voor alle betrok
kenen is omgeven.
Voor het eerst in de geschiedenis
van de Amerikaanse (bemande)
ruimtevaart is zelfs het geplande
lanceringstijdstip niet bekend ge
maakt; de duur van de vlucht en de
aard van de door ruimtependel
„Discovery" overboord te zetten zo
geheten „nuttige lading" trouwens
evenmin, al is inmiddels wel duide
lijk geworden dat het in de eerste
plaats om een sterk opgevoerde sa
telliet van het zogenaamde „Si-
gint"-type. waarmee signalen en
communicatie van het militaire ap
paraat in de Sovjet-Unie kunnen
worden onderschept en naar Ame
rikaanse grondstations worden
overgezonden om daar te worden
ontcijferd.
Overigens zal het tijdstip van lan
cering bekend zijn, zodra de ruim
tependel met zijn vijfkoppige be
manning eenmaal van het Kenne
dy Ruimtecentrum op Cape Cana
veral is opgestegen. Een Space-
Shuttle-lancering is nu eenmaal
wat luidruchtiger dan een voetzoe-
ker-op-oudejaarsavond en kan door
iedereen, die zich op de aangren
zende zonnige stranden en brede
autowegen bevindt, niet alleen
worden gehoord, maar ook gezien.
En voor de met ingenieuze afluis
ter- en waarnemingssystemen uit
geruste Sovjet-treilers voor de kust
van Florida zal het waarschijnlijk
maar een betrekkelijk koud kunstje
zijn daarna de opstijgende Discove
ry met grote precisie te volgen en
de eerste koers- en vluchtgegevens
naar andere, nog veel gevoeliger
afluister- en observatieposten door
te geven.
Merkwaardig genoeg is het toch
juist de bedoeling van al die (naar
Amerikaanse begrippen) extreme
maatregelen om met name de Sov-
{ets in het ongewisse te laten van
iet lanceringstijdstip en daardoor
ook hun verdere pogingen om de
gebeurtenissen te volgen, ernstig te
bemoeilijken. Insiders betwijfelen
ten zeerste of het Pentagon in die
opzet zal slagen
In het verleden zijn zelfs radio
amateurs (het team van een kost
school in het Engelse Kettering
was daarvan een zeer tot de ver
beelding sprekend voorbeeld!)
meer dan eens in staat gebleken
het tijdstip van bepaalde lancerin
gen met name van bemande
Russische ruimtevoertuigen
bepalen en daarna gedeel
de
toestellen en hun bemanningen op
te vangen. En daarbij ging het dan
meestal om lanceringen, waarvan
zelfs de dag niet eens van tevoren
was vrijgegeven. Dat gebeurt bij de
Russen slechts een doodenkele
maal en dan nog uitsluitend wan
neer er sprake is van participatie
van niet-Russische ruimtevaarders
c.q. „nuttige ladingen" in zo'n mis-
In feite doen de Amerikanen nu
precies hetzelfde als de Sovet-Unie
al vanaf het begin van de bemande
ruimtevaart (april 1961) tot traditie
heeft verheven. Het Russische
zwijgen gaat zelfs nog steeds een
stap verder, omdat men in Moskou
doorgaans ook een lanceringsdatum
daar ook dat er op Cape Canaveral
nu met enig leedvermaak wordt
gesproken over een „koekje van ei
gen deeg", al blijft het twijfelachtig
of het ook daadwerkelijk als zoda
nig uitpakt
Wanneer de Russen er in slagen de
Discovery onafgebroken in het oog
te houden, zullen ze waarschijnlijk
ook wel kans zien het overboord
zetten van de grote Sigint-satelliet
met zijn aangekoppelde dubbele
(IUS-)raketcombinatie te registre
ren en naderhand de definitieve
Elaats van het toestel 'op zo'n 36.000
m boven de aarde te bepalen. Of
ze met die kennis uiteindelijk veel
opschieten, is een heel ander chapi
ter.
De reacties van hetPentagon
minister Caspar Weinberger in
cluis op de „onthullingen" van
de Washington Post (19 december),
deden in feite nogal overdreven,
bijna komisch, aan. De „Post" liet
namelijk alleen maar weten dat de
lading van de Discovery uit een af-
luisterkunstmaan bestaat en voor
de rest kwam er werkelijk niets
Bij het Pentagon geeft men trou
wens zonder meer toe, dat de nu te
volgen opzet in de praktijk waar
schijnlijk niet zo bijster veel zal uit
werken. „Maar", zegt een functio
naris van het (Amerikaanse) minis
terie van defensie, „zelfs al zouden
we ten opzichte van de Sovjets
maar een fractie aan gegevens over
de komende operatie geheim kun
nen houden, dan is dat al mooi
meegenomen. De ruimte is nu een
maal zeer uitgestrekt en hoe min
der ze in Moskou van tevoren we
ten, hoe lastiger het voor hen zal
worden ons daar ergens te vinden.
Het zal ze stellig een tikkeltje onze
ker maken en ook dat is nooit
weg
Anders zou de situatie geweest zijn,
als het Pentagon de complete mis
sie in het geheim had uitgevoerd.
Dat is ook heel serieus overwogen,
maar NASA, het civiele bureau
voor lucht- en ruimtevaart, weiger
de pertinent daaraan mee te wer
ken en zo kwam het tenslotte tot
een compromis, waarbij werd afge
sproken dat het lanceringstijdstip
niet van tevoren zou worden vrij
gegeven, de communicatie tussen
bemanningsleden en het vlucht-
lamiteiten voordoen) en het tijdstip
van de landing slechts zestien uur
van tevoren zou worden bekend
gemaakt.
Bij dat alles voelt NASA met
zijn al jarenlang gehuldigde streven
naar de grootst mogelijke open
heid zich nogal ongelukkig
Maar men kan er eenvoudig niet
onderuit Per slot van rekening
heeft juist het Pentagon met het
oog op missies als „51G" een forse
bijdrage geleverd aan de ontwikke
ling en de bouw van de huidige
Space-Shuttles en dat er nu een
soort tegenprestatie wordt ver
langd, behoeft niemand te verwon
deren
Men zal er bij NASA gewoon aan
moeten wennen, want er staan
voor de eerstkomende jaren nog
heel wat van die militaire ruimte-
pendelmissies op het program-
SJOERD VAN DER WERF
