1
Lolus is
de trots
van het
Poolse
Wadowice
f
KERSTMIS 1984
11
KERSTMIS 1984
ZATERDAG 22 DECEMBER
lies binnen een straal van vijftig
kilometer lijkt belangrijker dan
Wadowice zelf. Krakow met de
schitterende Wawelburcht en de
Lakenhal op het marktplein dat een rijk
verleden ademt; Oswiecim (Auschwitz),
het deprimerende monument voor vier
miljoen joodse, Poolse en andere
slachtoffers van een mensonterende
barbarij; Zywiec, dat vanwege het
heldere bronwater terecht zijn naam
heeft gegeven aan het beste Poolse
bier.
Wadowice, midden in de driehoek
gesitueerd heeft ondanks zes eeuwen
geschiedenis nooit furore gemaakt.
Hooguit hebben de chocolawafels die
nog steeds door dezelfde koekfabriek
Op 18 mei 1920 schrijft de pastoor van de
Mariakerk, de enige parochie in Wadowice, in
het doopregister: „Natus: 18.V.1920 Carolus
Josephus Wojtyla, rooms-katholiek, wettig
kind; ouders: Wojtyla Carolus - vader, militair;
moeder Kaczorowska Emilia, dochter van Fe-
liks en Maria, geboren Szolc". En een maand
later, op 20 juni, registreert dezelfde pastoor:
Wojtyla Carolus gedoopt; peetouders: Jozef
Kucmierczyk, winkelier, en Maria Wiadrows-
ka".
Dat Lolus, zoals de zoon van het echtpaar
Wojtyla-Kaczorowska jaren lang genoemd
werd, zijn geboorteplaats Wadowice ooit nog
eens beroemd zou maken vermoedde nie
mand.
Nu, bijna 65 jaar later, is Karol Wojtyla er in
elk geval de oorzaak van dat Wadowice zijn
Galicische armoe schijnt te hebben afgelegd.
Burgemeester Sylwester Blady constateert al
thans met voldoening dat in zijn stadje de
winkels beduidend beter bevoorraad zijn dan
elders in de wijde omtrek, tot in Krakow toe.
„Sinds 1978 krijgen we veel bezoekers uit
binnen- en buitenland, soms tien, twintig bus
sen tegelijk. We hebben er een speciale par
keerplaats voor aangelegd. En die mensen
moeten natuurlijk te eten
hebben. Er zijn een
nieuw abattoir en een
nieuwe broodfabriek ge
komen. En het gemeen
tebestuur heeft zelfs toe
stemming gegeven om
een nieuwe kerk te bou
wen, want al die mensen
die ons komen bezoeken
willen ook een mis bijwo
nen en dat kan de oude
parochiekerk niet alle
maal verwerken".
Inderdaad staat aan de
rand van het zestiendui
zend inwoners tellende
Wadowice een houten
kruis in de winter
sneeuw, op de plek waar
straks een nieuw kerkge
bouw zal verrijzen. Nog
opvallender is de enor
me hoeveelheid bouw
materiaal hout, ste
nen en kabels die op
het terrein ligt opgesla
gen. „Het lijkt een won
der, dat onze bouwpas
toor er in geslaagd is in
ons arme Polen zoveel
materiaal bij elkaar te
krijgen", zegt men in
Wadowice.
Is de communisti
sche t— burgemeester
Blady er trots op, dat
een zoon van zijn stadje
paus geworden is? „Na
tuurlijk ben ik dat, even
als iedere burger van
Wadowice en alle Polen.
Niet elk land kan zich
een paus veroorloven".
Inmiddels ligt er op het
gemeentehuis een stapel
brieven van burgers
waarin gevraagd wordt
een straat naar Karol
Wojtyla te vernoemen.
Burgemeester Blady:
„Omdat we sinds enige
tijd meer bevoegdheden
hebben zal dit geen pro
blemen vormen. Het
hoeft niet meer allemaal via Warschau. Wan
neer de meerderheid van de bevolking van
Wadowice het wil komt er een Karol-Wojtyla-
straat en eventueel ook een monument, maar
daarover heb ik nog geen verzoeken ontvan
gen. Trouwens, in feite hebben we al een mo
nument, zijn geboortehuis dat nu een mu
seum is".
Onderpaus Zacher
Het museum is ingericht volgens de aanwijzin
gen van de wat eigenzinnige emeritus pastoor
Zacher. Over hem gaat in Wadowice het ver
haal, dat hij in 1979, toen de paus zijn ge
boorteplaats bezocht, alle voorschriften van
de toen voor de veiligheid van de paus ver
antwoordelijke Vaticaanse bisschop Marcin-
kius aan zijn l^ars lapte en de ontvangst op
zijn eigen manier organiseerde. Tegen Mar-
cinkius zou hij gezegd hebben: „Ik kende de
paus al toen hij nog niet geboren was en ik
weet wat het beste voor hem is". In Wadowi
ce geldt hij als een soort onderpaus.
Edward Zacher, vroeger prefect van het gym
nasium en de pastoor die het grootste deel
van de jongensjaren van Lolus, later Lolek en
tenslotte Karol Wojtyla begeleidde, is nu al
maanden lang ernstig ziek en betreurt het dat
hij niemand meer kan rondleiden in wat hij als
zijn levenswerk beschouwt: het Wojtyla-mu-
seum.
Van de ouderlijke
woning heeft Ed
ward Zacher niets
overgelaten: alles
is verdwenen ach
ter grote fotowan-
den waarop de le
vensgang van
baby Lolus tot
paus Jan Pawel
Drugi (II) staat af
gebeeld. Slechts
enkele voorwer
pen herinneren
nog aan vroeger:
de .ski's waarmee
hij als gymnasiast
op vrije sneeuw-
dagen door de
bergen trok; een
boekenkastje in
de hoek van de
kamer waar zijn
wieg heeft ge-
volgens een recept van voor de Eerste
Wereldoorlog worden vervaardigd de
naam Wadowice buiten de stads- en
landsgrenzen gebracht. De lekkernij is
overigens al jaren lang in Polen zelf een
zeldzaamheid; als zoveel goede Poolse
produkten zijn de wafels vooral
bestemd voor de export.
Wadowice: dat is hartje Galicië, het
stuk Polen dat bij de eerste verdeling
tussen Pruisen, Rusland en Oostenrijk
in 1772 onder het gezag van de
Habsburgers kwam. Daarmee had het
hele gebied en dus ook
Wadowice nog betrekkelijk geluk,
want anders dan elders in het verdeelde
land bleef het Pools hier de taal van de
plaatselijke autoriteiten en ook op
school en in de kerk had de volkstaal
de voorrang boven het Duits. Wellicht is
Hoek van de kamer waar Karoi Wojtyla geboren werd. Waar
het boekenkastje staat stond vroeger zijn wieg. Links aan
de muur een foto van zijn broer Edmund.
dat ook de reden waarom juist in
Galicië de liefde voor de Poolse taal en
cultuur gedurende de 146 jaar van de
deling en daarna tot op de huidige dag
altijd zo sterk is gebleven.
Misschien was het ook een
compensatie voor de economische
achterstand die het hele gebied had en
die het ook bleef behouden. „Galicische
armoe" is in Polen nog steeds een
klassiek begrip.
In november 1918, toen de
as-mogendheden definitief verslagen
waren en het Habsburgse rijk werd
verknipt, kwam Galicië in de Poolse
moederschoot terug. In Wadowice
werden de barakken van de
Oostenrijkse militairen overgenomen
door het twaalfde regiment van het
Poolse leger. Als assistent van de
kwartiermeester fungeerde luitenant
Karol Wojtyla die met zijn vrouw Emilia
en tienerzoon Edmund zijn intrek had
genomen in een kleine woning aan de
Koscielna (Kerkstraat) nummer 7. pal
achter de Mariaparochie.
Wadowice zelf bleef vooralsnog zijn
Galicische karakter behouden. De
Markt, die sinds de Tweede
Wereldoorlog uiteraard Plein van het
Rode Leger heet, telde twee
waterputten die de bevolking van
drink-, kook- en waswater moesten
voorzien, en werd gemarkeerd door
een aantal winkeltjes en een
eetgelegenheid. Wojtyla's klasgenoten
weten van de paus geen kwaad
Tijdens zijn bezoek asn Polen in 1979 bezocht Jan Pawel Drugi de doopkapel in de Mariakerk v
Links pastoor Edward Zacher die de teugels zelf in handen nam.
Ingang van het huis waarin de Wojtyla's een woninkje hadden. Op het bordje staat:
„Geboortehuis van de heilige vader Jan Pawel II".
staan; daar hangt ook een foto van zijn broer
Edmund die op 27-jarige leeftijd overleed.
Een bordje aan de ingang en een gedenk
steen aan de pui completeren hetgeen pas
toor Zacher met een weidse naam als mu
seum en burgemeester Blady als monument
aanduidt.
Het eigenlijke monument voor Karol Wojtyla,
de trots van het stadje, bevindt zich in de har
ten van de inwoners van Wadowice. Bijvoor
beeld van magister Rafal Tatka, voorzitter van
de plaatselijke culturele kring. Hij noemt zijn
schoolkameraad nu bij voorkeur „papiez",
paus.
„Als gymnasiast ik zat twee klassen boven
hem heeft papiez altijd een enorme be
langstelling voor de Poolse en met name voor
de plaatselijke cultuur gehad. Hij schreef toen
al gedichten, speelde toneel en regisseerde
ook zelf. Die traditie zetten wij nu voort, met
name in onze publikaties. De afgelopen drie
jaar hebben wij ruim dertig boekjes en bro
chures uitgegeven, over Wadowice, over onze
geschiedenis, over de cultuur in dit gebied".
Wie weet hoe schraperig zuinig de autoriteiten
doorgaans zijn met papier en met drukfacili-
teiten kan zich over zo'n stapel geschriften
slechts verbazen.
..Visser Jan"
Magister Tatka heeft ook enkele bundels met
werk van plaatselijke dichters samengesteld.
Papiez is daarin goed vertegenwoordigd. In
een van zijn gedichten staat de regel: „Ja jes-
tem rybak Jan" „Ik ben de visser Jan". Hij
schreef dit in 1948. Zou Karol Wojtyla altijd al
een bijzonder kind geweest zijn?
Volgens de stellige overtuiging van Jozef Kwi-
atek, een klasgenoot van papiez ook hij
blijft hem hardnekkig zo noemen inder
daad. „Hij was een fijne knul op wie je altijd
kon rekenen. Met de beste wil van de wereld
kan ik me niets slechts van hem herinneren".
Of hij dan tenminste wel eens lastig was voor
de leraren? „Natuurlijk haalden we wel eens
wat uit in de klas, maar ik ken geen voorval
waarbij ook hij betrokken was. Ik weet wel,
dat we in de hogere klassen achter de meisjes
aan zaten en dat we hem probeerden mee te
ien houtenkruis geeft de plek aan waar Wadowice dank zij Karol Wojtyla een nieuwe kerk krijgt.
krijgen. Maar hij trok zich dan altijd terug. Hij
zocht zijn afleiding liever in sport. Op het
grasveld achter het spoor hebben we menig
partijtje gevoetbald: hij in het doel, ik als mid-
voor tegen hem. Hij genoot ook zichtbaar van
de militaire vooropleiding die wij in de hoog
ste klassen van het gymnasium kregen. Hij
hield van beweging".
kunde te gaan stude
ren. Voor de meesten
van zijn klasgenoten
was dit een verras
sing, ook voor Jozef
Kwiatek. „Natuurlijk
wisten we dat hij een
groot talent had om
te schrijven en te ac
teren, maar velen van
ons hadden toch ge
dacht dat hij priester
wilde worden. Hij was
erg vroom".
Vroomheid was in het
vooroorlogse Wado
wice overigens even
min een zeldzaam
heid als nu; Karol
Wojtyla kreeg het van
huis mee zoals ook
de tieners van nu die
overdag de Maria
kerk binnenlopen om
een kwartiertje in ge
bed verzonken neer
te knielen. En dat Lo
lus op de leeftijd van
negen jaar, toen zijn moeder overleden was.
samen met zijn vader en 23 jaar oude broer
Edmund een bedevaart naar het naburige
Kalwaria Zebrzydowska maakte was toen
even normaal als nu.
Jozef Kwiatek herinnert zich nog, dat de Woj-
tytla's na de dood van Emilia elke middag in
een eetgelegenheid tegenover hun woning de
maaltijd gebruikten. Vader Wojtyla, die we
gens zijn gezondheid vervroegd gepensio
neerd werd, zorgde zelf voor het ontbijt en
het avondbrood, hij deed de was en hield de
woning schoon. Broer Edmund studeerde in
Krakow medicijnen.
Toen Lolek dertien
jaar was verloor hij
ook zijn broer. De
pas afgestudeerde
arts bezweek aan
roodvonk waarmee
een patiënt hem had
aangestoken.
Dat Karol Wojtyla uit
eindelijk voor Pools
en niet voor theologie
koos stelde ook de
toenmalige aartsbis
schop van Krakow,
Sapieha, teleur. Be
gin mei 1938, enkele
weken voordat de
hoogste klas van het
gymnasium zou af
zwaaien. visiteerde
hij Wadowice. Pas
toor Edward Zacher
had de jonge Wojtyla
uitverkoren om een
welkomsttoespraak te houden. Volgens de
pastoor was het „een schitterende speech".
Hij moest de aartsbisschop, die grote belang
stelling toonde voor de jongeman, echter
meedelen dat Karol Wojtyla niet van plan was
naar een seminarie te gaan.
Zes jaar later, in de laatste oorlogsjaren
Lolek had zijn Poolse studie inmiddels toch
voor een illegale priesteropleiding verwis
seld werd het paleis van aartsbisschop Sa
pieha in Krakow Ka
rol Wojtyla's schuil
plaats toen de Duitse
bezetters op hem
aasden.
Toneelspeler
Voor magister Rafal
Tatka die overi
gens Wadowicer cho
colawafels presen
teert. maar niet ver
telt hoe hij er aan
komt was het wel
voor de hand liggend
dat papiez in eerste
instantie voor de
Poolse taal en voor
het toneel koos. „Wij
hadden een geschie
denisleraar Kotlarc-
zyk die een zeer mo
derne opvatting over
theater had. Papiez
was gefascineerd
door zijn ideeën en
zat uren lang bij hem thuis, pal tegenover het
voormalige gymnasium, te discussiëren over
hun gemeenschappelijke visie op het tekst
theater. Uiteindelijk resulteerde dit in de op
richting van een van de beste toneelgezel
schappen die Polen ooit gehad heeft, het Te-
atr Rapsodyczny onder leiding van Kotlarczyk.
Papiez was een van zijn beste acteurs. Boven
dien. in Wadowice stond het patriottisme al
tijd hoog aangeschreven. Het omgaan met de
taal speelde daarbij een grote rol. Waar
schijnlijk heeft dat in eerste instantie bij pa
piez ook de doorslag gegeven om voor het
Pools en voor het toneel te kiezen. Hij steunt
het werk van de culturele kring van Wadowice
nog steeds; hij is er ook erelid van.
Jozef Kwiatek, een van de zestien jongens uit
de eindexamenklas van 43 abituriënten die
nog in leven zijn, herinnert zich: „Eigenlijk wa
ren we in onze klas allemaal goed met elkaar
bevriend. Maar naast mij in de bank zat een
jongen die later een bijzondere relatie met pa
piez gekregen heeft: Jerzy Kruger Hij was van
joodse afkomst. Zijn moeder en zijn zusje zijn
ti|dens de oorlog in Auschwitz omgekomen.
Zelf is hij met zijn vader via Rusland en Pales
tina naar Engeland gevlucht. Daar is hij met
een anglicaanse vrouw getrouwd en nu woont
hij in Rome. Toen papiez al zijn klasgenoten in
1980 naar Rome heeft uitgenodigd heb ik
hem voor het eerst weer ontmoet. Hij vertelde
me dat hij geregeld bij papiez op bezoek
komt. Ze zijn zeer goede vrienden".
Met het bezoek aan Rome hebben de voor
malige klasgenoten van Lolek in Wadowice
zelf een geweldige beurt gemaakt. „Het was
ook een belevenis. Eerst hebben we de mis
bijgewoond die papiez in zijn huiskapel voor
ons opdroeg en daar
na hebben we samen
gegeten en gedron
ken geen wodka,
maar wel rode en wit
te wijn herinne
ringen opgehaald en
liedjes uit onze jeugd
gezongen. Dat was
vlak voordat hij naar
Groot-Brittannie wil
de reizen. We heb
ben hem toen nog
gezegd dat hij niet
moest gaan. omdat
de aanhangers van
Paisley misschien een
aanslag op hem zou
den plegen. Maar hij
zei telkens maar
weer: dat is mijn op
dracht. En er werd
niet alleen maar Ocje
Swiety (Heilige Vader)
gezegd, maar ook
gewoon Karol. Het
was geweldig en hij
heeft alles voor ons
betaald, ook onze
verdere reis naar
Monta Cassino en
naar Assisi".
Patriot
In de late lente van
1938 doet de klas
van Karol Wojtyla
eindexamen. Marian
Bieniasz. eveneens
een klasgenoot en
momenteel als amb
tenaar werkzaam in
Wadowice. weet te
vertellen: „Karol Woj
tyla moest alleen
maar mondeling exa
men in het Duits af
leggen, want voor de
overige vakken had
hij een vrijstelling ge
kregen omdat hij zeer
goed was. Het exa
men verliep zonder
problemen, hij had
een talenknobbel. Op
27 mei hield hij als
vertegenwoordiger
van de hele klas een
afscheidsspeech van
„het oude hok". Hij
was altijd al onze
woordvoerder geweest'
Op 1 oktober 1938 verliet Karol Wojtyla sa
men met zijn vader Wadowice. Hij had zich in
Krakow laten inschrijven bij de filologische fa
culteit. Een levensperiode was voorbij.
Precies veertig jaar later, op 16 oktober 1978,
kwam de naam Wadowice in de wereldpers.
Tot zeven uur 's avonds op die dag had geen
mens ooit gehoord van dit plaatsje, waar de
pas gekozen paus. nota bene een Pool. van
daan bleek te komen.
Toen Jan Pawel Drugi op 20 juni 1979 de
verjaardag van zijn doop zijn geboorte
plaats bezocht, zei hij: „Het is bekend, hoe
veel de eerste jaren van een mensenleven, de
kleutertijd en de jeugd, voor het menselijk in
dividu en voor zijn karakter betekenen Met
name die jaren zijn voor mij onverbrekelijk
verbonden met Wadowice. met de plaats die
in vroeger tijden de trotse wapenspreuk
droeg: ..de koninklijke vrije stad Wadowice"
De opgeknapte huizen op het marktplein, de
barokke Mariakerk. de goed voorziene win
kels doen het Galicische verleden bijna verge
ten. Lolus. de verpersoonlijking van een stuk
plaatselijk patriottisme, heeft zijn geboorte
plaats uit de schaduw van de geschiedenis
gehaald. Wadowice is hem er dankbaar voor.
De Karol-Wojtylastraat komt er dus wel
LEO VAN VLIJMEN
Mariakerk
op het
Marktplein
van
Wadowice
die een
centrale
rol in het
