„Welvaart heeft ons vervreemd van
essentiële waarden in het leven"
„POLITIEK
HOORT NIET
THUIS OP
DE KANSEL"
15 DECEMBER f
Geboren en getogen in Wasse
naar, waar hij werkzaam was als
administrateur op het Rijnlands
Lyceum, besloot Jaap Zijlstra pas
op 30-jarige leeftijd predikant te
worden, na sterke aandrang van
zijn eigen predikant in Wasse
naar ds A. Vos. In de jaren ze
ventig werd hij als dichter-predi
kant in Delfzijl een begrip in
christelijke Nederland. Tot ieders
verbazing zocht hij in 1978 be
wust de anonimiteit en aanvaard
de een benoeming in het pittores
ke Vorden in de Achterhoek,
waar de kerkelijke gemeente
nauwelijks een predikant kon be
talen. Het was hem allemaal te
veel geworden. Een gesprek met
de man die, waar hij ook komt,
nog steeds volle kerken trekt.
VORDEN Jaap Zijlstra, dichter-
predikant, in die volgorde, 51 jaar,
jongensachtig, open gezicht, warme
stem, kijkt wat verlegen rond en
merkt dan, zonder een spoor van
zelfgenoegzaamheid op: „Inder
daad. overal waar ik kom zit de
kerk stampvol, 's Morgens, 's mid
dags of 's avonds, het maakt niet
uit waar en wanneer. Ik ben pas
geleden voorgegaan in een dienst
in de Beatrixkerk in Ede, zondag
middag om vijf uur. Normaal zit er
op dat tijdstip een handjevol men
sen, nu zat het afgeladen vol. He
laas, die kerk moet afgebroken we
gens gebrek aan belangstelling".
Peinzend: „Jammer, dat zo'n kerk
gebouw tegen de vlakte moet. Echt,
het is zo'n prachtige kerk. Maar ja,
als er geen bezoekers meer komen,
houdt alles op
Jaap Zijlstra, in de jaren zeventig
een begrip in christelijk Nederland
als dichter en evangelisatiepredi
kant in Delfzijl, is doelbewust in de
anonimiteit ondergedoken, nadat
jarenlang de publicitaire schijnwer
pers op hem en zijn baanbrekend
werk in het noorden van Gronin
gen waren gericht.
Tot veler verbazing nam hij eind
1978 een beroep aan van de gere
formeerde kerk (synodaal) in Vor
den, een pittoresk plaatsje in de
Achterhoek. De kerkelijke ge
meente telt daar hooguit 600 zielen,
net genoeg om een predikant te
kunnen betalen. En die predikant
werd, tot ieders verrassing. Jaap
Zijlstra.
Slopend bestaan
Waarom koos u voor een kleine ge
meente, terwijl ze overal in het
land om uw diensten zaten te
springen?
„Ik heb zeven jaar in Delfzijl ge
staan, maar op een gegeven mo
ment groeide het me boven m'n
hoofd. Het was een slopend be
staan. Prachtige tijd, maar het
dreigde te veel te worden. Ik had
zo ontzettend veel persoonlijke
contacten, bijbelkringen en samen
komsten, dat het me helemaal,
maar dan ook helemaal opslorpte.
En toen dacht ik terug aan m'n
eerste gemeente, Duurswoude-
Wijnjeterp in Friesland, aan de
rust. de herkenbaarheid, de kleine
schaal. In een interview in Trouw
heb ik daarover zitten filosoferen.
De eerste die belde, was Vorden. Ik
ben daar gaan kijken en heb een
paar dagen later ja gezegd. Natuur
lijk. ik had andere beroepen af
kunnen wachten en die waren on
getwijfeld gekomen, maar dan had
ik het mezelf en anderen alleen
maar moeilijk gemaakt. Bovendien:
ik ben een gevoelsmens. Als ik een
beslissing moet nemen ga ik vrij
wel altijd op m'n gevoel af. Vorden
beviel me, vandaar. En dan ben ik
ook iemand die snel beslist, ik ga
geen mensen aan het lijntje hou-
Vrije vogel
Hebt u uw positie uitgebuitZe
hebben u tenslotte gevraagd, bijna
gesmeekt.
„Nee, zo zit ik niet in elkaar. Het
moet van beide kanten klikken. Ik
heb open kaart gespeeld. Toen ik
hier kwam om me te oriënteren
heb ik gezegd: je krijgt een vrije
vogel. Ik ben dichter, kunstenaar.
Ik doe het op mijn manier. Ik ben
geen organisator, geen man van
vergaderingen. Ik vergader het
liefst zo weinig mogelijk. De kerke-
raad is daarmee akkoord gegaan.
Ze weten wat ze aan me hebben".
U was uw tijd dus ver vooruit. In
middels is men er immers achter
gekomen dat eindeloos vergaderen
geen oplossing voor alle problemen
biedt.
„Ach, het was een beetje mode, hé.
Soms willen ze vergaderen om een
jeugddienst door te nemen. Dan
antwoord ik altijd: zeg het maar
door de telefoon. Al die vergade
ringen, het zal best nuttig ziin,
maar het kost zoveel tijd en wat le
vert het nou allemaal op? Echt, er
zijn predikanten die het presteren
om voor de voorbereiding van een
preek twee avonden te vergade
ren".
Glimlacht: „De plaatselijke pastor
hier, een prima kerel hoor, doet
niets liever dan vergaderen. Eer
lijk, vergaderen is z'n hobby. Echt
een vergaderman; dat fenomeen
bestaat".
Nee. een vergaderman zal Jaap
Zijlstra nooit worden. Hij houdt
van mensen en niet van papier en
schema's. Reden waarom hij zich
op vergaderingen van de kerke-
raad en classis altijd zeer op de
vlakte houdt.
„Weet je, voor je het in de gaten
hebt, zit je in allerlei commissies
En dat is nu precies wat ik niet
wil".
„De dominee" woont in Vorden in
z'n uppie in de pastorie, pal naast
de kerk Een groot huis voor een
man alleen, maar ook in Vorden is
DICHTER-PREDIKANT JAAP ZIJLSTRA PREEKT ALTIJD EN OVERAL VOOR VOLLE KERKEN
Dichter-predikant Jaap Zijlstra: „Ik kan het niet bewijzen, maar ik denk dat vrijwilligers gemotiveerder zijn dan beroepskrachten".
de pastorie meer een ontmoetings
plaats voor jong en oud, kerkelijk
en buitenkerkelijk, geworden dan
een woonruimte voor de predikant.
Een open huis dus.
In de hoek staat een gitaar, een
herinnering aan de wilde jaren in
Delfzijl, toen z'n flat (tien hoog)
fungeerde als trefpunt van de lang
harige en veelal opstandige jeugd.
Urenlang, vaak tot diep in de
nacht, werden daar „bomen" opge
zet over de maatschappij, de zin
van het leven, godsdienst, samenle
vingsvormen, oorlog en vrede en
ga zo maar door. In dat decor paste
een gitaar.
„Ik ben toen naar de muziekhandel
gegaan en heb gevraagd om een gi
taar. Het moest een goede gitaar
zijn en die heb ik ook gekregen.
Alle deskundigen roemen de kwa
liteit. In Delfzijl heeft hij veel
dienst gedaan. Jammer genoeg kan
ik zelf niet spelen. Het lijkt me
MIDDELEEUWS SCHILDERIJ
Het zwarte schaap, de zonde
bok,
staat te morren in het hok.
Want waar een dier zijn voed
sel vindt,
ligt een pasgeboren kind.
Ligt er te hooi en te gras
of het zomaar te grazen was.
Na dit geen onderkomen
dan verderop drie bomen.
Aan de middelste hangt hij te
kijk,
op kerstmis al een oud lijk.
Even naakt als in het begin
tussen de morrende beesten
heerlijk om op zo'n gitaar te tokke
len, een beetje troubadourachtig.
Dat heb ik toch wel in me".
Volgeboekt
's Zondags gaat Jaap Zijlstra twee
keer voor in z'n eigen gereformeer
de kerkje, 's morgens om tien uur
en 's avonds om zeven uur. Tus
sendoor en op z'n vrije zondag (de
derde zondag in de maand) preekt
hij elders. Z'n agenda is een jaar
van tevoren al volgeboekt.
In de ochtenddienst zitten de kerk
gangers als haringen in een ton, tot
vlak onder de preekstoel, 's avonds
is het kerkje goed bezet. Elders in
den lande, van Groningen tot
in een tijd, waarin de kerken steeds
leger worden.
Origineel
Waarom komen ze bij u wel en bij
uw collega's niet in de kerk?
„Ja, waarom? Moeilijke vraag. Ik
kan moeilijk over andere collega's
oordelen, simpel omdat ikzelf vrij
wel altijd voorga. Het zou boven
dien erg gemakkelijk zijn kritiek te
uiten op het functioneren van col
lega's, daar voel ik niets voor. Ieder
doet op zijn manier z'n best. Toch
zoek je onwillekeurig naar het
waarom. Ik preek eenvoudig, ge
bruik geen moeilijke woorden en
probeer toch origineel te zijn. Het
zou een ramp zijn als de kerkgan
gers zouden aanvoelen wat er ge
zegd gaat worden. Dat hoor je zo
vaak: afgesleten woorden, clichés,
altijd dezelfde uitleg, er zit geen
enkele spanning in. Dat is, denk ik,
dodelijk. Elke dienst is voor mij
een uitdaging. Of er nu vijftien
mensen in de kerk zitten of twee
duizend. ik geef me altijd volledig.
En ik sta er ook volledig achter. Ik
ben er zeker van dat de mensen
voelen dat je werkelijk geraakt
bent door het evangelie of dat je
een van buiten geleerd lesje afraf
felt".
Politiek
Zouden veel christenen niet afge
knapt zijn op het bedrij
litiek vanaf de kansel?
„Ik vrees dat het de kerk geen
goed heeft gedaan. Je kunt dan op
merkingen verwachten in de trant
van: dominee, we hebben de krant
al gelezen. Dat moeten we dus niet
doen. Wel verwijzen, maar bij je
onderwerp blijven. Je moet niet
doen alsof jij de oplossing voor alle
problemen in huis hebt. Natuurlijk
kun je ie best over maatschappelij
ke problemen uitlaten. Maar als
een predikant zondag na zondag op
hetzelfde aambeeld hamert, haken
degenen af die het met die stelling-
name niet eens zijn. Het werkt dus
averechts".
Amnesty International
We zetten het gesprek voort in het
plaatselijk restaurant, waar we het
nuttige met het aangename combi
neren. Jaap Zijlstra filosofeert, on
der het genot van een „glaasje wijn
van het huis" over de gevaren die
aan het bedrijven van politiek op
Ho nrrokctor! rXn v*»rhnnH«n 4r-.ir
roept immers reactie op en het is
heel goed denkbaar dat er op de
linkse vloedgolf van de laatste ja
ren een „rechts" antwoord komt.
Zelf is hij een fervent aanhanger
van het neutrale Amnesty Interna
tional, een organisatie waarvoor hij
ook in zijn eigen kerk steun vraagt.
Zijn enthousiasme is zelfs zo groot
dat hij pas geleden meeliep in een
demonstratie. Lachend: „Een domi
nee achter een spandoek aan, nee,
dat kon eigenlijk niet. Een handte
keningenlijst, prima, maar het
moet niet te gek worden".
Dan serieus: „Ik zou het verschrik
kelijk vinden als het werken voor
Amnesty me onmogelijk zou wor
den gemaakt. Daar is gelukkig
geen sprake van, maar toch Je
moet je lot niet aan een politieke
partij verbinden, dat is levensge
vaarlijk".
Jaap Zijlstra besloot pas op dertig
jarige leeftijd predikant te worden
en zijn baan als administrateur op
het Rijnlands Lyceum op te geven.
Artikel 6 bood hem de mogelijk
heid dominee te worden op singu
liere gaven. De kandidaat hoeft
dan alleen kerkelijke examens af te
leggen. Binnen drie jaar studeerde
hij af, waarna hij een beroep aan
nam naar het Friese Duurswoude-
Wijnjeterp. Een rustige periode,
waarin hij zijn dichterschap ont
wikkelde, gevolgd door zeven
enerverende jaren in Delfzijl. En
nu dus weer de rust van Vorden.
Nou ja, rust. Jaap Zijlstra weet na
melijk niet alleen mensen te boei
en, hij is tevens begaan met hun
zorgen en problemen. Naast dichter
en predikant is hij een onbezoldigd
maatschappelijk werker. Zonder
spreekuren en een automatisch te
lefoonapparaat. Zelf noemt hij het
de keerzijde van zijn populariteit.
Vooral 's zomers is Vorden een ge
liefd vakantie-oord. Veel randste
delingen nemen dan de gelegen
heid te baat om een kerkdienst te
bezoeken, waarin Jaap Zijlstra
voorgaat. Maar daar blijft het niet
altijd bij. Sommigen schrijven hem
een brief, anderen bellen hem op of
Doodsangst
Met welke vragen en problemen
worstelt de moderne mens? En
waarom gaan ze uitgerekend bij u
te biecht?
„Ik hoor vaak: dominee, aan uw
preken hebben we zoveel. Dikwijls
hebben ze al vaak hun hoofd gesto
ten, ze zijn als het ware tegen een
muur van onbegrip opgelopen. Ze
hebben signalen uitgezonden, maar
die zijn niet opgevangen. Dikwijls
wordt er ook niet door een facade
heen gekeken. Als je rustig mee
luistert, de tijd neemt, komt er een
heleboel naar boven. Grote angst
voor de dood bijvoorbeeld, vooral
bij bejaarden. Ze zeggen dan tegen
mij: „De dominee doet het af met
opmerkingen waar ik niets aan
heb". Sommige bejaarden zijn be
reid te sterven, anderen worden
gekweld door een enorme doods
angst. Laatst heb ik met een katho
liek zitten praten die het evangelie
door en door kende. En toch die
angst. Ik heb hem laten praten tot
op de bodem, want luisteren, dat is
erg belangrijk".
„Andere mensen daarentegen hun
keren naar de dood. Een enorme
levensangst. Ze kunnen het leven
niet meer aan. Homofilie is even
eens voor velen een probleem,
vooral de getrouwde homofiel die
het niet tegen z'n partner heeft ge
zegd. Soms komen ze met hun part
ner, soms alleen. En dan echtschei
dingen. Wat zit er eigenlijk fout,
waarom is het misgegaan".
Het valt me op dat 't over geestelij
ke zaken gaat. Zouden we daaruit
af kunnen leiden dat het wel mee
valt met de materiële nood?
JEZUS
Je gaat een mensenleven mee,
ik kan je lezen en herlezen,
ik pak je op en leg je weg,
ik sla vooruit en blader terug,
geduldig ben je en beschik
baar.
Maar toch zo nederig niet
of woorden schieten wortel,
beslaan mijn landschap,
heffen kruinen in de hemel,
opgewassen tegen stormen.
Daar komt wat aan te pas
om ze te kappen, en dan nog,
de tronk zit dieper in mijn aar
de
dan ik dacht, loopt uit, een
twijg,-
o Jezus, eer ik van u zwijg.
WIJZEN
Door de donkerte schreed
een ster als een bruid
met sluier en sleep
voor de zoekenden uit.
Voert hen door de bergen
zonder rust en duur
naar een kind, een korrel
in de korenschuur.
Brengt hen tot een koning
van geringe kracht,
uit een maagd geboortig,
niet uit man en macht.
Buigzaam in het broodhuis
knielen eensgezind
vorsten uit de verte
voor een luttel kind.
Hun geleerde kruinen
neigen in het stof
en hun vreemde tongen
prevelen God lof.
Schitterend van nasleep
daalt ook de komeet,
bruid achter de einder,
in haar sterrenkleed.
Koningen gedrieën keren hein
de en ver,-
klein, haast onbegonnen,
stijgt de morgenster.
„Ach, we leven hier toch in rijk
dom? Natuurlijk, het is allemaal
wat minder, maar niemand eet er
een boterham minder door. Kom
nou. We zullen ons wat moeten
aanpassen aan de iets lagere le
vensstandaard. Maar is dat nu zo
erg? Ik geloof eerder in het tegen
deel. Die welvaart heeft ons ver
vreemd van een heleboel essentiële
waarden in het leven".
„Ik was laatst in een revalidatie
centrum waar uit bezuinigingso
verwegingen vrijwilligers koffie
rond brachten. Die jongens en
meisjes deden dat met veel liefde
en toewijding. Ik heb echt met be
wondering zitten kijken. Ik kan
het niet bewijzen, maar ik denk dat
vrijwilligers gemotiveerder zijn
dan beroepskrachten. Moeten we
dan schande spreken over het in
schakelen van vrijwilligers in het
welzijnswerk?"
Samen op weg
Er worden heel wat vergaderingen
gewijd aan „Samen op weg", een
proces dat zal moeten leiden tot de
hereniging van de gereformeerde
en hervormde kerk? Is dat hier een
urgent probleem?
Jaap Zijlstra kijkt me glimlachend
aan. Wijst naar de imposante her
vormde kerk, die voor een belang
rijk deel het dorpsbeeld van Vor-
MESSIAS
Hij komt als een boreling,
een sterveling, een mens
die geven kan
wat er te geven is:
zijn leven.
Geen geest
gaat ooit te gronde
aan een liefde,
geen god
EN l
flijk
Innei
lar i
oeder
moe
kan ooit de laatste adem gejudge
ven.
Hij drinkt,
de kleine bloedverwant,
hij krijgt de borst,
opdat hij met z'n hele lijf
eens roepen zal:
mij dorst.
n zat
han
or Vc
n. D
ïerp
DUW
me
It ook
akt
sen er 's zondags in de kerk i
Honderd. En het ligt niet
twee dominees, want die
alles aan. Maar de mensen
gewoon niet. Ze willen wel lidieen 11
ven. ze betalen ook netjes hunVVa|®
kelijke bijdrage, maar ze gaarff"
naar de kerk, behalve op hoogl
gen".
„Laatst zei de hervormde
tegen me: „Ik denk dat ik hei
elkaar heb; ik ben op bez<
weest en de zondag daarop i
hele familie in de kerk". Hi|
zich vergist. De dominee
bezoek geweest en hier in del
terhoek is het de gewoonte r
uit beleefdheid een tegenbeL,
brengt. Vandaar. Later WarnlM3®5'
nooit meer in de kerk. Ze h»*en
hun plicht gedaan. Kijk, dat ildin8e
typisch de Achterhoek. Met d»®rt
vormde predikanten, maar c *"r
de pastoor kan ik het uit»
vinden, maar hoe zou een i
ging van de gereformeerde
vormde kerk hier gestalte i
krijgen? In sommige plaatsenl
het wel, in andere steden enj
pen ligt het moeilijker. Dat i
van geval tot geval bekijken. 1
het nut er niet van in
maal precies vast te gaan
Bovendien: zijn er nu echt gt
langrijker zaken aan de arde??
fc.Le
üördee
lijnt 1
Komt het dichterschap niet
knel door het vele werk, datff"
afkomt?
„Dat werd een probleem. Dt
me toch in de eerste plaats c" ",,rc
en dan pas dominee. Juist t
heb ik gekozen voor een k*
meente. Soms zou ik me J
aan het dichterschap willen i
Aan de andere kant heb ik del
om het evangelie over te bren'
Overal waar ik kom zie ik blijr)ben
zichten. Er gaat blijkbaar een ;fêp"d
over. Dat doet je toch wel ietsr
lukkig hebben we in de eigeiF?115 0
meente een oplossing gevor^13
voor die overbelasting. Een cnrn "T13
man, prima kerel, neemt een£ he
van m'n werk over, zodat ik nr,a£
iel be
ook, ik heb m'n werk zelfs t
gesteld".
De gereformeerde kerk van
den heeft u dus kunnen
om nog langer te blijven?
„Als dit aanbod niet was gel
zou ik inderdaad een beroep
een andere gemeente overwi
Elke week wordt er wel gebel
ik soms belangstelling 1
Voorlopig zeg ik echter nee.
ga verkassen ben ik bang d
bedrijven van poëzie in de
komt".
Vertelt vervolgens met ingehc
trots dat zijn dichtwerk
pseudoniem ingezonden) in 1'
bekroond met de Priis va
Vlaamse Poëziedagen. Zijn
bundel „Achter het ri
licht" (met aquarellen van
Stam) mag zich eveneens ii
grote belangstelling vert
lag z
richl
ik v<
Kerst
Kerst is voor hem een jaarlijï
rugkerend hoogtepunt. Het
gaat hij voor in het Concert
in Amsterdam, het jaar da
de hervormde kerk te Vort
keer is Vorden weer aan de 1
„De komst van Christus op a
dat is het hart van het evar
De Heer die naar ons heeft
zien. Daar blijf ik me als
naar altijd weer over verwon^
Je mag alles uit de Schrift f
maar hoe je het ook bekijkt i
hoeken en gaten komt de^
te voorschijn. Het Oude Testa
is een profetie, geen geschiei
boekie. Het gaat om de Messi
tintelt er van. Dat heeft meg
en dat voelen de mensen. Ik
geen komedie, het komt i
mijn hart".
KEES VAN
