De reuzenzwaai van PvdA-voorzitter Max van den Berg
Politiek
Partij
Parlement
Met uw krant naar
de wintersport
SIJTHOFJJjERS
JiPifK,- Ks we AuawL
KiDerr NieMWiP
VW/M irevEAU-WütW
AGINU
Binnenland
QeidócQowuvnt
"11 )EN HAAG Over
JJL tees: „Hij heeft nooit
*tld over de balk gegooid,
ooit op te grote voet ge-
rOlefd, maar zijn leven al-
kCljd ingericht naar de
(>orouderlijke wijsheid,
at zuinigheid met vlijt
en Sijzen tot kastelen maakt,
k al %ees is evenmin in fi-
i gist^nciële schandalen ver-
olomljijtkeld geweest, 's nachts
ongeagen een paaltje gereden
lachtf anderszins persoonlijk
l opspraak gekomen. Zijn
prticuliere leven en zijn
nadatbblieke ieVen hebben
dodef*1 altijcJ °P één niveau
rmd, fgespeeld". Een zuinig
itaiiatiian dus, Drees.
ddeld f
5 zichjp geschiedenis wil, dat aan
Ned^p eigenschap het Nederland
100 asifcn na de Tweede Wereldoor-
g zijn Marshallhulp te dan-
pn heeft gehad. Drees, minis-
Vpresident in die jaren, ont-
tng de Amerikaanse afgezant
verell Harriman in zijn wo-
ing aan de Haagse Beeklaan.
,J/ onform zijn instelling een so-
jr ingericht onderkomen
jnder opsmuk. De minister
hn buitenlandse zaken Luns,
ooit om een aardige uitspraak
fcrlegen, kwam ooit tot een
bmerkelijke sfeertekening
in dit overleg. „U ziet, de he-
jn arriveren in de Beeklaan.
^nvoudige woning, in de gas-
aard twee van de vijf staafjes
it. Mevrouw Drees presen-
>t in-tert thee met Mariakaakjes".
Brit-lortom: een land, waarvan de
rnil-remier in een dergelijke een-
engst0ud is de Amerikaanse
j ulp waard. En zo geschiedde.
&eJJ(rees, afkomstig uit een Am-
noodjerdams hervormd milieu,
m man met solide karakter-
jgenschappen, geheelonthou-
tmas?er, niet-roker, onverzettelijk,
i doorBrtstochtelijk democraat. De
kelijkian. die de eeuwigheid in zal
aan als „vader Drees", wiens
it ookxiale wetgeving vele Neder-
1 Aidwders aan zich verplichtte,
Ookri monument van de heden-
nietsaagse sociale en maatschap-
jerlij-eliike structuur van Neder-
»na. Maar die evenveel ande-
e zaken op zijn naam heeft
w it's*3*"-
BTW
""'"Joging
loe is Drees geworden tot wat
lij geworden is? Wat zijn de
:t be-pvloeden geweest, die hem
ie dejiebben gevormd tot een groot
ooknaatsman, die in 1963 de titel
inan-^Vader des Vaderlands" kreeg
i mijaangemeten? Journalist Harry
van Wijnen heeft een poging
beschrijving daarvan ge-
i in het ooek „Willem
?s, democraat". Een be-
ager«
Alle
van het boek be-
'^riaat uit een autobiografie met
»t Ijjfpto's, voor een belangrijk deel
fkomstïg uit het persoonlijk
itcYiief van Drees en niet eer
der gepubliceerd —vanaf de
■atari van zijn politieke leertijd
Sin 1904 tot aan het begin van
de Tweede Wereldoorlog.
Hjj werd door het op jonge
leeftijd overlijden van zijn va
der al vroeg op de harde ban-
ten van de leerschool van het
Jjeven neergezet. Geen wedu
wen pensioen voor zijn moeder
Twentsche Bank liet het bij
e toezegging, dat de jonge
Willem na zijn middelbare
schooltijd op een baan bij de
bank kon rekenen, maar dat
was op zijn vroegst twaalf ja
ren later aan de orde. Hij werd
van de armenschool gered
door het ingrijpen van een rij
ke oom. Ware dat niet het ge
val geweest, Nederland zou
nooit van Drees hebben ge
hoord. Voor leerlingen van de
armenschool immers was de
HBS niet weggelegd.
Kleine oorzaken hebben grote
gevolgen. Wellicht de belang
rijkste faktor voor het slagen
van Drees' politieke carrière,
was zijn obsessie voor de ste
nografie. Toen na de vervul
ling van zijn driejarig contract
bij de Twentsche Bank niet
aangegaan uit roeping, maar
uit ereschuld tegenover de na
gedachtenis van zijn vader en
niet eerder op te zeggen van
wege de clausüle, dat het ge
hele salaris van drie jaar te
ruggestort diende te worden
als nij vroegtijdig vertrok
op 20-jarige leeftijd de keuze
voor een gespreid bedje via de
opvolging van ziin rijke oom
in diens zaak of de stenografie
Stenografie
Charles Dickens schreef ooit,
dat vele beroemde mannen
hun loopbaan begonnen als
stenograaf van parlementaire
debatten. Voor Drees gaat dat
volledig op. Hij heeft het altijd
zelf volmondig toegegeven: de
stenografie heeft een beslis
sende invloed op zijn levens
loop gehad. (Hij correspon
deerde zelfs met zijn verloofde
in steno.) De parlementaire
stenografie bracht hem kennis
van net politieke bedrijf bij,
was aldus medeverantwoorde
lijk voor zijn verkiezing tot
wethouder van Den Haag en
leidde tot de stap naar de lan
delijke politiek.
Maar stenografie zijn de te
kens op papier, de vertolkers
van een ideologie. Hoe kwam
Drees aan zijn ideologische
stand- en uitgangspunten? De
wereld van de klassebewuste
diamantslijpersbond, het mi
lieu dat hem met name door
de legendarische voormannen
Jan van Zutphen en Henri Po
lak sterk in socialistische rich
ting inspireerde, vertoonde
weinig overeenkomsten met
het sobere en gesloten familie
leven bij Drees thuis. Of zoals
Van Wijnen schrijft: „Zijn fa
milieleven was een en al or
thodoxie, qua maatschappelij
ke positie, kerkelijke gebon
denheid en sociaal gedrag, in
alles. Zijn vroeg gestorven va
der stamde af van een Amster
damse kruidenier en die weer
van een Amsterdamse bakker,
die zijn vader in het graan was
opgevolgd. Bet-overgrootvader
Jurgen Drees was in hoofd
zaak boer in het Westfaalse
Heeren geweest en die Duitse
lijn was welbeschouwd de eni
ge overeenkomst met de van
oorsprong overwegend Duitse,
althans Duits-joodse achter
grond van zijn vrienden uit
het diamantbewerkersmilieu".
Hervormde sfeer
Alle generaties Drees waren
door dezelfde doop verbonden
geweest. Willem Drees was ge
doopt en opgegroeid in een
door-en-door hervormde sfeer,
waar dagelijks uit de bijbel
werd gelezen. Volgens de fa
miliepapieren was zijn vader
een aanhanger van Abraham
Kuyper geweest. Hij had, kon
hij met recht zeggen, moeilijk
in een orthodoxer wieg kun
nen liggen. Zeven jaar lang
was hij op de zondagsschool
geweest en van zijn veertiende
tot zijn achttiende naar de ca-
techesatie. Zijn zusters hadden
belijdenis gedaan en zouden
haar hele leven meelevende
lidmaten van de kerk blijven,
maar voor hem was het daar
bij gebleven.
Hij was geen belijdend lid van
de Hervormde Kerk gewor
den, omdat hij de belijdenisge
schiedenis niet had kunnen
onderschrijven. Wat erop
neerkwam, dat hij de grond
waarheden van het christelijk
geloof niet aanvaardde. Het
was een beslissing, waaraan
veel innerlijke overweging en
studie was voorafgegaan. La
ter werd hij lid van het Huma
nistisch Verbond, maar dat be
tekende geen volkomen breuk
met zijn verleden. De trouw
bijbel van zijn ouders en de
ZATERDAG 8 DECEMBER 1984 PAGINA
bijbel die hij kreeg toen hij
van de zondagsschool ging.
heeft hij tot op de huidige dag
bewaard. En ook in zijn latere
morele opvattingen over het
leven zijn de normen van zijn
ouderlijk huis altijd werkzaam
gebleven. Het is niet vreemd,
dat de socialistische econoom
prof. dr. S. Kleerekoper ook in
zijn premierschap nog calvi
nistische trekken herkende.
Familiair gezien weinig aan
knopingspunten met het socia
lisme dus, hoewel Drees wel
door de gezinsomstandigheden
psychologisch vatbaar was ge
worden voor de socialistische
gedachte. Die kiem werd tot
embryo door de Dreyfuss-af-
faire het vertoon van anti
semitisme en anti-democratie
rond de Frans-Joodse officier,
die tot zondebok verklaard
werd om het feilen van de
staat te verbloemen; door de
adembenemende retoriek van
Troelstra; de poézie van Gor
ter; de geschriften van Multa-
tuli; de uitstraling van de
Franse politicus en historicus
Jaurés en de spoorwegstaking
van 1903, die hij als zeventien
jarige beleefde.
Marx
Drees heeft altijd een grote be
wondering voor Marx gehad,
zonder ooit zelf marxist te
worden. Op zijn 94e levensjaar
voltooide hij zelfs nog een op
stel over de Duitse filosofen
Marx en Lasalle. Het is een
van de minder bekende kan
ten van hem. Zijn bewonde
ring voor het marxisme is
nooit groot geweest. Maar als
filosoof, historicus, schrijver,
journalist en creatief genie
waardeerde hij de oorspronke
lijke Marx dermate, dat zelden
een niet-marxist Marx zodanig
zal hebben verdedigd als
Drees gedaan heeft.
Zijn mede daardoor grondige
kennis van de Duitse geschie
denis brachten hem tot vroeg
tijdige waarschuwingen tegen
het gevaar van het nationaal-
socialisme, als een langzaam
over Europa schuivende ijs
kap. In die waarschuwingen,
zo analyseert Van Wijnen,
openbaarden zich de diepten
van de democratische overtui
ging van Drees, zijn diepe
menselijkheid en zijn mede-lij
den met het lot en leed van
vervolgden.
De sterke invloed van Marx
maakte van Drees in het begin
van zijn loopbaan een radicale
politicus, die linkser van de
SDAP stond dan hij ooit in de
PvdA zou komen. Aan het
eind van de jaren dertig be
hoorde hij tot de weinige leden
der Tweede Kamer, die over-ï
tuigend stelling namen tegenr
het als staatkundig en sociaal-
economisch autoritarisme ge-
ken tsch etst beleid van de re-
gering-Colijn. Maar in die tijd
stemae hij ook in met het
schrappen van het beginsel
van de klassenstrijd, omdat dit
naar zijn mening de partij toe
gang kon verschaffen tot nieu
we lagen van de bevolking.
Drees was ook voorstander
van een meer verzoenende
houding van de SDAP tegen
over de monarchie. De erva
ringen in de oorlogsjaren en
dertien jaar ministerschap in
het keurslijf van de rooms-
rode coaliteit, hebben van
Drees vervolgens een gema
tigd politicus gemaakt Van
Wijnen komt tot de conclusie
dat als minister-president en
aanvoerder van ae naoorlogse
sociale democratie, Drees zo
zeer de vleesgeworden harmo
niegedachte was, dat hij van
zelfsprekend niet graag meer
aan zijn radicale jaren herin
nerd wilde worden.
Vervallen
In 1971 verbrak Drees zijn
banden met de PvdA. Reden
daarvoor was het besluit van
de PvdA om het socialistische
beginsel te laten vallen. Voort
aan zou gesproken worden
van „progressief" in plaats van
„socialisme". In de hoop daar
mee de kiezers van het snel
groeiende D'66 te kunnen in
lijven. Drees interpreteerde de
stap als het verbreken van de
verbinding met de Socialisti
sche Internationale. Volgens
zijn zeggen hief de partij zich
in wezen op, waardoor hijzelf
de verbinding met de partij ais
vervallen beschouwde.
Drees kreeg gelijk met zijn in
terpretatie. Twee jaar later al
werd het besluit van 1971 als
dwaas bestempeld. Het ver
trouwen van Drees was echter
te diep geschokt. De sterk ver
jongde PvdA was hem boven
dien te onnadenkend, te onbe
kookt en te impulsief gewor
den. Hij trad niet opnieuw toe,
ook al zegt hij de beginselen
van de PvdA, zoals die bij de
oprichting werden vastgesteld,
nog steeds volkomen te onder
schrijven.
Weinig zaken in politiek Ne
derland ziin onomstreden,
meldt de achterflap van Van
Wijnens boek. De grootsheid
van de oud-premier dr.
W.Drees sr. is er één van. Een
modelbestuurder, die het land
bestuurde, zoals iedereen het
wilde. Hij is niet voor niets na
zijn aftreden vaker op de tele
visie verschenen dan enige
oud-premier ter wereld.
GERARD VAANHOLT
Harry van Wijnen: „Willem
Drees, Democraat".
Uitgeverij: Van Holkema en
Warendorf, Weesp
Prijs: ƒ25.-
Hoeveel waarheid die woor
den bevatten, bleek pas op
Sinterklaasdag in Amsterdam,
waar Max van den Berg een
persconferentie gaf over de so
ciaal-economische standpun
ten van het PvdA-bestuur
voor het verkiezingscongres in
april. Degenen, die het stukje
van Dolman in Trouw niet
hadden gelezen, vielen van de
ene verbazing in de andere.
De PvdA-voorzitter wenste
niet langer een garantie te ge
ven voor de koopkracht van
de minima, zelfs niet van de
„echte". „Dat hangt af van de
ontwikkeling van de econo
mie. Komt er weer een inzin
king of niet?", aldus Van den
Berg. De voorzitter wenste
evenmin te beloven dat zijn
partij, eenmaal weer in de re
gering. veel van de maatrege
len van het huidige kabinet te
niet zou doen. „Wat dit kabi
net in een aantal jaren fout
heeft gedaan, kunnen wij niet
in één klap herstellen. Daar
over moeten wij onderhande
len met onze beoogde coalitie
genoot."
Wie zich herinnert hoe dest
zelfde Max van den Berg ooit
voorzitter werd dankzij een
felle kruistocht tegen de in
zijn ogen veel te veel schippe
rende kamerfractie, zal he4
Dolman nazeggen: „Wij blij
ven ons amuseren". Wie dat
niet kan, uit angst voor het op
rukken der socialisten, kan
zich nog aan één strohalm
vastklampen. Van den Berg
zegt nog wel keihard „neen
tegen de kruisraketten. Nog
wel....
RIK IN T HOUT
(ADVERTENTIE)
8-daage standplaatsreis per luxe
rr'" WAIDRING
Hel Knusse Oostenrijkse WAIDRING werd el 2» tot het
mooiste dorp van Tirol uitgeroepen Het heeft een zon
en sneeuwzekere ligging tusen Kitzbuheler- en Chiem-
gauer Alpen en biedt een zeer uitgebreid areaal aan
wintersportmogelijkheden Alpine-ski op de vermaarde
Stemplatte. een voortreffelijke skischool met oefen-
weide direkt In het centrum en voor de langlaufer 25
i Loipen door bos en veld een schitterende 6 k
lange Loipe op de Stemplatte Voor sportief wandelen
wordt 20 km aan grotendeels verkeersvrij paden en
wegen vrijgehouden
Het verblijf Is in Gasthof Brandtnerhof. 4200 m. van het
centrum van Waidring. direkt aan de bosrand. heerli|k
zonnig en rustig en direkt aan de Loipe en de wandelpa
den Alle kamers hebben douche, toilet en balkon Er Is
een gezellige kleine Stube en een sfeervol restaurant.
De gratis ski-bus naar de pistes stopt s morgens om
9 00 uur voor de deur en komt om 16 00 uur terug De
postbus stopt op 50 m afstand en biedt 6« per dag ge
legenheid om naar Waldring te njden Het arrangement
is op basis van halfpension ter plaatse (- 7i logies, ont
bijt en diner) alsmede een afscheidsdiner bij terugkomst
In Nederland Oe heen- en terugreis worden per luie
goed verwarmde touringcar op zaterdag in «én dag ge-
gestopt voor kofhe/thee en
De pri|s per persoon op baste v H
gement en een tweepersoonskar
vertrek op 26 JANUARI. 2 en 23 FEBRUARI
alsmede op 2 MAART 1M5 545.-
Bij vertrek op I m 16 FEBRUARI IMS 565.-
/nöegrepen hef afschatdadmar én Nadartand alsmede
een he/ve dag atcuraia per e«gen touringcar naar SALZ
BURG Da toastag voor aan t-paraoonakamar badraagt
40- fbeperk r basctukbaarOp Oa meesfe kamers
uit braiding tot aan J-parsoonsbatattmg rondar meer
mogah/k Gacombmaarda raitvanakanng f 20- pat
paraoon (voor langtautara an Men met wmtaraport-
risico 36 - par panooni S - pokakoatan
Annutarmgsiarrakarmg 3 t/2 van da ranaon 4-
Inlichtingen en boekingen telefo
nisch onder nummer 070-190882
of persoonlijk in onze vestiging
aan de Spuistraat 71 /hoek Spui te
N Den Haag
(maandag t/ra vrijdag van 9-16 uur)
S
POSTBUS 16050
2500 AA DEN HAAG
TEL 070-190882
Biesheuvel? Die waren ook
premier terwijl hun eigen par
tij niet de grootste was. Maar
Meijer ging nog verder: „Lub
bers als premier van een kabi
net CDA-PvdA is voor mij
niet zo denkbaar. Hij heeft im
mers in volle overtuiging een
coalitie aangevoerd met de
VVD. Natuurlijk is niets uitge
sloten; ik zit hier niet te on
derhandelen. Maar ik geef wel
aan wat logisch is".
Strategie
Rustige taal, zegt Dolman in
Trouw. Maar Max van den
Berg was volgens hem een an
dere mening toegedaan. „Ter
wijl hij (Max) de fractie ver
slag doet van een vergadering
van het partijbestuur bezweert
hij ons niet te polariseren. Dat
is nergens goed voor. Komt
tijd, komt raad". Hier breekt
Dolman de klomp. „Max is de
oude niet meer'constateert
hij.
Tijdens diezelfde vergadering
komt ook het nieuwbakken
fractielid Willem Vermeend
aan het woord. Deze zal staats
secretaris Koning aan de tand
voelen over een vreemd belas
tingvoordeel voor kloosterlin
gen. die nu ineens niet meer
worden aangemerkt als twee
verdieners. Volgens Vermeend
dient deze zaak te worden be
sproken tijdens een rustig
mondeling overleg in een
klein zaaltje, waarbij geen mi
crofoons en camera's aanwezig
kunnen zijn. Hoe hebben we
het nu? Waarom geen spoed
debat voor het oog van Neèr-
lands volk? Nee, zegt Ver
meend, daarvoor is de materie
te gecompliceerd.
„Nu breekt de fractie uit in
een homerisch gelach. Ieder
een beseft dat Vermeend ook
lid is van het dagelijks bestuur
der partijvertelt Dolman.
Kennelijk heeft Max van den
Berg zijn medebestuursleden
al aardig doordrenkt met zijn
anti-polarisatiedoctrine. Dol
man besluit zijn verhaal met
een opmerking van vice-frac-
tievoorzitter Meijer: „Ik heb
het begrepen. Het dagelijks be
stuur heeft een strategie be
paald".
in het uur van de waarheid
een flink stuk van haar aan
hang weer zou verliezen. Met
een warm gevoel dacht men
terug aan die dag in 1982, toen
de „ayatolla uit het noorden"
zijn eigen ministers in het ka
binet-Van Agt II onderuit
haalde en daardoor de PvdA
bij de Statenverkiezingen nog
kleiner maakte dan de VVD.
Kortom, Max zou er wel voor
zorgen dat de PvdA na de ver
kiezingen van mei 1986 geen
al te hoge toon zou kunnen
aanslaan.
Voorschot
CDA-fractievoorzitter Bert de
Vries leek daar de afgelopen
weken al een voorschot op te
willen nemen. Met een schuin
oog naar de opiniepeilingen
bestempelde hij de socialisten
steeds weer als de Partij van
de Verwarring. „Met welke
PvdA hebben we te maken?
De PvdA van Ien Dales en Nel
Barendregt of de PvdA van
Max van den Berg?". De CDA-
voorman doelde daarmee op
de pleidooien van de beide so
cialistische dames voor een
realistisch verkiezingspro
gram, zowel op het punt van
de kruisraketten als op dat
van de sociale uitkeringen.
Hun betogen stonden inder
daad in schrille tegenstelling
tot die van de PvdA-voorzit
ter, die zich tot dusver op ou
derwets polariserende wijze
had uitgelaten.
Tot dusver. Want Max van
den Berg „is de oude niet
meer". De aanhalingstekens
geven aan dat het hier om een
citaat gaat en wel van Twee
de-Kamervoorzitter dr. Dick
Dolman. Deze letterlijk en fi
guurlijk hooggeplaatste PvdA-
'er besloot deze week in zijn
woensdagse column in het
dagblad Trouw eens uit de
school te klappen. Hij deed
verslag van een vergadering
van de PvdA-fractie op 27 no
vember. Er werd toen onder
meer gepraat over uitlatingen
van vice-fractievoorzitter Wim
Meijer, die voor de TROS-ra-
dio de staf had gebroken over
Ruud Lubbers. Dit naar aan
leiding van een opmerking
van de christen-democraat
Sytze Faber, dat Lubbers ook
een centrum-links kabinet zou
moeten kunnen aanvoeren.
Faber, een exponent van de
linkervleugel van het CDA,
hoopte op die manier de res
sentimenten bij velen van zijn
partijgenoten tegen de PvdA
wat af te zwakken.
Maar Meijer had daar kenne
lijk geen boodschap aan gehad.
Bij de TROS zei hij dat het lo
gisch was dat de grootste partij
de premier zou leveren. Lo
gisch? En hoe zat het dan in
dertijd met Drees, Zijlstra en
staat die partij al op 43 pro
cent.
Theoretisch is daarmee nog
niets gezegd, want zo lang de
PvdA nog geen 76 zetels heeft,
maakt zij niet in haar eentje
uit of zij wel of geen regeer
macht krijgt. Maar de praktijk
leert natuurlijk anders. In po
litiek Den Haag is men het
over één ding eens: als CDA
en VVD geen meerderheid
meer krijgen in het parlement,
zelfs niet met de steun van de
kleine christelijke partijen,
dan is het de PvdA die de
dienst uitmaakt. En zover is
het nu dus bijna: CDA, VVD,
SGP, RPF en GPV schrapen
met zijn vijven slechts een
meerderheid van 76 zetels (de
helft plus één) bijeen. En het is
zeer de vraag of christen-de
mocraten en liberalen zich
willen uitleveren aan de Staat
kundig Gereformeerde Partij,
die natuurlijk niet voor niets
haar steun aan een nieuw
CDA-VVD-kabinet zou geven.
SGP-voorman Van Rossum
heeft al laten doorschemeren
dat hij bijvoorbeeld een con
cessie zou eisen op het gebied
van de abortuswetgeving.
Maar tot voor kort kon rechts
Nederland zijn hoop nog op
één persoon stellen: Max van
den Berg. Deze twintigste-
eeuwse Raspoetin zou er door
zijn onverzoenlijke houding
wel voor zorgen, dat de PvdA
EN HAAG Rechtse
blitici en degenen, die
wat voor reden dan
|ok mordicus tegen een
ugkeer van de PvdA in
regering zijn, moet zo
ngzamerhand de schrik
i het hart zijn geslagen.
Vijfenzestig zetels zou-
pn de sociaal-democraten
i de Tweede Kamer ver
deren als er nu verkie-
ngen zouden worden ge-
ouden, zo heeft het on-
erzoeksbureau Lagendijk
ierekend. Een winst,
fraarvan Den Uyl een jaar
leleden nog niet durfde
jromen.
orde hij toen zijn geestver-
'anten aan de PvdA op te stu-
tot een 40-procentspartij,
tonder welke dit land niet
erd kan worden", nu
