CALAMITY
JANE
inale
Tweemaal Doris
Day als Calamity
Jane in de
gelijknamige
film over deze
wilde meid uit
het Wilde Westen.
Haar medespelers
zijn Howard Keel
en Allyn
McLerie.
hNDEN Dit is je legende
In Calamity Jane, de wilde
jcid uit het Wilde Westen
jn het einde van de 19e
•uw. Verwacht van mij geen
apartijdig standpunt. Ik moet
pt gewoon toegeven, ik ben
n enthousiaste bewonderaar
m Martha Jane Canary, alias
artha Jane Dorsett, Somers,
ing, Hickock, Hunt, Steers,
aiton, Wilson, Washburn,
oombs, Buck, Burke; ook
rel bekend onder de naam
Jdamity Jane: de Heldin van
t Prairie, de Kampioen-
Ijoekster van de Heuvels, de
'feeldschone Duivel van Yel-
'enen80 bewonderaar dus van Calami-
kon-' Jane' de vrouw die muilezels
boê.W6' voor generaal Custer werkte
die de enige vrouwelijke arbei-
nafrMn de Northern Pacific spoor-
was-
e an-pamity Jane, gokster, goudzoek-
bqr*tr> actrice, kokkin (voor bandie-
be-P)> prostituée, verpleegster en
fhtgenote.
adehplamity Jane, die alcoholiste was,
taitg.mimde, vloekte als een ketter en
ncies^e klappen uit kon delen. Die
ischcplossale leugens vertelde en man
nenkleren droeg om deuren te ope-
zicfoèn die voor haar als vrouw geslo-
igen,|n bleven.
•aser.l» de bibliotheek van het British
,eedJuseum is een boekje te verkrijgen
j dever deze legendarische vrouw.
hanJkt is in zeer bloemrijk proza ge-
ar dethreven door een zekere J. L. Jen-
lewein. „Wij hebben niet de bedoe-
ingde legende rond Calamity Jane
te verstoren. Legendes zijn belang
rijk, ie bewaren en voeden dat
greintje waarheid dat anders
^™rerloren zou gaan. Toch is het ook
taak om af en toe de ruwere
ischefuitenlagen rond een legende te
be- mwijderen en een poging te doen
rot* flat greintje bloot te leggen", aldus
schrijver van het boekje,
■vor- wnewein ging daarom in de jaren
'insé irtig naar het plaatsje Deadwood
Dakota, om daar te praten met
weg nensen die Calamity Jane gekend
van hebben. Een van hen was de
aties schoenmaker John Sohn. „Ik vroeg
ieer- wie die man was met die grote bek.
Mijn baas zei: „Dat is geen man, dat
am is Calamity Jane". Ze stond in het
ami- midden en liet haar zweep knallen,
titel Viemand kon een zweep zo laten
ardt mallen als Calamity Jane. Ik
zelfs naakte een paar mooie zwarte
larzen voor haar. Cowboylaarzen
net een hak van acht centimeter,
lie elf dollar kostten. Calamity
zijn leeft me er nooit voor betaald; ze
erse ietaalde nooit haar rekeningen,
aria laar op een goede dag kwam er ie
der- land langs die mij het geld gaf.
vij-kenden dus ook de betere kant
sn Calamity Jane. Maar ja, ze
omt ing nu eenmaal naar de bordelen
h danslokalen. Dan was het
n te whoopie". Ze werd dronken en
hart lakte enigzins de kluts kwijt",
lp zijn speurtocht naar haar verle
en ontdekte Jennewein dat tegen
een- j,er ejk ooggetuigenverslag dat
ialamity Jane zich op een bepaalde
|d op een bepaalde plaats bevond,
[en- f minstens een even geloofwaar-
sns- u verhaal staat dat ze op dat mo-
elders iets heel anders had
Hij ontdekte maar liefst
dorpen die beweerden haar
leiding van generaal George Arm
strong Custer een verkenningsex
peditie van duizend soldaten het
gebied binnen, wat het begin in
luidde van de strijd om de heuvels.
In 1877 waren de Olgala Sioux en
andere naburige stammen gedeci
meerd en van hun grond verdre
ven. De strijd om de heuvels was
voorbij. In 1890 maakte de slag bij
Wounded Knee een definitief einde
aan de Indianenoorlogen: de bleek-
gezichten beheersten voortaan het
Westen. Calamity zou volgens ei
gen zeggen als verkenner en goud-
zoekster onder Custer hebben ge
werkt.
Respectabel
Tijdens haar leven ziet Calamity
het plaatsje Deadwood. aanvanke
lijk een aantal bouwvallige hutjes
in een oceaan van modder, veran
deren in een net stadje, met goed
gebouwde Victoriaanse huizen en
keurig rechte straten. In het steeds
netter en respectabeler wordende
Wilde Westen vallen de grillen van
de exentrieke Calamity des te meer
op.
In dezelfde tijd dat het Westen zo
onherkenbaar verandert, ligt ook
de rest van de wereld niet stil. Sie
mens ontdekt de dynamo, Alfred
Nobel het dynamiet, Johan Strauss
componeert zijn Blauwe Donau en
op de boekenmarkt verschijnen
Oorlog en Vrede, Anne Karenina
en Das Kapital. Bell demonstreert
zijn nieuwe uitvinding, de elektri
sche telefoon; Edison vindt de fo
nograaf uit en slaagt er in elektri-
dito van plastic vervangen Maar
doofheid door een kapot slakkehuis
of aangetaste gehoorzenuw is hope
loos. Afgezien van dat kunstoor
dan. Dat is, ondanks de nieuwste
elektronische snufjes, hooguit een
primitieve vervanging van het bin
nenoor. Dat wordt pas goed duide
lijk als je het slakkehuis uitver
groot.
Door de hele opgerolde slakkehuis-
gang loopt een membraan met
daarop trilhaartjes. Die haartjes
worden afgedekt door nog een
membraan. Komt er geluid het
slakkehuis binnen dan schuiven
beide membranen over elkaar heen
en brengen de haartjes in bewe
ging. Die beweging wordt in elek
trische stooties omgezet, waarna ze
ter beoordeling naar de hersenen
worden doorgezonden. Elke tril
haarcel reageert slechts op een
toonhoogte. Omdat ons hoorbereik
loopt van 16 tot 20.000 trillingen
per seconden, van heel lage tot hele
hoge tonen dus, moet het slakke
huis heel wat trilhaarcellen bevat
ten. Aan elke cel zit een zenuw
vast, zodat de gehoorzenuw niet
een zenuw is, maar een bundel van
30.000 zenuwen. Als je nu be
denkt dat het beste van het beste
kunstoor slechts 22 van die 30.000
zenuwen kan bedienen, dan is het
duidelijk dat dc geluidskwaliteit
niet geweldig is. Die is ronduit
slecht.
Een wonder
Toch is het kunstoor een elektro
nisch en chirurgisch wonder. Hoe
sche stroom geschikt te maken
voor huishoudelijk gebruik en het
Vaticaan verklaart de paus onfeil
baar.
Terwijl Calamity Jane de broek
aantrekt om mannenwerk te ver
richten, wordt er elders in de we
reld gevochten voor het vrouwen
kiesrecht. En in het jaar dat ze
overlijdt, stijgt het eerste vliegtuig
op. Calamity was een pionierster in
een wereld die vol zat met pioniers
die op alle mogelijke gebieden
baanbrekend werk verrichtten en
de grenzen verlegden.
Calamity's dochter
Vlak voor ze stierf, stelde Calamity
een bekentenis op aan een zekere
kapitein James O'Neill, waaruit
bleek dat ze een dochter had. „Ik,
Jane Hickock Burke, beter bekend
als Calamity Jane, leg geheel vrij
willig en in het bezit van mijn
geestelijke vermogens deze verkla
ring af. Ik heb gelogen over mijn
verleden. Deze verklaring moet
duidelijkheid brengen over de ge
boorte van mijn dochter en de
dochter van mijn zuster en is be
stemd voor James O'Neill, die hem
voor zich zelf mag houden of open
baar mag maken. Ik ben geboren
in Missouri en heb een aantal zus
ters, maar zal er maar een noemen
in deze verklaring. De mensen
werden nieuwsgierig dus vertelde
ik leugens om hun tongen bezig te
houden. De vrouwen die ik ken
zijn allemaal slangen en geen
vrienden van mij. Alle brieven en
informatie van vóór deze verkla
ring zijn gelogen, behalve wat in
het dagboek staat dat ik sinds 1877
heb bijgehouden voor Janey. De
enige leugen die daar in staat is,
dat ik zeg dat Belle Star geen fami
lie van me is. Ze is mijn zuster".
Het lijkt erop dat Calamity in deze
bekentenis eindelijk de waarheid
sprak. Ze noemde Wild Bill Hic
kock als de vader van Janey, die
geboren werd op 25 september
1873. Ze schreef verder: „Ik loog
toen ik zei dat ik in 1887 een doch
ter had gekregen. In die tijd ver
pleegde ik mijn zuster Belle, die
een kind baarde dat ze Jessie Eliza
beth noemde. Hij (William Hic
kock, de man van Belle) geloofde
Links een doorsnede van het slak-
Kehuis. De boomstam in het mid
den is de gehoorzenuw. Rechts, een
slakkegang in het groot. Horen doe
)e met het piepkleine orgaan van
Corti (12). Geluld laat de nog piep
kleinere haartjes van dat orgaan
trillen waarna de trillingen via de
gehoorzenuw (3 en 2) naar de her
senen worden afgevoerd.
geboorteplaats te zijn en ook over
haar geboortedatum of zelfs wie
haar ouders waren, lopen de me
ningen uiteen. Als je de verhalen
moet geloven was ze wettig ge
trouwd met Wild Bill Hickock, was
ze een ongehuwde moeder met een
kind van Wilde Bill, kende ze wil
de Bill oppervlakkig, of in het ge
heel niet.
Het feit dat ze zichzelf voortdurend
tegensprak, er op los loog en dan
toegaf dat ze loog, maakt het bijna
onmogelijk om de verhalën over
haar te verifiërer\. Bovendien
schepte Calamity graag op over
haar moedige daden, zeker als ze
weer eens te diep in het glaasje had
gekeken. Niet dat het wat af doet
aan de anekdotes, die Jénnewcin te
horen kreeg: „Sommigen van ons
voerden haar stomdronken en zet
ten haar op een enorme rode
stier en daar ging Calamity met
een noodvaart door de hoofdstraat,
al schreeuwend en tierend en
zwaaiend met haar zweep. Mijn va
der en ik zagen haar voorbij komen
en pa keek op en zei: Oh, Calamity
is weer eens dronken."
)pen
Calamity Jane is een pretentieloze
legende. Ze was moedig. Maar in
E laats van op het hoogtepunt van
aar heldendaden te sterven, zoals
een echte heldin betaamt, schepte
ze nog jaren daarna op over haar
.ervaringen, in ruil voor gratis
drank. Heldinnen worden niet ge
acht op te scheppen, en drank is
natuurlijk helemaal uit den boze.
Als verpleegster was Calamity be
slist geen Florence Nightingale. Zo
zei ze tegen haar patiënten „drink
jullie soep nu op, kleine ellendelin
gen" en wanneer ze zelf meer
whiskey had dan ze op kon, ver
deelde ze de rest (soms) onder de
gewonden.
Wanneer Calamity zich op het
bandietenpad begaf, was dat echter
niet om dikke rollen bankbiljetten
te bemachtigen, maar om aan voed
sel en voorraden voor haar zieke
beschermelingen te komen. „Ik ben
Calamity Jane, verdomme!. Die
zieke kerels daar in de heuvels
gaan niet eerder voor hun kostje
betalen, dan dat ze daar weer toe in
staat zijn. Is dat duidelijk!?". Ze was
ook beslist geen Julia, die voor
haar Romeo alles over had. Het is
goed mogelijk dat ze van Wild Bill
Hickock gehouden heeft en het is
zeker dat ze een kind van hem had.
Maar dat heeft haar er niet van
weerhouden nog zeker een huwe
lijk en een aantal minder vaste re
laties aan te gaan.
Calamity had zo haar eigen metho
des om met Indianen om te gaan.
Het deed haar niets om door land
streken te trekken waar blanken
niet welkom waren. „Er zitten dui
zenden Siouxs in deze vallei, maar
ik ben niet bang. Ze denken dat ik
getikt ben en laten me met rust".
Geiteleren broek
Calamity Jane werd geboren in
1852 en stierf in 1903. Ze was onge
veer één meter zeventig lang, grof
gebouwd en gespierd, met een hoe
kig, door weer en wind verweerd
gezicht, en leek zeker tien jaar ou
der dan ze was. Haar haar was don
kerbruin, maar soms zo vies dat het
letterlijk zwart zag.
Er bestaan foto's van Calamity, die
haar laten zien in de kleren van
een verkenner van het leger, of in
haar beroemde geiteleren broek.
Maar ook zijn er foto's, die een heel
andere kant van Calamity tonen.
Daarop staat ze in lange rok, nauw
keurslijfje en met een opmerkelijke
hoed op haar kunstig gekapte coif
fure, op en top de Victoriaanse
dame. Dat ze in het Victoriaanse
tijdperk mannenkleren droeg, sa
loons bezocht en openlijk whiskey
achterover sloeg, maakt haar al tot
iets bijzonders. Dat ze in die tijd in
het openbaar vloekte als een ketter
is helemaal verbazingwekkend.
Geen wonder dat mensen zich haar
herinneren.
Calamity leefde in de laatste helft
van de negentiende eeuw, de tijd
waarin het Wilde Westen onher
kenbaar aan het veranderen was.
In 1868, toen Calamity zestien jaar
was, behoorden de Zwarte Heuvels
in Dakota aan de Olgala Sioux.
Voor de blanken waren de heuvels
niet interessant, zodat in een ver
drag met de Sioux van dat jaar te
lezen valt dat „het niet toegestaan
is dat een of meer blanke personen
zich in een gedeelte van het gebied
vestigen of het bezetten of er zich
zonder toestemming van de India
nen in begeven".
Al na vier jaar bleek dat de blanke
boeren het verdrag aan hun laars
lapten: er was goud ontdekt in de
Zwarte Heuvels. In 1874 trok onder
Erfenis
Calamity Jane wilde niet alleen
doodgaan Ze wilde dat haar doch
ter over haar zou rouwen. De brie
ven laten haar goede en slechte
kanten zien het zijn grootmoedi
ge. openhartige, roekeloze, snoe
vende, eenzame en levendige stuk-
ies van de puzzel van haar persoon
lijkheid. Haar dochter heeft deze
erfenis met trots aanvaard. En te
recht, want wie zou er niet trots op
zijn de dochter te zijn van Calamity
Jane, Heldin van de Vlakte en Bes
te Vloekster van de Heuvels?
Het laatste woord is aan de man
die, na een opmerking van een his
toricus dat Calamity Jane „mis
schien geleden heeft aan een vorm
van pseudo-hermaphroditisme" uit
riep: „Het kan me niet schelen wat
voor geloof ze had ik vind het
gewoon leuk om over haar te le
zen".
BRYONY LA VERY
Copyright The Guardian
werkt het? Een microfoontje seint
radiosignalen naar een kunstslak-
kehuis dat boven het oor in het
slaapbeen is ingehecht. Vandaaruit
lopen tot 22 draadjes door de huid
om contact te maken met 22 van de
30.000 vezels van de gehoorzenuw.
Het signaal gaat de hersenen in en
vult het hoofd met geluid van ta
melijk slechte kwaliteit. Voor ge
luid van telefoonkwaliteit, zo heeft
men berekend, zouden zeker 1 000
draadies contact moeten maken
met ae gehoorzenuw. Het zijn er
maar hooguit 22. Wat hoort zo ie
mand nou:
Geluid, en nauwelijks meer dan
dat. Met een kunstoor hoor je dat
iemand praat maar niet wat hij
zegt. Met enige training kun je on
derscheid maken tussen de toon
hoogte. zodat je kunt weten of je
door een man of vrouw wordt aan
gesproken. Dat kan wel eens van
belang zijn. Het is net alsof je naar
de radio luistert die flink naast de
zender is afgestemd. Je hoort dan
wel gewauwel maar de inhoud van
het gewauwel blijkt duister
Zelfs het allerslechtste gehoor is
beter dan een kunstoor. Vandaar
dat maar weinig mensen iets aan
een kunstoor hebben. Voor mensen
met lawaaidoofheid volgens een
TNO-rapport lijdt de helft van alle
Nederlandse werknemers daaraan
biedt een kunstoor geen soelaas.
Die mensen hebben zelfs in ernsti
ge gevallen meestal nog wel ge-
noorrresten.
Het kunstoor is voor de absoluut
doven en dan nog onder voorwaar
den. Doofgeborenen zijn er niet
mee geholpen, want die weten niet
wat geluid is. Bovendien helpt een
kunstoor alleen als de gehoor
zenuw intact is Een kapotte ge
hoorzenuw prikkelen heeft geen
zin.
Een heel, heel klein doorbraakje
dus Ondanks dat kan zo n kunst
oor voor absoluut doven een be
langrijke vooruitgang zijn. Tussen
helemaal niets horen en een heel
klein beetle horen, ligt een wereld
van verschil. Het leven houdt dan
ineens op een stomme film te zijn.
De zwijgende samenzwering om je
heen wordt hoorbaar
het ergste van zijn vrouw. Hij
schaamde zich over haar gedrag en
weigerde met haar samen te le
ven Belle deed alsof ze mijn
dochter was en Jessie Elisabeth
mijn kleindochter; geen van beiden
was waar, want Belle was ouder
dan ik".
Dit is de versie van Calamity Ja
ne's leven die ik geloof. Ik geloof
dat ze een dochter kreeg toen ze
twintig was en haar liet adopteren
zodat het kind een beter leven zou
hebben. In een brief aan James
O'Neill staat: „Ik zal het niet lang
meer maken. Jim. De dokter zegt
dat ik blind word. Ik heb soms zo
weinig gevoel in mijn armen en be
nen dat ik bang ben verlamd te ra
ken. Wanneer ik de piip uitga, zorg
dan dat de spulletjes Dij Janey te
recht komen. Ik hoop dat ik je nog
een keer kan zien op die lange weg
die we allemaal moeten afleggen.
Ik ben niet bang voor de aood
maar wel om alleen dood te gaan".
De „spulletjes" bestonden uit een
doos van ongelooide huid met daar
in haar trouwakte geschreven
op de omslag van een biibel haar
trouwring, een kruisbeeld, een bro
che, twee revolvers en een album
met brieven aan haar dochter.
Het kunstoor is in het nieuws. Doven, zo
lees je in de krant, kunnen weer horen
via in het binnenoor aangebracht elek
trische draadjes. Nogal wat van die be
richten hebben iets komkommerigs.
„Het oor van zes miljoen", dat soort
krantekoppen. Is het kunstoor onzin?
Nou nee, in Utrecht gaan ze binnenkort
bij drie dove mensen een kunstoor aan
brengen. Een doorbraak? Ook weer
niet. Het Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde liet voor de zoveelste keer
weten dat je er vooral niet te veel van
mag verwachten.
Waarom het kunstoor voorlopig
weinig voorstelt, laat zich het beste
begrijpen als je het echte mensen
oor bekijkt. Reis je met het geluid
mee de ooringang binnen, dan bots
je na een centimeter of twee tegen
het trommelvlies op. De beweging
van het trommelvlies plant zich
voort via de trits middenoorbeen-
tjes hamer-aambeeld-stijgbeugel
naar het slakkehuis in het binnen
oor. Dat is een slakkenhuisgewijs
opgerolde buis vol met uiterst ge
voelige ontvangertjes. De ontvan-
gertjes pikken de geluidstrillingen
op en verzenden die via de oorze
nuw naar de hersenen. Pas als de
hersenen de zenuwprikkels omzet
ten in geluid, dan pas horen we
echt.
Nu is er doof en doof. Mankemen
ten tot aan het slakkehuis zijn door
KNO-artsen vaak te verhelpen.
Een prop in de gehoorgang kun je
uitspuiten, een stuk trommelvlies
kun je repareren en tegenwoordig
wordt een kapot oorbotje door een
i
