Omniversum:
onwezenlijke
avonturen in
ruimte en tijd
ma
Ie
SENSATIONELE
PRIMEUR
VOOR
DEN HAAG
BEZOEKER
GAAT
LETTERLIJK
OP IN
FILM
Zakelijk leider G. A. Geersma laat samen met een technicus een ..filmspoeltje" van
de Omnimax zien.
De 3.5 ton wegende Omnimax-projector. Voor projectie wordt de projector zelf (het
apparaat met de dikke slangen, onder meer voor de waterkoeling) op een railsys
teem omhooggebracht. De horizontaal liggende filmspoelen blijven op de begane
grond.
Een blik in de zeel- Helemaal achteraan ziet men achter vensters de projectoren voor speciale effecten.
gerust met een 15.000 watt sterke
Xenon-lamp, die zo'n hitte ontwik
kelt, dat waterkoeling noodzakelijk
is. Voor de vertoning wordt de pro
jector via een soort rail metershoog
opgetakeld en voor het projectie-
venster gebracht. Dan wordt de
film er met een snelheid van 100
meter per minuut doorheen ge
voerd. Een omnimax-filmspoel
heeft een diameter van een meter
en weegt honderd kilo. De film
heeft een breedte van 70 millime
ter en de beelden liggen, anders
dan bij de normale 35-millimeter
bioscoopfilm, naast elkaar in plaats
van boven elkaar, waardoor het
oppervlak van een Omnimax-film-
beeld tienmaal zo groot is als een
beeld van een 35-millimeter film.
Om de film zonder problemen met
de genoemde snelheid door de pro
jector te voeren is een verfijnd en
zeer geraffineerd filmdoorvoersys-
teem ontwikkeld. Dat systeem, dat
alle rek opvangt, voert de film in
een luchtledige ruimte volkomen
gelijkmatig en praktisch zonder
slijtage langs de lens, zodat de illu
sie door geen enkel schokje wordt
verstoord. De projectielens, een su
pergroothoeklens, is een loodzwaar,
bol glas. Een optisch wonder op
zich, dat zo'n 80 procent van de
koepel met een haarscherp beeld
vult.
Dank zij dit alles is de projectie van
de met zeer speciale camera's en
technieken opgenomen films zo le
vensecht, dat de bezoeker zich wer
kelijk het centrum van het beeld
waant. Het beeld strekt zich uit van
ver beneden zijn voeten tot hele
maal achter het hoofd. De grenzen
van het beeld zijn voor hem niet te
zien. Met andere woorden: hij ziet
geen film meer, hij gaat er letterlijk
in op, hij wordt onderdeel van de
film. De illusie is zo volmaakt, dat
de bezoeker zich af en toe aan zijn
stoel denkt te moeten vasthouden.
Voor de volledigheid: de rondom-
projectie, die op sommige kermis
sen te zien is, heeft niets met Om-
nimax-projectie te maken. Kwalita
tief kan deze kermisattractie daar
aan zelfs niet tippen.
Het spreekt vanzelf dat bij het
overweldigende beeld een nave
nant geluid past. Een zes-sporen
geluidssysteem, dat in totaal 38
achter het koepelvormige doek
aangebrachte luidsprekers omvat,
zorgt voor een perfecte akoestische
ondersteuning van het beeld. Het
luidsprekersysteem omvat ook
twee zogenaamde sub-woofers, die
de allerlaagste tonen kunnen weer
geven. Deze tonen, die je alleen
voelt, worden ook benut voor bios
coopfilms met het zogenaamde
sensurround-effect, zoals „Earth
quake" (aardbeving).
Geraffineerd
Op 1 maart volgend jaar wordt
Omniversum met de ingebruikna
me van de „Digistar", het enige
doof een computer gestuurde digi
tale planetarium ter wereld pas
echt compleet. Het „gat" wordt tot
die tijd met geraffineerde technie
ken opgevuld. Momenteel staat van
de Digistar alleen een prototype
opgesteld in het Amerikaanse
Richmond. Den Haag krijgt dus de
eerste echte Digistar: een wereld
primeur. Er was een investering
van meer dan 3 miljoen gulden
voor nodig.
De Digistar verslaat het traditione
le planetarium op alle fronten.
Daarmee kan de sterrenhemel met
alles wat daarin gebeurt al dan niet
versneld bewegend worden gepro
jecteerd. Men kan daarmee echter
slechts het beeld van de sterrenhe
mel tonen, zoals dat vanaf de aarde
te zien is. Het Digistar-planetarium
kan veel meer: het kan de hemel
tonen vanuit verschillende andere
plaatsen in het heelal. Plaatsen,
waarvan het zeer de vraag is of er
ooit een ruimteschip zal kunnen
komen. Door middel van een joy
stick kan een kind en het is de
bedoeling dat dat tijdens de voor
stellingen ook werkelijk gaat ge
beuren de driehonderd bezoe
kers met de snelheid van het licht
of sneller (volgens Einstein onmo
gelijk, maar in Omniversum kan
het) door het heelal laten razen, op
weg naar het gekozen doel. Naar de
Poolster bijvoorbeeld. De sterren
razen daarbij aan de kijkers voorbij
en men krijgt een begrip van de
onmetelijkheid van het heelal.
Zelfs voor doorgewinterde astrono
men, die met de Digistar kennis
maakten, was zo'n reis door het
universum een ware openbaring.
De Digistar maakt het ook mogelijk
de sterrenhemel te bekijken zoals
die er 1 miljoen jaar geleden uitzag,
toen de mensheid nog maar net
was onstaan, of zoals hij er over 1
miljoen jaar zal uitzien. Ook het in
gewikkelde samenstel van bewe
gingen in het heelal wordt door de
Digistar in beeld gebracht
de koepel van Omniversum teke
nen. dank zij een voorziening die
CADCAM heet: computer aided de
sign en manufacturing, een compu
tergestuurde ontwerptechniek. Met
behulp daarvan kunnen ideeen en
ontwerpen van huizen, auto's, ma
chines en ga zo maar door vanuit
alle denkbare hoeken worden be
keken en verklaard. Men kan om
een ontwerp heen, er onderdoor en
als het moet ook er doorheen. Het
toestel is zodoende ook een enorm
hulpmiddel voor architecten, pla
nologen, stedebouwkundigen, ont
werpers van auto's, kunstenaars,
kortom voor iedereen die op welk
vlak dan ook iets doet aan vormge
ving. Wil men om maar wat te
noemen een planologische in
vulling van de Markerwaard van
alle kanten bekijken, dan biedt de
Digistar daartoe alle mogelijkhe
den. Zakelijk leider van Omniver
sum G. A. Geersma: „Wij nemen
daarmee in Europa een leidende
positie in naar de industrie toe. Wij
zullen dat ook pogen aan te tonen
bij het ministerie van economische
zaken".
Gold voor het traditionele planeta
rium „The Sky is the limit", de
grenzen van de Digistar liggen veel
verder; zij vallen gelijk met die van
de verbeelding. Voor de technisch
geïnteresseerden: de Digistar heeft
een geheugen van 2 megabytes en
een magneetband-schijfgeheugen
van 121 megabytes. Een vectorpro
cessor (grafische processor) zet
computerberekeningen om in beel
den. Voor de projectie draagt een
kathodestraalbuis van 18 x 18 centi
meter zorg. Het beeld meet
8.000 x 8 000 (totaal 64 miljoen!) on-
G. A. Geersma (midden) voor het Omniversum-gebouw. Naast hem techni
cus J. Koffyberg (links) en publiciteitsman J. Deprez.
Openingstijden
Omniversum is het gehele
jaar dagelijks van 10.00 tot
22.00 uur geopend. Op
maandag tot en met vrij
dag zijn de ochtenduren
tot 13.00 uur gereserveerd
voor groepen ot scholen,
uitgezonderd gedurende
de vakantieperioden. De
shows beginnen op alle
hele uren en duren vijftig
minuten. De toegangsprijs
bedraagt 12,50 per per
soon. Speciale tarieven
voor groepen kunnen
vooraf worden besproken
(tel.070-547400). School-
groepen krijgen extra re
ductie.
ZATERDAG 1 DECEMBER 1984
pEN HAAG Wie de sensa
ties wil ondergaan van ruim
tevaarders, helikopterpiloten
In diepzeeduikers hoeft straks
fclechts 12,50 te betalen en in
«n comfortabele stoel te gaan
fitten. Daarin kan men dan
bijna alles: door de lucht zwe
ren, als passagier van de spa-
:e-shuttle door de ruimte sui-
met de snelheid van het
licht of sneller de verste uit
hoeken van de kosmos bezoe
ken, zonder het minste onge
mak afdalen in het diepste
fran de zeeën, in een gapend
diepe vulkaankrater kijken,
,enzovoort. De mogelijkheden
zijn onbegrensd. Toch is de
jtoel, waarin dat alles moge
lijk is een heel gewone. Het
bijzondere zit hem in de ruim
te waarin 300 van die stoelen
izijn geplaatst: het unieke thea
ter Omniversum, Europa's
eerste en enige ruimtetheater
annex digitaal planetarium.
Het gebouw staat, zoals reeds in het
kort gemeld, vlak naast het in de-
- zelfde gele steen in aanbouw zijnde
Museum voor het Onderwijs, straks
kortweg het „Muso" genaamd, aan
de President Kennedylaan in Den
Haag. Zaterdag 8 december, een
dag na de officiële opening, kan het
publiek van tien uur 's morgens tot
tien uur 's avonds met een tien mi
nuten durende „multi-media-show"
gratis kennis maken met de mira
kels die in dit verbazingwekkende
wereldwonder werkelijkheid wor
den. De voorstelling er worden
er die dag dertig gegeven, zodat in
totaal 9.000 mensen er terecht kun
nen omvat onder meer een frag
ment uit de film „Het Grote Bar
rière Rif", die daags na de Open
Dag in première gaat.
Met de opening van Omniversum
verrijst een phoenix uit de as. Want
eigenlijk begint de geschiedenis
van Omniversum op de rampzalige
29e januari 1976, toen de voorgan
ger van dit wonderlijke gebouw,
het Zeiss Planetarium van de
Haagsche Courant, door brand
werd verwoest. Het planetarium,
een geschenk van de heer A. W.
Sijthoff aan de Haagse bevolking,
was op slag onbruikbaar. Het had
vanaf 1934 vrijwel onafgebroken
dienst gedaan.
Nog voordat er ook maar over een
ruimtetheater werd gedacht of ge
sproken, leefde bij het Museum
voor het Onderwijs al meteen
de brand het idee om in de nieu'
bouwplannen voor dat museum e
planetarium op te nemen. Ook ster
renkundigen wilden een nie
planetarium in de Randstad, wa
voor Den Haag traditioneel als de
meest aangewezen plaats werd ge
zien. Het leek allemaal mooi
combineren, maar uiteindelijk w
den het Museum voor het Onder
wijs en Omniversum toch twee
verschillende gebouwen. Dat
kwam omdat de gemeentelijke be
sluitvorming rond het planetarium
achter lag bij de plannen van
Omdat bij de uitwerking van
plannen marktonderzoekers tot de
ontdekking kwamen dat planetaria
nergens ter wereld rendabel zijn,
besloten de initiatiefnemers en
daar hoorde het Sijthoff-concern
vanzelfsprekend ook bij tot de
bouw van een ruimtetheater vol
gens Amerikaans model.
Ruim acht jaar na de brand die de
doodklap betekende voor het oude,
vertrouwde planetarium, staat nu
in een heel ander deel van Den
Haag het gloednieuwe Omniver
sum op het punt de deuren te ope-
Omniversum heeft tot nu toe de
Digistar-planetarium-projector niet
meegerekend 11 miljoen gulden
gekost, waarvan zo'n 40 procent
voor de techniek. De projectie-ap-
paratuur (inclusief Digistar, die in
maart volgend jaar wordt geplaatst)
vertegenwoordigt een bedrag van
6,6 miljoen gulden. Al dat geld is
door particulieren bijeengebracht.
Drs. W.G. van der Weiden, direc
teur van het Museum voor het On
derwijs, is tevens directeur van
Omniversum. Het heeft in de per
soon van de heer G. A. Geersma
echter een eigen zakelijk leider. De
astronoom dr. W. Bijleveld is pro
grammaleider. De grote man achter
de elektronica is hoofdtechnicus
H. J. F. van Deursen, die onder
meer zorgt voor een optimale ont
vangst van de beelden van de
weersatelliet. Omniversum biedt
negentien mensen werk, van wie
elf full-time.
Weersatelliet
Het cilindervormige bouwwerk be
gint vier meter beneden het maai
veld en rijst op tot dezelfde hoogte
kunnen met video-snelheid, 25
maal per seconde, worden veran
derd. Dit levert „normaal" bewe
gende beelden op.
als het aangrenzende Museum voor
het Onderwijs. Het dak is recht.
Een gebouw, dat van buiten gezien
alle opsmuk mist. Binnen de muren
van Omniversum kan de bezoeker
echter gemakkelijk twee uur door
brengen. In de glazen entreehal,
die vrij toegankelijk is, kan men
vóór de voorstelling al van alles be
kijken. Bijvoorbeeld een ontvangst
systeem voor de weersatelliet Me-
teosat, dat met behulp van de scho
telantenne op het dak van minuut
tot minuut het weer boven Neder
land laat zien. Ook de oude projec
tor uit het Zeiss-planetarium is er
te bezichtigen. Door een grote gla
zen wand is de reusachtige Omni-
max-proiector in actie te zien; een
spectaculair gebeuren. Voor verde
re informatie staan-er twee tv-mo-
nitoren in de hal. Er is ook een
winkel waarvan het assortiment is
afgestemd op het ruimtetheater, en
een koffiehoekje.
De bezoeker daalt via een brede
trap af naar het laagste niveau om
daarna omhoog te klimmen naar
zijn plaats. De driehonderd stoelen
zijn gegroepeerd als in een amfi
theater en bieden een geweldig uit
zicht op het projectiescherm, dat
aan de binnenkant van een koepel
met een diameter van 23,2 meter is
aangebracht. De koepel ligt niet
vlak, zoals in het oude planetarium,
maar is 27 graden gekanteld, zodat
de bezoeker een een beter zicht op
heeft. Het projectieoppervlak, waar
het publiek zich middenin bevindt,
is enorm: 840 vierkante meter. Een
vlak scherm met dezelfde opper
vlakte zou 20 bij 24 meter groot
zijn.
Omnimax
Op de koepel kunnen speciale films
worden geprojecteerd, maar hij kan
ook dienen als „heelal" voor een
planetariumprojector. Op dat laat
ste moet nog even worden gewacht:
de hypermoderne digitale Digistar
Planetarium projector wordt pas op
1 maart 1985 geïnstalleerd. Tot die
tijd kunnen alleen met de 70 milli
meter supergroothoek Omnimax-
projector voorstellingen worden
verzorgd. Eveneens een ongekende
sensatie. De Omnimax, die in het
Canadese Toronto werd ontwik
keld, is een staaltje techniek, waar
mee het mogelijk is het grootst be
staande filmformaat met een onge
kende helderheid en een onwaar
schijnlijke scherpte op een koepel
vormig scherm te projecteren. De
3,5 ton wegende, 3,4 miljoen gulden
kostende projector, die door Cana
dese technici is geïnstalleerd, is uit-
Omniversum brengt elk half jaar
een nieuw programma. Het worden
multi-media-shows. Shows dus,
waaraan verschillende media (tech
nieken) te pas komen. De gratis
voorstellingen op 8 december ge
ven daarvan al een voorproefje. Zij
bestaan uit een Omnimax-film met
in het voorprogramma een Digi-
star- of andersoortige show. Tot de
installatie van de Digistar in maart
wordt de planetariumprojectie op
een andere manier verzorgd, waar
bij gefilmde digistar-beelden wor
den gebruikt.
Direct na de Open Dag. op zondag
9 december dus, gaat de Omnimax-
film ,,'t Grote Barrière Rif" in pre
mière. Het rif, gelegen aan de sub
tropische oostkust van Australië, is
tienmaal zo groot als Nederland en
daarmee de grootste door levend
organisme (koraaldiertjes) gevorm
de structuur ter wereld. Het her
bergt meer dan 10.000 verschillen
de vormen van leven. De film is
een wonderbaarlijke reis naar deze
fantastische onderwaterwereld.
In maart gaat in Omniversum de
Omnimaxfilm „Genesis" in pre
mière. In het voorprogramma een
Digistar-voorstelling waarin de zon
de hoofdrol speelt. Ter ondersteu
ning van de Digistar zorgen hierbij
een 24-tal diaprojectoren en een
groot aantal projectoren voor spe
ciale effecten als wolken, bliksem,
de ondergaande zon. Deze projecto
ren. die bii elkaar een waarde van
100.000 gulden vertegenwoordigen,
behoren eveneens tot de vaste in
ventaris van Omniversum. In het
programma over de zon wordt met
de Digistar een reis gemaakt naar
de geboorteplaats van een ster als
de zon en naar een rode reus. Ooit
zal de zon zelf zo'n rode reus zijn.
De film „Genesis" laat niet alleen
de wordingsgeschiedenis van de
aarde zien. maar toont ook de te
genwoordige wereld, die nog steeds
heftig in beweging is. Men maakt
een vulkaanuitbarsting mee en ook
een aardbeving, waarbij de eerder
genoemde sub-woofers voor het
realistische schudden en trillen zor
gen. Veel opnamen zijn gemaakt
met onder vliegtuigen hangende
camera's. Duizelingwekkende re
sultaten zijn het resultaat.
De Omnimax-films, die in Omni
versum worden vertoond, zijn Ne
derlands nagesynchroniseerd.
Wanneer het nieuwe Museum voor
het Onderwijs medio (waarschijn
lijk juli) volgend jaar zijn poorten
opent is een uniek trio ontstaan,
alle drie uitgevoerd in een en de
zelfde soort gele baksteen: het
Haags Gemeentemuseum, het Muso
en Omniversum. De werelden van
kunst en wetenschap zijn daarmee
bijeengebracht. Vooral Omniver
sum en het Muso sluiten perfect bij
elkaar aan: de onderwerpen van de
shows in Omniversum zijn terug te
vinden in het Muso, hetgeen voor
het onderwijs grote mogelijkheden
biedt. Het Muso wil immers de tra
ditionele scheiding tussen de
schoolvakken wegnemen; alle on
derwerpen gaan in elkaar overlo
pen. Door de Digistar met zijn ont-
werp-mogelijkheden worden de
werelden van wetenschap en kunst
ook nog eens bijeengebracht. Kuns
tenaars kunnen al dan niet in
het kader van de BKR met de
Digistar speciale programma's ont
werpen. die dan in de koepel ge
projecteerd kunnen worden. Ook
kan men met de Digistar werkelijk
in een tekening van Escher stap
pen.
Concurrentie
Omniversum kan, met zijn onge
kende mogelijkheden, dé Haagse
attractie worden. Voor concurren
tie hoeft niet te worden gevreesd.
Weliswaar wordt momenteel in Pa
rijs ook een ruimtetheater ge
bouwd, dat medio 1985 klaar moet
zijn, maar aangezien dat theater
geen planetariummoeelijkheden
heeft kan het niet in de schaduw
staan van Omniversum. Elders in
de wereld bestaan wel reeds ver
schillende ruimtetheaters met pla
netariummogelijkheden. De Vere
nigde Staten kennen er vier. waar
van een in Richmond met het al
genoemde Digistar-prototype,
Mexico heeft er twee, Japan is er
een rijk, evenals Hongkong. Den
Haag straks de enige met een
„echte" Digistar hoort nu ook in
die indrukwekkende rij thuis
LEO HENNY
