In Bonn regeert het
geld, niet de politiek.
Die indruk moet weg
Nationale
verzoening
lijkt
verder dan
ooit
POLEN ZOEKEN TROOST BIJ POPIELUSZKO'S GRAF
BONN Alsof er een schake
laar wordt omgedraaid, zo ab
rupt komt het politieke bedrijf
in Bonn vrijdagsmiddags tot
stilstand. Massaal keren de
volksvertegenwoordigers in
het weekeinde de weinig
spectaculaire hoofdstad de rug
toe om zich thuis in Beieren of
Sleeswijk-Holstein te koeste
ren in de nestwarmte van de
eigen kieskring. Maar in deze
weken zou menig parlementa
riër het liefst stilletjes in Bonn
blijven.
Nooit immers na de oorlog hebben
Westduitse politici van hun achter
ban de wind zo van voren gekre
gen. Waar ze ook komen in de
Bondsrepubliek worden ze met spot
en scepsis onthaald. Het Flick-om-
koopschandaal heeft de geloof
waardigheid van de Duitse politiek
een vernietigende klap toege
bracht. „De mensen zijn ervan
overtuigd geraakt dat in Bonn niet
de politiek maar het grote geld re
geert", zegt dr. Peter Struck,
Bondsdaglid van de sociaal-demo
cratische SPD.
Struck is de afgevaardigde van de
SPD in de speciale parlementaire
commissie die het Flick-schandaal
onderzoekt. Wat de Flick-commis-
sie doet is vergelijkbaar met het
werk van Sam Ervin's befaamde
senaatscommissie die in de jaren
zeventig het Amerikaanse Water-
gate-schandaal ontrafelde. Struck
heeft zijn werkkamer, net als de
andere parlementariërs, in de
„Lange Eugen", een hoog flatge
bouw op de Rijnoever. Vanuit ka
mer 1206 heeft Struck een schitte
rend uitzicht op de Bondsdag, de
kanselarij en het hele regerings
kwartier. Hier, in het
de macht, strooide Flick jarenlang
met miljoenen Marken om politici
aan zich te binden. Flick-manager
Von Brauchitsch die altijd wel en
kele welgevulde enveloppen bij
zich had als hij naar Bonn toog, had
een mooie term bedacht voor de
goedgeefsheid van het concern:
„Die Pflege der Bonner Land
schaft", het verzorgen van het Bon
ner landschap. Thuis in Düsseldorf
noteerde hij nauwgezet met wie hij
had gepraat en zijn boekhouder
Diehl schreef keurig op wie er geld
had ontvangen. Struck: „Von Brau
chitsch heeft werkelijk geloofd dat
hij mede de republiek regeerde. Hij
schreef alles precies op om tegen
over zijn baas Friedrich Karl Flick
aan te tonen, dat hij op basis van je
en jij met de groten van deze repu
bliek verkeerde. Het is toch op zijn
minst eigenaardig dat Kohl er in
dertijd met Von Brauchitsch over
sprak dat het jammer was dat Bar-
zel niet president van het land kon
worden en dat hij daarom maar
voorzitter van de commissie Econo
mische Zaken gemaakt moest wor
den".
Belastingontduiking
Het Flick-schandaal heeft tal van
aspecten. Voor het grote publiek is
het allemaal een pot nat en valt er
alles onder wat met omkoping van
politici en met illegale steun van
partijen te maken heeft. Toch is het
goed de knoop nog eens te ontwar-
Tal van grote en kleinere onderne
mingen in de Bondsrepubliek,
waaronder ook Flick, hebben ja
renlang op illegale wijze de politie
ke partijen gesteund. De partijen,
met uitzondering van de Groenen,
speelden daarbij onder een hoedje
met de ondernemingen. Om te
voorkomen dat de bedrijven over
de giften belasting moesten betalen,
incasseerden de partijen de bijdra
gen via zogenaamde witwascentra
les. In 1.800 gevallen zullen onder
nemers en politici terecht moeten
staan wegens belastingontduiking.
De eerste manager is al veroor
deeld: de Keulse farmaceutische
ondernemer Maddaus kreeg een
geldboete van 420.000 Mark. Tot
drie keer toe hebben de regerings
partijen al geprobeerd met een am
nestie-wet de managers en politici
van vervolging te vrijwaren. De
eerste keer, onder de regering van
bondskanselier Schmidt, liep die
poging stuk op de tegenstand van
de socialisten. Bij de tweede aan
loop, dit vooijaar, gingen de libera
len dwarsliggen. En deze week nog
hebben de christen-democraten een
subtiel achterdeur-plannetje gelan
ceerd. Maar evenals de vorige ke
ren ziet het er ook ditmaal niet
naar uit dat zij een meerderheid in
het parlement zullen krijgen.
De eigenlijke Flick-affaire heeft
betrekking op de belastingvrijstel
ling van 850 miljoen die Flick in de
wacht wist te slepen na de verkoop
van een deel van zijn aandelen
Daimler Benz voor meer dan twee
miljard. De justitie is er van over
tuigd, dat Flick-manager Von
Brauchitsch die beslissing heeft be
ïnvloed door tal van politici geld
toe te stoppen. In dit verband moe
ten de voormalige liberale minis
ters van Economische Zaken Hans
Friderichs, nu topman van de
Dresdner Bank, en Otto Graf
Lambsdorff zich in de januari voor
de rechter verantwoorden.
Verder heeft de justitie vastgesteld
dat Flick er een gewoonte van
maakte politici die het concern
welgezind waren jarenlang giften
in contanten te geven. Tal van pro-
mimenten, waaronder Kohl en
Strauss, zouden grote bedragen
hebben ontvangen. Zij zijn echter
niet strafbaar omdat zij, in tegen
stelling tot Friderichs en Lambs
dorff, in die tijd niet als politieke
ambtsdragers met Flick van doen
hadden. Bovendien beweren de po
litici alle giften afgedragen te heb
ben aan de partijkassen. Bij de pen
ningmeesters is dat echter niet
meer na te gaan omdat die in een
keer gretig gebruik zijn gaan ma
ken van de wettelijke mogelijkheid
stukken te vernietigen die ouder
zijn dan vijf jaar. Niettemin hebben
deze Flick-praktijken toch nog een
politicus het hoofd gekost. Rainer
Barzel moest aftreden als Bonds
dagpresident omdat er een storm
van verontwaardiging opstak toen
bekend werd dat hij via een Frank
furter advocatenkantoor 1,7 mil
joen van Flick had gekregen.
Schandaal
De Flick-commissie uit de Bonds
dag heeft tot taak te onderzoeken
hoe het indertijd tot de belasting
vrijstelling kon komen. De andere
aspecten van het schandaal beho
ren niet tot de opdracht. Toch is de
slaagd zijn werkgebied uit te brei
den. Hoewel zijn zaak niets met de
belastingvrijstelling van doen had,
stond Barzel er op door de commis
sie gehoord te worden.
Nu staat de commissie voor de
moeilijke keus of de resterende
dossiers van Flick die nog bij de
justitie liggen, opgevraagd zullen
worden. In Bonn wordt gemompeld
dat er notities van Von Brauchitsch
bij zitten, waarin hij van alles uit
de persoonlijke en intieme levens
sfeer van vooraanstaande politici
heeft vastgelegd. Behalve met zijn
geld zou Flick ook daarmee de po
litici in de hand gehad hebben.
Otto Schily, vertegenwoordiger
van de Groenen in de commissie,
wil de dossiers opvragen, maar hij
kan dat alleen als de SPD meedoet.
Ook de oppositionele minderheid
in de commissie kan stukken op
vragen, maar alleen als er één
front wordt gemaakt. Struck voelt
er echter niets voor de mogelijk ex
plosieve dossiers op te eisen. „Er
gaan geruchten dat er affaires met
vrouwen in staan, abortussen. Als
we die actes opvragen moeten we
ze ook behandelen en dat lijkt me
een beetje moeilijk. Wij hebben de
justitie gevraagd ons alles te geven
wat betrekking heeft op de belas
tingvrijstelling en ik ga er van uit
dat dat gebeurd is", aldus het
SPD-commissie-lid.
Struck looft de eendrachtige wijze
waarop de commissie, onder voor
zitterschap van de CDU'er Lang-
ner, in het begin is opgetreden.
„Alle leden waren het er over eens
dat alle smeerlapperijen boven wa
ter moesten komen. Niemand in de
commissie probeerde eigen partij
genoten te beschermen. Bij het ver
hoor van bondskanselier Kohl ver
anderde dat. Langner stelde Kohl
nauwelijks vragen en de kanselier
kreeg gelegenheid uiterst uitvoerig
te antwoorden. Ik had de indruk
dat Langner met Kohl pingpong
speelde. Kohl was uitstekend voor
bereid".
Over het opvragen van verdere
dossiers mag Struck met de Groe
nen van mening verschillen, beide
oppositiepartijen zijn het er over
eens dat Kohl opnieuw voor de
commissie moet verschijnen. Zij
hebben nog tal van vragen. Omdat
Kohl en Von Brauchitsch elkaar op
een aantal punten hebben tegenge
sproken, willen Groenen en SPD
Lering
Otto Schily, vertegenwoordiger van de Groenen in de Flick-commissie, wil
ook de dossiers met intieme, persoonlijke gegevens over vooraanstande
politici op tafel hebben, maar heeft daarbij de hulp van de tegenstribbe
lende SPD nodig.
volledige openbaarheid van alle in
komsten nodig om het vertrouwen
in de politiek terug te krijgen. De
indruk dat in Bonn niet de politiek
maar het grote geld regeert, moet
weg. Een parlementslid hoort onaf
hankelijk te zijn en als hij dat in
derdaad is hoeft hij ook niet bang
te zijn al zijn inkomsten te mel
den".
Maar dat er nog een lange weg te
gaan is, bewijst Struck's christen
democratische collega Reinhold
Kreile. Tot op de dag van vandaag
is parlementariër Kreile voorzitter
van de Raad van Commissarissen
van het Flick-concern. Voor een
„vergoeding" die in 1979 ongeveer
180.000 Mark bedroeg.
GERARD KESSELS
Zal het Flick-schandaal, net als in
dertijd Watergate, uiteindelijk toch
een reinigende werking hebben?
Zullen er nieuwe, strengere, ge
dragsregels voor politici uit voort
vloeien? Er wordt momenteel he
vig gediscussieerd over het publice
ren van alle inkomsten van de
volksvertegenwoordigers. Het ver
zet daartegen binnen de gevestigde
partijen is echter groot. De chris
ten-democraten willen er niet aan
beginnen en ook de SPD heeft het
er moeilijk mee. Struck: „En toch is
WARSCHAU Polen lijkt bij
elk bezoek weer anders; een
weerzien met het land is
ook na slechts zes maanden
vaak verrassend, soms teleur
stellend, een enkele keer ver
bijsterend. Ditmaal biedt het
zo'n trieste aanblik, dat het
gemakkelijk kan concurreren
met de grijze najaarsmist.
Als een eiland in de kilte ligt op
het kerkhofje van de Stanislaus
Kostka-parochie in de Warschause
wijk Zoliborz een acht bij twintig
meter groot tapijt van verse bloe
men in de Poolse nationale kleuren
rood en wit. Men moet raden waar
ergens onder de bloemenzee het
graf ligt waar naar dagelijks dui
zenden, in de weekeinden tiendui
zenden Polen uit het hele land
weer nieuwe bloemen, kaarsen en
graflichtjes komen brengen. Door
gaans moeten ze zeker een uur,
maar vaak langer langs het hek in
de rij staan voordat zij de plavuis
voor het bloemenbed kunnen be
reiken waarop gebeiteld staat:
„Priester Popieluszxo, patroon van
Solidarnoéc, martelaar voor het va
derland, vermoord door officieren
van de binnenlandse veiligheids
dienst en leden van de Communis
tische Partij". En dan knielen ze
neer en bidden en zingen: een ar
beidersdelegatie van een textielfa-
studenten van de Katholieke Uni
versiteit van Lublin, een dorpspas
toor met een hele schoolklas.
„Vaste burcht"
De moord op de 39-jarige kapelaan
Jerzy Popieluszko is voor Polen
niet alleen een verschrikkelijke
schok geweest, maar ook hun leven
schijnt er totaal door veranderd te
zijn. De Stanislaus Kostka-kerk,
waar de populaire priester geregeld
zijn „missen voor het vaderland"
opdroeg, is nu naast het Maria-oord
Czestochowa het meest bezochte
bedevaartsoord van het land. Nog
steeds wordt de dodenwacht bij het
Sraf betrokken: eerst door beelden-
e kunstenaars en schrijvers, ver
volgens door padvinders, nu door,
brandweerlieden in uniform. Ker
kelijke ordebewaarders zorgen er
voor. dat de kerk en het kerkhof
rondom een „vaste burcht" blijft,
zoals de plek in de volksmond heet.
Aan de binnenkant van de hekken
hangen de sinds lang verboden
spandoeken en plakkaten van Soli-
aarnoéó in het karakteristieke rode
handschrift. De militie, die vaak
's nachts de bloemenkruisen buiten
het kerkhof komt verwijderen, laat
de verboden waar binnen onge
moeid.
Voor de wachters bij het graf is in
het parochiehuis en in de krypte
van de kerk kantine-ruimte inge
richt, waar ook de duizenden die
van verre komen zich even mogen
warmen en eventueel een goedko
pe hap of slok kunnen gebruiken.
De uitstraling van de dode priester
reikt echter tot ver buiten de kerk
hof-hekken, tot in menige huiska
blijven
graf van
kapelaan
Popie-
mer waar ademloos geluisterd
wordt naar de laatste preek die
Jerzy Popieluszko in Torun heeft
gehouden en die toevallig met een
cassette-recorder is opgenomen.
Polen zou Polen niet zijn indien er
niet een levendige handel in „Po-
pieluszko-bandjes" was ontstaan.
Tijdens zijn leven preekte hij voor
al voor de arbeiders van de War
schause staalfabriek; nu hij dood is
behoort het hele Poolse volk tot
zijn gehoor. Zal de patroon van So-
lidarnoéó de verboden vakbond
kunnen doen herrijzen?
Wakker geschud
Powszechn y (Algemeen Week
blad), een katholiek orgaan waar
aan Karol Wojtyla tot hij voor goed
naar Rome vertrok van begin af
aan heeft meegewerkt, gelooft men
niet in de wedergeboorte van Soli-
darnoéó. Maciej Kozlowski: „Maar
gaat is de heropleving
de idealen van Solidarnoéé. De
jemaakt. Na
de afkondiging van de staat
beleg in 1981, de gevangenneming
van een groot deel van de leiding
van Solidarnoéé, na de dood van
acht mijnwerkers in Katowice,
hebben we de moed verloren. De
meesten van ons deden het beste
wat ze konden doen en concen
treerden zich op zichzelf. En gezien
de jammerlijke economische situa
tie waarin ons land verkeert, was
daar ook alle reden voor. In poli
tiek opzicht bestond er geen enkel
perspectief. Maar nu heeft de
moord op Jerzy Popieluszko ons
wakker geschud".
En zijn collega Marek Skwarnicki:
„Het merkwaardige is dat er ook in
de gedachtenwereld van het Poolse
episcopaat een duidelijke wending
is gekomen. Jerzy Popieluszko
werd door de bisschoppen getole
reerd. maar ze hadden ernstige be
denkingen tegen de manier waarop
De parochiekerk van de vermoorde
kapelaan Is een van de drukst be
zochte bedevaartsoorden gewor
den.
hij preekte en het was een publiek
geheim dat men overwoog hem
voor enkele jaren naar Rome te
sturen, waar hij verder had kun
nen studeren. Maar tijdens de be
grafenisplechtigheid heeft primaat
Glemp de boodschap van Popie
luszko tot de zijne gemaakt. En wat
gebeurt er nu? In nonderden, mis
schien wel duizenden kerken in
Polen worden er Popieluszko-pre-
ken gehouden".
In de Stanislaus Kostka-parochie
wordt de traditie in elk geval
voortgezet. Afgelopen zondag droeg
pastoor Bogucki een „mis voor het
vaderland" op, die door rond 25.000
mensen bezocht werd. Tevoren had
hij de aanwezigen gevraagd tijdens
de preek niet te applaudiseren. Het
bleef inderdaad doodstil. De militie
was overigens in geen velden of
wegen te bekennen.
Gehate man
De toch al niet te overbruggen
kloof tussen het Poolse volk, „wij",
en de machthebbers, „zij", is nog
breder en dieper geworden. Want
ook al staat generaal Jaruzelski zelf
voor de man van de straat boven
verdenking, „zij" hebben „een van
ons" vermoord. En zelfs goedwil
lende Poolse communisten die hun
kritiek op het regime niet onder
stoelen of banken steken, vrezen
dat degenen die tot de moord op
kapelaan Popieluszko hebben aan
gezet en die vermoedelijk in de
hoogste partijregionen gezocht
moeten worden onbekend zullen
blijven.
De meest verachte man van Polen
is momenteel de minister van
Voorlichting en tevens regerings
woordvoerder Jerzy Urban, die on
der het pseudoniem Jan Rem in
enkele dagbladen een hetze heeft
gevoerd tegen Jerzy Popieluszko.
Zelfs in partijkringen acht men
hem verantwoordelijk voor hel
vergiftigde klimaat dat de moord
op de kapelaan heeft mogelijk ge
maakt. Trouwens, voordat Jerzy
Popieluszko werd ontvoerd zijn er
ook reeds andere geestelijken ge
kidnapt en de dag nadat het stoffe
lijk overschot van de vermoorde
priester was gevonden, kreeg een
dorpspastoor uit de buurt van War
schau nog een anoniem telefoontje
met het verzoek om naar een afge
legen boerderij te komen. De man
stuurde de kapelaan, die laat na
middernacht met gekneusde ribben
en een bloedend gezicht in de pas-
torie teruggestrompeld kwam. Hij j
had zijn aanvallers niet kunnen
identificeren.
In de plaats van Jerzy Popieluszko
is inmiddels een nieuwe kapelaan
benoemd die de zielzorg voor de ar
beiders van de Warschause staalfa
briek op zich zal nemen. Het is Sta-
nislaw Malkowski. Ook hij is al het S
mikpunt van Jan Rems venijnige
campagne geworden. Malkowski's
doen en laten zou slechts zijn inge
geven door een bittere haat jegens
het socialistische systeem. Een col
lega in Warschau zegt: „Indien dat
al waar zou zijn, zou Malkowski ge
lijk hebben, want Urban maakt het
Opnieuw beginnen?
Primaat Glemp heeft afgi
zondag opnieuw geëist dat de
moord op Jerzy Popieluszko tot op
de bodem wordt uitgezocht. De be
trekkingen tussen kerk en staat
zijn inmiddels door de bisschoppen
bevroren en vlak voor zijn vertrek
Rome heeft de primaat nog
een demonstratieve ontmoeting ge
had met Lech Walesa, die de afge
lopen jaren niet meer als een se-
gesprekspartner werd be
schouwd.
In kerkelijke kring gelooft men
niet meer in de mogelijkheid van
een nationale dialoog, laat staan
een verzoening, althans zolang er
aan beide zijden geen nieuwe ge
zichten verschijnen. „Er is sinds
1980 te veel gebeurd, er zijn te har
de woorden gezegd en de moord op
kapelaan Popieluszko is nu weer
een nieuwe barrière. Aan de kant
team moeten komen. Jaruzelski
zelf kan natuurlijk wel blijven; hij
is min of meer een nationaal sym
bool geworden. Maar mensen als
Urban en vele anderen moeten van
het toneel verdwijnen. Zij worden
door het volk gehaat en niet ten
onrechte. Maar ook het volk heeft
nieuwe voormannen nodig. De lei
ding van de voormalige vakbond
Solidarnoéc vertegenwoordigt een
voorbije periode, waarschijnlijk
Lech Walesa ook".
Sommige partijleden denken er
precies zo over. „We moeten een
nieuwe start maken, aan beide
kanten. Anders blijft de haat die er
gezaaid is voortwoekeren en dan
zullen er nog meer moorden vol
gen". Degene die dat zegt gaat 's a-
vonds laat, in storm en regen, mee
naar het graf van Jerzy Popielusz
ko. Met een gebaar dat het midden
houdt tussen eerbied en bedrem-
meling, neemt hij zijn hoed af. De
dronken jongeman naast ons, die
probeert te knielen, valt om. Mijn
begeleider helpt hem overeind. Met
houvast aan een bank die voor de
bloemenzee staat, lukt het de jonge
man een tweede keer wel op de
knieën te komen. Met zijn gezicht
op zijn gevouwen handen begint hij
te snikken.
Vertwijfeling in een tragische en
bizarre Poolse wereld.
LEO VAN VLIJMEN
SPD'ER PETER STRUCK VAN FLICK-COMMISSIE;
■ff
ZATERDAG 1 DECEMBER 1984
SPD'erdr.
Peter Struck
van de Flick-
commissie
voelt er
weinig voor
andere
aspecten van
het Flick-
schandaal
dan de
belasting
vrijstelling
onder de loep
te nemen.
