p..I- c
i maleZATERDAG 1 DECEMBER 19af
Aartsbisschop Simonis:
buitengewoon partijdig
is
=S(
„Ik heb wel eens
gedacht:
kan de tv niet
een uur stilte
uitzenden?"
■\Y
UTRECHT Storm zwiept zure
regen door de Maliebaan. Slaat te
gen het raam en onderbreekt de
stilte in de hoge gesprekskamer
van het bisschoppelijk onderko
men. Stilte. Zijn zonder praten,
zonder discussies, zonder menin
gen. En dan, als vanzelf, dankbaar
zijn. Een zoeker wilde advies en
vroeg belet bij een zen-meester.
„Waarom kom je niet alleen?",
vroeg de meester. „Maar ik ben
toch alleen", protesteerde de zoe
ker. „Je hoofd", wees de meester.
„Je hoofd zit tjokvol mensen. Hon
derden mensen. Allemaal hebben
ze een mening en allemaal praten
ze door elkaar heen. Hoe kan ik je
temidden van zoveel tumult een
advies geven? Je zou me niet ho
ren. Ga heen en kom terug wan
neer ie alleen bent. Over een jaar
misschien".
Tolwinden wervelen door de Ma
liebaan. De statige ontvangstkamer
zwijgt. Schilderijen. Antiek meubi
lair. Opeens, onhoorbaar haast, is
hij binnengekomen. Niet de zen
meester maar de aartsbisschop van
Utrecht, dr. A.J. Simonis. Ook in
de stemming voor een stil inter
view, monseigneur? Een uurtje sa
men „zijn" zonder botsing van opi
nies?
Wel, de weergave zou enige inven
tiviteit vergen, maar wat hem be
treft hoeft ae suggestie niet noodza
kelijkerwijs een grap te zijn. Zelf
heeft hij zich ook wel eens afge
vraagd of de televisie niet een uur
stilte zou kunnen uitzenden. „Je
zou dat natuurlijk niet dagen van
tevoren moeten aankondigen", legt
hij uit. „Het moet plotseling komen.
Op beide netten verschijnt een om-
roepster in beeld, die zegt: 'En dan
nu, dames en heren, nodigen we u
uit een uur stil te staan bij het mys
terie van ons bestaan. Om tot ons
zelf te komen en tot elkaar'. Mooi
zou dat zijn. Maar of het zou wer
ken?"
Toch maar praten, dus. Praten over
meningen die botsen. De Katholie
ke Raad voor Kerk en Samenle
ving publiceerde onlangs een ver
klaring waarin hij felle kritiek le
verde op de manier waarop de re
cente bisschopsbenoemingen in de
Rooms-Katholieke Kerk in Neder
land tot stand ziin gekomen. Zon
der personen onder vuur te willen
nemen, uitte de Raad zijn ongenoe
gen over de gang van zaken die
vooraf is gegaan aan de benoemin
gen van aartsbisschop Simonis zelf,
bisschop Bör (Rotterdam) en bis
schop Bomers (Haarlem). Gepleit
wera voor procedures die „eensge
zindheid bevorderen en het ambt
toevertrouwen aan bisschoppen die,
zelf boven de partijen staande, voor
alle partijen herder zijn". Een rede
lijk pleidooi, nietwaar?
Mgr. Simonis: „Ik zou het er hele
maal mee eens zijn geweest als het
pleidooi gevoerd was binnen een
politieke context. Binnen een poli
tieke partij, bijvoorbeeld. In een
politieke partij heb je verschillende
vleugels met uiteenlopende opvat
tingen en soms tegengestelde be
langen. Om de interne democratie
recht te doen, kan zo'n partij zeg
gen: jongens, als we willen voorko
men dat de verschillende vleugels
elkaar afslachten, moeten we een
onafhankelijke voorzitter benoe
men. Iemand die ons voortdurend
herinnert aan onze gemeenschap
pelijke doelstelling. Iemand die ae
eensgezindheid bevordert en die,
zelf Doven de verschillende vleu
gels staande, voor alle vleugels
voorzitter is. Binnen een politieke
context zou ik zo'n pleidooi prima
vinden. Trouwens, kijk naar ons
staatsbestel en naar de positie van
de koningin daarin. De koningin is
bij uitstek iemand die de eensge
zindheid bevordert door boven de
politieke partijen te staan en voor
alle partijen staatshoofd te zijn.
Prachtig!
Maar de Kerk is niet te vergelijken
met een politieke organisatie?
De Kerk is onvergelijkbaar anders
„Ik dacht:
onzin, de
Tanzaniaanse
kinderen zijn
veel rijker dan
de
Nederlandse".
,Een poging om tot meer eensge
zindheid te komen ligt er duidelijk
in de brief van de bisschoppen die
naar aanleiding van het komende
bezoek van de paus is geschreven
en die in de Pauskrant is gepubli
ceerd. De brief beoogt blijk te ge
ven van een gevoelige antenne
voor al die mensen die op het ogen
blik in verwarring verkeren of
moeilijkheden hebben met gezag,
en de paus niet zo goed meer zien
zitten. Zonder dat uiteraard wordt
afgedongen op de positie van de
paus als eerste verkondiger van het
geloof".
Opmerkelijk was ook het mooie ar
tikel van pater Jan Hulshof, waar
in deze de bevrijdingstheoloog Leo
nardo Bo ff aanprijst. In de vakkun
dige schets die journalist Nico
Ad erna van de paus geeft, troffen
enkele mild-kritische passages. De
Pauskrant is uitgegeven door de
Stichting Pausbezoek Nederland,
waarvan u de voorzitter bent.
„Ik ben voorzitter van dat comité,
maar dat betekent niet dat ik alle
artikelen voor publikatie heb gele
zen. Als ik dat wel had gedaan zou
ik misschien bij enkele passages
een vraagteken heb gezet. Sommi
ge mensen hebben me geschreven
dat ze bepaalde elementen in die
krant niet passend vonden. Ik kan
daar wel in komen, maar de krant
als geheel vind ik geslaagd. Ik heb
er zeker geen spijt van".
De Congregatie voor de Geloofsleer
stelt momenteel een onderzoek in
naar de bevrijdingstheologie van
Leonardo Boff. Verzeilt de Stich
ting Pausbezoek niet in een vreem
de situatie wanneer de Congregatie
straks een veroordeling uitspreekt
over deze theologie?
„Pater Hulshof heeft geciteerd uit
een uitstekend boek van Boff over
het Onze Vader. Je kunt daar heel
goed uit citeren zonder ermee te
kennen te geven dat je in alle op
zichten achter zijn theologie staat.
'e
t
n
jkliJ
2.
Hoe kijkt u aan tegen de be vrij
dingstheologie?
„Bevrijding is de kern van ons ge
loof. De naam Jezus betekent: Ja
weh redt. Jaweh redt of bevrijd!
In het Mattheus-evangelie zegt d>
engel tegen Jozef: ge zult Zijl
naam Jezus noemen, Jahweh red!
Want en dan komt het
zal Zijn volk van hun zonden vei
lossen. Dus Jezus is de redder ei
bevrijder van de zonden.
Heel lang is die bevrijding eenzijdi.
opgevat als bevrijding uit onze per,
soonlijke zonden. Daarbij hebbej
we te weinig oog gehad voor he'
feit dat er naast persoonlijke zon
den zoiets bestaat als maatschappe
lijke zonden. Kwaad dat zich heel
vastgezet in maatschappelijk-
structuren, bijvoorbeeld structure;
waarbij bepaalde groepen in de S3
menleving consequent worden uit
gebuit.
De laatste decennia verandert da
en krijgen we, vooral dankzij d
bevrijdingstheologie, in toenemen
de mate oog voor juist die maai
schappelijke zonden. Steeds scheiI
per zien we in dat het Heil dat Je
zus heeft gebracht door voor ons t
sterven ook daarop betrekkin
heeft. Hij bevrijdt ons uit onze pei
soonlijke gevangenis, maar net z]
goed uit de gevangenis van 01
rechtvaardige maatschappelijk
structuren. Wel, dat inzicht heel
consequenties voor ons handeleij
Die structuren moeten we afbre*
ken.
Het probleem dat zich nu voordoe!
is dat sommige bevrijdingstheolol
"gen als het ware lijken door f
slaan naar de andere kant. De pei
soonlijke zonden vergeten en d
bevrijding uitsluitend uitleggen al
bevrijding van het volk uit dl^^
structureel-maatschappelijke zonl I
den. Waarbij soms zelfs het evang^LX J
lie gevaar loopt te worden mis
bruikt voor rechtvaardiging van d
klassenstrijd. Wat de Congregati
voor de Geloofsleer nu onderzoek
is of die eenzijdigheid inderdaai
dreigt. Terecht, want Jezus' bevril
ding heeft betrekking op alle mei£EISr
sen". vooro
Maar de arme, geknechte, uitgebdL^
te mens krijgt van Hem wel voo^nëh|t
ran& Institi
„Zeker. Maar principieel blijft hf'an T
evangelie er voor iedereen. Oogezich
voor de rijke, die uiteindelijk nifret sc
meer is dan een arm mens met ceibare
ten. Niet in alle situaties is onmtèprek
dellijk duidelijk wie nu echt „die ze,
arme" is. Bij mijn bezoek aan Taiheeft
zania, een tijdje geleden, kwam frieën,
een van de eerste dagen terecht ielektr
een werkelijk straatarm dorp. Igedacl
zag daar een moeder met kinaereïolletj
die nauwelijks een draad aan hünivei
lijf hadden. Verschrikkelijk, daclmos o
ik. Wat een krankzinnige armoerfJuiter
als je het vergelijkt met Nederlagen lu
waar de kinderen zwemmen in hflog ir
speelgoed. Maar twee weken latfcet ir
had ik die mensen leren kennefnakei
Had ik de liefde gezien waarmee feld zi
binnen het gezin met elkaar oitflag:
dacht ik: onzin, deze kinderen zijal zoi
veel rijker dan de Nederlandse", de ind
milieu
Stil kunnen zijn, stil kunnen geniHet w
ten dat je mag zijn, is misschien <pers d
grootste rijkdom. werelc
werke
„Ik denk dat een zekere mate vfdeze
welvaart een voorwaarde is om a«meet-2
die biddende stilte toe te komelotype;
Maar véél materiële luxe, zoals fium r
Nederland ondanks de werkloopomm<
heid nog steeds bestaat, is voor sjjlen e<
ritualiteit evenzeer een slecht kfcenaar
maat. Laten we hopen dat de bpers v
zoafren do
zinning rond het Onze Vader,
die nu plaats vindt ter voorberej
ding van het pausbezoek, een stt
mulans in de goede richting geei
Naar mijn gevoel zou die spiritue]
voorbereiding wel eens belangrf
ker kunnen zijn dan het pausbr
zoek zelf"
WILLEM SCHEER kl<
Itof. D.
Volgende week zaterdag is mgr.
dr. A.J. Simonis precies één jaar
aartsbisschop van Utrecht. Een
onzer verslaggevers sprak met
hem over eensgezindheid, de
grenzen van het herderschap en de
bevrijdingstheologie. „Als de
waarheid van het evangelie wordt
aanvaard, is eensgezindheid een
onontkoombaar gevolg"
omdat haar bindend element we
zenlijk anders is. Kijk, het bindend
element in een politieke organisatie
is de behartiging van de gemeen
schappelijke belangen van haar le
den. Belangen die, als het om een
democratische organisatie gaat, ge
formuleerd en erkend worden in
de loop van het democratisch pro
ces. En die, naar gelang de omstan
digheden, onderhevig zijn aan ver
andering. Taak van de voorzitter
binnen zo'n politieke club is. be
leidslijnen vinden waarin de belan
gen van zoveel mogelijk leden zo
goed mogelijk tot hun recht komen.
De onpartijdige voorzitter zoekt
voortdurend naar het beste com
promis.
De Kerk is op een heel andere leest
geschoeid. Wat de Kerk bijeen
houdt is niet zoiets als „de grootste
gemene deler" van de opvattingen
of de belangen van de kerkleden.
Wat de Kerk samenbindt is het
evangelie van Jezus Christus. Waar
een voorzitter van een politieke
club op zoek is naar het beste com
promis, daar heeft een bisschop het
evangelie. Een bisschop heeft dus
niet tot taak eensgezindheid te be
werkstelligen door boven de partij
en te gaan staan. Een bisschop zegt:
dit is het evangelie; dit is de waar
heid; aanvaard en ervaar de waar
heid. En èls de waarheid wordt
aanvaard is eensgezindheid een on
ontkoombaar gevolg.
Anders gezegd: Jezus moet ons sa
menbinden. Ziin persoon en de
waarheid die Hij verkondigt, moe
ten ons bij elkaar brengen. Daar
ligt de basis van onze eensgezind
heid".
In uw visie staat een bisschop dus
helemaal niet boven de partijen.
Integendeel, hij is buitengewoon
partijdig.
„Zo is het. Hij kiest radicaal partij
voor het evangelie, zoals dat door
de Kerk gelezen wordt. Dus vol
gens de richtlijnen van de concilies
en in gemeenschap met de paus.
Een bisschop verenigt mensen in
Jezus. Jezus en Zijn evangelie staan
op de eerste plaats. Dat kan toch
ook niet anders? Stel je even een
extreme situatie voor: een bisdom,
waarin een deel van de gelovigen
zegt: wij blijven trouw aan de leer
van de Kerk, zoals die door de eeu
wen heen aan ons is doorgegeven.
En een ander deel dat zich op het
standpunt stelt: hoor 's hier, wij ge
loven wel dat Jezus een voorbeel
dig mens is geweest, maar werke
lijk de Zoon van God nee, dat
gaat ons te ver. Moet een bisschop
dan „boven de partijen" gaan staan
en zijn herderlijke taak zó opvatten
dat hij voor beide opvattingen
ruimte laat? Dat is toch ondenk
baar? De bisschop kiest partij voor
het evangelie en zegt tegen de an
dersdenkenden: beste mensen, alles
goed en wel, maar jullie zitten op
het verkeerde spoor. Zo is het ook
met andere dwalingen. Als bepaal
de katholieken zouden zeggen: wij
geloven niet langer dat Christus
werkelijk aanwezig is in de eucha
ristie, dan kan een bisschop een
voudig niet anders dan antwoor
den: het spijt me, maar jullie dwa
len. Zo'n bisschop vervolgens ver
wijten dat hij kiest tegen, ik zal
maar zeggen het „Nederlandse" ka
tholicisme en vóór het „Roomse"
katholicisme, komt voort uit een
verkeerd begrip van onze gods
dienst. Wij zijn een Rooms-Katho-
lieke Kerk".
Maar de rooms-katholieke lezing
van het evangelie is geen statisch
gegeven. Die ontwikkelt zich.
„Die ontwikkelt zich in die zin, dat
bepaalde aspecten van de Waarheid
in bepaalde tijden meer accent krij
gen dan in andere. Maar de waar
heid zelf is onveranderlijk. Het
evangelie, die onbegrijpelijke bood
schap van Gods liefde, van zijn
verzoening en van zijn trouw, is ge
geven voor altijd. Die verjaart niet.
En de Kerk maakt deel uit van die
boodschap. Die veijaart evenmin.
Hoogstens kun je zeggen dat de
Kerk in de loop van de tijd nieuwe
facetten aan de waarheid ontdekt
die tot dan toe onderbelicht waren
gebleven. Maar dat betekent nooit
dat hetgeen eerder aan het licht
trad daarmee ongeldig is geworden.
Het is nooit zo dat bepaalde aspec
ten elkaar uitsluiten.
Eéh voorbeeld. Vroeger spraken
we altijd over de Kerk als over het
„Lichaam van Christus". Een beeld
waarbij het hoofd symbool is van
paus en bisschoppen en de ledema
ten de overige geledingen van de
Kerk uitbeelden. Een vrij statische,
hiërarchische opvatting van de
Kerk, zou je kunnen zeggen. Sinds
het Tweede Vaticaans Concilie is
een ander beeld meer in de aan
dacht gekomen, de Kerk als „Volk
Gods". Duidelijk een veel dynami
scher benadering. Als je het hebt
over „Volk Gods", dan zeg je al
gauw „Volk Gods onderweg". Dat
duidt op openheid voor nieuwe om
standigheden, bereidheid tot veran
dering. „Volk Gods" is ook een de
mocratischer beeld. Het „volk"
daar horen we allemaal bij, daarin
hebben we allemaal onze inbreng.
Welnu, dat nieuwe zinnebeeld
heeft het oude niet vervangen, het
is er een aanvulling op. Paus en
bisschoppen blijven, in de naam
van Christus, „hoofd" van de Kerk.
In sommige tijden kunnen bepaal
de aspecten van de waarheid meer
accent krijgen dan in andere, maar
ze sluiten elkaar nooit uit. Met an
dere woorden: voor nieuwe ideeën,
nieuwe opvattingen is ruimte, heel
veel ruimte zelfs, zolang ze maar
niet indruisen tegen de geloofs
waarheden zoals zich die in de loop
van twintig eeuwen in de Kerk
hebben uitgekristalliseerd".
Tegèn mensen die, in alle oprecht
heid, nieuwe inzichten uitdragen
die klaarblijkelijk of ogenschijnlijk
wel in strijd zijn met oude geloofs
waarheden, kunt u soms hard op
treden. Toch spreekt het evangelie
van de herder die zijn 99 schapen
in de steek laat om het honderdste,
afgedwaalde dier diep in de strui
ken te gaan zoeken. Tot hoever
reikt uw herderschap?
„Niet tegen mensen treed ik hard
op, maar tegen opvattingen die niet
te verenigen zijn met het evangelie
zoals dat door de Kerk geleerd
wordt. Ik weet wel dat de mensen
vaak kribbig reageren als je de leer
van de Kerk benadrukt. 'Daar heb
je hem weer met de leer', wordt er
dan gezegd. Maar nogmaals: het is
mijn diepe overtuiging dat uitein
delijk alleen dèt ons kan samenbin
den.
Nu wat de grens van het herder
schap betreft: naast de parabel van
de 99 schapen, lezen we in het
evangelie ook de parabel van het
bruiloftsmaal. Jezus vergelijkt het
Rijk Gods met een bruiloftsmaal en
zegt: ga naar de hoeken van de
straten en dwing iedereen om bin
nen te komen en aan het bruilofts
maal deel te nemen. De gasten zijn
nog niet binnen of, waarachtig, er
zit iemand bij zonder bruiloftskleed
aan. Die wordt eruit geknikkerd.
Ik zeg het nu een beetje hard, maar
zo staat het er: gooi hem eruit. Dus
Jezus stelt aan Ziin herderschap
ook weer grenzen. Wil je erbij ho
ren, dan moet je wel bereid ziin het
bruiloftskleed aan te trekken
De twee parabels lijken tegenstrij
dig
„Maar ziin het niet. Daarvoor moet
je goed begrijpen dat de bruilofts
gast die eruit wordt gezet, pertinent
en uit vrije wil weigert om een
feestelijk kleed aan te trekken. Wie
uit vrije wil tegen het evangelie
kiest, draagt daarvoor zelf de ver
antwoordelijkheid. Als dat hon
derdste schaap dat is afgedwaald en
door de herder wordt opgehaald,
zegt: je kan me wat, ik zit hier lek
ker in deze doornstruik, ik wil niet
meer terug ja, dan is de grens
van het herderschap bereikt. Als
puntje bij paaltje komt, is de vrije
wil beslissend".
Juist omdat we van u zo'n strikt or
thodoxe lijn gewend zijn, frappeer
de de handreiking naar de meer
progressiefof „vrijzinnig" geo
riënteerde katholieken, zoals die
naar voren komt in de onlangs ver
schenen Pauskrant.
