ohn Hurt over „1984,'):
S,de dapperste film ooit gemaakt"
^Meestercursus houdt na afloop
geen definitief advies in
ÏLM
[cteur-voorrdc-lielhehber in The Hit en in Orwell-verfilming
Meester-fotograaf
Henri Alekan naar Den Haag
CetdócSouaaTtt
VRIJDAG 16 NOVEMBER 1984 PAGINA 9
JTERDAM John
irt is wel eens een „ac-
actor" genoemd. Een
teur zonder Grote Ster-
Jures, die niet luidkeels
de weg timmert, maar
een talent waaraan
collega's zich graag
Fgapen. Smulwerk voor
liefhebbers. In Neder-
nd is de tengere acteur
et z'n gezicht vol sproe
it als roestvlekken in
i ree films te zien: De in-
-j gerende thriller „The
t" en Michael Radfords
'i rfilming van George
1 wells beroemdste boek,
984". Het is vooral die
atste film die Hurt naar
i ?derland bracht: „Ik ge-
of dat het ontzettend be-
i igrijk is dat deze film
zien wordt. Het is een
durfde film die op geen
ikele wijze concesies
iet aan commercialiteit.
vind het een van de
ipperste films die ooit
maakt is".
e leven in 1984. Het is het
well-jaar en je kan nauwe-
tó meer over de stapel nieu-
uitgaven van het befaamd-
boek van de Britse schrij-
r heenkijken. De sombere,
tere visie op een getotali-
erde maatschappij van Or-
ell heeft ons spraakgebruik
middels verrijkt met begrip-
als „Big Brother", de Gro-
Broer die ons voortdurend
^kijkt, het Engels met termen
ft „doublethink" (dubbel-
Knk) en „newspeak" (nieuw-
Jraak). Allemaal ontleend
het totalitaire Oceanië
waar Orwells hoofdpersoon,
het simpele ambtenaartje van
het Ministerie van Waarheid,
Wvnston Smith leeft. Orwells
boek is vaak afgedaan als een
toekomstvoorspelling die ge-
tlokkig geen waarheid is ge
en Niet door hoofdrol-
r John Hurt: „Ik las het
in 1956. Dat was subver
zen hoor, in die tijd. Ik
i uit een keurig gezin uit
middle-class, mijn vader
geestelijke, en mijn moe
zei: „Zulke boeken léés je
niet!" Ik geloof niet dat
het boek een profetie is of was.
Het is een visie op de mens en
de maatschappij. Het had trou
wens oorspronkelijk „1948"
moeten heten, maar het is
door de uitgever om commer
ciële redenen tot „1984" omge
doopt. Al die dingen die Or
well beschrijft zijn ooit ergens
op de wereld wel eens ge
beurd. Het is geen boek dat de
misdaden van deze wereld al
leen maar aanvalt, het is veel
en veel meer. Een filosofisch
werkstuk dat de mens laat
zien, zoals hij op de golf van
zijn tijd meegevoerd wordt.
Golven waarop we de Napole
ons de kans geven, golven
waar we niet af kunnen die
we niet kunnen veranderen,
want we zijn er een deel van.
Winston Smith probeert tegen
de stroom in te gaan. Dat kan
niet. Met een beetje geluk kan
je alleen proberen die golf te
sturen".
Vervalsing
John Hurts Winston Smith
heeft als taak de geschied
schrijving van Oceanië te ver
valsen. Hij bewerkt oude num
mers van het blad „Times" zo
dat ze passen bij de opvattin
gen van de leiders. Voorbeel
den van zulke geschiedverval
sing zijn er te over. Hurt komt
er zelf met een: „Je kent toch
die foto uit Tsjechoslowakije?
Daarop staat, naast president
Gottwald, ene Clementis, die
in de vijftiger jaren volkomen
in ongenade viel. Hij is dan
ook van latere edities van die
foto weggeretoucheerd. Maar
hij had nét voor 't nemen van
die foto z'n bontmuts aan
Gottwald gegeven. En die kon
er natuurlijk niet meer af. De
man is weg, maar iedereen
weet inmiddels dat het zijn
muts is die op de foto staat. Ik
vraag me trouwens af wat ze
nu in Rusland met de dochter
van Stalin, Svjetlana Allulaje-
va, gaan doen. Haar bestaan is
al die tijd doodgezwegen. Moe
ten ze haar historie opnieuw
gaan schrijven?"
Brievenbus
Een paar jaar geleden was
Hurt in Nederland toen de
film „Nightcrossing" in pre
mière ging. Een film over
twee Oostduitsers die via een
handgemaakte heteluchtballon
naar het westen vluchtten.
Geen goede film. Niet dat
Hurt dat destijds letterlijk liet
weten, maar na enig trekwerk
gaf hij aarzelend zijn twijfels
bloot. „Ik zal nooit meer zoiets
doen voor een film waarin ik
niet geloof" zegt hij nu. „Zoals
ik ook nooit meer met een re
gisseur wil werken waar ik bij
voorbaat al niet m'n hand voor
in het vuur durf te steken. Zo
geloof ik dat de regisseur van
„1984,, Michael Radford een
verschrikkelijk getalenteerd
man is. Terwijl hij tot nog toe
maar één film, „Another time,
another place" heeft ge
maakt". Hurt karakteriseerde
zichzelf in dat gesprek van een
aantal jaar geleden als een
„letterbox-actor", een brieven
bus-acteur. die zich niet zo
druk maakt om bepaalde rol
len te krijgen,, maar gewoon
wacht op wat hem via de brie
venbus in de schoot valt. Hij
knikt lachend als ik hem daar
aan herinner: „Ik ontmoette
Michael Radford op een zon
dag tijdens een heel drukke
bijeenkomst. Ergens vanuit de
menigte zwaaide hij hij naar
me: „John, ik moet het over
iets belangrijks met je heb
ben". Ik riep terug: „Als 't een
film is, dan zeg ik: Ja". De vol
gende dag zei hij me dat dat 't
mooiste antwoord was dat hij
ooit gehad had, en dat hem om
„1984" ging. Ik kon m'n oren
niet geloven. Dat iemand dat
aandurfde!" Het werd een van
de serie films (hij speelt ook
een kleine rol Skolimowski's
nieuwste film „Success is the
best revenge") waarin hij zich
stortte nadat zijn privé-leven
door een tragisch dal was ge
gaan. Zijn vrouw Marie-Lise
stierf in '83 na een tragisch on-
mgeval tijdens het paardrij
den. Hurt is in Amsterdam
met een nieuwe vriendin.
Donna.
Burton
Belangrijke tegenspeler van
Hurt in „1984" is Richard Bur
ton. Hij speelt O'Brien, de kou
de, intelligente vertegenwoor
diger van de „Inner Party" in
wie Smith een medestanders
denkt te vinden. De laatste
filmrol van Burton, die verder
Acteur John Hurt tegen
1984-regisseur Radford:
„Als 't een film is, zeg
ik: Ja!"
alleen nog met zijn dochter
iets voor televisie deed. „Bur
ton had net een operatie aan
zijn nek achter de rug en kon
z'n armen niet best bewegen,
maar verder was er medisch
niets met hem aan de hand.
Hij had ontzettend veel zin
deze film. Ik geloof ook dat
het een keerpunt in z'n carriè
re had kunnen zijn. Hij had
die houding van: Ik ga nu een
beetje rondkijken waar ik be
zin het slachtoffer geweest van
de situatie om hem heen".
In sommige scènes in „1984"
lijkt John Hurt uiterlijk op Or
well. „Puur toeval" zegt hij.
„Dat komt door dat brilletje en
dat opgeknipte haar. Absoluut
niet bewust. Ik houd zelf niet
van die „gimmicks". Ik kan
niet eerst uiterlijke dingen be
denken en dan een rol gaan
spelen Ik ben me heel bewust
van het beeld op het doek. Ik
„1984: Geen toekomstbeeld
maar visie op onze wereld"
langrijke bijrollen kan spelen
en waar ik met mijn gewicht
een film kan helpen. Want ge
wicht had hij! Wat een aanwe
zigheid had die man. Hij had
een beetje kunnen gaan wer
ken als Burt Lancaster, met
wie ik in „The Ostermann
weekend" speelde. Niet be
paald een gelukkige film. Burt
kwam dan ook naar me toe,
lachte al z'n 73 tanden bloot en
zei: „Deze film is rotzooi, ont
houd dat van mij". Hij deed 't
gewoon om geld te verdienen
en daarna een minder betaald
rolletje in een goeie film te
doen. Burt is compleet anders
dan Richard. Burt Lancaster is
zich altijd zeer bewust geweest
van waar hij mee bezig was.
Richard Burton is in zekere
kijk als een regisseur, al zal ik
nooit een film regisseren.
Filmbeelden zij het belang
rijkst. En dan bedoel ik niet
van die Antonioni-beelden
van flatgebouwen met een
paddestoel-wolk erboven die
dan een fallisch symbool zou
den moeten zijn. Ik bedoel
beelden die je tegelijkertijd
emotioneel en intellectueel in
formeren. Zodat je er niet on
der uit kunt. Een donkere bril
opzetten is op zichzelf onbe
langrijk. Ik doe het pas. als die
misdadiger in „The hit", als ik
denk. Nu is het niet belangrijk
dat de toeschouwer mijn ogen
ziet, maar het is veel belangrij
ker dat hij ze zelf in zijn eigen
verbeelding ziet. Want die
film gaat over mensen die an
ders zijn dan ze zich voordoen.
Ik vind dat regisseur Radford
voor „1984" fantastische beel
den geschapen heeft. Ik denk
dat je er als toeschouwer niet
onder uit kunt, je komt anders
uit de bioscoop dan je er in
gaat. En dat kom je nog maar
zelden tegen".
Hoe moeilijk en donker de vi
sie van Orwell/Rad ford ook
moge zijn, in Engeland brak
de film een aantal bioscoopre
cords. in Australië - waar hij
net gestart is - deed hij het be
ter dan Clint Eastwoods
..Tightrope". Het geeft John
Hurt hoop. Aan hem zal het
niet liggen. Net zoals hij zich
in dienst van „The elephant
man" volkomen onzichtbaar
maakte in jutezakken, net zo
als hij - alsof het documentaire
was - bijna volmaakt de flam
boyante homosexuele ambte
naar Quentin Crisp tot leven
bracht in „The naked civil ser
vant", zo is hij in „1984" Win
ston Smith. Geen held - al be
gint hij op 4 april 1984 zijn
verboden dagboek - maar een
feilbare rebel tegen de totali
taire wereld waarin oorlog
vrede betekent, waarin vrij
heid slavernij is en waarin on
wetendheid kracht is. Om uit
eindelijk gebroken te worden
in folterkamer 101.
John Hurt: „Wist je trouwens
dat George Orwell bij de BBC
in kamer 101 heeft gewérkt?
Van dat soort ironie houd ik."
BERT JANSMA
USABETH SCHWARZKOPF IN AMSTERDAM:
ITERDAM Snel,
.list, tamelijk klein en
•rdaat, zwenkt de so
il Elisabeth Schwarz-
if haar hotelkamer in
iterdam binnen. Ex-
aanvoerend voor
halfuur vertraging,
r dan ook onmiddel-
bereid elke vraag te
intwoorden die be-
kking heeft op de
feester cursus die zij in
Amsterdamse Sonesta-
jftoepelzaal aan Neder-
idse vocalisten wil ge-
van 1 tot en met 6
icember, gevolgd door
n slotconcert op 7 de-
mber met alle deelne-
ers.
sopraan van internationaal
veau gedraagt zich naar
ze status, beantwoordt elke
aag kort en bondig als één,
e weet wat ze wil, wat haar
ogelijkheden zijn en de be-
rkingen van haarzelf en die
n de leerlingen,
isabeth Schwarzkopf: „Een
eestercursus van een week
is kort; te kort om een deelne
mer een definitief advies te
geven. Kijk. Niet alleen is het
bevattingsvermogen van de
deelnemers verschillend, ie
dereen ontwikkelt zich ook
nog eens in een ander tempo.
Bovendien is het niveau,
waarmee de respectieve deel
nemers zich aandienen ver
schillend, waarbij ook een rol
speelt in welke traditie de
voorafgaande zanglessen zijn
gegeven. Er zijn minder goede
tradities en er zijn natuurlijk
goede, luister maar naar de
stemmen van grote zangers in
het verleden. Toch moet er
gens een begin worden ge
maakt en hoop ik de deelne
mers aan de cursus een stuk
verder te hebben gebracht.
Dat ik met een relatief groot
aantal deelnemers begin, het
zijn er 47, komt omdat ik er
van houd met zoveel mogelijk
te beginnen. Je moet afgaan
op de stem, zoals die zich op
het moment van het begin
van de cursus aandient. Ik
heb niets aan een tevoren op
gestuurde bandopname, om
dat je daaraan misschien wel
kunt horen of de afzender een
aardige stem heeft, maar
nooit het echte timbre, de
grootte en de draagwijdte. En
dat laatste is vaak het belang
rijkste".
Cursusgeld
De deelnemers aan de Mees-
tercursus hoeven geen cursus
geld te betalen. De kosten
worden bestreden door de ini
tiatiefnemer, Artists Manage
ment Pieter G.Alferink, en
kele sponsors en het ministe
rie van WVC. Bovendien laat
de cursus toehoorders toe, die
wel een entreeprijs moeten
betalen.
Elisabeth Schwarzkopf: „Dat
ik met een relatief groot aan
tal zangers begin, en toch met
niet meer dan zes of acht wil
eindigen, komt ook, omdat de
afval onder vocalisten altijd
groot is geweest en groot zal
blijven. Soms vind ik dat een
deelnemer aan een cursus een
aardige stem heeft, een heel
aardige stem, maar uiteinde
lijk toch niet voldoende. Het
is een hard en wreed vak. Ik
sprak onlangs een zangeres,
die zo graag wilde zingen. Dus
vroeg ik haar of ze getrouwd
was. Ja, zei ze. Ben je geluk
kig? Ja. Heb je geld9 Ja.
Waarom, vroeg ik toen, waar
om wil je dan nog zingen? Ik
bedoel: je moet heel erg gemo
tiveerd zijn en dan hoef je je
Goedgeschoold
Die motivatie verwacht de
zangeres bij de deelnemers
aan de Meestercursus, waar
onder één alt, twee tenoren
en veel sopranen en baritons.
Er zijn goedgeschoolde stem
men onder, die tot de prijs
winnaars van het Vocalisten
concours in Den Bosch beho
ren. Elisabeth Scharzkopf:
„Er waren natuurlijk meer
aanmeldingen, maar geen on
besuisde lieden die een kans
probeerden; ik denk dat de
diverse zangpedagogen mee
hebben geadviseerd, voordat
ze het aanmeldingsformulier
instuurden. Aanvankelijk
toonden er ruim 80 interesse;
daarvan hield ik er 47 over".
Met dat aantal ging de zange
res gistermiddag nog aan de
slag om de gewenste zes of
acht over te houden. Elisabeth
Schwarzkopf: „Ik heb de toe
latingseisen zelf opgesteld, ik
wilde daar overigens geen in
menging van anderen bij heb
ben. Uiteindelijk ben ik dege
ne, die verantwoordelijk is en
met deze mensen moet wer
ken. Bij deze audities wil ik
beslist geen publiek, omdat
niemand precies kan weten
op welke manier ik de kandi
daten test. waardoor uitspra
ken van mij gemakkelijk ver
keerd kunnen worden uitge-
legd.".
Gedurende de openbare cur
susweek vinden er per dag
twee sessies van ongeveer
drie uur plaats, op 1, 3 en 5
december, om 10.00 en 14.00
uur, op 2, 4 en 6 december om
14.00 en 20.00 uur. De zange
res neemt met de geselecteer
den het repertoire door, bege
leid door ervaren pianisten en
jongere talenten: Thom Bol
len. Gérard van Blerk, Tan
Crone, Jan Gruythuizen, Rei-
nild Mees, Han Louis Meyer
en Frans van Ruth. Op 7 de
cember geven de geselecteer
den een slotconcert, begeleid
door een nog samen te stellen
orkest.
Ervaren
Elisabeth Schwarzkopf heeft
de organisatie strak in han
den, ervaren gemaakt door tal
van eerder gegeven meester-
cursussen in Salzburg, Parijs,
Italië en de Verenigde Staten.
Een internationaal getrainde
en gevormde vrouw, die het
in het Engels gevoerde ge
sprek lardeert met Franse en
Duitse woorden, vlot en zake
lijk formulerend. En die af-
Elisabeth Schwarzkopf, meestercursus in Amsterdam.
wijkt van het beeld dat men
kan hebben als men uitslui
tend afgaat op haar stem. zo
als te beluisteren in de con
certzaal of van de grammo
foonplaat Zoals Elisabeth
Schwarzkopf spreekt, zal men
in haar niet snel een zangeres
van topniveau herkennen.
Behalve als ze lacht, een hel
dere keel lach, een terts ver
moedelijk in G-groot. En zui
ver.
FRITS BROMBERG
Jos Stelling wil subsidie voor distributie „kleinere" films
DEN HAAG Filmer Jos
Stelling („De illusionist")
heeft een plan gelanceerd ter
subsidiëring van de exploita
tie van de zogenaamde „klei
nere" Nederlandse films.
Films, stelt hij, die voor het
theater gemaakt zijn, maar
teveel risico dragen voor de
distributeurs en te snel naar
televisie verdwijnen. In het
blad Film en TV-maker
krijgt o.a. steun van distribu
teur Max van Praag, direc
teur van Eurocentra Film,
een initiatief van de VNU
Nieuwe Media en Joop van
de Ende Filmprodukties Van
Praag: ..Als je de distributie
subsidieert, kunnen lage
filmhuurpercentages ge
vraagd worden. Ik denk dat
er op die manier iets moet
gebeuren, anders zie ik het
heel somber in voor dat soort
Nederlandse films".
Van Praag tekenende in eer
ste instantie met optimisme
voor de exploitatie van ach
tereenvolgens „De mannet
jesmaker", „De stille oeaan",
„Bastille" „De schorpioen" en
„De grens". „Ik dacht dat de
betere film de toekomst zou
hebben" zegt Van Praag
„maar ik heb me vergist". Hij
kijkt nu scheef aan tegen het
zogenaamde alternatieve cir
cuit. de gesubsidieerde film
vertoners: „Ik denk dat het
een hard gelag is voor biosco
pen die helemaal niet gesub
sidieerd worden, wanneer
het publiek in de filmhuizen
voor zes gulden naar binnen
kan."
Stelling: „De televisie zal
nergens ter wereld zo om
zich heen slaan als in Neder
land. Nederland is een tv-
land. Film hoort in eerste in
stantie in het theater. Dat
heeft steun nodig. De distri
buteur is daarvoor denk ik
de beste onderhandelings
partner. Je kunt exploitanten
nooit subsidiëren zonder on
eerlijk te zijn". Stelling deelt
het filmaanbod als volgt in:
grote publieksfilms, risicovol
le 35 mm films, lange 16 mm
films. Voor de twee laatste
categorieën wil hij lagere
filmverhuurkosten, gecom
penseerd uit een fonds van
twee tot drie miljoen gulden.
„Dat moet uit de televisiepot
komen" aldus Stelling. „Ik
heb dit idee gelanceerd in het
Filmfonds, omdat er juist
binnen dit fonds veel films
worden geproduceerd die te
weinig distributiemogelijkhe
den hebben".
BERT JANSMA
DEN HAAG De Franse
functie „Directeur de la photo-
graphie" vat samen wat er aan
camera en belichting nodig is
bij een film. Een van de mees
ters op dat gebied is Henri
Alekan, sinds de oorlog de lei
dende man op zijn gebied, ver
antwoordelijk voor het „uiter
lijk" van ontelbare films en
nog altijd actief. Het Institut
Francais des Pays-Bas breng
Alekan naar Nederland voor
enkele ontmoetingen.
Een aantal door Henri Alekan
gefotografeerde films worden
voor de liefhebbers gedraaid
in het Kijkhuis (oorspronkelijk
bedoeld voor het Filmhuis,
maar dat is gesloten). Daar zijn
op 19 november „Topkapi"
(regie: Jules Dassin) en Peter
Ustinovs „Lady L." te zien, op
26 november „L'enfer de Ro
din" - een persoonlijke film
van Alekan rond de beelden
van Rodin op het thema van
Dante's „Divina Commedia" -
en Wim Wenders' „Der Stand
der Dinge", op 3 december
„Het dak van de walvis" van
de Portugees Raul Ruiz en „La
Truite" van Joseph Losey
Alekan zelf komt op 26 no
vember naar Den Haag. waar
hij in het Kijkhuis na de ver
toning van zijn film „L'enfer
de Rodin" zal praten over het
thema „Tekst en beeld". De
dag daarna is Alekan in café
Schlemmer aanwezig voor een
ronde-tafel-gesprek met Eric
de Kuvper en anderen over
„Het licnt in cinema, theater
en schilderkunst".
Van Alekan komt dezer dagen
ook een kapitaal boekwerk uit.
„Des lumières et des ombres
dan la nature et dans les arts
(Over licht en schaduw in de
natuur en de kunst)
HIT
De opmerkelijk thnller ..The
Hit" is al na een week uit de
bioscoop verdwenen. Het pu
bliek dat ervoor kwam ver
wachtte blijkbaar een actie
film en verliet veelal teleurge
steld de bioscoop. Jammer,
want „The Hit" was veel
meer: een subtiel machtsspel
van mensen die stuk voor stuk
anders zijn dan ze zich voor
doen. Wie bij gebrek aan de
film het verhaal wil lezen, kan
terecht bij de pocket ..The
Hit", door Gordon McGill ge
schreven naar het scenario
van Peter Prince. Op de om
slag het silhouet van John
Hurt. (Bruna, 6,50).
FORSYTH
Schrijver Frederick Forsyth
heeft genoeg van de films die
ze naar zijn boeken hebben ge
maakt. De verfilming van zijn
laatste boek. ..Het vierde pro
tocol". houdt hij in eigen han
den. Hij zal producent zijn. sa
men met acteur Michael Cai-
ne. die ook de hoofdrol zal
vertolken. Forsyth: ..Alleen
..The Day of the Jackal" vond
ik goed. Maar die film werd
gemaakt door de zeer integere
regisseur Fred Zinneman. Wat
er daarna met m 'n films
Odessa File. Dogs of War) is
gebeurd, ik weet 't niet. Ik
denk dat i geld de overhand
heeft gekregen en wat mij be-
m
..eigen film produceren..
treft is dat slecht nieuws. De
jongens achter de bureaus in
Hollywood doen zo hun best
om een film maar commer
cieel te maken dat ze eindigen
met een ..bloody uncommerci
al movie". Het scenario voor
..Het vierde protocol" zal ge
schreven worden door George
Axel rod. die ook scenario's
voor ..Breakfast at Tiffany's"
en „The Manchunan candida
te" schreef. Regisseur wordt
John Frankenheimer
(..French Connection 2"). Het
eerste werkscript moet op 1
december klaar zijn. Dan gaat
over budget en financiering
gepraat worden. Gezien de rol
van banken (Credit Lyonnais)
bij filmfinanciering Dino de
Laurentiis. Cannon) is er best
kans dat Forsyth er weer voor
naar Nederland zal moeten.
SHIREEV
..uitleg in Kijkhuis..
Het Kijkhuis aan het Noord
einde is begonnen met op de
donderdag recente, onafhan
kelijke video-produkties te
brengen Op donderdag 22 no
vember draaien er twee iets
oudere produkties van Shireen
St roker. „Warm en koud"
(1962. 23 minuten) en „Beslo
ten voorstelling" (1982. 30 mi
nuten). De actrice en spil van
het Werktheater is zelf aanwe
zig om iets over de tot stand-
kom ing van beide films te ver
tellen Aanvang 21.00 uur.
Toegang gratis.
PETER
Het Filmcentrum in Studio
2000 brengt dinsdag a s 20 no
vember ..Being there", een
film van Hal Ashby naar het
boek van Jerzy Kosinski De
film. die toch al een geweldige
rolbezetting heeft in Shirley
MacLaine. Melvyn Douglas
(een Oscar voor i n rol). Jack
..Filmcentrum..
Warden, telt de waarschijnlijk
mooiste rol die komiek Peter
Sellers ooit speelde Als een
aan huis en zijn tuin in Was
hington gekluisterde tuinman
die door een aantal ironische
spelingen van het lot de held
van de stad wordt Voor wie
hem gemist heeft, geldt Gaan
zien.
BERT JAhjfMA
