ÏÏJJJM
TAFEL
1
Wereldraad faalt
jegens christenen
in Sovjet-Unie
Dierenvrienden en wetenschap
moeten gouden compromis aangaan
WIN "N TON
MET TED.
oh! Rabobank Q
GENERAAL-OVERSTE JEZUÏETEN
PRUST BEVRIJDINGSTHEOLOGIE
ÊcidócSotiACWit;
kerk
wereld
a*
H
DR. S. VAN DISSELDORP OVER BAVIANEHART:
M]
B
Slecht en goed idee &ov<
weer
KOOP®,
ACHTERGROND
EcidócSoinatit
DINSDAG 30 OKTOBER 1984
PAGINATJ7
Oecumenische voldoening na pausbezoek Zwitserland
Vertegenwoordigers van Zwitserse kerken hebben een geza
menlijke verklaring uitgegeven waarin zij hun dankbaarheid
uiten voor de „broederlijke geest" die er heerste tijdens hun
ontmoeting in juni met paus Johannes Paulus II, toen deze op
bezoek was in hun land. „De dialoog tussen rooms-katholieken
en protestanten is daarmee in een nieuw licht gesteld en zal
voortaan worden gevoerd met verontachtzaming van histo
risch bepaalde tegenstellingen en met als oogmerk stimuleren
de gesprekken", aldus de vertegenwoordigers van de rooms-
-katholieken, oud-katholieken, baptisten, methodisten, luthera
nen en het Leger des Heils.
Bijbelweek krijgt andere opzet
De gezamenlijke kerken en bijbelorganisaties die zijn aangeslo
ten bij de Raad voor Contact en Overleg betreffende de Bijbel
(RCOB) hebben besloten de nationale Bijbelweek te vervangen
door een nationale Bijbelzondag en een locale Bijbelweek. De
Bijbelzondag wordt gehouden op 27 januari 1985. Als thema is
gekozen: „Verhalen vertalen". De plaatselijke kerken bepalen
elk afzonderlijk in welke tijd de locale Bijbelweek wordt ge
houden. De Nationale Bijbeldag volgt in 1985 op de jaarlijkse
Gebedsweek voor de Eenheid. In 1983 en 1984 zijn deze Ge
bedsweek en de Bijbelweek gecombineerd gehouden, maar de
ervaringen waren niet onverdeeld positief, aldus de RCOB.
Bind eerst uw ezel
stevig vast, en
vertrouw hem dan toe
aan de hoede van
Allah.
Turks gezegde
MICHAEL BOURDEAUX, WINNAAR TEMPLETON-PRIJS:
„De politiek die de We
reldraad van Kerken
heeft gevoerd ten opzich
te van de Sovjet-Unie is
een volslagen misluk
king geworden". Dat is
de mening van directeur
Michael Bourdeaux van
het Britse instituut ter
bestudering van de gods
dienst in communistisch
geregeerde landen, Kes-
ton College. Bourdeaux
is dit jaar winnaar van
de ruim 600.000 gulden
grote Templetonprijs
voor „progress in reli
gion".
Ter gelegenheid van de prijs
uitreiking zou hij gisteravond
de Sir Daniel Stevenson-le-
zing houden. Op zijn reis
naar Londen was Bourdeaux
evenwel gestrand en daarom
werd zijn rede voorgelezen
door de directeur van de af
deling speurwerk van Keston
College, dr. Philip Walters.
Volgens Bourdeaux is het
streven van de Wereldraad
sinds de bijeenkomst in Upp
sala (1968) steeds geweest
moeilijkheden met de Sovje
t-autoriteiten te vermijden,
dit om de band met de Russi
sche christenen te kunnen
bewaren. „Ik zeg niet te veel
als ik verklaar, dat deze door
Genève gevoerde politiek de
over de hele wereld versprei
de lid-kerken heeft misleid
over de werkelijke toestand
waarin christenen in de Sov
jet-Unie zich bevinden", zo
stelt hij in zijn lezing. „Als
het doel is geweest hun lot te
verlichten mag van een tota
le mislukking worden ge
sproken".
Hardere politiek
In plaats van milder te wor
den heeft de Sovjet-politiek
ten opzichte van godsdienst
vrijheid en de mensenrech
ten zich sinds 1979 juist ver
hard, meent Bourdeaux. Hij
wijst er voorts op dat zich on
der de bovenbouw van de
kerken een bovenbouw
die samenwerkt met het re
giem een soort „belijden
de kerk" heeft ontwikkeld,
vergelijkbaar met wat in Na-
zi-Duitsland is gebeurd.
„Daarom bestaat het pad
naar de waarachtige vrede
uit het duidelijk maken van
wat daar gebeurt en het aan
grijpen van elke mogelijk
heid contacten tot stand te
brengen", aldus de winnaar
van de Templeton-prijs.
Naar zijn mening dient de
Wereldraad veel grondiger te
studeren op de werkelijke
toestand in de USSR en op
basis daarvan haar politiek te
herzien. Dat zou bovendien
beantwoorden aan de oproep
voor hulpverlening, in 1975
gedaan op de assemblee te
Nairobi door twee leden van
de Russische Orthodoxe
Kerk. Dat waren de leek Lev
Regelson en de priester Gleb
Yakunin.
„Zo'n benadering zou niet al
leen moreel verantwoord
zijn, maar waarschijnlijk ook
de situatie waarin gelovigen
in de Sovjet-Unie zich bevin
den verbeteren", meent de
Anglicaanse priester Bour
deaux, die in de Sovjet-Unie
heeft gestudeerd en na terug
keer in Groot-Brittannië
Keston College oprichtte.
PERSONALIA
Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt:
Aangenomen naar Amsterdam-zuid-
west; E.A.de Boer, kandidaat te
Delft, die bedankte voor Alphen aan
den Rijn en Drogeham.
Christelijke Gereformeerde Kerken:
Beroepen te Zutphen, B. Witzier te.
Den Haag.
Donderdag 1 november neemt de
70-jarige dr. A.J. Bronkhorst af
scheid als hoogleraar aan de Theo
logische Faculteit der Rijksuniversi
teit te Utrecht. Hij doceerde kerkge
schiedenis van de 20e eeuw en (na
mens de Nederlandse Hervormde
Kerk) kerkrecht. Sinds 1969 was hij
tevens directeur van de afdeling oe-
cumenica van het Interuniversitair
Instituut voor Missiologie en Oecu-
menica.
De Sovjet-politiek ten op
zichte van mensenrech
ten en godsdienstvrijheid
heeft zich sinds 1979 ver
hard, aldus Michael Bour
deaux. Hier een archief
foto van een paasviering
in Zagorsk, nabij Mos
kou.
In een interview met de New
York Times heeft de gene-
raal-overste van de Jezuieten,
de Nederlander Peter-Hans
Kolvenbach (55), een lans ge
broken voor de bevrijdings
theologie. Hij vindt het „nodig
en noodzakelijk" dat deze the
ologie de erkenning krijgt
waarop ze recht heeft. De
priesters en ordeleden, die in
Latijns-Amerika strijden voor
sociale gerechtigheid, kunnen
altijd rekenen op steun van de
gehele Jezuietenorde, verze
kerde Kolvenbach.
De generaal-overste toont
zich in het vraaggesprek „iet
wat teleurgesteld" over de in
structie, die de Vaticaanse
congregatie voor de geloofs
leer op 3 september heeft
doen uitgaan over deze stro
ming in de theologie. Daarin
wordt het gebruik van aan
het marxisme ontleende ter
men om de sociale werkelijk
heid te beschrijven veroor
deeld.
De Jezuietengeneraal wijst er
in het interview op dat er een
hele reeks varianten op de be
vrijdingstheologie bestaat,
waarbij in een aantal gevallen
„toepassing van marxistische
terminologie absoluut noodza
kelijk kan zijn" om de sociale
en maatschappelijke omstan
digheden duidelijk te maken.
Daarom kan niemand beloven
nooit de uitdrukking „klas
senstrijd" te zullen gebruiken,
verklaart hij.
Kolvenbach voegt hieraan
echter toe dat er dan een
christelijke en geen marxisti
sche interpratie aan moet
worden gegeven. Begrippen
als „klassenstrijd" en „histo
risch materialisme" mogen
niet ter rechtvaardiging van
christelijk handelen worden
gebruikt.
Klaarblijkelijk heeft de Jezui-
eten-generaal veel geleerd tij
dens zijn recente reis door La
tijns-Amerika. In september
betoonde hij in de Osservatore
Romano nog instemming met
het nu door hem bekritiseerde
Vaticaanse document.
„Wij zouden ons nimmer zo
beslist tot liefde voor de ar
men hebben bekend als de Je
zuieten uit Midden- en Zuid-
-Amerika ons niet de ogen
hadden geopend voor de
noodzaak van bevrijding", al
dus Kolvenbach. Ook voor
hem is de kerk uit deze ge
biedsdelen „kerk van de toe
komst" geworden.
Gehaktchinese
kool met paprika
en aardappelen
yoghurtvla met
gedroogde pruimen
Voor twee personen hebt u
nodig:
1 sneetje brood, 150 g ge
hakt, 1 lepel losgeklopt ei,
paar plakken ontbijtspek,
ui, zout, peper, 30 g boter,
kerrie, mespuntje bloem;
650 g chinese kool, zout, ui,
10 g boter, 1 paprika;
0,5-1 kg aardappelen;
circa 10 gedroogde prui
men, 2,5 dl gele vla, 2,5 dl
yoghurt
Week het brood in warm
water, druk het water er zo
veel mogelijk uit en maak
het fijn (verwijder dan pas
de niet fijn te krijgen kors
tjes). Meng brood, gehakt, ei,
kleingesneden spek en ui,
zout en peper tot een samen
hangende massa en vorm er
een dikke rol van. Leg de
gehaktrol een uurtje koel
weg. Bak het gehakt, onder
regelmatig keren, in de boter
bruin en gaar in 25 minuten.
Presenteer het gehakt warm
(in stevige plakken) of koud
(in dunne plakjes). Maak de
jus af, als het vlees er uit is,
door even kleingesneden ui
met kerrie en bloem mee te
bakken en dan weinig water
toe te voegen.
Spoel de kroppen kool een
keer, snijd ze in repen van
een centimeter en was ze
schoon. Laat de kool op een
vergiet uitlekken. Fruit de
kleingesneden ui lichtbruin
in de boter, bak de kool met
zout even mee, sluit vervol
gens de pan en smoor de
groente in ongeveer tien mi
nuten gaar. Doe er halver
wege de kleingesneden pa
prika bij en schep de kool
dan ook een keer om. Voeg
zonodig weinig water toe.
Was vandaag de gedroogde
pruimen een keer en zet ze
net onder water weg. Ge
bruik de pruimen morgen
ongekookt of kook ze in het
weekwater nog wat zachter.
Meng de uitgelekte pruimen
met de vla en yoghurt.
JEANNE
De transplantatie van een bavianenhart in een baby
afgelopen vrijdag in de Verenigde Staten heeft heel
wat stof doen opwaaien. Dierenbeschermers, ethici,
medici en biologen raken er niet over uitgepraat. Dat
het hart van een baviaan is gekozen in plaats van dat
van een chimpansee, die veel dichter bij de mens staat,
wekt verwondering.
Dierenbeschermers vinden evenwel dat het er niet toe
doet of het nou om een baviaan of om een chimpansee
gaat. Het is een dier en zij vinden het niet juist dat een
gezond dierenleven wordt opgeofferd. Daar komt dan
nog bij de vraag, hoever je met levensverlengende
ingrepen kunt gaan en hoe iemand zich voelt als hij
dank zij een dierlijk orgaan in leven blijft.
Op de tekening
is het verschil
te zien tussen
het menselijk
hart (links) en
dat van een
baviaan: drie
vertakkingen
van de aorta in
plaats van
twee.
,.jS
I
NORMAL
HEARTS
DEN HAAG „Dierlijk ma
teriaal wordt gebruikt bij ge
brek aan beter. De weten
schap is nog niet zover met
kunstprodukten dat we dier
lijk materiaal helemaal kun
nen vergeten. Daar werkt de
wetenschap wel naar toe,
want als het er op aankomt,
is een kunstprodukt betrouw
baarder dan dierlijk weefsel.
Intussen zou er eigenlijk èen
gouden compromis moeten
komen tussen dierenvrien
den enerzijds en wetenschap
anderzijds". Filosoferend
over de ethische kant die
voor dierenbeschermers
blijkt te kleven aan de zaak
van de baby die een bavia
nenhart kreeg, komt dr. S.
van Disseldorp, verbonden
aan het psychiatrisch zieken
huis Groot Graffel in Warns-
veld, tot deze uitspraak.
Van Disseldorp: „Zonder
dierlijke proeven wordt de
geneeskunde een grote slag
toegebracht. Dierenvrienden
moeten dan maar tijdelijk ac
cepteren dat dierlijk materi
aal wordt gebruikt voor
transplantaties. Aan de ande
re kant krijgen ze dan van de
wetenschap de garantie, dat
die naarstig blijft zoeken
naar synthetische produkten
die het dierlijk orgaan kun
nen vrvangen".
Zelf heeft hij er, zo laat hij
weten, geen principiële me
ning over. Mocht hij echter
in de situatie verkeren, dat
het inplanten van een dier
lijk orgaan zijn enige redding
zou betekenen, dan zou hij er
geen moeite mee hebben.
Insuline
„En ik heb de indruk dat ei
genlijk' niemand er moeite
mee heeft om dierlijk materi
aal te zien functioneren in
het menselijk lichaam. Nie
mand heeft problemen met
het gebruik van insuline, af
komstig van varkens, of met
hartkleppen van dieren af
komstig, of met prothesen
vervaardigd van dierlijk ma
teriaal. Onze gezondheid is zo
primair, dat hij boven alle
ethische bezwaren uitstijgt.
Alleen religieuze bezwaren
tegen levensverlengende in
grepen blijven overeind. Je
hova's getuigen blijven
bloedtransfusies weigeren en
we herinneren ons allemaal
nog wel de polio-affaire van
Staphorst".
„Het zou interessant zijn te
weten hoe ideëel de bezwa
ren van dierenvrienden zijn.
Zou een dierenvriend, als hij
in de uiterste situatie van le
ven of dood verkeerde, om
de principiële reden dat vol
gens hem geen dierenleven
mag worden opgeofferd aan
de mens, de transplantatie
van een bavianenhart weige
ren? Ik weet het niet, de
praktijk zou dat moeten uit
wijzen".
Respect
Dr. Van Disseldorp heeft
voor de mening van dieren
beschermers alle respect. Hij
stelt dan ook voorop dat het
in gevallen als de transplan
tatie van het bavianenhart
nooit mag gaan om een expe
riment „in den blinde".
„Voordat de finale-stap naar
het menselijk lichaam wordt
gezet, moet vanuit weten
schappelijke en ethische op
tiek alles heel zorgvuldig en
goed bekeken zijn. De ethi
sche kant van de zaak wordt
bepaald door de zorgvuldig
heid van al die stadia, die aan
de uiteindelijke ingreep
vooraf zijn gegaan", meent
hij.
Of er ook psychische proble
men kunnen voortkomen uit
de wetenschap te leven dank
zij zo'n vitaal orgaan als een
bavinanenhart, weet hij niet.
„Ik heb nog nooit iemand op
het spreekuur gehad, die pro
blemen heeft omdat hij leeft
dank zij een dierlijke hart
klep. Dat zou natuurlijk wel
kunnen als iemand wel in le
ven blijft dank zij het dierlijk
orgaan maar nog steeds blijft
sukkelen. De ene operatie na
de andere. Dan kan hij zich
op den duur afvragen, waar
om hij op deze manier in le
ven is gebleven".
Grote afstand
Dat er een baviaan voor de
transplantatie is uitgezocht,
heeft biologen verwonderd.
Bioloog Wensink van Bur
gers Dierenpark in Arnhem
bijvoorbeeld stelt, dat bavia
nen ver van de mensen af
staan. „Qua gedrag, qua fy
siologie, qua bio-chemie en
dergelijke staat de chimpan
see het dichtst bij ons. Dan
komt de gorilla. Dan een hele
tijd niets, en vervolgens de
orang oetan. Pas veel later
komen de bavianen. Ook het
formaat van het hart is veel
kleiner dan dat van een
mens. Als zo'n kind zes, ze
ven jaar is, heeft het meer
volume nodig om het bloed
door het lichaam te pompen".
Mevrouw Jonker, als bioloog
verbonden aan TNO Delft,
en als zodanig bezig met
transplantatie-onderzoeken,
waarbij ze kijkt naar ovei
eenkomsten tussen soorten,
wij6t ook op de afstand tus
sen mens en baviaan maar
zegt absoluut niet te kunnen
zeggen, wat de consequenties
daarvan zijn op de transplan
tatie.
„Het gaat erom dat de weefs-
elgroepen met elkaar zoveel
mogelijk overeenkomen. In
hoeverre dat hier het geval
is, weet ik natuurlijk niet.
Bovendien werken wij zelf
niet met bavianen. Ik weet
alleen dat ze ongeveer 30 tot
35 jaar worden. Maar dat
hoeft natuurlijk niet te bete
kenen, dat zo'n kind niet ou
der zou kunnen worden. De
dood van een baviaan kan
immers best aan een heel an
der orgaan dan het hart te
wijten zijn. Het hart op zich
zou best veel langer mee
kunnen".
NOLLIE SPEIJERS
Betreurenswaardig
(oud
3e vi
creeg
jesta;
ief. 1
TN PP' vt
L)E aanhouding van een Turks gezin in de Petrus en Pa 0ek
luskerk te Middelburg heeft opnieuw een schril licht gewoon,
pen op het vreemdelingenbeleid in ons land. Waar immt
niet alleen kerkelijke waarden, maar ook menselijke bela,
gen in het geding zijn, dient met tact en de grootste zorgvAuti
digheid gehandeld te worden. Dat is gisteren in Middelbu EID
niet gebeurd.
HeT is betreurenswaardig dat de politie verzuimd hei
overleg te plegen met het kerkbestuur voordat tot het b
nendringen van de kerk werd overgegaan. Daaruit spree
weinig respect voor de overwegingen die het kerkbestuur
toe brachten het gezin Yilmaz onderdak te verlenen.
HeT bruuske optreden van de Middelburgse politie staat
schril contrast met het beleid dat gevolgd werd toen i
honderden Turken en Marokkanen hun toevlucht zochten
kerken en kloosters, om uitwijzing te voorkomen. Justitie
politie kozen toen voor een beleid, waarbij de ongeschrev
status van „vrijplaats" van de kerken voorlopig werd gert
pecteerd. Omdat het verblijf in een kerk op langere term
geen perspectief bood, hebben de illegale buitenlanders
enkele weken hun vluchtplaats uit eigen beweging verlate
JB.
OVERIGENS heeft de in 1980 aangenomen wet buitenlaiü
arbeiders sindsdien niet in alle gevallen tot een uitzettty j
van illegale buitenlanders geleid. In enkele uitzonderingsf
vallen werden bij uitwijzing zoveel problemen voorzien,
alsnog een verblijfsvergunning werd verstrekt. Zo werd
itzetting van de Surinaamse jongen Sjam Chatterpal herrc gjj
pen, omdat er in zijn vaderland geen passende opvang vc^
hem was.
GELDT hetzelfde argument ook voor het Turkse gezin, i|e
bij gedwongen terugkeer in Turkije uiteen dreigt te valleringi
Het is voor de betrokkenen te hopen, dat dit aspect vóór hi£>p d
eventuele uitwijzing nog eens serieus in overweging woimoei
genomen.
.,5
IVIlNISTER Winsemius van milieu en ruimtelijke ordeniiP06
heeft het idee geopperd twee soorten autorijders op de sne'?rri
weg te creëren. Allereerst de categorie rijders op de thai!^6
gangbare benzine, die zich aan de nu geldende limiet van 1( inS
kilometer per uur moeten houden. En daarnaast een categi lin§
rie van automobilisten, die straks op loodvrije benzine rijdevee
een auto met een technische voorziening, waarmee d ^.oc
loodvrije benzine op een voor het milieu gunstige wit
wordt verwerkt. Die laatste groep zou 130 kilometer per i
mogen rijden. J"""3
'iet
ichr
VAN de kant van de politie is dit idee terecht al als onzi
nig van de hand gewezen. Minister Winsemius zou die apai
groep met bijvoorbeeld ovale nummerbordjes willen ^Tyv
rijden. De politie is echter nu al niet in staat zinvol op;-1-111
treden tegen het grote aantal automobilisten dat zich i| gl n
houdt aan de snelheidsbeperkingen, zodat het niet reëel
haar bij de controle daarop ook nog eens de hardrijders
laten selecteren aan de hand van de vorm van het nummeLEU
bord. jiers
loeg
EXTRA snelheid voor loodvrije rijders is dus een onzinnif ne'
gedachte. Het is echter geenszins een slecht idee enig vooiastj
deel te geven aan mensen, die loodvrij rijden en de koste aai,
hebben willen opbrengen hun auto daarvoor te laten omboiiOOO
wen. Dat stimuleert het loodvrij rijden en verbetert daardoi iet
in een zeer snel tempo ons leefmilieu. Dat voordeel mo
echter niet op verkeerstechnisch gebied worden gezoc
maar tot een financieel voordeel worden beperkt. Daarom
de suggestie van minister Winsemius om straks loodvr
benzine via een accijns verlaging wat goedkoper te maki
dan de thans gangbare benzine, een erg goede gedachte.
Pt
ie
Nog weinig
verandering
DE BILT Het ziet er naar
uit dat het betrekkelijk zachte
weer nog enkele dagen aan
houdt. Een hogedrukgebied
boven Zuidoost-Europa veran
dert weinig van plaats en Oce
aandepressies volgen een baan
langs Schotland naar Skandi-
navie. Hierdoor blijft bij ons
de wind zuidwestelijk. Boven
Engeland ligt de overgangszo
ne met koudere lucht waarin
wat regen voorkomt. Van
nacht zal die waarschijnlijk
boven ons land liggen. Morgen
overdag nemen de regenkan
sen tijdelijk af maar het front
blijft in onze buurt. Pas vrij
dag wordt verwacht dat de
koudere en droge lucht achter
het front goed tot ons land
doordringt. De wind zal dan
naar het noorden draaien.
vanmorgen 08.00
Max Min Nwi t
temp temp alag
Amsterdam onbew. 15 11
Eelde"
Vlissingen ont
Zd. Limburg h.b'
ordeaux mist
Klagenfurt zw.bew.
Kopenhagen zw.bew.
Locarno onbew.
Luxemburg mist
15 13 0
13 12 0
EU
Mi
Mallorca
Malta
21 11 or[roe
onbew. 21 12 0 ff
Stockholm
Casablanca
Las Palmas
(ADVERTENTIE)
Vergunning is verleend door de Staatssecretaris van Justitie, onder nr. LO 750/030/109, d.d. 6 juli I*'
