Nederlandse
rechter als
begaafde
amateur
internationaal
privaatrecht
Indian
summer
AMSTERDAM Uiterlijk binnen
een half jaar hoopt de vakgroep In-
ternationaal Privaatrecht en
Rechtsvergelijking aan de Univer
siteit van Amsterdam een door-
geef punt gevestigd te hebben waar
voor het eerst in Nederland
brede informatie beschikbaar zal
r zijn over de vaak moeilijk toegan
kelijke rechtsstelsels in de thuislan
den van etnische minderheden.
7 „De kennis daarvan is op het ogen-
- blik slechts bij brokjes en beetjes
aanwezig", zegt mr. Roelof Kotting,
«en van de juristen die het initia
tief schragen. „Met de komst van
de buitenlanders er wonen er
hier nu zo'n 550.000 is het aantal
Internationale privaatrechtelijke
gevallen enorm gestegen. Denk al
leen al aan het familierecht waar
onder huwelijken vallen, echtschei-
;v dingen, het vraagstuk van de ou-
derlijke macht, erfeniskwesties.
'Van de Nederlandse rechters wordt
dan een soort Salomonsoordeel ver-
langd dat balanceert tussen de Ne-
- 'iderlandse rechtspraktijk en de to-
- taal verschillende rechtsstelsels in
-planden als bijvoorbeeld Turkije of
"Marokko. Wij willen rechters, maar
ook advocaten en andere betrokke
nen, een instrument aanreiken met
behulp waarvan tot een wijze be-
-slissing kan worden gekomen".
Het binnen de islam gebruikelijke
verstotingsrecht vormt een goed
voorbeeld. Krachtens dit recht kan
(het voor het verkrijgen van een
echtscheiding voldoende zijn dat de
I man zijn vrouw een aantal keren
toevoegt: ik verstoot u. „Het Neder
landse recht", aldus Kotting, „er-
"kent in het algemeen zo'n versto
ring. Er wordt juridisch meestal
geen nee tegen gezegd. Maar het
betekent wel dat je als rechter of
advocaat alle subtiliteiten van het
'verstotingsrecht dient te kennen.
-^En dat zijn er nogal wat. Of neem
-het Marokkaanse erfrecht. Dat zit
uiterst ingewikkeld in elkaar. Ne
derlandse rechters die ermee te
maken krijgen houden strikt vast
aan het nationaliteitsbeginsel. Dat
wil zeggen: ze hanteren de Marok
kaanse rechtsnormen. Maar die
moet je dan wel van haver tot gort
kennen. Anders loop je een grote
- kans dat je fouten gaat maken".
Razend moeilijk
zend moelijk er inzicht in te krij
gen. Hoe kom je er achter? Waar
moet je je bronnen zoeken? Je
wordt geconfronteerd met een to
taal andere leefwereld en een vol
komen afwijkend rechtsstelsel. Dat
maakt het voor een rechter erg
moeilijk en vaak moet hij een slag
in de lucht doen. Vanuit deze over
weging zijn we op de gedachte van
een transferpunt gekomen, een
doorgeefluik. We willen niet alleen
onderzoek doen naar moeilijk toe
gankelijke buitenlandse rechtsstel
sels, maar we willen de vruchten
daarvan ook aanbieden aan de
maatschappij. Want de geschetste
problemen nemen enorm toe".
Bij het internationale privaatrecht
gaat het om privaatrechtelijke ver
houdingen tussen burgers en
burgers, burgers en bedrijven of
bedrijven en bedrijven waar een
buitenlands aspect aan zit. De ge
schillen kunnen gaan over een ver
keersongeluk, een koop-verkoop
kwestie, een probleem dat verband
houdt met een huwelijk en ga zo
maar door. Hoewel exacte cijfers
ontbreken schat mr. Kotting dat de
Nederlandse rechters jaarlijks ette
lijke duizenden gevallen krijgen
voorgelegd. „Ik geloof dat er per
jaar alleen al twaalfhonderd inter
nationale echtscheidingen worden
uitgesproken. En die hebben ver
divlduele vrijheden die we voor ons
en die we in ons recht hebben vast-
iogen we anderen niet onthouden om-
svallig buitenlander zijn.
Links: Mr. R. Kotting: „Het ont
breekt aan de nodige kennis. Van
daar ons streven buitenlandse
rechtsstelsels toegankelijk te ma
ken".
strekkende gevolgen. Er rijst bij
voorbeeld de vraag van de zeggen
schap over de kinderen. Of neem
conflicten tussen ouders enerzijds
en anderzijds kinderen die de tra
ditionele, vaak autoritaire gezins
verhoudingen niet meer willen
aanvaarden. Bruidsschatten, nog
zo'n probleem waarmee Nederland
se rechters nauwelijks vertrouwd
zijn. Het komt voor dat een familie
een bruidsschat heeft betaald, ter
wijl het huwelijk helemaal niet is
doorgegaan. Dat behoort dus alle
maal tot het terrein van het fami
lierecht. Maar ook met het arbeids
recht en de sociale wetgeving kan
er een hoop .fout gaan. Met de ziek
melding, met vakanties die wat
langer uitlopen".
Soort trapsysteem
Het probleem is dat bij internatio
nale privaatrechtelijke aangelegen
heden niet zonder meer kan wor
den aangenomen dat het Neder
lands recht een oplossing te bieden
heeft voor de gerezen rechtsvra
gen. Zou men soms niet beter bij
een meer betrokken buitenlands
rechtsstelsel te rade kunnen gaan?
„En dan treedt er een soort trapsys
teem in werking", schetst Kotting.
„Allereerst heb je de vraag of de
Nederlandse rechter in een bepaal
de internationale kwestie bevoegd
is. Dat kan nog wel eens moeilijk
heden opleveren. Ik noem het ge
val van een vrouw uit een Zuida
merikaans land die om politieke
redenen met haar man naar Ar
gentinië was gevlucht. Ook daar
bleef de man zich met vakbondsac
tiviteiten bezig houden en dus ver
dween hij op een kwade dag. De
vrouw kon daarover verder niets
vastgesteld krijgen en vluchtte op
nieuw, nu naar ons land".
Hier ontmoette ze een landgenoot,
ook een politieke vluchteling. Uit
deze vriendschap werd een kind
geboren, waarna de vrouw aan de
Nederlandse rechter om een „ver
klaring van vermoedelijk overlij
den" van haar man vroeg die het
mogelijk moest maken dat haar
vriend het kind als het zijne kon
laten inschrijven en dat zijzelf
eventueel zou kunnen hertrouwen.
Mr. Kotting: „Wat bleek? Verschil
lende Nederlandse rechterlijke in
stanties vonden dat deze zaak te
weinig met de Nederlandse rechts
sfeer te maken had en dat bijgevolg
de Nederlandse rechter onbevoegd
was. Uiteindelijk moest de Hoge
Raad eraan te pas komen om te be
slissen dat het eventuele hertrou
wen van de vrouw en het echten
van het kind wèl voldoende te ma
ken hadden met Nederland waar
die man en vrouw nu eenmaal leef
den".
Wanneer de Nederlandse rechter
zich bevoegd verklaart„zijn lo
ket open doet" noemt Kotting dat
plastisch doen zich vervolgens
twee nieuwe mogelijkheden voor.
Ofwel hij kiest voor het Neder
lands recht ofwel hij hanteert het
buitenlands recht dat correspon
deert met de nationaliteit van de
betrokkenen. „Vergelijk het maar
met het bekende spelletje", pro
beert Kotting de graad van inge
wikkeldheid te duiden. „Dan is het
Nederlandse recht boter, kaas en
eieren en het buitenlands recht
hetzelfde, maar wel even driedi
mensionaal. Het is veel moeilijker
om het hele veld te overzien".
Minder open
Het familierecht want daarom
draait het in de meeste gevallen
vormt een afspiegeling van de soci
ale, en godsdienstige verhoudingen
binnen een samenleving. „Het Ne
derlandse familierecht van dit
ogenblik", aldus Kotting, „moet je
dus zien in samenhang met het feit
dat we leven in een land waar veel
opinies naast elkaar staan. Het laat
veel open. Het weerspiegelt de plu
riformiteit van onze cultuur. Ande
re landen zijn minder open. Daar
heerst een wat meer monolitisch
recht. Aanvankelijk botste het niet
We dachten dat het bij die buiten
landers om tijdelijke arbeid ging,
contractarbeid. We verwachtten
dat ze weer naar hun vaderland
zouden terugkeren, en hadden er
dus geen moeite mee in privaat
rechtelijke gevallen het nationali
teitsbeginsel toe te passen. Maar
daar is verandering in gekomen.
De buitenlanders bleven en er ont
stond een dilemma. Een aantal
mensen zei: die buitenlanders moe
ten hun identiteit kunnen behou
den, hun eigen cultuur en de recht
snormen zijn daar een onderdeel
van. Maar een groeiend aantal an
deren redeneerde: dat moet juist
niet, want het leidt tot getto's".
Op het ogenblik slaat de weeg
schaal steeds meer door naar de
kant van het woonlandbeginsel.
Het nationaliteitsbeginsel is aan de
verliezende hand. „En ik ben ge
neigd dit een juiste ontwikkeling te
vinden", zegt Kotting. „Ik denk dat
de mogelijkheden voor buitenlan
ders om vrij-uit deel te hebben aan
de Nederlandse samenleving, eer
der begunstigd worden door het
woonlandbeginsel dan door het na
tionaliteitsbeginsel. Ik geloof dat de
rol van het familierecht als bepa
lende factor voor de sociale identi
teit wordt overschat. Er zijn allerlei
inpassingsmogeljkheden. Indivi
duele vrijheden die we voor onszelf
willen en die we in ons recht heb
ben vastgelegd, mogen we anderen
niet onthouden omdat ze toevallig
buitenlander zijn. Ook deze buiten
landers maken deel uit van onze
open samenleving".
Droom van terugkeer
Anderzijds: „Wat ik niet zou wil
len, is dat we zouden gaan zeggen:
we houden helemaal op met het ge
doe van dat buitenlands recht.
Kijk: wanneer Nederlanders emi
greren, is dat definitief. Ze worden
Canadees met de Canadezen of Au
straliër met de Australiërs. Bij de
buitenlanders die naar Nederland
gekomen zijn, liggen de verwach
tingen anders. De droom van een
terugkeer naar hun vaderland
speelt een gigantische rol. Waarom
zou je dan degene die zegt: Marok
kaan ben ik en Marokkaan blijf ik,
het recht daarop onthouden? Als er
juridisch sprake is van een botsing
tussen de Nederlandse en de Ma
rokkaanse poot, zou ik geneigd zijn
de Nederlandse poot voor te trek
ken. Maar ik zie geen enkel be
zwaar tegen het hanteren van
rechtsregels die een rol spelen bij
de sociaal-culturele eigenheid van
een buitenlander".
Dit laatste geldt te meer omdat de
Nederlandse samenleving zulke
open normen heeft ontwikkeld.
Mr. Kotting geeft een voorbeeld
van zo'n open norm dat iedereen
aan zal spreken. Het belang van
het kind. „Bij de beoordeling daar
van houden we rekening met alle
denkbare omstandigheden. We be
kijken het helemaal per individu.
Nou: het behoren tot een Marok
kaans of Turks gezin is een zeer
belangrijke individuele omstandig
heid. Daar moet je dus, onder de
paraplu van het Nederlandse
rechtsstelsel, terdege rekening mee
houden. In de hulverlening gebeurt
dat al erg veel. En in de sfeer van
het privaatrecht zit men ook niet
stil. Maar het ontbreekt er aan de
nodige kennis. Vandaar ons stre
ven buitenlandse rechtsstelsels toe
gankelijk te maken. Want er blij
ven, ondanks het oprukken van
het woonlandbeginsel, gevallen
over waar een blik voorbij de gren
zen geboden kan zijn. Daar moeten
we met volle kracht aan werken".
PIET SNOEREN
WASHINGTON En nu is l
herfst in Washington. Het is
mooiste van de vier jaargetijé
De subtropische zomerhitte en
afmattende vochtigheid zijn
bij. De Indian summer, zo heet i
de Amerikaanse oostkust het 1
zoen van de vallende bladeren
vallen uit een diepblauwe lm
Elke dag warmt een nog krachi
zon de omgeving tot zo'n 25 gra§
Celsius op. Zo gaat het nu al we
achtereen. De nachten zijn hel
en fris. „Crispy", zeggen de Am*
kanen.
In de parken van Washington M I
en zich tussen de middagen de I
telbare ambtenaren met hun lip I
hhapjes neer op het gras. Ronó\ I
zijn de grijze eekhoorns druk in I
weer. Ze laten zich niet bedot)
door de warmte. Ze springen d
het gevallen lover met belacht I
grote vruchten, v&l groter I
hun kop, in de bek. Ze vermoed I
de winter en brengen in hun geï\ I
me slaapplaatsen de voedselvo I
raad op peil.
Misschien hebben de pluimstaai f
hpog in de hemel de ijle v-vorm
linten opgemerkt Het zijn de
nadese ganzen die vanuit het h
noorden naar hun overwinterii
oord, de Chesapeake Bay, tus
Washington en de Atlantische ki
op weg zijn. Ze vliegen voor de j
uit. Maar het kan nog wel fn
maanden duren voor de eerste
wind uit Quebec het leven in Wj
hington zal doen verstijven.
Voorlopig is het Indian summer,
hebben de vuurvliegjes enkele
ken geleden reeds hun lampies U
doofd, in de tuinen blijven de k
kels nog snerpen tot de eerste vq
hun de das om zal doen. Op de te v;
visie vertelt de weerman dagel i
waar de herfstkleuren nu op f
diepst zijn. Het meest spectacuk p
is het bonte gebladerte langs
Skyline Drive, de weg die over l
toppen voert van de Appalach
het Ardennen-achtige gebergte i
op een uur rijden van Washing^ j
in het westen oprijst uit het liet,
lige Virginia. Het lijkt wel of va j
af waar de Amerikaanse ontstaa i -
geschiedenis uit de plaats- \-
streeknamen spreekt, de Indt
summer zich het mooist voordi
In Pocomoke, in Susquehanna BOSC
langs de Little Gunpowder i 6esPr
ver... verw
Op alle veranda's van de witte li ®en 1
ten huizen in „colonial style" der n
naast de niet weg te denken sch daan
melstoel intussen een grote on 8oot
pompoen. Dat is de „pumpkin". 8'
veranda is de „porch en de scho
melstoel is de „rocking chair", ^fas
naast de „porchrocker" staat ~elt
„pumpkin". Zoiets leer je in *w®e
land niet op Engelse les. De ft j>esta
kleurde vrucht is een signaal i *raai
de kinderen, dat ze straks op, JJ(?°r
angstaanjagende feest van Ha Êabb(
ween, op 31 oktober, welkom a ecbte
De dreumesen gaan dan als hen Joods'
spoken verkleed langs de deuk
en krijgen wat lekkers. Mees,
staan hun ouders op luttele melt EerI,l
afstand de zaak in de gaten te M ?°ons
den. En soms gaan ze na afloopt K(?na
het snoepgoed naar het ziekenfo
om het te laten doorlichten op f ve.
scherven of spelden. Drie jaar g
den heeft eens iemand in Calit
nië een kindje naar binnen getn doen
ken en aangerand. En vier jaar j
leden had iemand in Texas t
scherps in een appel gestopt 1 5®?
twee incidenten zijn in het rti fv
achtige Amerika nationale tn f
ma's geworden. In Europese afn
tingen zouden ouders in Leeuw (?en
den hun kinderen willen binni zlJn ,v
houden als in Athene een klem zeT)9
was lastig gevallen. Maar als h Vblks
iets engs in Californië gebeurt, P,ee8
het 's avonds op 5000 kilometerI gens
stand in Washington op het tv-ja ser 2
naai. Wie Amerika wil begrijp ue[zi
moet weten dat alleen al vanv/i n
de samenzwering tussen de nat loen
nale dimensie en de media al{
overal angst heerst. P
Maar voorlopig is het Indian su y™er
mer in Washington. Als vanava
de ministeries weer uitgaan, zuil
de ambtenaren weer diep de ki\ v.
dige herfstlucht kunnen inademt num
De dames zullen voor de (ol bmz.^
naar bus en metro hun hoog, ^P1Jt
hakte schoenen weer in een plai ai?
tasje hebben gestopt, jogging sh e
onder hun mantelpakjes dragen 1
het koptelefoontje van de walkin ®e.n
op hun oren houden. Zo wil tb 20 n
de mode het in de Amerikaal
hoofdstad. Iaak
En de lage zon zal zijn laatste s
Jen weer dwars door het Witte B g
mikken. Dat silhouet daar, in P]er't
linkerraam op de eerste verdiept p
is dat niet de president? „Ik gel s^f
het warempel. How exciting! jj v**a'
een jongevrouw, die even bij P1
hek is blijven stilstaan. Dan ar» jUnr
ze zich om en loopt verder c
Pennsylvania Avenue, schoppt P
tegen hoge heuvels dor gebladeli ru?r
MARC DE KON IN bedr:
uren
paalc
sehie
in de
BONN Is de Duitse wijnbouwer
temidden van zijn Europese colle
ga's het suikeroompje? Fabriceert
hij op zijn door weinig zon besche
nen wijnbergen slechts wat vere
deld suikerwater? Wis en waarach
tig. vindt de Italiaanse minister van
landbouw Filipo Pandolfi. Als in
1986 het zonnige Spanie bij de Eu
ropese Gemeenschap komt, dreigt
Europa in zijn eigen wijn te ver
drinken. Het recept van Pandolfi is
simpel: laat de Duitse wijnbouwers
maar eens flink snoeien in hun
druiveranken, want ze produceren
slechts wijn die kunstmatig op
smaak gebracht moet worden.
De redenering van de Italiaan is
niet onlogisch. Waarom zouden
zonnige wijnlanden zoals Italië en
Griekenland, minder wijn moeten
gaan produceren, als de Duitsers in
het koude noorden alleen wijn
kunnen maken door het uitbundig
hanteren van de suikerpot? Wijn
moet daar verbouwd worden waar
zoveel 2on is, dat toevoeging van
suiker niet nodig is, aldus Pandolfi.
Hij heeft zijn mening in Brussel
niet onder stoelen of banken gesto
ken en daarmee de Duitse wijn
bouw opnieuw een flinke
klap verkocht. Terecht? Niet hele
maal.
Pandolfi doelde op de tafelwijnen.
Die worden in Duitsland inderdaad
flink verzoet. Maar het punt is dat
de produktie van tafelwijn in
Duitsland, in tegenstelling tot bij
voorbeeld Griekenland en Italië,
slechts een ondergeschikte plaats
inneemt. In Duitsland domineren
de zogenaamde „kwaliteitswijnen
met predikaat". De Duitse wijnwet,
de strengste ter wereld, verbiedt
voor deze topwijnen de toevoeging
van suiker.
Duitsers willen altijd alles tot in de
puntjes regelen. Bij de wijn is het
niet anders. In geen enkel wijn
bouwland biedt het wijnetiket zo
veel informatie als in Duitsland. De
wijn is verdeeld in drie kwaliteits
klassen. Het begint bij de eenvoudi
ge tafelwijn. Dan komt de „Quali-
tëtswein bestimmter Anbaugebie-
te". Die laatste twee woorden wor
den meestal afgekort tot b.A. In
heel slechte jaren mag aan deze
wijn suiker worden toegevoegd.
Strikt verboden is dat bij wijnen
van de topklasse, de „Qualitatswein
mit Pradikat" (kwaliteitswijn met
predikaat).
Er zijn diverse kwaliteitswijnen: de
kabinetwijnen (jongdroog), de
„Spatlese" uit volrijpe druiven en
dus wat zoeter, voller, en dan de
„Auslese" uit de beste, overrijpe
druiven.
Het etiket vermeldt, behalve het
ambtelijke keuringsnummer, uiter
aard ook de d rui vensoort: de be
faamde Riesling, Silvaner of Mül-
ler-Thurgau. Vaak staat ook de
plaatsnaam van het betreffende
wijngoed aangegeven.
„Zoals bij alle wijn namen geldt ook
hier: hoe beter de wijn, des te pre
ciezer de aanduiding. In Duitsland
komt het er op aan dat men ziet
welk etiket het nauwkeurigst is,"
zegt de gerenommeerde internatio
nale wijnkenner en schrijver van
de „Grote Wijnatlas", Hugh John
son. Jammer voor degene die het
allemaal wat te ingewikkeld vindt
Johnson: „Hij zal nooit de echte ge
neugten beleven, die alleen de
Duitse wijn met zijn eigen aard kan
bieden".
Duitse wijn is witte wijn. Alleen
aan de Ahr, het zijriviertje van de
Rijn, wordt uit de Spëtburgunder
rode wijn geproduceerd. Daar kun
nen de vele busladingen Nederlan
ders die jaarlijks de wijnkelders
van het stadje Altenahr bezoeken,
van meepraten.
Kortom, de Duitse wijn is niet zo
slecht als zijn faam. Dat de reputa
tie van de Duitse wijn geleè lema
heeft hebben de Duitse wijnl ken,
wers overigens aan zichzelf te singe
ten. Ondanks de strenge wijnw drijf
er flink geknoeid. Zo is het blav men-
van de Moezelwijn, die in de ji advi«
zestig nog als de beste en duu kom
Duitse wijn gold, door een re leen
schandalen ernstig besmeurd. IJ ligt
komen er ook van de Moezel
steeds prima wijnen. De deels)
Reinland-Pfalz heeft in Trier
groot wijnbouwbedrijf met een
gen opleidingsinstituut. I
„Staatliche Weinbaudomflr Bet 1
hebben wijn van grote kwalitei dam!
hun aanbod. Dat geldt ook voor Kin!
„Bischöfliche Weingüter" uit hlJ f
zelfde plaats. babi.'
Als Pandolfi een avondje k
proeven bij zijn Duitse collega ^ïjk
naz Kiechle zal hij in elk ff Een
merken dat de Duitse wijnW )°ng<
méér te bieden heeft dan suikert te kc
ter. netje
GERARD KESSl
De Nederlandse rechter is op het
gebied van buitenlands recht niet
veel meer dan een begaafde ama
teur, stelt Kotting. „Frans, Duits of
Engels recht, dat gaat nog. Daarvan
staat wel enige literatuur in onze
bibliotheken. Maar voor het recht
van andere landen ben je toch aan
gewezen op vertalingen of andere
summiere gegevens. De kennis die
- Nederlandse juristen ervan bezitten
valt te verwaarlozen. Het is ook ra-
