Nederlanders zijn
slaven van het
ook
„Lekker eten wel degelijk gezond"
Leeftijd
Reagan staat
nu wèl ter
Uscussie
Perfectie viert hoogtij op 18e Photokina
minenland/buitenland"
CeidócSomunt
iai
UTRECHTS ONDERZOEK WUST UIT:
TIJDPERK VAN8 MM-VIDEOIS BEGONNEN
DONDERDAG 11 OKTOBER 1984 PAGINA 15
leeftijd van president Reagan is sinds enkele dagen een
ma in de verkiezingsstrijd. Wellicht was dat reden voor
1 gisteren een school te bezoeken in Detroit, waar hij sa-
i met de leerlingen deelnam aan een manifestatie.
uniefASHINGTON Ronald Reagans 73-jarige leef-
l het)*1 *s plotse^ng opgedoken als een verkiezings-
westie, na het zwakke optreden van de Ameri-
^^tanse president in het tv-debat van afgelopen zon-
nbo*g met Walter Mondale. Tevoren was de ouder-
v Zot>m van President door niemand in de stembus-
Tijd gebracht. Maar nu heeft een aantal vooraan-
Lande leden van Mondale's Democratische partij
aratlfvraag opgeworpen of het wel verantwoord is een
ld Republikeins president te herkiezen die thans reeds
■•Jtakelingsverschijnselen zou vertonen en die in
Sjên tweede ambtstermijn nog tot bijna 78-jarige
ftijd meemoet.
de
^Reagan zag er oud uit en hij gedroeg zich oud. Zijn leeftijd
is nu een factor in de verkiezingsstrijd", verklaarde voorzit
ter Tip O'Neil (Democratische partij, zelf 71 jaar) van het
Huis van Afgevaardigden.
Ineens ook zijn alle Amerikaanse tv-stations als hyena's op
,de ouderdomskwestie gesprongen. Onafgebroken krijgen de
(Amerikaanse burgers herhalingen te zien van Reagans
leest duidelijke vermoeidheidsverschijnselen tegen het ein-
van het recente tv-debat en van eerdere incidenten,
Iraaruit het slijtageproces van de president zou moeten blij
den. Men ziet weer zijn meest stuntelige momenten tijdens
roegere persconferenties, men ziet hem tevergeefs in zijn
'(heugen tasten, zich laten voorzeggen door zijn vrouw
&ncy en vragen missen wegens doofheid aan een kant.
bk het bekende beeld dat Reagan naast paus Johannes
aulus in slaap sukkelt, is weer uit de archieven gehaald.
v\\e kranten en tv-journaals laten professoren in de geria-
r\e aan het woord over de verschijnselen van seniliteit en
andere ouderdomskwalen die het Amerikaanse publiek al
dan niet in zijn president zou kunnen herkennen. Walter
jMondale zelf (56) onthoudt zich angstvallig van commen
taar. Hij realiseert zich dat persoonlijke opmerkingen over
Reagans leeftijd verkeerd kunnen worden uitgelegd en hem
logelijk duur zouden komen te staan. „Maar het is goed dat
kwestie nu in geding is gekomen en de kiezers er zelf
'er gaan nadenken", zegt Mondale's adviseur John Reilly.
het Reagankamp wordt alle ophef afgedaan als gibte on-
De president had afgelopen zondag toevallig een slechte
ig, zoals iedereen, jong en oud, die wel eens heeft. Haper
inde zinnen en moeizame herinnering van concrete details
jn altijd al kenmerkend voor Reagan geweest en dat heeft
im, gegeven diens populariteit, politiek nooit kwaad ge-
laan. Wel geeft men in de verkiezingsstaf van de president
pe, dat hun kandidaat op verkeerde wijze is klaargestoomd
oor het debat met Mondale. „We hebben hem volgepropt
Jet feiten. Daarom kon hij niet meer in spontane bewoor-
ingen de brede lijnen van zijn politiek uitzetten", aldus een
an Reagans stafleden. Om te bewijzen hoe vitaal hij is,
lopte Reagan gisteren prompt een paar extra optredens in
en toch al drukke campagnedag in Detroit. Hij ging daar
let name jongeren op scholen opzoeken. En tegen journalis-
In riep hij: „Ik daag Mondale bij deze uit voor een potje
rorstelen".
fitussen verkeert het Mondale-kamp nog steeds in eufori-
rhe gemoedstoestand over het debat van afgelopen zondag,
len gelooft dat „fighting Fritz", zoals ze hun presidentskan-
tidaat nu noemen, begonnen is zijn achterstand op Reagan
I) te lopen. Aanwijzingen daarvoor in de peilingen zijn ech-
Cr nog geenszins overtuigend. De meeste kijkers waren het
k wel over eens dat Mondale de discussie met Reagan heeft
pwonnen, maar bleken nauwelijks meer te zijn gaan voelen
mor het beleid dat Mondale voorstaat. De presidentsverkie-
ingen zijn al binnen een maand (6 november). Toch is
leagan op het moment duidelijk in de verdediging gedron-
»n, getuige onder meer zijn door Mondale afgedwongen be-
pfte om na de verkiezingen geen verdere kortingen op de
bciale uitkeringen door te voeren. Hetgeen weer extra ge-
bofwaardigheid geeft aan Mondale's aantijging, dat Reagan
la herverkiezing de belastingen zal verhogen maar zulks
hans niet wil toegeven.
folitieke analysten in de VS houden het erop dat Mondale
mmogelijk nog het Witte Huis kan winnen. Maar waar-
phijnlijk behoudt de Democratische partij in de gelijktijdige
rerkiezingen voor de volksvertegenwoordiging, een meer-
lerheid in het Huis van Afgevaardigden. Daarmee zou de
hacht van Reagan ook in een tweede termijn sterk beknot
[lijven.
Democratische partij hoopt vanavond (morgenochtend
iroeg Nederlandse tijd) een tweede slag te slaan in het
v-debat tussen Reagans vice-president George Bush en
|!ondale's running mate Geraldine Ferraro. Ferraro geniet,
de aanvankelijke problemen rond haar privé-financiën,
en snel stijgende populariteit, dank zij haar directe en hu
moristische stijl in de verkiezingscampagne. Ze wil tijdens
let tv-debat Bush onder meer aanvallen op de „samenzwe-
png tussen Reagan en Amerika's rechtse religieuze leiders"
tgen de bestaande keuzevrijheid voor de vrouw inzake
UTRECHT Lekker eten
hoeft absoluut niet ongezond
te zijn. Mensen zouden van de
maaltijd een meer sociale ge
beurtenis moeten maken en
zich voor een lekkere maaltijd
niet hoeven te schamen. Dat
conludeerde gisteren professor
R. Hermus na afloop van een
symposium in de Jaarbeurs in
Utrecht waar ruim driehon
derd genodigden zich die dag
onder zijn leiding hadden ge
bogen over het thema „Goede
voeding ook lekker: of
„Nederlanders staan bekend
als vraatzuchtige mensen met
weinig of geen aandacht voor
de gastronomie, maar gelukkig
komt daar de laatste tijd wat
verandering in. Mensen gaan
de traditionele keuken en de
buitenlandse gerechten op
nieuw waarderen", aldus voor
zitter Hermus.
De overige zeven sprekers op
het symposium waren het ero
ver eens dat bij de gezondheid
van voedsel meer factoren van
invloed zijn dan alleen de in
grediënten ervan. Met name J.
Frijters van de Landbouw Ho
geschool in Wageningen wees
op het belang van de situatie
waarin de eter zich bevindt.
Zo kan een griep zelfs de heer
lijkste maaltijd nog bederven,
aldus Frijters. Verder spelen
volgens hem ook aangeleerde
eetgewoontes een rol. Als
voorbeeld noemde hij vrou
wen in Berberse volken, die
voor het huwelijk worden vet
gemest om in de daaropvol
gende jaren de trek in maaltij
den te hebben verloren.
Prof. dr. E. Kromhout, bijzon
der hoogleraar voeding aan de
Leidse universiteit, zei dat de
richtlijnen voor verstandige
voeding uit de voedingsnota
van het ministerie van WVC
uit 1982 nauwelijks haalbaar
zijn. Hij meent dan ook, dat er
nieuwe produkten moeten
worden gecreëerd om hieraan
tegemoet te komen. Ook zal de
informatie aan de consument
moeten worden verbeterd
door etikettering van de voe
dingsmiddelen.
Prof. H. Hemker van de Rijks
universiteit Limburg achtte
een direkt verband tussen ge
zondheid en lekker eten moei
lijk te bewijzen, omdat volgens
hem een definitie voor lekker
eten niet bestaat. „Smaak gaat
terug op eeuwenoude tradities.
Mensen laten zich daarom
heus niet zo gemakkelijk een
vies maar gezond produkt aan
smeren. Dat doen alleen ge
zondheidsfanaten en mensen
voor voor het toch niet meer
helpt", vond Hemker.
UTRECHT Nederlan
ders zijn net zo gehoor
zaam als inwoners van
andere landen. In op
dracht van een autoriteit
zijn veruit de meeste
mensen bereid om tegen
hun wil een ander
kwaad te berokkenen.
Ze vinden het weliswaar
vervelend om het slacht
offer zo te behandelen,
maar achten zich daar
voor niet verantwoorde
lijk. Dat blijkt uit een
onderzoek van de
Utrechtse wetenschap
pers Wim Meeus en
Quinten Raaijmakers, die
morgen op hun gezamen
lijke proefschrift „Ge
woon gehoorzaam" pro
moveren aan de Rijksu
niversiteit in Utrecht.
Niet minder dan negentig
procent van de in totaal 260
proefpersonen die de onder
zoekers via advertenties in
de krant naar de universiteit
haalden, deed wat hen werd
gevraagd; namelijk een solli
citant bij het maken van een
test zodanig lastig vallen met
storende opmerkingen en
scheldpartijen, dat deze daar
door een baan zou mislopen.
De sollicitant (die het spelle
tje meespeelde) mocht protes
teren wat hij wilde: voor de
proefpersonen woog het ver
trouwen in de leider van het
experiment zwaarder dan het
leed dat ze de sollicitant aan
deden.
Op grond van resultaten uit
eerdere onderzoeken in het
buitenland hadden Meeus en
Raaijmakers wel verwacht
dat veel mensen vlot zouden
bezwijken onder de autoriteit
van de wetenschapper. Toch
staan ook zij enigszins ver
baasd over het extreem hoge
percentage. Raaijmakers:
„We wilden aanvankelijk na
gaan wanneer precies men
sen ophouden om te gehoor
zamen aan bepaalde bevelen.
Maar in de loop van het ex
periment ontdekten we dat
die grenzen zo extreem zijn,
dat we ze helemaal niet kon
den vinden. De groep was
misschien niet helemaal re
presentatief voor de Neder
landse samenleving, maar
toch durf ik te beweren dat
bijna iedereen geneigd is te
gehoorzamen; ongeacht leef
tijd, geslacht, politieke voor
keur of beroep. Zelfs ie
mands persoonlijkheid heeft
er weinig mee te maken".
Eichmann
De beide promovendi begon
nen een kleine vier jaar gele
den met het onderzoek als
vervolg op het beroemde ex
periment van Stanley Mil-
gram. Deze Amerikaanse on
derzoeker testte in het begin
van de jaren zestig een aantal
mensen op hun bereidheid
om onder druk van een auto
riteit iemand anders stroom
stoten tot 450 Volt toe te die
nen. Van de proefpersonen
voldeed 65 procent aan die
opdracht en het onderzoek
ging dan ook de geschiedenis
in als het „Eichmann-experi-
ment", naar de nazi-oorlogs
misdadiger met het onver
woestbare adagium „bevel is
Grote verschil met het expe
riment van Milgram en het
Utrechtse onderzoek is dat
proefpersonen bij Milgram
psychisch geweld moesten
uitoefenen. Meeus en Raaij
makers vinden het onder
zoek vooral daarom zo actu
eel, omdat moderne staten
volgens hen steeds meer een
beroep doen op gehoorzaam
heid van burgers. Raaijma
kers: „De wetenschap vormt
tegenwoordig een onaantast
bare bron van kennis. Verte
genwoordigers van politieke
partijen worden te
recht zeer sceptisch ge
volgd omdat ze vaak maar
één kant van de medaille
vertegenwoordigen. Maar
aan oordelen van weten
schappers wordt absoluut
niet getwijfeld. Daarom is
kennis een machtig wapen in
de strijd om mensen te mani
puleren. De meeste burgers
kunnen daar amper argu
menten tegenover stellen. Ze
missen maatstaven waaraan
ze die schijnbare superioriteit
van de deskundige kunnen
toetsen".
Stap voor stap
Bijna negentig procent van
de proefpersonen verwachtte
voor het experiment de op
dracht niet uit te zullen voe
ren. Voor de onderzoekers
eens te meer een bewijs van
de onmacht van de westerse
cultuur om met tegenstrijdige
principes om te gaan. Meeus:
„Mensen gaan met een ver
keerde instelling zo'n experi
ment in. Ze verwachten op
grond van een of ander mo
reel principe dat juist zij tot
dergelijk geweld niet in staat
zullen zijn. Ze denken dat je
voor een groot deel verant
woordelijk bent voor je da
den. „Gewoon jezelf zijn"; die
slogan van de VVD. Nou ver
geet het maar. Mensen zijn
helemaal niet zichzelf. Con
flicten van principes kunnen
tot volslagen onverwachte
reacties leiden. Wanneer een
onderzoeker iemand zo maar
zou vragen om een ander 450
Volt toe te dienen, dan zou
bijna iedereen weigeren.
Maar een slimme weten
schapper zet een voet tussen
de deur. Hij spoort iemand
stap voor stap aan tot dingen
die hij eigenlijk niet wil. En
bedenk wel dat inderdaad
niemand van de proefperso
nen de sollicitant voor z'n lol
zat te pesten".
Volgens de onderzoekers is
het zaak dat mensen leren
inzien dat ze wel degelijk
door iemand anders tot onge
wenst gedrag overreed kun
nen worden en daarom meer
op hun hoede zijn voor be
paalde situaties. „Het gaat ei
genlijk net als bij de bakker,
hè. Iemand kruipt voor en de
eerste keer laat je jezelf over
donderen. Pas nadat je de si
tuatie hebt overdacht, laat je
het geen tweede keer gebeu
ren. Zo zouden mensen bij
elk conflict van twee morele
principes een soort pauze
moeten inlassen. Eventjes na
denken", oppert Meeus.
Eigenbelang
Een andere conclusie die de
onderzoekers uit hun experi
ment trekken is dat mensen
minder snel gehoorzamen
naarmate ze meer aansprake
lijk worden gesteld voor
eventuele gevolgen van hun
handelen. „Zodra er een straf
op staat, weten mensen per
fect te verwoorden waarom
langer gehoorzamen onver
antwoordelijk zou zijn. Ei
genbelang speelt een gewel
dige rol. De betrokkenheid
bij het slachtoffer trouwens
niet minder. Wanneer de sol
licitant een vriend of familie
lid zou zijn geweest, dan was
het percentage aanzienlijk la
ger uitgevallen. In die con
clusie ligt meteen een waar
schuwing vervat aan een sa
menleving waarin mensen
zich meer en meer isoleren.
Mensen hebben hun familie
en een clubje vrienden; daar
buiten heerst onverschillig
heid. Geen wonder dus dat
mensen zo passief gehoorza
men", aldus Meeus.
De belangstelling voor het
onderzoek blijkt overweldi
gend, maar de onderzoekers
hebben niet de illusie met het
experiment de mentaliteit
van Nederlanders ten aan
zien van de moraal onmid
dellijk te kunnen verande
ren. „Je kunt natuurlijk niet
eventjes het westerse cul
tuurpatroon doorprikken. We
hopen alleen dat mensen iets
beter beseffen waar bepaalde
situatie toe kunnen leiden",
aldus de beide promovendi.
ARJEN SCHREUDER
Een videofilm van het experi
ment is te verkrijgen via de fa
culteit der sociale wetenschap-
Cn van de universiteit, Heidel-
rglaan 1, 3508 TC Utrecht. Tel.
030-53.46.99.
KEULEN Een verdere op
mars van de videotechniek
waaronder een bijna lichtge
wicht 8 mm camera, een nieu
we generatie kleurenfilms en
een zo ver doorgevoerde auto
matische techniek met inge
bouwde elektronische toeters
en bellen dat foto's maken bij
na kinderspel is geworden.
Dat is het beeld van de 18e
Photokina in Keulen, de
grootste foto-, film- en audio-
beurs met aanverwante zaken
ter wereld, die gisteren begon
nen is en tot 28 oktober zal du
ren. Niet minder dan 1246 be
drijven uit 37 landen laten op
dit Mekka van de amateur- en
beroepsfotografie zien dat het
nog altijd perfecter en sneller
en daardoor soms zelfs goed
koper kan. Nederland is er
met 44 inzendingen vertegen
woordigd.
De groei van video of dat
nu voor industriële toepassing
is of voor huis-, tuin- en keu
kengebruik staat natuurlijk
centraal; het aantal fabrikan
ten dat zich op deze markt
voor de toekomst heeft gewor
pen neemt elk jaar toe.
En daarom zal video naar ver
wachting dan ook niet voorbe
houden blijven aan de radio-
en televisiehandel, maar bij
een doorbraak van het
8 mm-systeem meer en meer
ook tot de fotovakhandel door-
Polaroid heeft als vanouds weer allerlei showelementen bij zijn
presentatie op de Photokina. De wereld van Polaroid heeft zich
danook uitgebreid tot het universum en daarin kan je je als toe
schouwer laten vereeuwigen, met een direct-klaarcamera uiter
aard.
dringen. Per slot van rekening duceerde „Kodavision" heb-
kan men daar met het filmen ben nu ook Polaroid en Sanyo
op een jarenlange ervaring bo- zich op deze veelbelovende
gen. markt geworpen.
„Video-walkman
De ontwikkelingen in deze
sector gaan snel. Naast het
reeds eerder dit jaar geïntro-
W/Ad Sr£V&Air!A3aO
HErsfUT Vooc
PAT\fc. Hes 4itr
Ner zot» MJPEtew 4LS
HUN wsea-I G
••MA». HET MEESTE
JWjT HC/VIIJ 041"
IN-Km I
Het systeem van Polaroid be
staat uit een „Camcorder" (Ca
merarecorder) van 2 kg die
niet groter is dan een boek en
een cassette met een opname
tijd van 90 minuten. De „Cam
corder" kan met een eenvou
dige handgreep in het afspoe-
lapparaat gelegd worden. Eind
van dit jaar zal de Amerikaan
se markt als eerste bevoorraad
worden; wanneer men in Eu
ropa start is nog niet bekend.
Sanyo, een van de grootste
elektronische concerns in de
wereld, presenteert een drie
componentensysteem: een
8 mm-camera die slechts 1215
gram weegt, een recorderdeel
van ruim 2 kg dat men aan de
schouder hangt en een tunero-
timer die de draagbare video
recorder in één handgreep
thuis verandert in een 'nQrma-
le' videorecorder. Bij dit sy
steem heeft men dus geen
apart afspeelapparaat meer
nodig.
Omdat een deel van het ge-
De 'Camcorder' 8 mm video van Polaroid is een combinatie van
een camera met een recorder die niet groter is dan een boek.
Het apparaat weegt 2 kg en de te gebruiken cassette is niet gro
ter dan die voor muziek.
wicht van de hand naar de
schouders is gegaan, waardoor
een veel rustiger beeld kan
worden verkregen en het fil
men een minder zware bezig
heid wordt, kan van dit Ja
panse systeem veel worden
verwacht. De speeldeur van de
cassette bedraagt maar liefst 2
uur 50 minuten terwijl er ge
werkt wordt aan een band met
een speelduur van 4 uur 20
minuten. De Japanners den
ken nu ook al aan het ontwik
kelen van een soort 'Video-
-Walkman'.
Films
Ook de dia-liefhebbers komen
aan hun trekken. Op de Pho
tokina worden talrijke verbe
teringen getoond, zeker op het
gebied van het bedieningscom-
fort. Automatische beeldwise-
ling voorwaarts en terug, auto
matische scherpte-instelling en
het zeer eenvoudig inleggen
van de magazijnen zijn stan
daard geworden. Bovendien
zijn ingebouwde cassetterecor
ders voor muziek of commen
taar nu heel gewoon.
Daar komt het nodige aanbod
aan nieuwe films nog bij. Tot
nu toe ontliepen de resultaten
van de belangrijkste leveran
ciers elkaar eigenlijk nauwe
lijks. Maar die situatie is ver
anderd sinds Agfa in de loop
van dit jaar in één klap met
een volledig nieuwe generatie
films voor de amateurs op de
markt kwam. Zelfs uit de VS,
waar Kodak van ouds de
markt aanvoert, kwamen zeer
positieve reacties.
In feite is er nu sprake van
een „natuurlijke perfectie".
Agfa komt ook met een serie
van acht nieuwe professional
films van 50 tot 1000 Asa. „We
willen daarmee duidelijk ma
ken dat Agfa weer terug is in
de race", aldus een trotse zegs
man van een bedrijf dat het de
laatste jaren met de 'hardware'
niet voor de wind is gegaan
„We hebben ons nu helemaal
op de 'software' gegooid en
willen dan ook per se dé film
specialist zijn".
Zwart-wit
Ook Kodak komt met een
aantal nieuwe en verbeterde
films, waarbij men met name
ook naar de zwart-wit fotogra
fie heeft gekeken een klei
nere, maar wél zeer veeleisen
de markt. Zo heeft men op de
beurs het Elite fotopapier ge
ïntroduceerd dat als het ras-
paardje in deze sector wordt
beschouwd en niet meer kan
verouderen. „Wij verwachten
dat de zwart-wit-fotografie zal
terugkomen. Kleur is toch ei
genlijk niet meer dan een
goedkope dimensie", aldus een
zegsman ter verklaring van
deze wat ongebruikelijk lij
kende beslissing.
Even merkwaardig is overi
gens het feit dat men zich op
de direct-klaarfotografie heeft
geworpen, een markt die tot
nu toe aan Polaroid behoorde.
Men heeft daarbij met name
het oog laten vallen op de toe
passing bij bedrijfspasjes, be
veiliging e.d. „Wij willen de
hele markt blijven volgen en
de ervaringen op de verschil
lende gebieden weer bij ande
re ontwikkelingen toepassen",
aldus Kodak waar men ook de
3e generatie disc-camera's ten
doop houdt. „De disc is dan
ook zeker niet geflopt, wat
nogal eens beweerd wordt Er
is nog altijd een stijgende
vraag naar", aldus Kodak.
Toch is het resultaat natuurlijk
niet te vergelijken met dat van
kleinbeeldcamera's. Die cate
gorie is in Keulen wel heel
uitgebreid vertegenwoordigd
met tal van de interessante
snufjes. Zo hoeft de beslissing
of een foto nu wel of niet flits
licht nodig heeft niet meer
door de fotograaf te worden
genomen: dat doet de moderne
compactcamera zelf wel. Ter
wijl deze dankzij het zoge
naamde DX-systeem tevens
„voelt" welk soort film is ge
bruikt.
De beurs is dagelijks geopend
van 9 tot 6 uur. Zowel in de
beurshallen als op diverse an
dere plaatsen in Keulen wordt
tegelijkertijd een aantal foto-
en filmexposities gehouden.
Deze duren in de meeste ge
vallen tot 28 oktober.
HANS VELDHUIS
