na ficidóe Somant De droom is mooier dan de dag De dagelijkse worsteling met Morpheus E1MBER iktijk per week' dent (arom wordt een mens jcker? Het is een vraag de meeste ipdeskundigen in levrouw derland nog een nachtje moeten slapen voordat ze aan een antwoord wagen, probleem van het slecht <n mag inmiddels tot in treure doorploegd zijn, het moeizaam wakker den, het met-het- keerde-been opstaan en ochtendhumeur blijven ak terrein. Na veel k"^Thvijzingen belandde slaggever Paul Koopman ïindelijk bij dr. Jaques de >ck in Antwerpen, een van weinige slaapdeskundigen zich ook in het probleem i het wakker worden heeft ^^^diept. ■HjhWERPEN DEN HAAG SUVft blijft een vreemd verschijnsel: slapen. De mens heeft zijn Jhtrust kennelijk zo hard nodig, [hij een groot deel van zijn korte idmeld-pntje in bed doorbrengt: met de kontroly 0p oneindig en het verstand op 1, Zodra er iets mankeert aan |e toestand van verlaagd bewust- D o.a.:i beginnen we te klagen en te istem- ignjnen. We worden nerveus en friteerd. We raadplegen de huis- slikken slaappilletjes 960 far de poppen zijn pas goed aan dansen als 's ochtends de dag jlruchtig begint te krieken. Een iten orvjoorlijk volksdeel, zo mogen we staan, jjg aannemen, worstelt zich dan •jn ded| de grootst mogelijke moeite en hon~ enzin uit Morpheus' armen. Met tten in het hoofd, cementen int U (n en een beetje rillerig wordt 1 Vc»f villig afscheid genomen van zich imenland. bmige mensen hebben het hele- al moeilijk. De doorgewinterde Irker is met geen scheepstoeter kker te krijgen. Zij zijn de chro- ^rhe vèrslapers, die telkenmale ^■ftr hun wakkere maar niet bijster ^^■dingrijke collega's begroet wor- Hi met een vriendelijk: „Goede- Hldag". het ontslag er op volgt. verzuim wegens ziekte wordt ^^Hhet bedrijvige Nederland al sinds ir en dag tot op tienden van pro pten nauwkeurig bijgehouden, ^■be zit het dan met het verzuim TTj^pens de ochtenduren? Hoeveel ^rknemers worden jaarlijks we ns chronisch te laat komen ont- igen? /at vraagt u nü?", roept voorlich- I Wouters van de Vereniging van derlandse Ondernemers, kenne- i van zijn stuk gebracht. „Dat u ik echt niet zo uit het hoofd JBEMfl ïWl' bedoelt in verband met ogendiensten?". Een uurtje later t hij terug: „Het spijt me, we bben er geen kijk op. Het ver- im 's ochtends is eigenlijk nooit i vooi ierzocht n andere vraagbaak, het Cen tal Bureau voor de Statistiek, ;dt al evenmin uitkomst. „Sorry, arover hebben we geen gege- edrijlsns"' meldt de afdeling voorlich- lt tg. Mevrouw Roelofs van het Ge- ïstelijk Arbeidsbureau in Den nwijiag weet alleen uit eigen erva- ng: „Ontslag puur wegens te laat M/V^men, dat komt volgens mij zel- ►n of nooit voor. Vaak is het een belafnbinatie van redenen. Niet ge- [kerinjpbveerd zijn en te laat komen, n hef|voorbeeld. Meestal wordt veel- tddig verzuim opgevoerd als bij- bmende reden voor een ontslag- tnvraag". ard.g ergetelheid gevinjpeveel mensen hebben chronisch ioeite met het wakker worden? Ijna iedereen? Slechts enkelen? et blijft gissen. Huisarts W. de eeftijraaf uit Weesp, begin dit jaar ge- and (Ifromoveerd op het proefschrift Huisarts en slaapgedrag", meent al per^t de verwachting die 'men van Ike nieuwe dag heeft, sterk van ,|vloed is op de vraag of de nachte- |ke sponde wel het eerst met het ïede been verlaten wordt. Een »n de conclusies uit zijn onder- ek onder liefst 1.793 patiënten as, dat de huisvrouw relatief !cht slaapt en lastig wakker ordt. „Je kunt je afvragen", aldus >zake|e Graaf „of de eentonigheid ït werk daaraan debet is". Vakker worden", zo stelt de huis- dan ook, „is een kwestie van illen. Hoe graag wil men aan een euwe dag beginnen? Als je op een alleen vervelende klussen hebt te knappen, of je ziet telkens eer tegen je werk op, dan kan ik e best voorstellen dat je in de ïrgetelheid terug wilt zakken en ng in bed blijft". evraagd naar de achtergronden in die „zucht naar de vergetel- ;id" citeert de Weesper huisarts Franse filosoof Concourt. De alaa' raaf: „Concourt zei over de func- van de slaap: „Zonder de slaap, e de tijdelijke dood is van het frdriet en van het lijden, zou de ens geen rust hebben totdat hij erft". Daar zit natuurlijk wel wat kan i. Slapen is tenslotte een soort ont- ten ii lapping uit het leven". it zou niettemin nogal voorbarig n ervan uit te gaan, dat iedereen Vakker worden is voor mij, tel- weer, het beroerdste mo- r""^( ent van de hele dag. Het eerste ilf uur van de dag ben ik abso- t niet te genieten. Ik heb het vel alsof geheel ten onrechte $s moois van me is weggerukt". I die zich geregeld verslaapt, in meerdere of mindere mate levens moe is. Er zijn nog veel meer zaken die een rol spelen bij het al dan niet fris ontwaken, zo blijkt uit het betoog van dr. De Roeck, slaapdes- kundige bij het Medisch Centrum te Antwerpen. De Roeck beheert daar het enige permanente medisch slaaplaboratorium in Europa. Op kosten van het ziekenfonds kun nen Belgen er zich drie nachten lang laten observeren. Uit verschil lende metingen (van hersenactivi- teit, spierbewegingen, ademhaling, hartslag, bloeddruk en dergelijke) trekt De Roeck dan zijn conclusies. „Het is eigenlijk absurd dat de me dische onderzoeken in de regel ge daan worden als de patiënt wakker is. Hoe een lichaam 's nachts .func tioneert vindt de arts eigenlijk niet zo interessant. En toch zijn veel klachten, ook puur lichamelijke, naar die periode te herleiden. An dersom kunnen ook prikkelbaar heid, slaperigheid, depressie en dergelijke voortvloeien uit licha melijke stoornissen gedurende de nacht", zegt De Roeck die als slaap- deskundige de problemen van het wakker wórden haast vanzelfspre kend in de eerste plaats zoekt bij de kwaliteit van de nachtrust. Stokkende ademhaling „De -zandman bakt ons vreemde kunstjes die het humeur 's och tends behoorlijk kunnen versto ren", "hldus De Roeck. Wat te den ken bijvoorbeeld, van een man die elke nacht tweehonderd tot vier honderd maal wakker wordt zon der het zelf te merken? De slaap- deskundige: „Dit verschijnsel, dat nog maar pas ontdekt is, noemen we slaap-apnoë. Het is in feite een storing van de ademhaling, die vele malen gedurende de nacht stokt. Zo'n adempauze, die soms een mi nuut kan duren, wórdt telkens be ëindigd door al dan niet gedeelte lijk ontwaken, waarna de ademha ling weer op gang komt. De vol gende ochtend kan men zich daar meestal niets van herinneren, maar duidelijk is wel, dat de nachtrust er danig door verstoord wordt". Een ander vrij recent in het labora torium ontdekte stoornis is het „restless legs"-syndroom. Hierbij treden tijdens de slaap door nog on bekende oorzaak enkele honderden samentrekkingen van de beenspie ren op. Met andere woorden: men slaapt onrustig en onvast. De de kens worden van het bed getrapt, partners krijgen het soms zwaar te verduren. Overdag', lopen mensen die aan deze stoornis lijden vaak als slaapwandelaars rond: doodver moeid. Het ligt eigenlijk voor de hand: slecht slapen betekent moeilijk wakker worden. In het geval van slaap-apnoë kan de stoornis die soms door een operatie aan de luchtwegen te verhelpen is zelfs leiden tot overspannenheid en hartritmestoornissen. De Roeck: „Wie fris wakker wil worden, zal er eerst voor moeten zorgen dat hij goed slaapt. Maar dat is zo eenvoudig nog niet. Wat dit betreft bestaan er veel misverstan den. Dat koffie slecht is voor de nachtrust is algemeen wel bekend. Maar wie weet er nu dat het Hol landse slaapmutsje: een borreltje vlak voor het slapen gaan, min stens zo funest is? Veel mensen ne men een boek mee naar bed om in slaap te kunnen vallen. Maar ook dat moet ik afraden. Een bed is om te slapen en niet om te lezen. Je kunt wel lezen voor het slapen gaan, maar doe dat dan in de huis kamer. Niet in bed. Dat moet je voor je nachtrust reserveren". Napoleon en Schopenhauer Al deze goede raadgevingen ten spijt: er zullen altijd mensen blijven die slechts met de grootst mogelijke moeite uit de veren kruipen. Zo sterk als de karakters van mensen kunnen verschillen, zo uiteenlo pend is namelijk ook ons slaap- en waakpatroon, zo vertelt De Roeck. Twee markante voorbeelden uit de historie zijn wat dat betreft de gro te strateeg Napoleon Bonaparte en de Duitse filosoof Schopenhauer. Dr. Jaques de Roeck. „Als ik wakker word lig ik eerst tien minuten voor lijk. Dan kan ik me helemaal niet bewegen. Mokkend klim ik dan uit mijn bed en ik probeer alles zo auto matisch mogelijk te doen: tan den poetsen, aankleden, ontbij ten. Pas in de auto word ik een beetje wakker". ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1984 Napoleon: weinig nachtrust. Napoleon, zo wil de overlevering, had aan slechts vier uur nachtrust voldoende voor hij aan een veld slag begon. Schopenhauer daaren tegen stelde meer prijs op zijn nachtrust. Van hem is bekend dat hij in de regel twaalf uur per et maal onder het wolletje bleef, voor dat hij zich aan diepzinnige ge dachten waagde. De Roeck: „Van mens tot mens kan de behoefte aan slaap flink varie ren. Je ziet al bij pasgeborenen enorme verschillen. Gemiddeld slaapt een pasgeboren baby zestien uur per dag. Maar er zijn ook ba by's die het met eenentwintig of slechts vijf uur doen. Naarmate een mens ouder wordt, verandert ook zijn slaapgedrag, dat is bekend. Ou dere mensen slapen gemiddeld vrij weinig en onvast: vermoedelijk omdat ze wat meer afstand hebben genomen van het leven". Terreur van de klok Natuurlijk is er niets aan de hand zo lang de maatschappij geen eisen stelt aan het slaap- en waakgedrag van zijn burgers. Maar we leven in een punctuele zakelijke wereld. Elke morgen weer worden tiendui zenden typische langslapers vroeg uit bed gerinkeld, omdat hun werkgever nu eenmaal prijs stelt op een tijdig verschijnen. De Roeck: „Misschien hebben som mige mensen een ingeprent verzet ,J\1 als ik naar bed ga denk ik: verdorie morgen moet ik er om half zeven uit. Dat staat me dan ontzettend tegen". „Ik probeer zo vroeg mogelijk op te staan om klaar te zijn voor de dag die gaat beginnen. Soms uren voordat ik naar mijn werk ga. Maar vaak betrap ik me er op, dat ik het toch weer uitstel. Dat opstaan. Dan verzin ik aller lei excuses om later uit bed te komen tegen deze plichtmatigheid, zodat ze in hun onderbewustzijn de wek ker afzetten en rustig doorslapen. Vaak blijft de typische langslaper in het. weekeinde dan ook extreem lang op bed liggen, bij wijze van compensatie. Maar een tekort aan slaap kun je niet inhalen. Langer slapen dan nodig is, maakt een mens alleen maar vermoeid en duf- fig. Wat dat betreft is het heel be langrijk dat je naar je eigen li chaam leert luisteren. Hoeveel slaap heb ik nodig en: op welke tij den?". Het langdurig ontkennen van deze vragen kan leiden tot chronische slaapklachten, concentratiemoei lijkheden, ochtendhumeur, hoofd pijn en ga zo maar door, vertelt De Roeck. Mensen plegen namelijk vrij gemakkelijk in een bepaald (ongezond) slaap- en waakgedrag vast te roesten. In extreme geval len is opname in het Antwerpse ziekenhuis nodig om de „orde" in het nachtleven te herstellen. De Roeck: „Een van de behande lingsmethoden is dan de slaaptijd de eerste nacht terug te brengen tot bijvoorbeeld vier uur, waarna die tijd de volgende dagen langzaam aan wordt uitgebreid. Het grappige is dat veel mensen die voorheen tien uren per etmaal op bed bleven liggen, zich bij een slaaptijd van vijf, zes uur veel vitaler blijken te voelen. Na een korte, ongestoorde nachtrust levert het opstaan gek genoeg meestal minder problemen op dan na een stukgeslapen week eind- of vakantiedag". Delta-slaap Een verklaring voor het feit dat veel mensen met slechts vier tot zes uur slaap toe kunnen zonder daar aan onderdoor te gaan is wellicht, dat de zogenoemde diepe Delta- slaap alleen in de eerste vier uur van de nachtrust optreedt. Juist deze „diepe slaap" is volgens De Roeck essentieel voor het functio neren overdag. Als een mens door een of andere oorzaak (bijvoorbeeld lawaai, kou of het eerder genoemde slaap-apnoë) niet aan Delta-slaap toekomt, dan voelt hij zich de vol gende morgen geradbraakt, aldus De Roeck. De slaapdeskundige: „Wie Delta- slaap te kort komt, zal 's ochtends niet enthousiast uit zijn bed stap- „Ik moet eigenlijk ontzettend vroeg uit bed: zo'n uur of zes. Daar heb ik nooit zoveel moeite mee, omdat ik weet dat alles in het honderd loopt als ik te laat op mijn werk kom. Dan laat je het wel uitje hoofd om te laat te komen. Op tijd opstaan wordt na verloop van jaren ook gewoon een automatisme". „Ik begin de ochtend altijd met de constatering dat ik de avond tevoren veel te laat naar bed ben gegaan. Draai me dan ook rap op mijn andere zij en blijf nog tien minuten liggen. Dat wordt na tuurlijk steeds een half uur. Al les moet daarna gehaast: wassen, aankleden en ontbijten. Als ik de wekker niet zet, dan blijf ik oneindig lang in bed liggen. Vaak word ik dan pas twaalf uur 's middags wakker". pen. Het vervelende is alleen, dat we nauwelijks vat kunnen krijgen op deze slaapfase. Hij is vrij gemak kelijk te verstoren, maar niet kunstmatig te verlengen. Met lan ger op je bed te blijven liggen ben je er niet. Zo wordt de Delta-slaap die je doormaakt tijdens een mid dagdutje automatisch weer van de nachtrust afgetrokken. Naarmate je ouder wordt, neemt de hoeveelheid Delta-slaap overigens af. Mensen die ouder zijn dan vijftig, hebben in de regel helemaal geen Delta-slaap De nacht, zo zou je hieruit kunnen afleiden, is de spiegel van de dag. Een puber, die overdag zeer veel energie verbruikt, veel nieuwe in drukken opdoet, fysiek en geeste lijk nog „in de groei" is, brengt ge middeld twintig procent van zijn nachtrust door in Delta-slaap. Een oudere man daarentegen, die zowel fysiek als mentaal een geordender en rustiger leven leidt, slaapt 's nachts onvast en onrustig. De Roeck: „Vaak klagen oudere men sen over hun nachtrust, maar ei genlijk zonder reden. Overdag functioneren ze er niet minder om". Schopenhauer: langslaper. De Delta-slaap is een kostbaar goed, zo meent De Roeck. Komt een mens niet aan de bij zijn leef tijd passende portie Delta-slaap toe, dan is het mis. Het langdurig ge bruik van slaapmiddelen is daarom ook zo gevaarlijk, waarschuwt hij. Slaapmiddelen immers, hebben de nare eigenschap de Delta-slaap aan te tasten. De Roeck: „Ik weet niet hoe dat bij jullie is, maar bij ons schrijven huisartsen haast automa tisch slaapmiddelen voor als pa tiënten met slaapklachten komen. Van een grondige diagnose van de slaapklachten is zelden sprake en pillenkuren worden vaak zonder bedenken voortgezet. Laatst kreeg ik op het lab nog een vrouw die al vijftien jaar slaappillen innam. Pro beer déar maar eens een gezonde slaper van te maken". Huisarts De Graaf in Weesp is het helemaal met De Roeck eens. „Ik ben erg voorzichtig met het voor schrijven van slaapmiddelen", ver telt hij. „Ook met het stellen van een diagnose trouwens. Slapen, dat is tegenwoordig zo'n opgezwiepte zaak Als ik tegen mijn patiënten zou zeggen: u hebt een slaapstoor nis, dan liggen ze daar al wakker van". PAUL KOOPMAN „Wakker worden ervaar ik als het van een riant diner afge haald worden om de wc te moe ten schoonmaken. Een hel zou ik het niet willen noemen, maar het komt wel dicht in de buurt. Als ik ben opgestaan, kom ik maar heel langzaam op gang". Pilletjes

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1984 | | pagina 13