na
ficidóe Somant
De droom is
mooier dan
de dag
De dagelijkse
worsteling
met
Morpheus
E1MBER
iktijk
per week'
dent
(arom wordt een mens
jcker? Het is een vraag
de meeste
ipdeskundigen in
levrouw derland nog een nachtje
moeten slapen voordat ze
aan een antwoord wagen,
probleem van het slecht
<n mag inmiddels tot in
treure doorploegd zijn,
het moeizaam wakker
den, het met-het-
keerde-been opstaan en
ochtendhumeur blijven
ak terrein. Na veel
k"^Thvijzingen belandde
slaggever Paul Koopman
ïindelijk bij dr. Jaques de
>ck in Antwerpen, een van
weinige slaapdeskundigen
zich ook in het probleem
i het wakker worden heeft
^^^diept.
■HjhWERPEN DEN HAAG
SUVft blijft een vreemd verschijnsel:
slapen. De mens heeft zijn
Jhtrust kennelijk zo hard nodig,
[hij een groot deel van zijn korte
idmeld-pntje in bed doorbrengt: met de
kontroly 0p oneindig en het verstand op
1, Zodra er iets mankeert aan
|e toestand van verlaagd bewust-
D o.a.:i beginnen we te klagen en te
istem- ignjnen. We worden nerveus en
friteerd. We raadplegen de huis-
slikken slaappilletjes
960 far de poppen zijn pas goed aan
dansen als 's ochtends de dag
jlruchtig begint te krieken. Een
iten orvjoorlijk volksdeel, zo mogen we
staan, jjg aannemen, worstelt zich dan
•jn ded| de grootst mogelijke moeite en
hon~ enzin uit Morpheus' armen. Met
tten in het hoofd, cementen
int U (n en een beetje rillerig wordt
1 Vc»f villig afscheid genomen van
zich imenland.
bmige mensen hebben het hele-
al moeilijk. De doorgewinterde
Irker is met geen scheepstoeter
kker te krijgen. Zij zijn de chro-
^rhe vèrslapers, die telkenmale
^■ftr hun wakkere maar niet bijster
^^■dingrijke collega's begroet wor-
Hi met een vriendelijk: „Goede-
Hldag".
het ontslag er op volgt.
verzuim wegens ziekte wordt
^^Hhet bedrijvige Nederland al sinds
ir en dag tot op tienden van pro
pten nauwkeurig bijgehouden,
^■be zit het dan met het verzuim
TTj^pens de ochtenduren? Hoeveel
^rknemers worden jaarlijks we
ns chronisch te laat komen ont-
igen?
/at vraagt u nü?", roept voorlich-
I Wouters van de Vereniging van
derlandse Ondernemers, kenne-
i van zijn stuk gebracht. „Dat
u ik echt niet zo uit het hoofd
JBEMfl ïWl' bedoelt in verband met
ogendiensten?". Een uurtje later
t hij terug: „Het spijt me, we
bben er geen kijk op. Het ver-
im 's ochtends is eigenlijk nooit
i vooi ierzocht
n andere vraagbaak, het Cen
tal Bureau voor de Statistiek,
;dt al evenmin uitkomst. „Sorry,
arover hebben we geen gege-
edrijlsns"' meldt de afdeling voorlich-
lt tg. Mevrouw Roelofs van het Ge-
ïstelijk Arbeidsbureau in Den
nwijiag weet alleen uit eigen erva-
ng: „Ontslag puur wegens te laat
M/V^men, dat komt volgens mij zel-
►n of nooit voor. Vaak is het een
belafnbinatie van redenen. Niet ge-
[kerinjpbveerd zijn en te laat komen,
n hef|voorbeeld. Meestal wordt veel-
tddig verzuim opgevoerd als bij-
bmende reden voor een ontslag-
tnvraag".
ard.g ergetelheid
gevinjpeveel mensen hebben chronisch
ioeite met het wakker worden?
Ijna iedereen? Slechts enkelen?
et blijft gissen. Huisarts W. de
eeftijraaf uit Weesp, begin dit jaar ge-
and (Ifromoveerd op het proefschrift
Huisarts en slaapgedrag", meent
al per^t de verwachting die 'men van
Ike nieuwe dag heeft, sterk van
,|vloed is op de vraag of de nachte-
|ke sponde wel het eerst met het
ïede been verlaten wordt. Een
»n de conclusies uit zijn onder-
ek onder liefst 1.793 patiënten
as, dat de huisvrouw relatief
!cht slaapt en lastig wakker
ordt. „Je kunt je afvragen", aldus
>zake|e Graaf „of de eentonigheid
ït werk daaraan debet is".
Vakker worden", zo stelt de huis-
dan ook, „is een kwestie van
illen. Hoe graag wil men aan een
euwe dag beginnen? Als je op een
alleen vervelende klussen hebt
te knappen, of je ziet telkens
eer tegen je werk op, dan kan ik
e best voorstellen dat je in de
ïrgetelheid terug wilt zakken en
ng in bed blijft".
evraagd naar de achtergronden
in die „zucht naar de vergetel-
;id" citeert de Weesper huisarts
Franse filosoof Concourt. De
alaa' raaf: „Concourt zei over de func-
van de slaap: „Zonder de slaap,
e de tijdelijke dood is van het
frdriet en van het lijden, zou de
ens geen rust hebben totdat hij
erft". Daar zit natuurlijk wel wat
kan i. Slapen is tenslotte een soort ont-
ten ii lapping uit het leven".
it zou niettemin nogal voorbarig
n ervan uit te gaan, dat iedereen
Vakker worden is voor mij, tel-
weer, het beroerdste mo-
r""^( ent van de hele dag. Het eerste
ilf uur van de dag ben ik abso-
t niet te genieten. Ik heb het
vel alsof geheel ten onrechte
$s moois van me is weggerukt".
I
die zich geregeld verslaapt, in
meerdere of mindere mate levens
moe is. Er zijn nog veel meer zaken
die een rol spelen bij het al dan
niet fris ontwaken, zo blijkt uit het
betoog van dr. De Roeck, slaapdes-
kundige bij het Medisch Centrum
te Antwerpen. De Roeck beheert
daar het enige permanente medisch
slaaplaboratorium in Europa. Op
kosten van het ziekenfonds kun
nen Belgen er zich drie nachten
lang laten observeren. Uit verschil
lende metingen (van hersenactivi-
teit, spierbewegingen, ademhaling,
hartslag, bloeddruk en dergelijke)
trekt De Roeck dan zijn conclusies.
„Het is eigenlijk absurd dat de me
dische onderzoeken in de regel ge
daan worden als de patiënt wakker
is. Hoe een lichaam 's nachts .func
tioneert vindt de arts eigenlijk niet
zo interessant. En toch zijn veel
klachten, ook puur lichamelijke,
naar die periode te herleiden. An
dersom kunnen ook prikkelbaar
heid, slaperigheid, depressie en
dergelijke voortvloeien uit licha
melijke stoornissen gedurende de
nacht", zegt De Roeck die als slaap-
deskundige de problemen van het
wakker wórden haast vanzelfspre
kend in de eerste plaats zoekt bij de
kwaliteit van de nachtrust.
Stokkende ademhaling
„De -zandman bakt ons vreemde
kunstjes die het humeur 's och
tends behoorlijk kunnen versto
ren", "hldus De Roeck. Wat te den
ken bijvoorbeeld, van een man die
elke nacht tweehonderd tot vier
honderd maal wakker wordt zon
der het zelf te merken? De slaap-
deskundige: „Dit verschijnsel, dat
nog maar pas ontdekt is, noemen
we slaap-apnoë. Het is in feite een
storing van de ademhaling, die vele
malen gedurende de nacht stokt.
Zo'n adempauze, die soms een mi
nuut kan duren, wórdt telkens be
ëindigd door al dan niet gedeelte
lijk ontwaken, waarna de ademha
ling weer op gang komt. De vol
gende ochtend kan men zich daar
meestal niets van herinneren, maar
duidelijk is wel, dat de nachtrust er
danig door verstoord wordt".
Een ander vrij recent in het labora
torium ontdekte stoornis is het
„restless legs"-syndroom. Hierbij
treden tijdens de slaap door nog on
bekende oorzaak enkele honderden
samentrekkingen van de beenspie
ren op. Met andere woorden: men
slaapt onrustig en onvast. De de
kens worden van het bed getrapt,
partners krijgen het soms zwaar te
verduren. Overdag', lopen mensen
die aan deze stoornis lijden vaak als
slaapwandelaars rond: doodver
moeid.
Het ligt eigenlijk voor de hand:
slecht slapen betekent moeilijk
wakker worden. In het geval van
slaap-apnoë kan de stoornis die
soms door een operatie aan de
luchtwegen te verhelpen is zelfs
leiden tot overspannenheid en
hartritmestoornissen.
De Roeck: „Wie fris wakker wil
worden, zal er eerst voor moeten
zorgen dat hij goed slaapt. Maar dat
is zo eenvoudig nog niet. Wat dit
betreft bestaan er veel misverstan
den. Dat koffie slecht is voor de
nachtrust is algemeen wel bekend.
Maar wie weet er nu dat het Hol
landse slaapmutsje: een borreltje
vlak voor het slapen gaan, min
stens zo funest is? Veel mensen ne
men een boek mee naar bed om in
slaap te kunnen vallen. Maar ook
dat moet ik afraden. Een bed is om
te slapen en niet om te lezen. Je
kunt wel lezen voor het slapen
gaan, maar doe dat dan in de huis
kamer. Niet in bed. Dat moet je
voor je nachtrust reserveren".
Napoleon en
Schopenhauer
Al deze goede raadgevingen ten
spijt: er zullen altijd mensen blijven
die slechts met de grootst mogelijke
moeite uit de veren kruipen. Zo
sterk als de karakters van mensen
kunnen verschillen, zo uiteenlo
pend is namelijk ook ons slaap- en
waakpatroon, zo vertelt De Roeck.
Twee markante voorbeelden uit de
historie zijn wat dat betreft de gro
te strateeg Napoleon Bonaparte en
de Duitse filosoof Schopenhauer.
Dr. Jaques de Roeck.
„Als ik wakker word lig ik eerst
tien minuten voor lijk. Dan kan
ik me helemaal niet bewegen.
Mokkend klim ik dan uit mijn
bed en ik probeer alles zo auto
matisch mogelijk te doen: tan
den poetsen, aankleden, ontbij
ten. Pas in de auto word ik een
beetje wakker".
ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1984
Napoleon: weinig nachtrust.
Napoleon, zo wil de overlevering,
had aan slechts vier uur nachtrust
voldoende voor hij aan een veld
slag begon. Schopenhauer daaren
tegen stelde meer prijs op zijn
nachtrust. Van hem is bekend dat
hij in de regel twaalf uur per et
maal onder het wolletje bleef, voor
dat hij zich aan diepzinnige ge
dachten waagde.
De Roeck: „Van mens tot mens kan
de behoefte aan slaap flink varie
ren. Je ziet al bij pasgeborenen
enorme verschillen. Gemiddeld
slaapt een pasgeboren baby zestien
uur per dag. Maar er zijn ook ba
by's die het met eenentwintig of
slechts vijf uur doen. Naarmate een
mens ouder wordt, verandert ook
zijn slaapgedrag, dat is bekend. Ou
dere mensen slapen gemiddeld vrij
weinig en onvast: vermoedelijk
omdat ze wat meer afstand hebben
genomen van het leven".
Terreur van de klok
Natuurlijk is er niets aan de hand
zo lang de maatschappij geen eisen
stelt aan het slaap- en waakgedrag
van zijn burgers. Maar we leven in
een punctuele zakelijke wereld.
Elke morgen weer worden tiendui
zenden typische langslapers vroeg
uit bed gerinkeld, omdat hun
werkgever nu eenmaal prijs stelt
op een tijdig verschijnen.
De Roeck: „Misschien hebben som
mige mensen een ingeprent verzet
,J\1 als ik naar bed ga denk ik:
verdorie morgen moet ik er om
half zeven uit. Dat staat me dan
ontzettend tegen".
„Ik probeer zo vroeg mogelijk op
te staan om klaar te zijn voor de
dag die gaat beginnen. Soms
uren voordat ik naar mijn werk
ga. Maar vaak betrap ik me er
op, dat ik het toch weer uitstel.
Dat opstaan. Dan verzin ik aller
lei excuses om later uit bed te
komen
tegen deze plichtmatigheid, zodat
ze in hun onderbewustzijn de wek
ker afzetten en rustig doorslapen.
Vaak blijft de typische langslaper
in het. weekeinde dan ook extreem
lang op bed liggen, bij wijze van
compensatie. Maar een tekort aan
slaap kun je niet inhalen. Langer
slapen dan nodig is, maakt een
mens alleen maar vermoeid en duf-
fig. Wat dat betreft is het heel be
langrijk dat je naar je eigen li
chaam leert luisteren. Hoeveel
slaap heb ik nodig en: op welke tij
den?".
Het langdurig ontkennen van deze
vragen kan leiden tot chronische
slaapklachten, concentratiemoei
lijkheden, ochtendhumeur, hoofd
pijn en ga zo maar door, vertelt De
Roeck. Mensen plegen namelijk
vrij gemakkelijk in een bepaald
(ongezond) slaap- en waakgedrag
vast te roesten. In extreme geval
len is opname in het Antwerpse
ziekenhuis nodig om de „orde" in
het nachtleven te herstellen.
De Roeck: „Een van de behande
lingsmethoden is dan de slaaptijd
de eerste nacht terug te brengen tot
bijvoorbeeld vier uur, waarna die
tijd de volgende dagen langzaam
aan wordt uitgebreid. Het grappige
is dat veel mensen die voorheen
tien uren per etmaal op bed bleven
liggen, zich bij een slaaptijd van
vijf, zes uur veel vitaler blijken te
voelen. Na een korte, ongestoorde
nachtrust levert het opstaan gek
genoeg meestal minder problemen
op dan na een stukgeslapen week
eind- of vakantiedag".
Delta-slaap
Een verklaring voor het feit dat
veel mensen met slechts vier tot zes
uur slaap toe kunnen zonder daar
aan onderdoor te gaan is wellicht,
dat de zogenoemde diepe Delta-
slaap alleen in de eerste vier uur
van de nachtrust optreedt. Juist
deze „diepe slaap" is volgens De
Roeck essentieel voor het functio
neren overdag. Als een mens door
een of andere oorzaak (bijvoorbeeld
lawaai, kou of het eerder genoemde
slaap-apnoë) niet aan Delta-slaap
toekomt, dan voelt hij zich de vol
gende morgen geradbraakt, aldus
De Roeck.
De slaapdeskundige: „Wie Delta-
slaap te kort komt, zal 's ochtends
niet enthousiast uit zijn bed stap-
„Ik moet eigenlijk ontzettend
vroeg uit bed: zo'n uur of zes.
Daar heb ik nooit zoveel moeite
mee, omdat ik weet dat alles in
het honderd loopt als ik te laat
op mijn werk kom. Dan laat je
het wel uitje hoofd om te laat te
komen. Op tijd opstaan wordt na
verloop van jaren ook gewoon
een automatisme".
„Ik begin de ochtend altijd met
de constatering dat ik de avond
tevoren veel te laat naar bed ben
gegaan. Draai me dan ook rap op
mijn andere zij en blijf nog tien
minuten liggen. Dat wordt na
tuurlijk steeds een half uur. Al
les moet daarna gehaast: wassen,
aankleden en ontbijten. Als ik
de wekker niet zet, dan blijf ik
oneindig lang in bed liggen.
Vaak word ik dan pas twaalf
uur 's middags wakker".
pen. Het vervelende is alleen, dat
we nauwelijks vat kunnen krijgen
op deze slaapfase. Hij is vrij gemak
kelijk te verstoren, maar niet
kunstmatig te verlengen. Met lan
ger op je bed te blijven liggen ben
je er niet. Zo wordt de Delta-slaap
die je doormaakt tijdens een mid
dagdutje automatisch weer van de
nachtrust afgetrokken. Naarmate je
ouder wordt, neemt de hoeveelheid
Delta-slaap overigens af. Mensen
die ouder zijn dan vijftig, hebben in
de regel helemaal geen Delta-slaap
De nacht, zo zou je hieruit kunnen
afleiden, is de spiegel van de dag.
Een puber, die overdag zeer veel
energie verbruikt, veel nieuwe in
drukken opdoet, fysiek en geeste
lijk nog „in de groei" is, brengt ge
middeld twintig procent van zijn
nachtrust door in Delta-slaap. Een
oudere man daarentegen, die zowel
fysiek als mentaal een geordender
en rustiger leven leidt, slaapt
's nachts onvast en onrustig. De
Roeck: „Vaak klagen oudere men
sen over hun nachtrust, maar ei
genlijk zonder reden. Overdag
functioneren ze er niet minder
om".
Schopenhauer:
langslaper.
De Delta-slaap is een kostbaar
goed, zo meent De Roeck. Komt
een mens niet aan de bij zijn leef
tijd passende portie Delta-slaap toe,
dan is het mis. Het langdurig ge
bruik van slaapmiddelen is daarom
ook zo gevaarlijk, waarschuwt hij.
Slaapmiddelen immers, hebben de
nare eigenschap de Delta-slaap aan
te tasten. De Roeck: „Ik weet niet
hoe dat bij jullie is, maar bij ons
schrijven huisartsen haast automa
tisch slaapmiddelen voor als pa
tiënten met slaapklachten komen.
Van een grondige diagnose van de
slaapklachten is zelden sprake en
pillenkuren worden vaak zonder
bedenken voortgezet. Laatst kreeg
ik op het lab nog een vrouw die al
vijftien jaar slaappillen innam. Pro
beer déar maar eens een gezonde
slaper van te maken".
Huisarts De Graaf in Weesp is het
helemaal met De Roeck eens. „Ik
ben erg voorzichtig met het voor
schrijven van slaapmiddelen", ver
telt hij. „Ook met het stellen van
een diagnose trouwens. Slapen, dat
is tegenwoordig zo'n opgezwiepte
zaak Als ik tegen mijn patiënten
zou zeggen: u hebt een slaapstoor
nis, dan liggen ze daar al wakker
van".
PAUL KOOPMAN
„Wakker worden ervaar ik als
het van een riant diner afge
haald worden om de wc te moe
ten schoonmaken. Een hel zou ik
het niet willen noemen, maar het
komt wel dicht in de buurt. Als
ik ben opgestaan, kom ik maar
heel langzaam op gang".
Pilletjes